Ti Panangrugi ken Panagpatingga “Dagiti Barko ti Tarsis”

“Dagiti barko ti Tarsis isuda dagiti sangkakuyogan a managbiahem a maipaay iti bambanag a pakisinnukatmo.”​—EZEQUIEL 27:25

DAGITI barko ti Tarsis ket nakatulong iti panagbaknang ni Ari Solomon. Dagiti tattao a nagaramid kadagita inimpluensiaanda ti pannakaputar ti Griego ken Romano nga alpabeto. Impasdekda met ti siudad a Byblos, a nakaibasaran ti nagan a Biblia a maus-usar itan iti adu a pagsasao.

Siasino dagiti nagaramid ken nangibiahe kadagiti barko ti Tarsis? Apay a naawagan dagita iti “Barko ti Tarsis”? Ken kasano a paneknekan dagiti pasamak mainaig kadagitoy a tattao ken kadagiti barkoda ti kinaumiso ti Biblia?

Dagiti Apo iti Mediteraneo

Dagiti taga-Fenicia ti nagaramid kadagiti barko a naawagan idi agangay iti barko ti Tarsis. Agarup sangaribu a tawen sakbay ti pannakaipasngay ni Kristo, dagiti taga-Fenicia ket eksperto idin a marino. Ti lugarda ket akikid a kosta a nalabit isu itan ti Lebanon. Dagiti daga iti amianan, daya, ken abagatan ket sakup ti sabali a pagpagilian. Ti met Baybay Mediteraneo ti adda iti laud dayta. Tapno bumaknangda, nakipagnegosio dagiti taga-Fenicia kadagiti tattao nga agnanaed iti aglawlaw ti Baybay Mediteraneo.

In-inut a napaadu dagiti marino a taga-Fenicia dagiti barko nga inusarda iti naballigi a pannakinegosioda. Bayat nga immadu ti naganansiada ken rimmang-ay ti teknolohia, nagaramidda kadagiti daddadakkel a barko a makapaglayag iti ad-adayo a luglugar. Kalpasan a nadanonda ti Chipre, Sardinia, ken dagiti isla ti Baleares, sinurot dagiti taga-Fenicia ti kosta ti Makin-amianan nga Africa. Nagpalaudda agingga a nakadanonda idiay Espania. (Kitaenyo ti naipakuyog a mapa.)

Dagiti taga-Fenicia nga eksperto iti panagaramid iti barko ket nakaaramid kadagiti barko a 30 a metro ti kaatiddogda. Agminar a dagita ti naawagan iti “barko ti Tarsis” gapu ta makapaglayagda iti 4,000 a kilometro manipud Fenicia agingga iti makin-abagatan nga Espania, nga isu ti posible nga ayan ti lugar a Tarsis.a

Mabalin a saan nga interesado dagiti taga-Fenicia a mangituray iti lubong, tinarigagayanda laeng ti agpabaknang. Naaramidanda dayta babaen ti panangipasdekda kadagiti pagtagilakuan. Ngem kas agtagtagilako, nagbalinda nga apo iti Mediteraneo.

Iti Labes ti Mediteraneo

Iti ayatda nga ad-adu pay ti panguartaanda, naglayag dagiti taga-Fenicia idiay Taaw Atlantico. Sinurot dagiti barkoda ti kosta ti Espania agingga a nakadanonda iti lugar a maaw-awagan Tartessus. Idi agarup 1100 K.K.P., impasdekda ti siudad nga inawaganda iti Gadir. Dayta a sangladan a pagaammo itan kas Cádiz, Espania ket nagbalin a maysa kadagiti immuna a dadakkel a siudad iti Makinlaud a Europa.

Naglako dagiti taga-Fenicia iti asin, arak, daing, sedro, saleng, bambanag a naaramid iti metal, sarming, bambanag a nabordaan, napino a lienso, ken lupot a natinaan iti nalatak a purpura ti Tiro. Ania a kinabaknang ti insukat ti Espania kadagitoy?

Ti makin-abagatan nga Espania ti nagbalin a kangrunaan a paggapuan ti pirak ken dadduma pay nga agkakapateg a metal iti Mediteraneo. No maipapan iti Tiro a kangrunaan a sangladan dagiti taga-Fenicia, kinuna ni propeta Ezequiel: “Nakinegosioka iti Tarsis, ket nagalaka iti minasna a pirak, landok, lata ken buli a kas sukat ti adu a tagilakom.”​—Ezequiel 27:12, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia.

Nadiskobre dagiti taga-Fenicia ti kasla di maibusan a pagalaan kadagitoy a mineral iti asideg ti karayan Guadalquivir, saan nga adayo iti Cádiz. Adda pay laeng dagiti kasta a mineral a maal-ala iti dayta a lugar a maawagan itan iti Río Tinto. Agarup tallo ribu a tawenen dagita a pagminasan iti de kalidad a naba.

Gapu ta addaanen dagiti taga-Fenicia kadagiti barko a regular nga agbiahe iti ruta nga Espania-Fenicia, binukodanda ti panaglako iti pirak manipud Espania. Nagadu a pirak ti naipan idiay Fenicia ken uray iti kabangibangna nga Israel. Nagsugpon iti negosio da Ari Solomon iti Israel ken Ari Hiram iti Fenicia. Kas resultana, ti pirak ket naibilang nga “awan a pulos kapapay-anna” idi kaaldawan ni Solomon.​—1 Ar-ari 10:21.b

Naulpit dagiti taga-Fenicia uray no naballigida a komersiante. Sigun iti salaysay, allukoyenda dagiti tattao a sumrek iti barkoda tapno ipakitada dagiti tagilakoda ngem ti talaga a panggepda ket tagabuenda ida. Idi agangay, liniputanda uray dagiti Israelita a kasugponda iti negosio ken inlakoda ida kas tagabo. Dayta ti gapuna nga impadto dagiti Hebreo a propeta ti pannakadadael ti Tiro a siudad ti Fenicia. Dagita a padto ket tinungpal ni Alejandro a Dakkel idi 332 K.K.P. (Joel 3:6; Amos 1:9, 10) Dayta a pannakadadael ti namagpatingga iti panawen dagiti taga-Fenicia.

Ti Impatawid Dagiti Taga-Fenicia

Kas kadagiti amin a nalaing a negosiante, nagaramid dagiti taga-Fenicia iti kasuratan dagiti tulaganda. Nagusarda iti alpabeto a kaar-arngi ti nagkauna a Hebreo. Nakita dagiti sabali a nasion ti pagimbagan ti alpabeto dagiti taga-Fenicia. Kalpasan ti sangkabassit a pannakabalbaliwna, dayta ti nakaibasaran ti Griego nga alpabeto, nga isu met ti nakaibasaran ti Romano nga alpabeto a maysa kadagiti kaaduan a maus-usar ita.

Kanayonanna, ti Byblos a nalatak a siudad dagiti taga-Fenicia ket nagbalin a sentro iti panagiwaras iti papiro, ti nagkauna a papel. Ti pannakausar ti papiro kas pagsuratan ti nangrugrugian ti panagaramid kadagiti libro. Kinapudnona, naibasar iti nagan a Byblos ti sao a Biblia, a naipanagan iti libro a kasasaknapan ti pannakaiwarasna iti intero a lubong. Wen, ti rekord ti historia maipapan kadagiti taga-Fenicia ken kadagiti barkoda patibkerenna ti panagtalektayo a ti Biblia ket talaga a nairamut iti kinapudno.

[Footnotes]

[Mapa iti panid 27]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

DAGITI RUTA ITI PANAGNEGOSIO DAGITI TAGA-FENICIA

ESPANIA

TARTESSUS

Karayan Guadalquivir

Gadir

Corsica

Dagiti Isla ti Baleares

Sardinia

Sicilia

Creta

Chipre

Byblos

Tiro

BAYBAY MEDITERANEO

Ezion-geber

Nalabaga a Baybay

AFRICA

[Ladawan iti panid 27]

Sinsilio nga addaan iti ladawan ti barko dagiti taga-Fenicia, maikatlo agingga iti maikapat a siglo K.K.P.

[Ladawan iti panid 27]

Dagiti rebbek iti nagnaedan dagiti taga-Fenicia, Cádiz, Espania

[Picture Credit Line iti panid 26]

Museo Naval, Madrid

[Picture Credit Lines iti panid 27]

Sinsilio: Museo Arqueológico Municipal. Puerto de Sta. María, Cádiz; rebbek: Yacimiento Arqueológico de Doña Blanca, Pto. de Sta. María, Cádiz, España