Dagiti Saludsod Manipud Kadagiti Agbasbasa

Ti kadi Tetragrammaton (ti nagan ti Dios iti uppat a letra a Hebreo) a masarakan iti Hebreo a teksto ti Mateo ket kinopia ti Judio a mangngagas idi maika-14 a siglo a ni Shem-Tob ben Isaac Ibn Shaprut?

Saan. Nupay kasta, iti daytoy a teksto ti Mateo nausar ti hash·Shem’ (naisurat wenno napaababa) iti 19 a daras, kas nadakamat iti panid 13 Ti Pagwanawanan nga Agosto 15, 1996.

Ti Hebreo a hash·Shem’ kayatna a sawen “ti Nagan,” a sigurado nga agaplikar iti nadibinuan a nagan. Kas pagarigan, iti teksto ni Shem-Tob, ti napaababa a porma ti hash·Shem’ agparang iti Mateo 3:3, maysa a teksto a nangadawan ni Mateo iti Isaias 40:3. Nainkalintegan a kunaen nga idi agadaw ni Mateo iti bersikulo manipud iti Hebreo a Kasuratan a pakasarakan iti Tetragrammaton, inramanna ti nadibinuan a nagan iti Ebangheliona. Gapuna nupay ti teksto a Hebreo nga indatag ni Shem-Tob saanna nga inusar ti Tetragrammaton, ti panangusarna iti “ti Nagan,” kas ti adda iti Mateo 3:3, suportaranna ti pannakausar ti “Jehova” iti Kristiano a Griego a Kasuratan.

Kinopia ni Shem-Tob ti Hebreo a teksto ti Mateo iti mapagsusupiatan a gapuananna nga ʼEʹven boʹchan. Nupay kasta, nangalaanna iti dayta a Hebreo a teksto? Ni Propesor George Howard, a nangsukimat a naimbag iti daytoy a banag, isingasingna a “ti Hebreo a Mateo ni Shem-Tob mapetsaan iti agarup iti las-ud ti immuna nga uppat a siglo ti panawen Kristiano.”a Nalabit adda dadduma a sumupiat kenkuana iti daytoy.

Kuna ni Howard: “Ti Hebreo a Mateo a naitipon iti daytoy a teksto ket mailasin a nangnangruna babaen ti adu a nakaidumaanna manipud iti kanonikal a Griego a Mateo.” Kas pagarigan, sigun iti teksto ni Shem-Tob, kinuna ni Jesus maipapan ken Juan: “Pudno kunak kadakayo, kadagidiay nayanak kadagiti babbai awan ti naibangon a dakdakkel ngem ni Juan a Mammautisar.” Baktawanna ti sumaganad a sasao ni Jesus: “Ngem ti maysa a nanumnumo iti pagarian ti langlangit dakdakkel ngem isu.” (Mateo 11:11) Iti umas-asping a wagas, adu ti naggigidiatan ti agdama a Hebreo a teksto ti Hebreo a Kasuratan ken ti pannakaisaona iti katupag a teksto ti Griego a Septuagint version. Nupay bigbigentayo dagiti nagdudumaanda, napateg dagita a kadaanan a teksto iti sistematiko a panagadal.

Kas nadakamaten, ti Mateo a teksto ni Shem-Tob iramanna “ti Nagan” kadagiti lugar nga adda umdas a pamatian a pudno nga inusar ni Mateo ti Tetragrammaton. Gapuna, sipud idi 1950, ti teksto ni Shem-Tob naus-usaren kas mangsuporta iti pannakausar ti nadibinuan a nagan iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ket naisitar pay laeng dayta iti The New World Translation of the Holy Scriptures​—With References.b

[Dagiti Footnote]