Ammoyo Kadi?

Malaksid iti ibagbaga ti Biblia, adda kadi pay ebidensia a naadipen idi dagiti Israelita idiay Egipto?

Ibaga ti Biblia a kalpasan nga impan dagiti Midianita ni Jose idiay Egipto, immakar sadiay ti patriarka a ni Jacob ken ti pamiliana manipud Canaan. Nagnaedda iti rehion ti Egipto a naawagan Gosen, iti wangawangan wenno delta ti Nilo. (Gen. 47:1, 6) ‘Nagpartak nga immadu dagiti Israelita ken pimmigsada iti kasta unay.’ Isu a nagbuteng dagiti Egipcio kadagiti Israelita ket pinilitda ida nga agbalin nga ad-adipen.—Ex. 1:7-14.

Adda dagiti kritiko ita a mangibagbaga a saan nga agpayso daytoy a salaysay ti Biblia. Ngem adda ebidensia a nagbiag dagiti Semitaa kas ad-adipen iti nagkauna nga Egipto.

Kas pagarigan, nakakali dagiti arkeologo kadagiti rebba dagiti nagkauna a komunidad iti makin-amianan nga Egipto. Inreport ni Dr. John Bimson nga adda ebidensia iti 20 wenno ad-adu pay a komunidad dagiti Semita iti dayta a paset ti makin-amianan nga Egipto. Kasta met, kuna ti Egiptologo a ni James K. Hoffmeier: “Idi agarup 1800 agingga iti 1540 B.C., magustuan dagiti Semitiko ti lengguahena a tattao a taga-laud nga Asia ti umakar iti Egipto.” Innayonna: “Daytoy a periodo ti tiempo ket kagiddan ti makunkuna a ‘Panawen Dagiti Patriarka,’ ken maitunos iti panawen ken kasasaad a nailadawan iti Genesis.”

Adda pay kanayonan nga ebidensia iti makin-abagatan nga Egipto. Adda papiro a napetsaan iti Makintengnga a Pagarian (agarup 2000–agarup 1600 B.C.E.) a naglaon iti nagan dagiti adipen a nagtrabaho iti maysa a sangakabbalayan iti makin-abagatan nga Egipto. Semitiko ti nasurok nga 40 kadagita a nagan. Nagserbi dagidiay nga adipen kas kosinero, mangngabel, ken trabahador. Kuna ni Hoffmeier: “Gapu ta nasurok nga 40 a Semita ti nagtrabaho iti maysa a sangakabbalayan idiay Thebaid [makin-abagatan nga Egipto], adu la ketdi idi dagiti Semita iti intero nga Egipto, nangnangruna iti Delta.”

Insurat ti arkeologo a ni David Rohl a ti dadduma a nagan dagiti adipen iti listaan ket “kas kadagiti nagan nga adda iti Biblia.” Kas pagarigan, naglaon ti pirsapirsay a papiro iti nagnagan nga umasping iti nagan nga Isacar, Aser, ken Sifra. (Ex. 1:3, 4, 15) “Nalawag a daytoy ket ebidensia a nagbalin idi nga ad-adipen dagiti Israelita idiay Egipto,” kuna ni Rohl.

Kuna ni Dr. Bimson: “Ti salaysay ti Biblia maipapan iti pannakaadipen dagiti Israelita idiay Egipto ken iti Ipapanawda ket talaga a patalgedan ti historia.”