Masapulyo ti Nasanay a Konsiensia
Maysa a nakallalagip nga aldaw ti agur-uray kadagiti pasahero ken tripulante a nakalugan iti Air New Zealand Flight 901 a mapan idiay Antarctica. Nakasaganan dagiti kamera, ket maragsakan ken magagaran dagiti nakalugan a mangtannawag iti nangayed a puraw a kontinente, bayat nga umad-adani ti nababan ti panagtayabna a DC-10.
NASUROK a 11,000 nga orasen ti panagpatayab ti kapitan, a 15 a tawenen a piloto. Sakbay a nagtayab, siaannad nga inserrekna ti plano ti panagtayab iti computer ti eroplano, a saanna nga ammo a biddut dagiti numero a naited kenkuana a mangitudo iti lugar a papananna. Bayat nga agtaytayab iti kaulepan a 600 metro laeng ti kangatona, naidungpar ti DC-10 kadagiti makimbaba a bakras ti Bantay Erebus, a nakatayan ti amin a 257 a pasahero.
Kas kadagiti eroplano itatta nga agpampannuray kadagiti computer a mangigiya kadagitoy iti tangatang, naipaayan dagiti tattao iti konsiensia a mangibagnos kadakuada iti panagbiagda. Ti nakaal-alinggaget a napagteng ti Flight 901 maisuronatayo kadagiti sumagmamano a nabileg a leksion maipapan iti konsiensiatayo. Kas pagarigan, no kasano a ti natalged a panagpatayab ket agpannuray iti nasayaat ti panagandarna a sistema ti panagpatayab ken ti eksakto a mangiwanwan a pagannurotan, kasta met, ti naespirituan, moral, ken uray ti pisikal a pagimbagantayo ket agpannuray iti agkurkurri a konsiensia nga idaldalan ti umiso a moral a pagannurotan.
Nakalkaldaang ta iti kaaldawantayo, napartak a mapukpukaw wenno saan a maikankano dagita a pagannurotan. “Iti kaaldawantayo, adu ti madamdamagtayo maipapan kadagiti gagangay nga estudiante idiay Estados Unidos a saanna nga ammo ti agbasa, saanna nga ammo ti agsurat, ken marigatan nga agusar iti mapa,” kinuna ti maysa nga Americano nga edukador. “Pudno met a marigatan dagiti gagangay nga estudiante a mangilasin iti umiso ken di umiso. Malaksid iti kinaawan adal ken kinaawan ammo iti panagkuenta, inayontayo kadagiti adu a parikut iti panagadal ti nakaro a pannakatikaw iti moral.” Kinunana pay nga “agbibiag ita dagiti agtutubo iti imoral nga aglawlaw. Damagem ti maysa kadakuada no adda met laeng banag nga ‘umiso ken di umiso,’ ket makitam a matikaw, maimayeng, madanagan, ken awan panagtalekna iti bagina. . . . Kumarkaro daytoy a pannakariro imbes a sumayaat no makasagpatdan iti kolehio.”
Maysa a makagapu iti daytoy a pannakariro ket ti nasaknap a panirigan a ti moral a pagalagadan ket depende iti indibidual wenno kultura. Panunotenyo ti mapasamak no agpatayab dagiti piloto nga agpannurayda, saan a babaen dagiti naituding a pagannurotan, no di ket babaen dagiti senial nga agpukawpukaw wenno di pulos agparang no dadduma! Di mapagduaduaan a gagangay a mapasamak dagiti didigra a kas iti napasamak iti Bantay Erebus. Umasping iti dayta, gapu iti di panangsurot kadagiti naipasdek a moral a pagalagadan, mapaspasaran ti lubong ti nakaam-amak ken kumarkaro a panagsagaba ken ipapatay. Masinasina dagiti pamilia gapu iti kinagulib ken agsagaba dagiti minilion a tattao gapu iti AIDS wenno dadduma a sabali pay a sakit a mayakar babaen ti sekso.
Agparang a nainsiriban ti bukod a pagalagadan iti moral, ngem iti kinapudnona, dagiti sumursurot iti dayta ket kasla kadagiti nagkauna a taga Nineve a saanda nga ammo “ti makannawanda ken ti makannigidda.” Dagiti mangan-annurot kadagiti bukodda a pagalagadan iti moral ket mayasping kadagiti apostata nga Israelita a nagkuna a “ti naimbag ket dakes ken ti dakes ket naimbag.”—Jonas 4:11; Isaias 5:20.
Pakasapulantayo ngarud iti nalawag, nalaka a maawatan a linteg ken prinsipio a pakasanayan ti konsiensiatayo tapno agbalin a natalged a giya? Minilion ti nakatakuat a ti Biblia ti naan-anay a makapennek iti dayta a pakasapulan. Adda maibaga ti Biblia iti amin a nasken a banag, manipud iti moralidad agingga iti kababalin iti panagtrabaho ken manipud iti panangsanay kadagiti annak agingga iti panagdayaw iti Dios. (2 Timoteo 3:16) Napaneknekanen a mapagtalkan daytoy iti adun a siglo. Nasken kadagiti amin a tattao ti moral a pagalagadan ti Biblia agsipud ta impasdek daytoy ti mismo a kangatuan nga autoridad, ti Namarsua kadatayo. Gapuna, awan ti rason a maignorantetayo no ania ti naimbag ken dakes.
Ngem nakarkaro ti pannakaraut ti konsiensiayo ita a tiempo. Kasano a mapasamak dayta? Ken kasano a masaluadan ti konsiensiayo? Nainsiriban nga ammuenyo nga umuna ti rumaraut ken dagiti taktikana. Mailawlawag dagitoy iti sumaruno nga artikulo.