Ti Arkeolohikal a Pammaneknek a Nagbiag ni Jesus?
“SURAT iti Bato a Pammaneknek a Nagbiag ni Jesus.” Dayta ti kuna ti akkub ti Biblical Archaeology Review (Nobiembre/Disiembre 2002). Nailadawan iti dayta nga akkub ti maysa a kahon (ossuary), a naaramid iti tisa a bato, a nasarakan idiay Israel. Dagiti kasta a kahon ket nasaknap nga us-usaren idi dagiti Judio kabayatan ti ababa a tiempo iti nagbaetan ti umuna a siglo K.K.P. ken 70 K.P. Napateg unay daytoy a kahon gapu iti maysa nga Aramaiko nga inskripsion iti maysa a sikiganna. Bigbigen dagiti eskolar ti kastoy a pannakabasana: “Santiago, anak ni Jose, a kabsat ni Jesus.”
Sigun iti Biblia, ni Jesus a taga Nazaret ket addaan iti kabsat nga agnagan Santiago a naibilang nga anak ni Jose, ti asawa ni Maria. Idi nangisuro ni Jesu-Kristo iti ilina, naklaat dagiti agdengdengngeg ket inyimtuodda: “Saan aya nga isu daytoy ti anak ti allawagi? Saan aya a ni inana naawagan Maria, ket ti kakabsatna a lallaki isu da Santiago ken Jose ken Simon ken Judas? Ket ti kakabsatna a babbai, saan aya a kaduatayo amin ida?”—Mateo 13:54-56; Lucas 4:22; Juan 6:42.
Wen, ti inskripsion iti kahon ket maitunos iti deskripsion ken ni Jesus a Nazareno. No ti Santiago a nadakamat iti inskripsion isu ti kabsat ni Jesu-Kristo iti ina, dayta ngarud “ti kadaanan a saan a naggapu iti Biblia nga arkeolohikal a pammaneknek a nagbiag ni Jesus,” kinuna ni André Lemaire, maysa nga eksperto kadagiti nagkauna nga inskripsion ken ti mannurat iti nadakamat nga artikulo iti Biblical Archaeology Review. Ni Hershel Shanks, ti editor ti magasin, kunana a ti kahon ket “maysa nga aktual a makita nga ebidensia a mangipatuldo iti kakaisuna a kapatgan a tao a nagbiag ditoy daga.”
Ngem dagiti tallo a nagan a mabasa iti inskripsion iti kahon ket gagangay a nagnagan idi umuna a siglo. Gapuna, posible nga adda idi sabali nga agkakapamilia a Santiago, Jose, ken Jesus malaksid iti pamilia ni Jesu-Kristo. Pattapattaen ni Lemaire: “Idiay Jerusalem, bayat ti dua a kaputotan sakbay ti 70 K.P., adda ti . . . nalabit agarup 20 a tao a maawagan iti ‘Santiago/Jacob nga anak ni Jose a kabsat ni Jesus.’” Kaskasdi, kunana a 90 porsiento ti posibilidad a ti Santiago a nadakamat iti kahon isu ti kabsat ni Jesu-Kristo iti ina.
Adda sabali pay a makagapu no apay a patien ti dadduma a ti Santiago iti inskripsion isu ti kabsat ni Jesu-Kristo iti ina. Nupay gagangay a madakamat ti nagan ti ama ti natay kadagiti kasta nga inskripsion, manmano a mainaganan ti kabsat. Gapuna, adda dagiti eskolar a mamati a maysa a napateg a tao daytoy a Jesus, a panggapuanda a mangibaga nga isuna ni Jesu-Kristo, ti namunganay iti Kristianidad.
Autentiko Kadi ti Bato a Kahon?
Dayta a bato a kahon, wenno baul, ket pakaikabilan dagiti tulang ti natay a tao kalpasan nga agrupsa ti bangkay iti nakaitanemanna a rukib. Adu a bato a kahon ti natakaw manipud kadagiti tanem idiay Jerusalem. Ti kahon a nakayukitan ti nagan a Santiago ket nagtaud manipud kadagiti mailaklako nga antigo, saan a manipud iti maysa nga opisial a nagkabakaban. Naikuna a ti akinkukua iti kahon ginatangna dayta iti sumagmamano a gasut a doliar idi dekada 1970. Gapuna, misterio ti nagtaudan dayta a kahon. “No saanmo a maibaga ti nakasarakan ti maysa nga antigo ken no sadino ti ayanna iti nganngani 2,000 a tawen, saanmo a kaskarina a maibaga ti nakainaigan ti antigo ken dagiti tattao a mabalin a tuktukoyenna,” kuna ni Propesor Bruce Chilton ti Bard College, New York.
Tapno maammuan ti arkeolohikal a nalikudanna, impan ni André Lemaire ti kahon iti Geological Survey ti Israel. Pinatalgedan dagiti managsukisok sadiay a ti kahon ket naaramid iti tisa a bato manipud idi umuna wenno maikadua a siglo K.P. Impadamagda nga “awan ti nakita a pagilasinan a nausar ti maysa a moderno nga alikamen wenno instrumento.” Ngem sigun iti opinion dagiti eskolar ti Biblia nga ininterbiu ti The New York Times, nupay “mabalin a napigsa ti ebidensia gapu kadagiti paspasamak a posible a mangpaneknek nga adda pakainaiganna ken ni Jesus, kaskasdi, posibilidad laeng dagita nga ebidensia.”
Kinuna ti magasin a Time a “kadagitoy a tiempo, nganngani awan ti edukado a tao nga agduadua a nagbiag ni Jesus.” Nupay kasta, adu dagiti mamati nga adda a talaga ti ebidensia a nagbiag ni Jesus malaksid iti salaysay ti Biblia. Ti arkeolohia kadi ti pakaibatayan ti panamati ti maysa ken ni Jesu-Kristo? Ania a pammaneknek ti adda kadatayo maipapan iti kinapudno ti pakasaritaan “ti maymaysa a kapatgan a tao a nagbiag ditoy daga”?
[Picture Credit Lines iti panid 3]
Iti kannigid, James Ossuary: AFP PHOTO/J.P. Moczulski; iti kannawan, inskripsion: AFP PHOTO/HO