Il-iliwenyo Kadi ti Nalinteg a Lubong?

MAYSA a barko a de-layag a naaramid iti kayo nga addaan tallo a palo ken dua a sasakayan ti umas-asideg iti kosta ti maaw-awagan ita a Cape Cod, Massachusetts, E.U.A. Kasta unay ti bannog ti tripolante ken dagiti 101 a pasahero iti 66 nga aldaw a kaaddada iti taaw. Tangay tinarigagayanda a malibasan ti narelihiosuan a panangidadanes ken rigat ti panagbiag, inkarkarigatanda ti nagdaliasat iti Taaw Atlantico.

Idi masaripatpatan dagiti pasahero daytoy a barko, ti Mayflower, ti daga idi Nobiembre 11, 1620, nagrimat dagiti matada gapu iti namnama a makairugida iti baro a panagbiag. Iti panagtarigagayda a mangipasdek iti pundasion para iti nasaysayaat a lubong, pinatalgedan ti kaaduan kadagiti natataengan a lallaki a nakalugan iti barko ti Tulag ti Mayflower. Iti daytoy nagnunumoda a mangaramid kadagiti “nainkalintegan ken awan idumdumana a linteg” agpaay iti “pagimbagan ti intero a kolonia.” Pimmayso kadi ti arapaapda a maysa a lubong a nalinteg ken patas iti amin​—maysa a nalinteg a lubong?

Nupay ti Tulag a napatalgedan iti Mayflower ket naibilang a maysa kadagiti pamuon ti sistema ti gobierno ti America, nasaknap ti kinaawan-hustisia iti America, a kas met laeng iti aglikmut ti lubong. Kas pagarigan, usigenyo ti maysa a lalaki a pinaltogan dagiti polis bayat a padpadasenna ti aglibas kalpasan a tinakawan ken pinaltoganna ti akinkukua iti tiendaan. Indarumna ti polisia ken ti siudad ti New York ket nangabak iti minilion a doliar kas danyos.

Usigenyo ti maysa pay a pagarigan. Bayat nga agek-eksamen iti bar dagiti estudiante iti kinaabogado idiay Pasadena, California, maysa kadakuada ti naatake ket natumba. Dagus nga impakat ti dua a kaassidegna nga estudiante ti cardiopulmonary resuscitation agingga a dimteng dagiti paramediko. Uppat a pulo a minuto a tinulonganda ti lalaki. Ngem idi indawatda a mapawaywayan ti orasda tapno makompletoda ti eksamen, pinagkedkedan ida ti opisial ti bar.

Adda met dita ti maipapan iti panangdusa maigapu iti kriminal nga aramid. Kuna ti analista iti ekonomia a ni Ed Rubenstein: “Kaaduan a krimen di pulos agresulta iti panangaresto. Adu dagiti makedngan a mawayawayaan maibatay iti sumagmamano a kondision. Adu a sentensiado ti maparolan. Ti ninamnama a dusa, iti panangmatmat ti kriminal, ket maysa a posibilidad, saan a sigurado a mapasamak.” Maipapan iti panagtakaw, kunana a ti maysa a potensial a mannanakaw “nasurok a 98 porsiento a malisianna ti pannakaibalud.” Ti pannakailisi iti pannusa mangiturong iti ad-adu a krimen ken ad-adu a biktima.​—Eclesiastes 8:11.

Iti adu a pagilian agtultuloy a bumakbaknang ti sumagmamano a babaknang idinto ta ti napanglaw a masa sangsanguenda ti kinaawan hustisia iti ekonomia. Agari ti kasta a kinaawan hustisia no dagiti tattao gapu iti kolor ti kudilda, puli, lenguahe, sekso, wenno relihionda bassit ti gundawayda a mangparang-ay iti kasasaadda wenno uray suportaran man laeng koma ti bagida. Kas pagarigan, sigun iti The New York Times, “gistay kakapat ti maysa a bilion a katao iti Abagatan nga Asia a dominado dagiti Hindu​—a ti kaaduan kadakuada ket adda idiay India ken Nepal​—ti maipasngay ken matay kas untouchables, wenno di mabalin a kapulapol ta maibilangda a narugit.” Ti resultana ket minilion ti aglaklak-am iti kinapanglaw, bisin, ken sakit. Ti kinaawan hustisia ti mangdomdominar iti biagda manipud iti indayon agingga ken tanem.

Kasano met ti agparang a kinaawan hustisia a di makontrol ti tao? Panunotenyo dagiti maladaga a maipasngay nga addaan depekto​—bulsek, dadael ti isipna, wenno depormado. Saan kadi a makarikna iti kinaawan hustisia ti maysa a babai no ti anakna naipasngay a lugpi wenno natay idinto ta dagiti babbai iti asidegna ubbada dagiti nasalun-at a maladaga?

Nakalkaldaang, nasaknap ti kinaawan hustisia, ken kasta met dagiti dakes a bungana​—nakaro a panagsagaba ken kinaawan talna, rag-o, ken pannakapnek. Gapu ta makapungtotda iti kinaawan hustisia a makitkita wenno mapaspasaranda, adu ti agaramid iti kinaranggas, a naynayonanda laeng ti panagsagaba ti tao. Kaaduan a gubat ket mapaspasamak gapu iti maipagarup a kinaawan hustisia.

Apay a napaay ti tao a mangyeg iti nalinteg a lubong? Arapaap la kadi ti kasta a lubong?

[Credit Line iti panid 3]

Corbis-Bettmann

[Ladawan iti panid 4]

Pannakapirma ti Tulag ti Mayflower

[Credit Line]

Corbis-Bettmann