Nasakbay a Panagplano Para Kadagiti Ay-ayatentayo
NAIPABLAAK itay nabiit iti maysa a diario idiay Africa ti nakalkaldaang a pakasaritaan ni Annie. Maysa a negosiante ti asawa ni Annie. Isut’ natay idi 1995, a napanawanna ti 15 a lugan; sumagmamano a deposito iti banko; agarup $4,000 (E.U.) a kuarta; maysa a tiendaan; bar; ken balay nga addaan tallo a siled a pagturogan. Ti dina naibati ket testamento.
Naireport a ginamgam ti kayong ni Annie ti sanikua ken kuarta sana pinapanaw [ni Annie] ken dagiti innem nga annakna iti pagtaenganda. Gapu ta awanan a pulos, makipagnanaedda ita nga agiina iti manongna. Uppat kadagiti annak ti kasapulan a sumardeng nga ageskuela, tangay awan pagmatrikula wenno pag-unipormeda iti eskuelaan.
Nagdarum ni Annie iti nangato a korte, a nangikeddeng a rumbeng a maisubli kenkuana ti sumagmamano a sanikua, agraman ti maysa a lugan. Ngem awan aniaman a naisubli. Kasapulan a mapan manen iti korte tapno makagun-od iti bilin a mangpilit iti kayongna nga agtungpal iti desision ti nangato a korte.
Apay a Panunoten ti Maipapan iti Ipapatay?
Ipakita ti kapadasan ni Annie no ania ti mabalin a mapasamak no ti ulo ti pamilia saan a makapagplano no kas pagarigan ta matay. Iti ipapatay, amin a tattao “ibatida ti sanikuada kadagiti sabsabali.” (Salmo 49:10) Maysa pay, awanen mabalinan dagiti natay iti maar-aramid kadagiti sanikuada. (Eclesiastes 9:5, 10) Tapno masurot ti maysa a tao ti kayatna a mapasamak kadagiti sanikuana, masapul nga asikasuenna dagiti banag sakbay a matay.
Nupay ammotayo amin a mabalin a mataytayo a di mapakpakadaan, adu ti saan a makapagsagana para kadagiti mapanawan nga ipatpategda iti biag. Nupay naipamaysa ti diskusiontayo iti sumagmamano a kultural a grupo idiay Africa, adda dagiti umasping a parikut iti dadduma a paset ti lubong.
Dakayo a mismo ti agdesision no ania ti kayatyo a maaramid iti sanikuayo no kas pagarigan mataykayo. (Galacia 6:5) Nupay kasta, mabalin nga isaludsod ti maysa, ‘Apay a ti maysa a lalaki ay-ayatenna ken ipaayanna ti asawa ken dagiti annakna kabayatan a sibibiag ngem di met mangaramid iti probision nga agpaay iti pagimbaganda no kas pagarigan ta matay?’ Ti kangrunaan a makagapu ket kaaduan kadatayo dina kayat a panunoten ti maipapan iti posibilidad a mataytayo, nangruna pay ti panagplano para iti ipapatay. Kinapudnona, ditay ammo a nasaksakbay ti aldaw ti ipapataytayo, kas kuna ti Biblia: “Dikay ammo no anianto ti pagbalinan ti biagyo inton bigat. Ta maysakayo nga angep nga agparang iti apagbiit ket kalpasanna agpukaw.”—Santiago 4:14.
Praktikal ti panagplano iti posibilidad ti ipapatay. Panangipakita met dayta iti naayat a pannakaseknan kadagidiay mapanawan. No ditay asikasuen dagiti bambanag, dagiti sabsabali ti mangaramidto iti dayta. Nalabit dagiti tattao a ditay pay pulos naam-ammo ti mangeddengto maipapan kadagiti sanikuatayo ken ti pannakaipumpontayo. Iti sidong ti kakasta a kasasaad iti dadduma a pagilian, ti Estado ti mangeddeng no siasino ti mangala iti kuarta ken sanikuatayo. Iti dadduma a lugar, dagiti kabagian ti mangeddeng, ket masansan a dagitoy a pangngeddeng mapakuyogan iti di panagkikinnaawatan a pagsakitan ti nakem ti pamilia. Malaksid iti daytoy, mabalin a ti naikeddeng adayo unay iti kayattayo.
Pananggamgam iti Sanikua
Ti biuda ti kangrunaan nga agsagaba no matay ni lakayna. Malaksid iti liday ti pannakapukaw ni lakayna, masansan nga agbalin a biktima iti pananggamgam iti sanikua. Nailadawan daytoy iti kaso ni Annie a nadakamat itay. Paset iti makagapu iti pananggamgam iti sanikua ket mainaig iti no kasanot’ pannakatrato dagiti assawa a babbai. Iti dadduma a kultura, ti asawa a babai ket saan a maibilang a paset ti pamilia ti lalaki. Maibilang a ganggannaet nga iti aniaman nga oras mabalin nga agsubli iti pamiliana wenno makiasawa manen ken maikamang iti sabali a pamilia. Iti kasunganina, maikalkalintegan a ti maysa a lalaki di pulos baybay-an dagiti kakabsatna ken nagannak kenkuana. No matay, mamati ti pamiliana a ti kukuana agpaay kadakuada, saan a mapan ken ni baketna ken dagiti annakna.
Dagiti assawa a lallaki a di agipudno iti assawada itantandudoda ti kasta a kapanunotan. Dagiti laeng kakabsatna ti nangibagbagaan ni Mike iti maipapan iti negosiona. Ammoda dagiti sanikuana, ngem awan unay ammo ni baketna. Idi natay, napan dagiti kakabsatna ken ni baketna sada pinilit nga itedna ti masingiran kadaydi impautang ni lakayna. Awan man la ti ammona maipapan iti dayta. Kalpasanna, innalada dagiti photocopier ken makinilia a ginatang ni lakayna para kenkuana. Idi agangay, ginamgam dagiti kakabsat ni lakayna ti balay ken amin nga adda iti dayta. Kapilitan a pimmanaw daytoy a biuda ken ti bassit pay a balasitangna, a ti laeng kawesda ti intugotda.
“Dagiti Dua Agbalindanto a Maymaysa a Lasag”
Ay-ayaten dagiti Kristiano nga assawa a lallaki ti assawada ken ibilangda ida a maikari a pagtalkan. Ipappapuso ti kakasta a lallaki ti Nainkasuratan a balakad: “Rebbeng a dagiti lallaki ayatenda dagiti assawada a kas kadagiti bukodda a bagi.” Umanamong met dagitoy a lallaki iti sasao nga impaltiing ti Dios: “Panawanto ti lalaki ti amana ken ti inana ket makitiponto iti asawana, ket dagiti dua agbalindanto a maymaysa a lasag.”—Efeso 5:28, 31.
Umanamong met dagiti nadiosan nga assawa a lallaki ken ni Kristiano nga apostol Pablo, a nagsurat: “No ti asinoman dina taraonan dagidiay bukodna, ken nangnangruna kadagidiay kameng ti sangakabbalayanna, pinaglikudanna ti pammati ket isu dakdakes ngem ti tao nga awanan pammati.” (1 Timoteo 5:8) Maitunos iti daytoy a prinsipio, no ti maysa a Kristiano nga asawa a lalaki nagplano iti nawatiwat a panagdaliasat, siguraduenna koma a maasikaso ti pamiliana kabayatan nga adda iti adayo. Iti umasping a pamay-an, saan kadi a nainkalintegan a mangaramid iti probision agpaay ken ni baketna ken dagiti annakna no kas pagarigan ta matay? Saan laeng a praktikal no di pay ket kinamanagayat ti agsagana maipaay iti di ninamnama a trahedia.
Kaugalian iti Pumpon
Para kadagiti Kristiano nga assawa a lallaki adda maysa pay nga aspeto daytoy a banag nga usigen. Mainayon iti liday ti maysa a biuda iti pannakapukaw ni lakayna, sanikua, ken nalabit uray dagiti annakna, adda dagiti kagimongan a mangpilit kenkuana a mangalagad kadagiti nakayugalian a seremonia iti panagleddaang. Kunaen ti pagiwarnak a The Guardian ti Nigeria nga iti sumagmamano a lugar, kalikaguman ti tradision a maturog ti maysa a biuda iti nasipnget a siled nga ayan ti bangkay ni lakayna. Iti dadduma a lugar, saan a mapalubosan dagiti biuda a pumanaw iti pagtaenganda iti panawen ti panagleddaang nga agarup innem a bulan. Kabayatan dayta a panawen, masapul a dida agdigus, ken maiparit uray ti panangbuggo iti imada sakbay wenno kalpasan ti pannangan.
Mangidatag kadagiti parikut ti kakasta a kaugalian, nangnangruna kadagiti Kristiano a biuda. Ti tarigagayda a mangay-ayo iti Dios tignayenna ida a mangliklik kadagiti kaugalian a saan maitunos kadagiti sursuro iti Biblia. (2 Corinto 6:14, 17) Ngem gapu iti saanna a panangtungpal kadagitoy a kaugalian, mabalin a maidadanes ti maysa a balo. Mabalin a kasapulanna pay ket ti aglibas tapno maispal ti biagna.
Panangaramid Kadagiti Legal nga Addang
Nainsiriban a kuna ti Biblia: “Dagiti pampanunot ti nagaget agduyosda laeng iti panagrang-ay.” (Proverbio 21:5) Aniada a plano ti mabalin nga aramiden ti ulo ti pamilia? Iti kaaduan a kagimongan posible ti mangaramid iti testamento wenno mangisagana iti dokumento a mangibagbaga no kasano ti pannakaiwaras dagiti sanikua ti maysa a tao no kas pagarigan ta matay. Mabalin a ramanenna dagiti detalye maipapan kadagiti urnos iti pumpon. Mabalin met nga isurat iti dokumento no ania ti rumbeng nga aramiden (wenno di rumbeng nga aramiden) ti asawana mainaig iti pumpon ken dagiti kaugalian iti panagleddaang.
Natay idi 1992 ti lakay ti babai nga agnagan Leah. Kunana: “Lima dagiti annakko—uppat a babbai ken maysa a lalaki. Nabayag a nagsakit ni lakayko sakbay a natay. Ngem uray sakbay a nagsakit, nangisurat iti dokumento a mangibagbaga a kayatna a mapan kaniak ken kadagiti annakmi ti amin a sanikuana. Mairaman ditoy ti kuarta iti seguro, talon, dinguen, ken balay. Pinirmaanna ti testamento sana inted kaniak. . . . Kalpasan ti ipapatay ni lakayko, kayat ti kakabagianna ti makigudua iti patawidna. Imbagak kadakuada a ginatang ni lakayko ti talon iti bukodna a kuarta ket awan karbenganda a mangtagikua iti aniaman. Idi nakitada ti naisurat a testamento, inawatda dayta.”
Pagsasaritaan Dagiti Banag a Kadua ti Pamilia
Mabalin a tumanor dagiti parikut no saan nga ilawlawag ti maysa a tao iti pamiliana ti maipapan iti pammati ken kalikagumna. Usigenyo ti kaso ti maysa a tao a dagiti kabagianna impapilitda a maaramid ti pumponna iti purok sigun iti lokal a kaugalian. Idi nagpeggad ti biagda, ti nabiuda a baketna ken dagiti annakna ket napilitan a nangipabus-oy iti bangkay [ni lakayna] kadagiti kakabagian daytoy. Insennaayna: “No la koma imbaga ni lakayko iti uray maysa kadagiti ulitegna wenno kakasinsinna no kasano ti kayatna a pannakaipumpon, saan koma a naipapilit ti pamilia dagiti tradisional a kaugalianda iti pumpon.”
Iti dadduma a kagimongan, ti naisao a katulagan ket adda bilegna a kas ti naisurat a dokumento. Kastoy ti kasasaad iti sumagmamano a lugar iti Swaziland, a sadiay adu ti addaan pammati a mangiparparegta iti tradisional a wagas ti panagipumpon ken panagleddaang. Tangay ammona daytoy, miniting ti maysa a Kristiano a lalaki nga agnagan Isaac dagiti kakabagianna, a saan a Saksi ni Jehova, sana inlawlawag no ania ti kayatna a maaramid kalpasan ti ipapatayna. Imbagana kadakuada no siasino ti mangala kadagiti espesipiko a material a sanikua, sa sibabatad nga inlawlawagna no kasano a maaramid ti pannakaipumponna. Idi natay, naaramid dagiti banag sigun iti kalikagumna. Naipaayan ni Isaac iti Nakristianuan a pumpon, ket naasikaso a naimbag ni baketna.
Salaknibanyo ti Pamiliayo
Ti aramidenyo tapno masalakniban ti pamiliayo iti kanito a pumusaykayo ket maysa a personal a banag, ngem kuna ti maysa a Kristiano nga agnagan Edward: “Addaanak iti life insurance policy a pakagunggonaan ti walo a miembro ti pamiliak. Maysa a nagpirma ni baketko iti depositok iti banko. Gapuna no matayak, makairuar iti kuarta iti deposito. . . . Addaanak iti testamento a pakagunggonaan ti pamiliak. No matayak, aniaman a mapanawak ket agpaay ken ni baketko ken kadagiti annakko. Insuratko ti testamentok lima a tawenen ti napalabas. Insagana dayta ti abogado, ket adda kopia ni baketko ken ti barok. Iti testamentok, imbilinko a dagiti kakabagiak dida makibiang iti pannakaipumponko. Kamengak iti organisasion ni Jehova. Gapuna uray maymaysa wenno dua a Saksi ti adda a mangtaming iti pumponko, umdasen dayta. Inlawlawagko daytoy kadagiti kakabagiak.”
No an-anagen, ti panangaramid iti kakasta nga urnos ket sagut iti pamiliayo. Siempre, ti panagplano no kas pagarigan ta pumusay ti maysa ket saan a kas iti regalo a tsokolate wenno sangareppet a sabong. Ngem, ipakitana ti ayatyo. Paneknekanna a kayatyo nga ‘ipaayan dagidiay a kameng ti sangakabbalayanyo’ uray awankayton iti dennada.
[Kahon/Ladawan iti panid 21]
Di Binaybay-an ni Jesus ti Inana
“Iti denna ti kayo a pagtutuokan ni Jesus, nupay kasta, adda nga agtaktakder idi ni inana ken ti kabsat a babai ni inana; ni Maria nga asawa ni Clopas, ken ni Maria Magdalena. Gapuna ni Jesus, idi makitana ni inana ken ti adalan a dinungdungngona nga agtaktakder iti asideg, kinunana ken inana: “Babai, kitaem! Ti anakmo!” Simmaganad kinunana iti adalan: “Kitaem! Ti inam!” Ket manipuden iti dayta nga oras isu innala ti adalan [a ni Juan] iti bukodna a pagtaengan.”—Juan 19:25-27.
[Ladawan iti panid 22]
Adu dagiti Kristiano a sipapasnek a mangaramid kadagiti legal nga addang tapno masaluadan ti pamiliada