“Lawag” iti Biblia Manipud iti Kadaanan a Libraria ti Russia

DUA nga eskolar ti agsapsapul kadagiti nagkauna a manuskrito ti Biblia. Tunggal maysa ti nagdaliasat kadagiti desierto tapno agsapul kadagiti rukib, monasterio, ken bakras a nagnaedan idi dagiti tattao. Sumagmamano a tawen kalpasanna, nagsabatda iti kadaanan a publiko a libraria ti Russia, a nakaitalimengan ti sumagmamano kadagiti manglawag nga impormasion maipapan iti Biblia a di pay ammo ti lubong. Siasino dagitoy a lallaki? Kasano a nakagteng idiay Russia dagiti natakuatanda a gameng?

Dagiti Nagkauna a Manuskrito​—Itandudoda ti Sao ti Dios

Tapno maam-ammotayo ti maysa kadagitoy dua nga eskolar, agsublitayo iti rugrugi ti maika-19 a siglo, idi nagsaknap iti Europa dagiti makunkuna a masirib a tattao. Panawen daytoy ti sientipiko a panagrang-ay ken adu a gapuanan iti kultura, a nangyeg iti panagduadua kadagiti nabangonan a patpatien. Agpangpangta a pakapuyen dagiti kritiko ti autoridad ti Biblia. Kinapudnona, inyebkas dagiti eskolar ti panagduaduada maipapan iti kinahusto ti mismo a linaon ti Biblia.

Dadduma a napasnek a mangisaksakit iti Biblia ammoda nga adda dagiti saan pay a natakuatan a nagkauna a manuskrito ti Biblia a mangitandudo iti kinahusto ti Sao ti Dios. No adda dagiti masarakan a manuskrito a nadadaan ngem kadagiti agdama, agserbida kas naulimek a pammatalged iti kinasin-aw ti linaon ti Biblia, nupay nabayagen ti maulit-ulit a panagregget tapno madadael wenno maballikug ti mensahena. Dagiti kasta a manuskrito ibutaktakda met ti sumagmamano a di umiso ti pannakaipatarusna a teksto.

Napasamak idiay Alemania ti dadduma kadagiti kabaraan a debate maipapan iti kinahusto ti Biblia. Maysa nga agkabannuag a propesor sadiay ti nangtallikud iti nanam-ay a biagna iti akademia tapno birokenna ti maysa kadagiti kadakkelan pay laeng a takuat iti Biblia. Isu ni Konstantin von Tischendorf, maysa nga eskolar ti Biblia a naballigi a nangitandudo iti kinahusto ti linaon ti Biblia kas resulta ti panangilaksidna iti kritisismo. Dakkel a balligi ti umuna a panagdaliasatna iti let-ang ti Sinai idi 1844. Siniripna laeng ti maysa a basuraan iti monasterio ket nakitana ti maysa a nagkauna a kopia ti Septuagint, wenno Griego a patarus ti Hebreo a Kasuratan​—ti kadaanan a kopia a natakuatan!

Siraragsak a nakaala ni Tischendorf iti 43 a panid. Nupay kombinsido nga addada pay dadduma, maysa laeng a kapaset ti naalana idi nagsubli idi 1853. Sadino ti ayan dagiti dadduma a panid? Gapu ta awanen ti kuartana, nagpatulong ni Tischendorf iti maysa a nabaknang nga isponsor ket inkeddengna a pumanaw manen iti pagilianna tapno agbirok kadagiti nagkauna a manuskrito. Ngem sakbay a pimmanaw, napan dimmatag iti emperador ti Russia.

Naginteres ti Emperador

Nalabit a napanunot ni Tischendorf no ania ti mabalin a reaksion kenkuana dagiti tattao idiay Russia, maysa a dakkel a pagilian a mangan-annurot iti relihion a Russian Orthodox, idinto ta isu ket maysa a Protestante nga eskolar. Naimbag laengen ta madama idi ti panawen ti panagbalbaliw ken reporma idiay Russia. Ti pannakaipaganetget ti edukasion ket nagresulta iti pannakabuangay ti St. Petersburg’s Imperial Library idi 1795 babaen ken ni Emperatris Catherine II (a pagaammo met kas Catherine a Dakkel). Kas ti kaunaan a publiko a libraria iti Russia, naglaon dayta iti nabaknang a nayimprenta nga impormasion a mabalin a magun-od ti minilion.

Nupay agdindinamag daytoy kas maysa kadagiti kasayaatan a libraria iti Europa, adda maysa a pagkurangan ti The Imperial Library. Limapulo a tawen kalpasan ti pannakaibangonna, innem laeng a Hebreo a manuskrito ti masarakan iti dayta a libraria. Saan nga umdas dayta a mangpennek iti dumakdakkel a panaginteres ti Russia iti panagadal kadagiti lenguahe ken patarus ti Biblia. Nangibaon ni Catherine II kadagiti eskolar nga agadal iti Hebreo a lenguahe kadagiti unibersidad ti Europa. Idi nakasublin dagiti eskolar, nabuangay dagiti Hebreo a kurso kadagiti seminario ti Russian Orthodox, ket iti umuna a gundaway, rinugian dagiti eskolar ti mangsangal iti maysa nga umiso a bersion ti Biblia manipud iti Hebreo a pagsasao a maipatarus iti Ruso a pagsasao. Ngem kurang ti pondoda ken binusor pay ida dagiti konserbatibo a panguluen ti simbaan. Saan pay a tiempo idi tapno agraniag ti pudno a pannakalawlawag kadagidiay agsapsapul iti pannakaammo iti Biblia.

Ti emperador a ni Alexander II dagus nga inapresiarna ti mision ni Tischendorf isu a nangted iti pinansial a tulong. Iti laksid ti “imon ken ibubusor dagiti panatiko,” nagsubli ni Tischendorf manipud iti misionna idiay Sinai nga awitna ti dadduma a kopia ti Septuagint.a Idi agangay, isu dayta ti naawagan kas ti Codex Sinaiticus, ti maysa kadagiti kadaanan a manuskrito ti Biblia nga adda pay laeng agingga ita. Idiay St. Petersburg, nagdardaras a napan ni Tischendorf iti balay ti emperador, ti Imperial Winter Palace. Insingasingna a suportaran ti emperador ti “maysa kadagiti kadakkelan a panagregget iti analitiko ken Naimbibliaan a panagadal”​—maysa a naipablaak nga edision ti kataktakuat a manuskrito, a naidulin iti The Imperial Library idi agangay. Dagus nga immannugot ti emperador, isu nga insurat idi agangay ti maragragsakan a ni Tischendorf: “Impaay ti Dios iti panawentayo . . . ti Sinaitiko a Biblia, a mangted kadatayo iti naan-anay a lawag no ania ti pudno a linaon ti naisurat a Sao ti Dios, ken tumulong kadatayo a mangitandudo iti kinapudno ti Biblia babaen ti panangpasingked iti kinahusto ti linaonna.”

Gameng ti Biblia Manipud Crimea

Nadakamat itay rugrugi ti sabali pay nga eskolar nga agsapsapul kadagiti gameng ti Biblia. Siasino daytoy nga eskolar? Sumagmamano a tawen sakbay ti panagsubli ni Tischendorf idiay Russia, nakaawat ti The Imperial Library iti maysa a dakkel a koleksion dagiti teksto nga uray la nangala iti interes ti emperador ken nangatrakar kadagiti eskolar manipud iti amin a paset ti Europa tapno mapanda idiay Russia. Nagsiddaawda iti nakitada​—maysa a nagadu a koleksion dagiti manuskrito ken dadduma pay a material. Buklen dayta ti 2,412 a bambanag, agraman ti 975 a manuskrito ken lukot. Karaman kadagita dagiti 45 a manuskrito ti Biblia a napetsaan iti nasaksakbay ngem maikasangapulo a siglo. Nupay kasla nakaad-adu, amin dagita a manuskrito ket gistay agmaymaysa nga inurnong ti lalaki nga agnagan Abraham Firkovich, maysa a Karaite nga eskolar nga agtawen idin iti nasurok a 70! Ngem siasino dagiti Karaite?b

Naginteresan unay ti emperador dayta a saludsod. Sinakup ti Russia ti dadduma a teritoria a sakup idi ti dadduma nga estado. Nangyeg dayta kadagiti baro nga etniko a grupo iti uneg ti imperio. Ti napintas a rehion ti Crimea, iti aplaya ti Nangisit a Baybay, ket pagindegan dagiti kasla Judio nga umili ngem Turko ti kostumbreda ken agsasao iti lenguahe a Tatar. Dagitoy a Karaite ket kapuonan dagiti Judio a naidestiero iti Babilonia kalpasan ti pannakadadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P. Ngem saan a kas kadagiti Judio a rabbi, linaksidda ti Talmud ken impaganetgetda ti panagbasa iti Kasuratan. Magagaran dagiti Karaite iti Crimea a mangidatag iti emperador ti pammaneknek ti nakaidumaanda kadagiti Judio a rabbi, ket naaddaanda iti bukod a pakabigbigan. Babaen ti panangidatagda kadagiti nagkauna a manuskrito a kukua dagiti Karaite, kayatda a paneknekan a kapuonan ida dagiti Judio nga immakar idiay Crimea kalpasan ti pannakaidestieroda idiay Babilonia.

Iti Chufut-Kale, ti bakras a pagnaedan idiay Crimea, ti nangrugian ni Firkovich a nagbirok kadagiti nagkauna a rekord ken manuskrito. Nadumaduma a kaputotan dagiti Karaite ti nagnaed ken nagdayaw iti uneg dagitoy a babassit a balbalay a naaramid kadagiti bato a natikap kadagiti bakras. Dagiti Karaite dida pulos dinadael dagiti daan a kopia ti Kasuratan a nagparangan ti nagan ti Dios a Jehova gapu ta ibilangda a sagrado dayta. Siaannad a naitalimeng dagiti manuskrito iti maysa a bassit a bodega a naawagan genizah, a ti kaipapananna iti Hebreo ket “pagilemmengan.” Gapu ta dakkel ti panagraem dagiti Karaite iti nagan ti Dios, manmano a magaraw dagita a kopia.

Nupay nakataptapuk gapu iti kinabayagda, sinukimat a naimbag ni Firkovich dagiti genizah. Iti maysa kadagita, nasarakanna ti nalatak a manuskrito idi 916 K.P. a naawagan Petersburg Codex of the Latter Prophets. Isu dayta ti maysa kadagiti kadadaanan a kopia ti Hebreo a Kasuratan nga adda agingga ita.

Nakaurnong ni Firkovich iti nagadu a manuskrito, ket idi 1859, inkeddengna nga ilako dayta a nakaad-adu a koleksion iti The Imperial Library. Idi 1862, timmulong ni Alexander II iti pananggatang iti dayta a koleksion para iti libraria. Nangina idi dayta no iti gatadna a 125,000 ruble. Iti daydi a panawen, ti intero a badyet ti libraria iti makatawen ket saan a nasursurok ngem 10,000 ruble! Karaman iti dayta a nagatang ti agdindinamag a Leningrad Codex (B 19^A). Napetsaan dayta iti 1008 ken dayta ti kompleto a kopia ti Hebreo a Kasuratan a kadaanan iti intero a lubong. Kinuna ti maysa nga eskolar a dayta “ti nalabit kapatgan a manuskrito ti Biblia gapu ta impasdekna ti teksto iti kabaruan nga edision ti Hebreo a Biblia.” (Kitaenyo ti naipakuyog a kahon.) Iti dayta met laeng a tawen ti 1862, naipablaak ti Codex Sinaiticus ni Tischendorf, ket pinadayawan dayta ti lubong.

Naespirituan a Pannakalawlawag iti Moderno a Panawen

Ti agdama a libraria a pagaammo kas ti The National Library of Russia ket naglaon iti maysa kadagiti kadakkelan a koleksion dagiti nagkauna a manuskrito.c Kas panangyanninaw iti pakasaritaan ti Russia, ti nagan ti libraria ket namimpito a nabaliwan iti las-ud ti dua a siglo. Ti maysa a nalatak a naganna isu ti The State Saltykov-Shchedrin Public Library. Nupay limmasat ti libraria iti kinadawel ti maika-20 a siglo, nagtalinaed a kompleto dagiti manuskrito iti laksid ti dua a sangalubongan a gubat ken ti pannakaraut ti Leningrad. Ania ti magunggonatayo kadagita a manuskrito?

Dagiti nagkauna a manuskrito ket mapagpannurayan a pagibatayan kadagiti adu a moderno a patarus ti Biblia. Tumulongda kadagiti napasnek nga agsapsapul iti kinapudno tapno makabasada iti maysa a nalawag a bersion ti Nasantuan a Kasuratan. Dagiti manuskrito ti Sinaitiko ken Leningrad agpada a dakkel ti naitulongda iti Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan, nga impablaak dagiti Saksi ni Jehova ken nairuar a kompleto ti kopiana idi 1961. Kas pagarigan, ti Biblia Hebraica Stuttgartensia ken ti Biblia Hebraica ni Kittel, nga inusar ti New World Bible Translation Committee, naibatayda iti Leningrad Codex ken inusarda ti Tetragrammaton, wenno nagan ti Dios, iti 6,828 a daras iti orihinal a teksto.

Manmano laeng nga agbasbasa iti Biblia ti makaammo iti dakkel a naitulong ti libraria idiay St. Petersburg ken dagiti adda dita a manuskrito, a dadduma ti naipanagan iti dati a nagan ti siudad, ti Leningrad. Ngem ti kadakkelan a nakautangantayo isu ti Autor ti Biblia, ni Jehova, a mangipapaay iti naespirituan a lawag. Gapuna, impakaasi kenkuana ti salmista: “Ibaonmo ti silawmo ken ti kinapudnom. Dagitoy met laeng idalandak koma.”​—Salmo 43:3.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 13]

NALATAK KEN NAUSAR IDI TI NAGAN TI DIOS

Babaen ti siribna, sinigurado ni Jehova a mataginayon ti Saona, ti Biblia, agingga iti moderno a panawen. Nakatulong iti pannakataginayonna ti kinaanep dagiti eskriba kadagiti naglabas a panawen. Ti kaannadan kadagitoy isu dagiti Masorete, dagiti propesional a Hebreo a mannurat a nagtrabaho manipud idi maikanem agingga maikasangapulo a siglo K.P. Awan idi ti bokales dagiti nagkauna a Hebreo. Iti panaglabas ti panawen, dayta ti nangted iti dakkel a peggad a mapukaw ti umiso a panangibalikas kadagiti sasao, yantangay sinuktan ti Aramaiko ti Hebreo. Nangputar dagiti Masorete iti maysa a sistema dagiti tulnek iti bokales nga innayonda iti teksto ti Biblia tapno tumulong iti umiso a panangibalikas kadagiti Hebreo a sasao.

Makapainteres, dagiti tulnek iti bokales a pinutar dagiti Masorete ken inusarda iti Leningrad Codex ipasimudaagna ti pannakaibalikas ti Tetragrammaton​—ti uppat a Hebreo a letra a mangbukel iti nagan ti Dios​—kas Yehwah’, Yehwih’, and Yeho·wah’. “Jehova” ti kalatakan ita a pannakaibalikas dayta a nagan. Ti nagan ti Dios ket sibibiag ken pamiliar a termino kadagiti mannurat ti Biblia ken iti sabsabali idi umuna a panawen. Iti agdama, ti nagan ti Dios ket nalatak ken us-usarenen ti riniwriw a tattao a mangbigbig a ‘ni Jehova laeng ti Kangatuan iti intero a daga.’​—Salmo 83:18.

[Ladawan iti panid 10]

Ti siled dagiti manuskrito iti The National Library

[Ladawan iti panid 11]

Emperatris Catherine II

[Dagiti Ladawan iti panid 11]

Da Konstantin von Tischendorf (makintengnga) ken ni Alexander II, emperador ti Russia

[Ladawan iti panid 12]

Abraham Firkovich

[Picture Credit Line iti panid 10]

Ti dua a ladawan: National Library of Russia, St. Petersburg

[Picture Credit Lines iti panid 11]

Catherine II: National Library of Russia, St. Petersburg; Alexander II: Manipud iti libro a Spamers Illustrierte Weltgeschichte, Leipzig, 1898