Iwaywayaanyo Kadi ti Makilangen iti Pamiliayo?
“MAIPATPATEG Dagiti Hapones nga Amma—Nupay Okupadoda iti Panggedanda ken Saanda a Makaay-ayam Dagiti Annakda.” Sumagmamano a tawenen ti napalabas idi nagparang daytoy a paulo iti Mainichi Shimbun. Impadamag ti artikulo a 87.8 a porsiento kadagiti Hapones nga ubbing a nakiraman iti surbey nga inaramid ti gobierno ti nangyebkas iti tarigagay a mangaywan kadagiti ammada iti masakbayan. Nupay kasta, iti Ingles nga edision ti diario, ti isu met laeng a damag ket nagparang iti babaen ti sabali a paulo. Kastoy ti mabasa: “Amma ken Annak a Lallaki: Maysa a Kasasaad ti Kinaliway.” Saan a kas ti edisionna iti Hapones, intampok ti artikulo ti sabali pay nga aspeto ti isu met la a surbey: Tunggal aldaw ti trabaho, 36 a minuto laeng ti busbusbosen dagiti Hapones nga amma kadagiti annakda. No pagdiligen, dagiti amma idiay Makinlaud nga Alemania mangbusbusbosda iti 44 a minuto kadagiti annakda iti maysa nga aldaw ti lawas, ket idiay Estados Unidos, 56 a minuto.
Saan laeng a dagiti amma ti bassit ti tiempoda kadagiti annakda. Umad-adu nga inna ti mangmangged iti ruar ti pagtaengan. Kas pagarigan, adu nga agsolsolo nga inna ti masapul a mangged tapno masuportaran ti pamilia. Kas resultana, ti kaadu ti tiempo nga usaren dagiti nagannak—agpadpada dagiti amma ken inna—a kadua dagiti annakda ket bimmassit.
Natakkuatan ti maysa a panagadal idi 1997 iti nasurok a 12,000 nga Americano a tin-edyer a dagiti agtutubo nga addaan iti nadekket a relasion kadagiti dadakkelda ket basbassit ti posibilidadda nga agsagaba iti emosional a panagsikor, makapanunot nga agpakamatay, mangranggas, wenno agusar kadagiti makaadikto a substansia. Ken kinuna ti maysa kadagiti managsirarak a nakiraman iti nainget a panagadal: “Saankay a maaddaan iti nasinged a relasion kadagiti annakyo malaksid no addakayo no kasapulandakayo.” Napateg ti panangbusbos iti panawen a makilangen kadagiti annakyo ken ti pannakikomunikar kadakuada.
Di Panagsisinnarita
Ad-adda a nalaklaka a madadael ti komunikasion dagiti pamilia a ti ama wenno ina umadayo iti pagtaenganda gapu ta naidestino nga agtrabaho iti adayo a lugar. Siempre, saan laeng a dagiti pamilia a dagiti nagannak ket adda iti adayo ti agparikut iti komunikasion. Nupay agnanaed ti dadduma a nagannak iti pagtaenganda, mapanda agtrabaho sakbay pay a makariing dagiti annakda sadanto agawid no nakaturogen dagiti ubbing. Tapno malitupan ti dadduma a nagannak ti dida panagsasarita, usarenda dagiti ngudo ti lawas ken piesta opisial a kadua ti pamiliada. Ibagbagada a mangbusbusbosda iti “de kalidad” a tiempo kadagiti annakda.
Ngem, masulnitan aya ti de kalidad a tiempo ti bassit a tiempo? Kastoy ti sungbat ti managsirarak a ni Laurence Steinberg: “Kaaduanna, nalalaing dagiti ubbing a makikadkadua kadagiti dadakkelda iti ad-adu a tiempo ngem dagiti ubbing a basbassit a tiempo ti pannakikaduada kadagiti dadakkelda. Kasla nakarigrigat a malitupan ti kurang a panawen. Nalabes ti pannakaipangpangruna ti de kalidad a tiempo.” Kasta ti eksakto a karirikna ti maysa a babai a taga Burma. Agawid ni lakayna—maysa a gagangay a Hapones—manipud trabahona no ala una wenno alas dos kada parbangon. Nupay iwayaanna ti makilangen iti pamiliana no iti ngudo ti lawas, kuna ni baketna: “Ti kaaddana iti pagtaengan kadagiti Sabado ken Domingo dina masulnitan ti kaawanna iti pamiliana iti lawlawasna. . . . Mabalinmo kadi a langanan amin a pannangan iti lawlawasna sa kanem amin a para iti lawas no iti Sabado ken Domingo?”
Kasapulan ti Napasnek a Panagregget
Ti panangtaginayon iti nasayaat a komunikasion iti pamilia ket nalaklaka a sawen ngem aramiden. Gapu iti rigat ti panangged ken panangsuportar iti pamilia, saan a nalaka para iti ama wenno agtartrabaho nga ina ti maaddaan iti tiempo a makilangen iti pamilia. Kiddawen ti kasasaad ti adu a tattao a mayadayoda iti pagtaengan, isu a makikomunikarda a regular babaen ti telepono wenno surat. Ngem agyanda man iti pagtaengan wenno saan, kasapulan ti napasnek a panangikagumaan tapno mataginayon ti nasayaat a komunikasion iti pamilia.
Dagiti nagannak a di makikomunikar iti pamiliada apitendanto ti bunga ti kinaliwayda. Naipasango kadagiti serioso a problema ti maysa nga ama gapu ta bassit laeng a panawen ti impaayna iti pamiliana, a di man la makigiddan kadakuada a mangan. Nagbalin a naranggas ti anakna a lalaki, ket ti balasangna natiliwan a nagipuslit iti lako. Maysa nga agsapa ti Domingo, bayat nga agsagsagana ti ama a mapan agay-ayam iti golf, kellaat a nagriaw ti anakna a lalaki. “Ni kadi la nanang ti nagannak ditoy a pagtaengan?” imbugkawna. Sana insennaay: “Ni nanang amin ti mangngeddeng iti pamilia. Tatang, pulos a dika . . .”
Pinagpanunot dagidiay a sasao ti ama. Kamaudiananna, inkeddengna a masapul a mamigat a kadua ti pamiliana kas pangrugian. Idi damo, isuda la ken baketna. Nagin-inut a nakisango dagiti annakda, ket adda gundawaydan a makapagsasarita. Kalpasanna, nagsasangon a mangrabii ti pamilia. No kasta, ikagkagumaan ti ama nga isalbar ti pamiliana tapno saan a naan-anay a mawarawara.
Tulong Manipud Sao ti Dios
Iparparegta ti Biblia kadagiti nagannak nga iwayaanda ti makisarita kadagiti annakda. Babaen ken propeta Moises, nabilin dagiti Israelita: “Denggem, O Israel: ni Jehova a Diostayo isu ti maymaysa a Jehova; ket sika ayatemto ni Jehova a Diosmo iti isuamin a pusom, ken iti isuamin a kabaelam. Ket dagitoy a sasao nga ibilinko kenka iti daytoy nga aldaw, agyandanto ita pusom; ket isuromto a siaagawa dagitoy kadagiti annakmo, ket dagitoy ti sasawem kadakuada no situtugawka iti balaymo, ken no magmagnaka iti dalan, ken no agiddaka, ken no bumangonka.” (Deuteronomio 6:4-7) Wen, no kayattayo nga itukit iti isip ken puso dagiti ubbing dagiti sasao ti Dios, masapul a datayo a nagannak ti mangikagumaan a mangilatang iti panawen a makilangen iti pamiliatayo.
Makapainteres ta ti nadakamat itay a surbey idi 1997 iti nasurok a 12,000 nga agtutubo nga Americano ipalgakna a “kadagiti agarup 88% . . . a nasurbey a nagkuna nga adda relihionda, napateg kadakuada ti relihion ken kararag agsipud ta agserbida a proteksion.” Ammo dagiti pudno a Kristiano a ti umiso a narelihiosuan a pannursuro iti pagtaengan igagana dagiti agtutubo kadagiti bambanag a kas kadagiti makaadikto a substansia, pannakariribuk ti emosion, panagpakamatay, kinaranggas, ken dadduma pay.
Marikna dagiti dadduma a nagannak a narigat ti mangiwaya iti tiempo nga agpaay iti pamiliada. Nangnangruna a pudno daytoy kadagiti agsolsolo nga inna, a maragsakan met koma a makilangen kadagiti annakna ngem kasapulan a manggedda. Kasanoda a makaisapar iti uray bassit laeng a tiempo iti dayta nagpateg a tiempo tapno makalangenda ti pamiliada? Idagadag ti Biblia: “Salimetmetam ti natarnaw a kinasirib ken kinaannad.” (Proverbio 3:21) Mabalin nga usaren dagiti nagannak ti “kinaannad” tapno makailatangda iti panawen para iti pamiliada. Kasano?
No maysaka a mangmangged nga ina a napaksuyanen kalpasan ti agmalem a panagtrabaho, apay a dimo kiddawen kadagiti annakmo a kaduaandaka a mangisagana iti pangrabiyanyo? Ti kasta a tiempo a panagkakaduayo ikkannakayo iti gundaway nga agbalin a nasingsinged iti maysa ken maysa. Iti damo, nalabit saanyo a dagus a maayaban a tumulong dagiti annakyo. Ngem di agbayag, maay-ayokayto iti daytoy ken saan a masayang ti panawenyo.
Nalabit maysaka nga ama nga okupado iti adu a banag kadagiti ngudo ti lawas. Apay a dimo aramiden ti sumagmamano kadagitoy a kadua dagiti annakmo? Mabalinyo ti agsasarita bayat nga agtartrabahokayo ken masanaymo ida a naimbag. Ti bilin ti Biblia a panangitukit iti sasao ti Dios kadagiti annakmo iparparegtana kenka a kasaom ida ‘no agtugtugawka iti balaymo, magmagnaka iti kalsada’—wen, iti amin a gundaway. Maysa a pakakitaan iti “natarnaw a kinasirib” ti pannakisaritam kadagiti annakmo bayat nga agtartrabahokayo.
No iwayaam ti makilangen iti pamiliam, agapitkanto iti manayon a gunggona. Kuna ti maysa a proverbio ti Biblia: “Kadagiti managsakbay adda ni sirib.” (Proverbio 13:10) No iwayaam ti makisarita iti pamiliam, maipaayam ida iti nainsiriban a pannarabay iti panangsango kadagiti parikut iti inaldaw a panagbiag. Saan a masayang ti panawenmo ken mailiklikka iti adu a problema iti masanguanan no ipaaymo itan ti kasta a pannarabay. Mainayon pay, makaparagsak dayta kenka ken kasta met kadakuada. Tapno maipaaymo ti kasta a panangiwanwan, nasken nga aonem ti nabaknang a sirib a masarakan iti Sao ti Dios, ti Biblia. Usarem dayta a mangisuro kadagiti annakmo ken mangidalan iti pamiliam.—Salmo 119:105.
[Ladawan iti panid 4]
Dagiti agtutubo nga addaan nadekket a relasion kadagiti dadakkelda ket mabalin a saanda nga agsagaba iti emosional a pannakariribuk
[Ladawan iti panid 5]
Ti nasayaat a komunikasion ket mangyeg iti adu a gunggona iti biag ti pamilia
[Ladawan iti panid 6]
Bayat a kaduam nga agtrabaho ti anakmo, makasarsaritam ken masanaymo a naimbag