Pakasaritaan ti Biag

Nakapuyak, Ngem Nabilegak

KAS INSALAYSAY NI LEOPOLD ENGLEITNER

Ti SS nga opisial inasutna ti paltogna, impaturongna iti ulok, ket inyimtuodna: “Nakasaganaka kadin a matay? Paltoganka ta awan a talaga ti namnama nga agbalbaliw ti panunotmo.” “Nakasaganaak,” kinunak, nga ikagkagumaak a pakalmaen ti bosesko. Insaganakon ti bagik, nagkidemak, ket inurayko a kalbitenna ti gatilio, ngem dinak pinaltogan. “Maagka ta kayatmo pay gayam ti matay!” inriawna, bayat nga imbabana ti paltog a naiturong iti sikigan ti ulok. Ania ti nangiturong kaniak iti kasta a napeggad a kasasaad?

NAIPASNGAYAK idi Hulio 23, 1905, iti ili ti Aigen-Voglhub, a nasalukoban iti Austrian Alps. Siak ti inauna nga anak ti maysa a trabahador iti pagragadian a nakaasawa iti maysa nga anak ti mannalon. Napanglaw ngem nagaget dagiti dadakkelko. Idi ubingak, nagnaedkami idiay Bad Ischl, nga asideg iti Salzburg, iti nagtengngaan dagiti nangayed a danaw ken makaay-ayo a bambantay.

Kas maysa nga ubing, masansan a panunotek ti maipapan kadagiti kinaawan hustisia iti biag, saan laeng a maigapu iti kinapanglaw ti pamiliak no di ket gapu ta nayanakak a kubbo. Gapu iti ut-ot iti bukotko a gapuanan daytoy a depekto, marigatanak a tumakder a diretso. Iti eskuelaan, naparitanak a makipaset iti himnastiko isu a masansan nga uyawendak dagiti kaeskuelaak.

Idi agngudo ti Gubat Sangalubongan I, idi dandani agtawenak iti 14, inkeddengkon ti agsapul iti trabaho tapno makalung-awak iti kinapanglaw. Kanayon nga agsakit ti tianko gapu iti bisin, ken kimmapsutak gapu iti nakaro a gurigor a gapuanan ti trangkaso Espaniol, a nakatayan ti minilion. “Ania koma ti maipatrabahomi iti agkakapsut a kas kenka?” Kasta ti ibaga ti kaaduan a mannalon no agkiddawak iti trabaho. Ngem maysa a naasi a mannalon ti nangawat kaniak.

Naay-ayo iti Ayat ti Dios

Nupay napeklan a Katoliko ni Nanang, manmano a makimisaak, kangrunaanna gapu ta saan a nainget ni tatangko no maipapan iti relihion. Iti biangko, pagduaduaak ti panagdayaw kadagiti imahen, a nasaknap unay iti Iglesia Romana Katolika.

Maysa nga aldaw, idi Oktubre 1931, maysa a gayyemko ti nagpakadua kaniak a tumabuno iti gimong dagiti Estudiante ti Biblia, kas pannakaawag idi dagiti Saksi ni Jehova. Sadiay, nakangngegak kadagiti naibatay iti Biblia a sungbat kadagiti napateg a saludsod a kas iti: Ti kadi panagdayaw iti imahen makaay-ayo iti Dios? (Exodo 20:4, 5) Adda kadi ti umap-apuy nga impierno? (Eclesiastes 9:5) Mapagungarto kadi dagiti natay?​—Juan 5:28, 29.

Ti kangrunaan a nagustuak isu ti kinapudno a ti Dios saanna nga anamongan ti panagibukbok iti dara ti tao babaen kadagiti gubat, uray pay ibagada a naiganuat dagita iti nagan ti Dios. Naammuak a ti “Dios ket ayat” ken addaan iti natan-ok a nagan a Jehova. (1 Juan 4:8; Salmo 83:18) Naay-ayoak idi naammuak a babaen ti Pagarian ni Jehova, siraragsak a makapagbiag nga agnanayon dagiti tattao iti sangalubongan a paraiso. Naammuak met ti naisangsangayan a namnama a silulukat iti dadduma nga imperpekto a tattao a pinili ti Dios a makipagturay ken Jesus iti nailangitan a Pagarian ti Dios. Nakasaganaak a mangipaay iti amin a kabaelak agpaay iti dayta a Pagarian. Isu nga idi Mayo 1932, nabautisaranak ket nagbalinak kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Kasapulan ti kinatured iti panangaramid iti dayta nga addang, gapu iti narelihiosuan a kinainget nga agraraira iti Austria a napeklan a Katoliko iti daydi a tiempo.

Panangsango iti Panangumsi ken Ibubusor

Naklaat dagiti dadakkelko idi immikkatak iti iglesia, ket ti padi dagus nga inwaragawagna dayta iti pulpito. Dagiti kaarrubak tupraanda ti sanguanak kas panangumsida kaniak. Ngem determinadoak a makipaset iti ranggo dagiti amin-tiempo a ministro, ket nangrugiak a nagpayunir idi Enero 1934.

Nagtultuloy nga immirteng ti napolitikaan a kasasaad gapu iti bumilbileg nga impluensia ti partido a Nazi iti probinsiami. Bayat ti panagpayunirko iti Styrian Valley ti Enns, kanayon a siimendak dagiti polis, ket nasken nga ‘agannadak a kas iti serpiente.’ (Mateo 10:16) Manipud idi 1934 agingga 1938, nagbalinen a paset ti inaldaw a biagko ti pannakaidadanes. Nupay awan trabahok, saanak a naipaayan iti pinansial a tulong para kadagiti awanan trabaho, ken nasentensiaanak iti sumagmamano nga ababa ken uppat a napaut a pannakaibalud gapu iti panangasabak.

Dagiti Tropa ni Hitler Sinakupda ti Austria

Idi Marso 1938, dagiti tropa ni Hitler sinakupda ti Austria. Iti las-ud ti sumagmamano nga aldaw, nasurok a 90,000 a tattao​—agarup 2 a porsiento ti populasion dagiti adulto​—ti naaresto ken naipan kadagiti pagbaludan ken kampo konsentrasion, a naakusar a bumusbusor iti rehimen a Nazi. Ngem nakasagana dagiti Saksi ni Jehova iti aniaman a mapasamak. Iti kalgaw ti 1937, sumagmamano a sigud a kakongregasionko ti nagbisikleta iti 350 a kilometro nga agturong idiay Prague tapno tumabuno iti internasional a kombension. Sadiay, nangngegda ti maipapan kadagiti kinadangkok a sinagaba dagiti kapammatian idiay Alemania. Nalawag a sumarunokami a maidadanes.

Manipud idi aldaw a sinakup dagiti tropa ni Hitler ti Austria, napilitan dagiti Saksi ni Jehova a mangilimed iti gimong ken panangasabada. Nupay adda dagiti literatura a naipuslit iti pagbeddengan ti Switzerland, saan nga umdas dayta para iti amin. Isu a dagiti pada a Kristiano idiay Vienna sililimed a nangpataudda iti literatura. Masansan a nagserbiak kas kartero, a mangitulod kadagiti literatura kadagiti Saksi.

Iti Kampo Konsentrasion

Idi Abril 4, 1939, maysaak kadagiti uppat a Kristiano nga inarestar ti Gestapo bayat ti panangrambakmi iti Pananglaglagip iti ipapatay ni Kristo idiay Bad Ischl. Nailugankami amin a naipan iti hedkuarter ti polisia idiay Linz. Dayta ti damo a panagsakayko iti lugan, ngem diak natagiragsak dayta gapu iti napalalo a danagko. Idiay Linz, nagsasaruno dagiti makatuok a panangpalutpotda kaniak, ngem diak inkompromiso ti pammatik. Lima a bulan kalpasanna, naisaklangak iti husgado iti Upper Austria. Di ninamnama, naguped ti pannakausigko kas kriminal; ngem saan a nagpatingga ti rigatko. Kabayatanna, dagiti tallo a kakaduak a naarestar naipanda kadagiti kampo konsentrasion, a nakatayanda a simamatalek.

Insublidak iti pagbaludan, ket idi Oktubre 5, 1939, naipakaammo a maipanak iti kampo konsentrasion ti Buchenwald idiay Alemania. Iti estasion ti tren idiay Linz, adda agur-uray nga espesial a tren a pakailugananmi a balud. Ti tren ket addaan kadagiti selda para iti dua a tao. Ti kaduak iti selda ket awan sabali no saan a ti dati a gobernador ti Upper Austria, ni Dr. Heinrich Gleissner.

Naaddaankami ken ni Dr. Gleissner iti makapainteres a panagpatang. Naasian iti kasasaadko ken naladingitan ta uray idi panagtakemna, naipasango dagiti Saksi ni Jehova iti adu a legal a parikut iti probinsiana. Agbabbabawi a kinunana: “Mr. Engleitner, saankon a mailinteg ti biddut, ngem kayatko ti agpadispensar. Agparang nga adda nagkurangan ti gobiernomi no iti panangiwayat iti hustisia. No kasapulamto ti tulong, sidadaanak a mangaramid iti kabaelak.” Nagkitakami manen kalpasan ti gubat. Tinulongannak a makaawat iti bayad manipud gobierno kas retirado a biktima ti Nazi.

“Paltoganka”

Idi Oktubre 9, 1939, nakagtengak iti kampo konsentrasion idiay Buchenwald. Di nagbayag kalpasanna, naipakaammo iti attendant iti kampo a Saksi ti maysa kadagiti baro a balud, ket nagbalinak a puntiriana. Siuulpit a kinabkabilnak. Idi mabigbigna a saanko nga ikompromiso ti pammatik, kinunana: “Paltoganka, Engleitner. Ngem sakbay nga aramidek dayta, palubosanka a mangaramid iti pammakada a kard para kadagiti dadakkelmo.” Nangpanunotak iti isuratko a sasao a pangliwliwa kadagiti dadakkelko, ngem tunggal agsuratak, kabilenna ti kannawan a sikok, a mangperdi iti panagsuratko. Mangumsi a kunkunana: “Nagkunengen! Di pay makasurat iti dua a diretso a linia. Ngem saan kano a makalapped dayta kenkuana a mangbasa iti Biblia!”

Kalpasanna, ti attendant inasutna ti paltogna, impaturongna iti ulok, nga impariknana a talaga a kalbitenna ti gatilio, kas nadakamatko iti rugi daytoy a salaysay. Kalpasanna, pinuersanak nga impan iti bassit ken napno iti balud a selda. Kasapulan nga agtakderak nga agpatpatnag. Ngem saanak met la a makaturog ta naut-ot ti bagik. “Awan serbina a talaga ti matay gapu iti minamaag a relihion!” ti kakaisuna a “pangliwliwa” a maibaga dagiti kaseldak. Kaabay ti seldak ti selda ni Dr. Gleissner. Nangngegna ti napasamak ket silaladingit nga inaklonna: “Agraraira manen ti di nainkalintegan a pannakaidadanes dagiti Kristiano!”

Iti kalgaw ti 1940, nabilin ti amin a balud nga agtrabaho iti aldaw ti Domingo iti pagtebbagan iti bato, idinto ta awan koma ti trabaho iti Domingo. Daytoy ket kas panangdusa gapu iti “nagbasolan” ti dadduma a balud. Nabilinkami a mangawit kadagiti dadakkel a bato manipud iti pagtebbagan sa ipanmi iti kampo. Dua a balud ti mangikagkagumaan a mangikabil iti dakkel a bato iti bukotko, ket nagistayak maikusbo gapu iti dagsen. Ngem ni Arthur Rödl, ti mapagam-amkan a Lagerführer (superbisor ti kampo), di ninamnama nga inarayatnak. Idi makitana a marigrigatanak a mangbagkat iti bato, kinunana kaniak: “Dikanto pulos makadanon iti kampo no awitmo dayta a bato! Ibabamon!” Dayta ti makapabang-ar a bilin a tinungpalko. Intudona ti adayo a basbassit a bato, ket kinunana: “Daydiay ti bagkatem, ket ipanmo iti kampo. Nalaglag-an dayta nga awitem!” Kalpasanna, imbilinna iti superbisormi: “Bay-anyo nga agsubli dagiti Estudiante ti Biblia iti kuartelda. Umdasen ti trinabahoda ita nga aldaw!”

Iti ngudo ti tunggal aldaw ti trabaho, kanayon a maragsakanak a makitimpuyog iti naespirituan a pamiliak. Adda urnosmi a mangiwaras iti naespirituan a taraon. Maysa a kabsat ti mangisurat iti maysa a bersikulo ti Biblia iti bassit a papel sa ipasana dayta kadagiti dadduma. Maysa met a Biblia ti naipuslit iti kampo. Nabingbingay dayta iti indibidual a liblibro. Iti uneg ti tallo a bulan, naitalek kaniak ti libro a Job. Indulinko dayta kadagiti mediasko. Ti salaysay ni Job tinulongannak nga agtalinaed a sititibker.

Kamaudiananna, idi Marso 7, 1941, nairamanak iti dakkel a grupo a nayakar iti kampo konsentrasion ti Niederhagen. Inaldaw a dimmegdeg ti kasasaadko. Maysa nga aldaw, naibilin kaniak ken iti dua a kabsat nga ikargami dagiti alikamen kadagiti kahon. Kalpasan ti panangaramidmi iti dayta, kaduami ti sabali a grupo dagiti balud a nagsubli kadagiti kuartel. Nadlaw ti maysa a kameng ti SS a maud-udiak. Nakapungtot ket kellaat ken siuulpit a kinugtaranna ti likudko, ket nakaro ti pannakadangranko. Nakaro ti ut-ot a nariknak, ngem nagtrabahoak latta iti kabigatanna.

Di Ninamnama a Pannakawayawaya

Idi Abril ti 1943, nagserra kamaudianna ti kampo ti Niederhagen. Kalpasan dayta, nayakarak iti death camp iti Ravensbrück. Kalpasanna, idi Hunio 1943, di ninamnama a naitukon kaniak ti gundaway a mawayawayaan manipud iti kampo konsentrasion. Iti daytoy a gundaway, ti pannakawayawayak ket saan nga agpannuray iti panangtallikudko iti pammatik. Masapul laeng nga awatek ti inkapilitan a panagtrabaho iti maysa a pagtalonan iti nabatbati a panagbiagko. Immanamongak iti dayta tapno maliklikak dagiti pakarigatan iti kampo. Napanak iti doktor ti kampo para iti maudi a pannakaeksaminko. Nasorpresa ti doktor idi nakitanak. “Maysaka pay la kadagiti Saksi ni Jehova agingga ita!” kinunana. “Hustoka, Doktor,” insungbatko. “Bueno, panagkunak saandaka ngarud a rebbeng a wayawayaan. Iti sabali a bangir, makapalag-an no maparuar dagiti nakaay-ay-ay a parsua a kas kenka.”

Pudno ti kunana. Nakaay-ay-ay a talaga ti kasasaad ti salun-atko. Kinnan dagiti kuto ti dadduma a paset ti kudilko, saanen a makangngeg ti maysa a lapayagko gapu iti pannakakabkabilko, ken napunno iti agnannana a gaddil ti intero a bagik. Kalpasan ti 46 a bulan a pannakabaybay-a, awan patinggana a bisin, ken inkapilitan a panagtrabaho, agdagsenak laengen iti 28 a kilo. Gapu iti dayta a kasasaad, nawayawayaanak manipud iti Ravensbrück idi Hulio 15, 1943.

Nayawidak babaen ti tren nga awanan iti guardia, ket nagreportak iti hedkuarter dagiti Gestapo idiay Linz. Ti Gestapo nga opisial intedna ti papelesko para iti pannakawayawayak ngem imballaagna: “No ti panagkunam ket wayawayaandaka tapno maitultuloymo ti nalimed nga aktibidadmo, nagbiddutka! Ti Dios la ti makatulong kenkan no matiliwandaka pay a mangasaba.”

Nakaawidak met laengen! Awan ti binaliwan ni Nanang iti kuartok sipud idi damo a maarestoak idi Abril 4, 1939. Uray ti Bibliak siuukrad pay latta a nakadisso iti lamisaan iti abay ti katrek! Nagparintumengak ket naimpusuan a nagkararagak tapno agyaman.

Di nagbayag, naibaonak nga aguma. Ti mannalon, a nagayyemko idi ubingak, nangted iti bassit a sueldo, nupay saan nga obligado a mangaramid iti dayta. Sakbay ti gubat, pinalubosannak daytoy a gayyem a mangidulin iti literatura ti Biblia iti masakupanna. Maragsakanak a mangusar a naimbag iti dayta a bassit a pagipempenan iti literatura tapno bumilegak iti naespirituan. Napennek ti amin a kasapulak, ken determinadoak nga agibtur agingga iti panagpatingga ti gubat.

Panaglemmeng iti Bambantay

Ngem saan a nagpaut dagidi a natalna nga aldaw ti wayawaya. Idi ngalay ti Agosto 1943, nabilinak nga agreport iti doktor ti militar para iti medikal a pannakaeksaminko. Umuna, kinunana a diak kabaelan ti aktibo a serbisio gapu iti di nasalun-at a bukotko. Ngem maysa a lawas kalpasanna, binaliwan ti isu met laeng a doktor ti reportna: “Maitutop iti aktibo a serbisio iti pagbabakalan.” Sumagmamano a tiempo a didak nasapulan dagiti militar, ngem idi Abril 17, 1945, di nagbayag sakbay ti panagngudo ti gubat, nabirokandak met laeng. Naayabanak a tumulong iti pagbabakalan.

Nagkamangak iti asideg a bambantay, nga addaanak iti bassit a taraon, kawes, ken maysa a Biblia. Idi damo, nabaelak ti maturog iti ruar, ngem dimmakes ti paniempo, ket kagudua a metro ti kapuskol idin ti niebe. Naan-anay a nabasaak. Nabaelak a dinanon ti kabin iti maysa a bantay a masarakan dandani 1,200 a metro iti ngatuen ti patas ti baybay. Agpigpigergerak a nangpasged iti pagapuyan, ket naginudoak ken pinamagak dagiti kawesko. Gapu iti bannogko, nakaturogak iti bangko iti sango ti pagapuyan. Di nagbayag, kellaat a nariingak gapu iti pannakasinitko. Maur-uram ti badok! Nagtulidak iti suelo tapno maiddep ti apuy. Napno iti kapuyo ti intero a bukotko.

Uray napeggad, sililimed a nagsubliak iti pagumaan sakbay a lumawag, ngem mabutbuteng unay ti asawa ti mannalon isu a pinapanawnak, a kunkunana nga adda dagiti mangan-anup kaniak. Gapuna, napanak kadagiti dadakkelko. Idi damo, uray dagiti dadakkelko bimdengda a mangpastrek kaniak, ngem pinalubosandak met laeng a maturog iti pagipempenan iti garami, ket inagasan ni Nanang dagiti sugatko. Ngem kalpasan ti dua nga aldaw, maringgoran unay dagiti dadakkelko isu nga inkeddengko ti aglemmeng manen iti bambantay.

Idi Mayo 5, 1945, nariingak gapu iti napigsa nga aweng. Nakitak dagiti eroplano ti Aliado a nababa ti tayabda. Iti dayta a kanito, ammok a naparmeken ti rehimen ni Hitler! Ti espiritu ni Jehova pinabilegnak a mangibtur iti di nakappapati a rigat. Napasarak ti kinapudno ti sasao a nairekord iti Salmo 55:22, a nangliwliwa unay kaniak sipud nangrugi dagiti pakasuotak. ‘Impalladawko ti dadagsenko ken ni Jehova,’ ken nupay nakapuyak iti pisikal, tinaginayonnak bayat a nagnaak iti “ginget ti napuskol a kinasipnget.”​—Salmo 23:4.

Ti Pannakabalin ni Jehova ‘Napagbalin a Naan-anay iti Pagkapuyan’

Kalpasan ti gubat, in-inut a nagsubli ti normal a biag. Idi damo, nagtrabahoak iti pagumaan ti gayyemko a mannalon. Kalpasan ti ibaballaet ti armada ti U.S. idi Abril 1946 sa la naisardeng ti inkapilitan a panagtrabahok iti talon para iti nabatbati a biagko.

Idi ngudo ti gubat, nangrugi ti regular a panaggigimong dagiti Kristiano a kakabsat idiay Bad Ischl ken iti kabangibang a distrito. Nangrugida a mangasaba buyogen ti napabaro a kired. Nagtrabahoak kas parabantay iti paktoria iti rabii isu a naitultuloyko ti nagpayunir. Idi agangay, nagnaedak iti lugar ti St. Wolfgang, ket idi 1949, inkasarko ni Theresia Kurz, nga addaan iti anak a babai iti dati nga asawana. Nagbinnuligkami iti uneg ti 32 a tawen agingga a pimmusay idi 1981, kalpasan ti pito a tawen a panangaywanko kenkuana.

Kalpasan ti ipapatay ni Theresia, intuloyko ti nagpayunir, a nakatulong kaniak a mangiliwliwag iti pannakabalok. Iti agdama, agserserbiak kas maysa a payunir ken panglakayen iti kongregasionko ditoy Bad Ischl. Gapu ta naidalitak iti wheelchair, mapanak iti parke ti Bad Ischl wenno iti sango ti pagtaengak, a mangitukonak iti literatura ti Biblia ken makisarita kadagiti tattao maipapan iti namnama nga itden ti Pagarian. Dakkel ti rag-o nga inyeg kaniak dagiti nasayaat a pannakipatangko mainaig iti Biblia.

No lagipek ti napalabas, mapatalgedak a saanak a nagbalin a naalidunget gapu kadagiti nakaal-alingget a kapadasan nga inkapilitan nga inibturak. Siempre, adda dagiti gundaway a nagleddaangak gapu kadagiti pakasuotan. Ngem ti nabara a relasionko ken ni Jehova a Dios tinulongannak a mangdaer kadagitoy a tiempo ti pakarigatan. Ti balakad ti Apo ken ni Pablo a, “Ti pannakabalinko maan-anay iti pagkapuyan” pimmudno met iti biagko. Ita, iti edadko a dandani 100 a tawen, maibagak met ti kinuna ni apostol Pablo: “Pagragsakak dagiti kinakapuy, dagiti pannakainsulto, dagiti panagkasapulan, dagiti pannakaidadanes ken pakarigatan, maipaay ken Kristo. Ta inton nakapuyak, iti kasta nabilegak.”​—2 Corinto 12:9, 10.

[Dagiti Ladawan iti panid 25]

Inarestodak dagiti Gestapo, idi Abril 1939

Dokumento dagiti Gestapo a naglaon kadagiti pammabasol, idi Mayo 1939

[Credit Line]

Dagiti ladawan: Privatarchiv; B. Rammerstorfer

[Ladawan iti panid 26]

Nagserbi a pagkamangan ti asideg a bambantay

[Picture Credit Line iti panid 23]

Foto Hofer, Bad Ischl, Austria