Kapitulo 30

“Ti Babilonia a Dakkel Narban!”

1. Ania ti impakaammo ti maikadua nga anghel, ken siasino ti Babilonia a Dakkel?

ORASEN ti panangukom ti Dios! Imdengantayo ngarud ti nadibinuan a mensahe: “Ket ti sabali pay, ti maikadua nga anghel, simmaruno, a kunkunana: ‘Narban! Ti Babilonia a Dakkel narban, daydiay a nangpainum kadagiti amin a nasion iti arak ti unget ti pannakiabigna!’” (Apocalipsis 14:8) Daytoy ti damo a gundaway, ngem saan a ti maudi, a ti Apocalipsis ipamaysana ti atension iti Babilonia a Dakkel. Iti kapitulo 17, nailadawan dayta kas naderrep a balangkantis. Siasino daytoy a babai? Kas makitatayto, maysa daytoy a sangalubongan nga imperio, relihioso, ken isu ti makaallilaw a sistema ni Satanas nga us-usarenna a bumusor iti bin-i ti babai nga arig asawa ti Dios. (Apocalipsis 12:17) Ti Babilonia a Dakkel isu ti intero a sangalubongan nga imperio ti palso a relihion. Saklawenna amin a relihion a mangsalsalimetmet kadagiti narelihiosuan a sursuro ken kaugalian ti nagkauna a Babilonia ken mangiparparangarang iti espirituna.

2. (a) Kasano a nagsaknap iti intero a daga ti relihion ti Babilonia? (b) Ania ti kalatakan a benneg ti Babilonia a Dakkel, ken kaano a timmanor kas nabileg nga organisasion?

² Idiay Babilonia a riniribuk ni Jehova ti pagsasao dagiti nagpanggep a mangbangon iti Torre ti Babel, nasurok nga 4,000 a tawenen ti napalabas. Dagiti grupo a nagduduma ti pagsasaoda naiwaraswarasda iti intero a daga, nga awit-awitda dagiti apostata a sursuro ken kaugalian a nakaibatayan ti kaaduan a relihion agingga ita. (Genesis 11:1-9) Ti Babilonia a Dakkel ti narelihiosuan a paset ti organisasion ni Satanas. (Idiligmo ti Juan 8:43-47.) Ti apostata a Kakristianuan ti kalatakan a bennegna ita, a timmanor kas nabileg, nakillo nga organisasion idi maikapat a siglo kalpasan ni Kristo. Dagiti kredo ken seremonia ti Kakristianuan ket naibatay, saan nga iti Biblia, no di ket kangrunaanna iti relihion ti Babilonia.​—2 Tesalonica 2:3-12.

3. Kasano a maikuna a narban ti Babilonia a Dakkel?

³ Nalabit maisaludsodmo, ‘Yantangay napigsa pay met laeng ti impluensia ti relihion ditoy daga, apay a kinuna ti anghel a narban ti Babilonia a Dakkel?’ Bueno, ania aya ti napasamak kalpasan ti 539 K.K.P. idi a narba, wenno natnag, ti nagkauna a Babilonia? Nawayawayaan ti Israel ket nagsubli iti dagana tapno ipasdekna manen sadiay ti pudno a panagdaydayaw! Kasta met a ti pannakaisubli ti naespirituan nga Israel idi 1919 iti nadaeg a naespirituan a kinarang-ay, nga agtultuloy ken agsaksaknap agingga ita, ket pammaneknek a narban ti Babilonia a Dakkel iti daydi a tawen. Awanen ti pannakabalinna a mangtengngel iti ili ti Dios. Maysa pay, dakkel ti sangsanguenna a parikut kadagiti mismo a kamengna. Manipud idi 1919, nakasaksaknap ti pannakaibutaktak ti kinadakes, kinakusit, ken kina-imoralna. Iti kaaduan a pagilian iti Europa, manmanon ti makimismisa, ket iti dadduma a sosialistiko a pagilian, maibilang ti relihion kas “apiang dagiti umili.” Ita ta naibabainen iti imatang dagiti amin a mangipatpateg iti kinapudno nga adda iti Sao ti Dios, no ar-arigen, ur-urayen itan ti Babilonia a Dakkel ti pannakabitayna, inton maipatungpal ti nalinteg a panangukom ni Jehova kenkuana.

Nakababain a Pannakarba ti Babilonia

4-6. Kasano a ‘ti Babilonia a Dakkel pinainumna dagiti amin a nasion iti arak ti unget ti pannakiabigna’?

⁴ Usigentayo a mas detalyado dagiti kasasaad a mainaig iti nakababain a pannakarba ti Babilonia a Dakkel. Kuna kadatayo ti anghel ditoy a ‘ti Babilonia a Dakkel pinainumna dagiti amin a nasion iti arak ti unget ti pannakiabigna.’ Ania ti kayat a sawen daytoy? Mainaig dayta iti panangparmek. Kas pagarigan, ni Jehova kinunana ken Jeremias: “Alaem manipud iti imak daytoy a kopa ti arak ti pungtot, ket masapul a painumem iti dayta dagiti amin a nasion a pangibaonak kenka. Ket masapul nga uminumda ken aglugayogda ken agtignayda a kasla mauyong a tattao gapu iti kampilan nga ibaonko iti tengngada.” (Jeremias 25:15, 16) Idi maikanem ken maikapito a siglo K.K.P., inusar ni Jehova ti nagkauna a Babilonia a mangibukbok iti simboliko a kopa ti rigat nga inumen dagiti adu a nasion, a pakairamanan ti apostata a Juda, nga uray la a naidestiero dagiti mismo nga umilina. Idi met dimteng ti tiempona, natnag ti Babilonia agsipud ta ti ari intan-okna ti bagina maibusor ken Jehova, ti “Apo ti langlangit.”​—Daniel 5:23.

⁵ Nangparmek met ti Babilonia a Dakkel, ngem kaaduanna, babaen kadagiti nasikap a pamay-an. ‘Pinainumna dagiti amin a nasion’ babaen ti panangusarna kadagiti panggargari ti maysa a balangkantis, a nakiabig kadakuada iti naespirituan a pamay-an. Inallukoyna dagiti napolitikaan nga agtuturay a makialiansa ken makigayyem kenkuana. Babaen kadagiti narelihiosuan a pangguyugoyna, nabaelanna ti nangigakat iti napolitikaan, nakomersialan, ken ekonomiko a panangirurumen. Insungsongna ti narelihiosuan a panangidadanes ken dagiti narelihiosuan a gubat ken krusada, agraman ti panaggugubat dagiti nasion, gapu laeng kadagiti napolitikaan ken nakomersialan a rason. Ket sinantipikarna dagitoy a gubat babaen ti panagkunana a pagayatan ti Dios dagita.

⁶ Agdindinamag ti pannakibiang ti relihion kadagiti gubat ken iti politika idi maika-20 a siglo​—kas idiay Shinto a Japan, Hindu nga India, Budhista a Vietnam, “Kristiano” a Northern Ireland ken Latin America, ken dadduma pay​—malaksid pay iti paset dagiti kapelian ti armada dagiti nasion a nagraranget iti dua a sangalubongan a gubat babaen ti pananggutugotda kadagiti agkabannuag a lallaki a makipinnatayda. Ti maysa a nalatak a pagarigan ti pannakiabig ti Babilonia a Dakkel ket ti pannakibiangna iti Spanish Civil War idi 1936-39, a nakatayan ti di kumurang nga 600,000 a tattao. Daytoy a panangibuyat iti dara ket insungsong dagiti mangsupsuporta kadagiti klero a Katoliko ken dagiti kaaliadoda, ta ti maysa a makagapu, pinagpeligro ti legal a gobierno ti Espania ti kinabaknang ken saad ti simbaan.

7. Siasino ti kangrunaan a puntiria ti Babilonia a Dakkel, ken ania dagiti pamay-an nga inusarna maibusor iti puntiriana?

⁷ Yantangay ti Babilonia a Dakkel ti narelihiosuan a paset ti bin-i ni Satanas, kanayon a ti “babai” nga arig asawa ni Jehova, wenno ti “Jerusalem sadi ngato,” ti kangrunaan a puntiriana. Idi umuna a siglo, sibabatad a naipabigbig ti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano kas ti bin-i ti babai. (Genesis 3:15; Galacia 3:29; 4:26) Inkagumaan ti Babilonia a Dakkel a parmeken dayta a nadalus a kongregasion babaen ti panangsulisogna iti dayta a makiabig iti naespirituan a pamay-an. Impakdaar da apostol Pablo ken Pedro nga adu dagiti maallukoy ket agbanag dayta iti dakkel nga apostasia. (Aramid 20:29, 30; 2 Pedro 2:1-3) Ipasimudaag dagiti mensahe ni Jesus kadagiti pito a kongregasion nga iti arinunos ti panagbiag ni Juan, adda epektonan ti panangikagumaan ti Babilonia a Dakkel a mangtulaw. (Apocalipsis 2:6, 14, 15, 20-23) Ngem naipakita idin ni Jesus no kasanonto kasaknap ti impluensiana.

Dagiti Trigo ken Dakes a Ruot

8, 9. (a) Ania ti ipasimudaag ti pangngarig ni Jesus maipapan kadagiti trigo ken dakes a ruot? (b) Ania ti napasamak “bayat a matmaturog dagiti tattao”?

⁸ Iti pangngarig ni Jesus maipapan kadagiti trigo ken dakes a ruot, kinunana nga adda maysa a tao a nagimula iti nasayaat a bin-i iti talonna. Ngem “bayat a matmaturog dagiti tattao,” immay ti maysa a kabusor ket nagimula kadagiti dakes a ruot iti nagbabaetan dagiti trigo. Gapuna, narigat a mailasin no ania kadagita ti trigo ken dakes a ruot. Kastoy ti panangilawlawag ni Jesus iti pangngarigna: “Ti managmula iti nasayaat a bin-i isu ti Anak ti tao; ti talon isu ti lubong; no maipapan iti nasayaat a bin-i, dagitoy ti annak ti pagarian; ngem dagiti dakes a ruot ket annak daydiay nadangkes, ket ti kabusor a nangimula kadakuada isu ti Diablo.” Sa kinunana a dagiti trigo ken dakes a ruot mapalubosanda nga aggiddan a dumakkel agingga iti “panungpalan ti sistema ti bambanag,” inton dagiti anghel ‘ummongenda’ dagiti simboliko a dakes a ruot.​—Mateo 13:24-30, 36-43.

⁹ Napasamak ti impakdaar ni Jesus agraman da apostol Pablo ken Pedro. “Bayat a matmaturog dagiti tattao,” kayatna a sawen, idi naturogen ken patay dagiti apostol, wenno saan, idi nagdungsa dagiti Kristiano a manangaywan iti panangsaluadda iti arban ti Dios, rimmusing ti Nababiloniaan nga apostasia iti uneg a mismo ti kongregasion. (Aramid 20:31) Di nagbayag, ad-adun dagiti dakes a ruot ket nalingdanen dagiti trigo. Iti adu a siglo, agparang a ti bin-i ti babai ket nasalukoban a naan-anay iti nakapuspuskol a pandiling ti Babilonia a Dakkel.

10. Ania ti napasamak idi dekada 1870, ket ania ti reaksion ti Babilonia a Dakkel iti daytoy?

¹⁰ Idi dekada 1870, sipapasnek nga inrugi dagiti napulotan a Kristiano ti sumina kadagiti binabalangkantis a wagas ti Babilonia a Dakkel. Tinallikudanda dagiti saan nga umiso a doktrina ti Kakristianuan a nagtaud iti paganismo ken situtured nga inusarda ti Biblia a nangikaskasaba nga agngudo iti 1914 ti panawen dagiti Gentil. Ti kangrunaan nga instrumento ti Babilonia a Dakkel, dagiti klero ti Kakristianuan, binusorda dagitoy nga addang iti pannakaisubli ti pudno a panagdayaw. Idi katibuk ti umuna a sangalubongan a gubat, impamuspusanda nga ikisap dayta a bassit a grupo dagiti matalek a Kristiano. Idi 1918, idi gistay naisardeng a naan-anay dagiti aktibidadda, agparang a kasla nagballigi ti Babilonia a Dakkel. Kasla naparmekna idan.

11. Ania ti nagbanagan ti pannakarba ti nagkauna a Babilonia?

¹¹ Kas nadakamaten, narpuog ti turay ti natangsit a siudad ti Babilonia idi 539 K.K.P. Iti daydi a tiempo, naipukkaw ti kastoy: “Narban! Ti Babilonia narban!” Ti nabileg a sentro ti sangalubongan nga imperio ket natnag kadagiti buyot ti Medo-Persia iti sidong ni Ciro a Dakkel. Nupay saan a narbek ti siudad a mismo, aktual a narpuog ti turayna, ket nagbanag dayta iti pannakawayawaya dagiti Judio a nakautibo sadiay. Nagsublida idiay Jerusalem tapno baliwanda nga ipasdek ti pudno a panagdaydayaw.​—Isaias 21:9; 2 Cronicas 36:22, 23; Jeremias 51:7, 8.

12. (a) Iti kaaldawantayo, kasano a makuna a natnagen ti Babilonia a Dakkel? (b) Ania ti mangpaneknek a ni Jehova namimpinsan nga inlaksidna ti Kakristianuan?

¹² Iti kaaldawantayo, makuna met a narban ti Babilonia a Dakkel! Nupay temporario a nagballigi ti Nababiloniaan a Kakristianuan idi 1918, naan-anay a nabaliktad ti kasasaad idi 1919, idi a napagungar iti naespirituan a pamay-an dagiti natda kadagiti napulotan, wenno ti klase Juan. Narban ti Babilonia a Dakkel ta saannan a makautibo ti ili ti Dios. Dagiti napulotan a kakabsat ni Kristo ket kasda la reprep a dudon a rimmuar iti mangliwengliweng, a nakasagana nga agtignay. (Apocalipsis 9:1-3; 11:11, 12) Isuda ti “matalek ken masirib nga adipen” iti moderno a panawen, ket ti Apo dinutokanna ida a mangaywan iti amin a sanikuana ditoy daga. (Mateo 24:45-47) Ti kastoy a pannakausarda pinaneknekanna a namimpinsan nga inlaksid ni Jehova ti Kakristianuan nupay ibagbagana nga isu ti pannakabagi ti Dios ditoy daga. Naipasdek manen ti nasin-aw a panagdayaw, ket naluktan ti gundaway tapno mairingpas ti pannakaselio dagiti natda kadagiti 144,000​—dagidiay nabati iti bin-i ti babai, ti nabayagen a kabusor ti Babilonia a Dakkel. Ipakita amin dagitoy a naparmeken a naan-anay ti narelihiosuan nga organisasion nga impasdek ni Satanas.

Nasken nga Agibtur Dagiti Sasanto

13. (a) Ania ti kinuna ti maikatlo nga anghel? (b) Ania ti inkeddeng ni Jehova nga aramidenna kadagidiay addaan iti marka ti atap nga animal?

¹³ Ita agsaon ti maikatlo nga anghel. Umimdengka! “Ket sabali pay nga anghel, ti maikatlo, simmaruno kadakuada, a kunkunana iti natbag a timek: ‘No ti asinoman agdaydayaw iti atap nga animal ken iti ladawanna, ket umawat iti marka iti mugingna wenno iti imana, inumennanto met ti arak ti unget ti Dios a maibukbok nga awan lalaokna iti kopa ti pungtotna.’” (Apocalipsis 14:9, 10a) Iti Apocalipsis 13:16, 17, naipalgak nga iti aldaw ti Apo, agsagaba​—mapapatay pay ketdi​—dagidiay saan nga agdaydayaw iti ladawan ti atap nga animal. Ket ita, naammuantayo nga inkeddeng ni Jehova nga ukomenna dagidiay “addaan marka, ti nagan ti atap nga animal wenno ti numero ti naganna.” Mapilitandanto nga uminum iti napait a ‘kopa ti pungtot’ ti unget ni Jehova. Anianto ti kaipapanan daytoy kadakuada? Idi 607 K.K.P., idi pinilit ni Jehova ti Jerusalem nga uminum iti “kopa ti pungtotna,” napasaran ti siudad ti “panangagaw ken pannakarba, ken bisin ken kampilan” iti ima dagiti taga-Babilonia. (Isaias 51:17, 19) Umasping iti dayta, inton dagiti agdaydayaw kadagiti napolitikaan a turay ditoy daga ken ti ladawanda, ti United Nations, ket uminumda iti kopa ti pungtot ni Jehova, aglak-amdanto iti didigra. (Jeremias 25:17, 32, 33) Madadaeldanto a mamimpinsan.

14. Uray sakbay pay ti pannakadadael dagidiay agdaydayaw iti atap nga animal ken iti ladawanna, ania ti masapul a mapasaranda, ken kasano ti panangdeskribir ni Juan iti daytoy?

¹⁴ Ngem uray sakbay pay a mapasamak dayta, dagidiay addaan iti marka ti animal mapasaranda dagiti makatuok nga epekto ti panangilaksid ni Jehova kadakuada. Maipapan kadagiti agdaydayaw iti atap nga animal ken iti ladawanna, kuna ti anghel ken Juan: “Ket matutuokto iti apuy ken asupre iti imatang dagiti nasantuan nga anghel ken iti imatang ti Kordero. Ket ti asuk ti tuokda agpangato iti agnanayon ken awan inggana, ket iti aldaw ken rabii awan panaginanada, dagidiay agdaydayaw iti atap nga animal ken iti ladawanna, ken ti siasinoman nga umawat iti marka ti naganna.”​—Apocalipsis 14:10b, 11.

15, 16. Ania ti kaipapanan ti “apuy ken asupre” iti Apocalipsis 14:10?

¹⁵ Kuna dagiti dadduma a ti pannakadakamat ditoy ti apuy ken asupre paneknekanna ti kaadda ti umap-apuy nga impierno. Ngem ti apagbiit a panangusig iti umasping a padto ipakitana no ania a talaga ti kayulogan dagita a sasao iti daytoy a konteksto. Idi kaaldawan ni Isaias, pinakdaaran ni Jehova ti nasion ti Edom a madusada gapu iti panangbusorda iti Israel. Kinunana: “Dagiti karayanna mapagbalinto a galagala, ken ti tapokna mapagbalin nga asupre; ket ti dagana agbalinto a kas sumsumged a galagala. Iti rabii wenno iti aldaw saanto a maiddep dayta; agingga iti tiempo a di nakedngan agpangpangatonto ti asukna. Manipud iti kaputotan agingga iti kaputotan isu mamagmaganto; iti agnanayon ken awan inggana awanto ti lumasat a bumallasiw kenkuana.”​—Isaias 34:9, 10.

¹⁶ Naitappuak kadi ti Edom iti ibagbagada nga umap-apuy nga impierno tapno mauram iti agnanayon? Siempre, saan. Imbes ketdi, naan-anay a napukaw dayta a nasion ditoy lubong a kas man la linamut a naan-anay ti apuy ken asupre. Saan nga agnanayon a pannakatutuok ti nagtungpalan ti pannakadusana no di ket nagbalin nga ‘ongaong, langalang, ken naawan.’ (Isaias 34:11, 12) Dayta ti nalawag nga iladladawan ti asuk nga ‘agpangpangato agingga iti tiempo a di nakedngan.’ No nauram ti maysa a balay, adda latta asuk iti dapona uray no nasebsebanen ti apuy, a mangpaneknek kadagiti kumita nga adda napasamak a nakaro nga uram. Uray ita, malaglagip pay laeng ti ili ti Dios ti leksion a maadal iti pannakadadael ti Edom. No kasta, ‘ti asuk ti pannakauramna’ ket agpangpangato pay laeng iti simboliko a wagas.

17, 18. (a) Anianto ti pagbanagan dagidiay addaan iti marka ti atap nga animal? (b) Kasano a matutuok dagiti agdaydayaw iti atap nga animal? (c) Kasano a “ti asuk ti tuokda agpangato iti agnanayon ken awan inggana”?

¹⁷ Dagidiay addaan iti marka ti atap nga animal madadaeldanto met a naan-anay, a kas man la babaen ti apuy. Kas ipalgakto pay ti padto, saanto a maitanem dagiti bangkayda tapno kanento dagiti animal ken tumatayab. (Apocalipsis 19:17, 18) Nalawag ngarud a saanda a literal a matutuok iti agnanayon! Kasanoda a ‘matutuok iti apuy ken asupre’? Kayatna a sawen a ti pannakaiwaragawag ti kinapudno ibutaktakna ida ken pakdaaranna ida maipapan iti dumteng a panangukom ti Dios. Dayta ti gapuna a padpadaksenda ti ili ti Dios ket, no mabalbalin, sisisikap a duroganda ti napolitikaan nga atap nga animal a mangidadanes ken mangpapatay pay ketdi kadagiti Saksi ni Jehova. Inton kamaudiananna, madadaelto dagitoy a bumusbusor, a kas man la babaen ti apuy ken asupre. Ket “ti asuk ti tuokda agpangato iti agnanayon ken awan inggana” ta ti panangukom ti Dios kadakuada ket agserbi a padron no bilang addanto manen mangkarit iti kinasoberano ni Jehova. Narisutton a namimpinsan dayta nga isyu.

¹⁸ Iti kaaldawantayo, siasino ti mangipakpakaammo iti makatuok a mensahe? Laglagipem a dagiti simboliko a dudon adda autoridadda a mangtutuok kadagiti tattao nga awanan iti selio ti Dios kadagiti mugingda. (Apocalipsis 9:5) Nabatad a dagitoy ti mangtutuok iti sidong ti panangiturong dagiti anghel. Napalalo ti kinapinget dagiti simboliko a dudon nga uray la nga “iti aldaw ken rabii awan panaginanada, dagidiay agdaydayaw iti atap nga animal ken iti ladawanna, ken ti siasinoman nga umawat iti marka ti naganna.” Ket inton kamaudiananna, kalpasan ti pannakadadaelda, ti nakallalagip a pammaneknek iti dayta a pannakaalangon ti kinasoberano ni Jehova, “ti asuk ti tuokda,” agpangatonto iti agnanayon nga awan inggana. Sapay koma ta agibtur ti klase Juan agingga a maan-anay dayta a pannakaalangon! Kas ingngudo ti anghel: “Ditoy a kaipapananna ti panagibtur dagiti sasanto, dagidiay mangalagad kadagiti bilin ti Dios ken iti pammati ken Jesus.”​—Apocalipsis 14:12.

19. Apay a nasken nga agibtur dagiti sasanto, ket ania ti imbaga ni Juan a mangpakired kadakuada?

¹⁹ Wen, “ti panagibtur dagiti sasanto” kaipapananna ti panagdayawda ken ni Jehova buyogen ti naipamaysa a debosion babaen ken Jesu-Kristo. Ti mensaheda ket saan a magustuan ti kaaduan. Dayta ti gapuna a mabusbusor, maidaddadanes, ken mapappapatayda pay ketdi kas martir. Ngem mapakiredda iti sumaruno nga imbaga ni Juan: “Ket nangngegko ti maysa a timek manipud langit a kunana: ‘Isuratmo: Naragsak dagiti natay a matay a maikaykaysa iti Apo manipuden itoy a tiempo. Wen, kuna ti espiritu, bay-am nga aginanada kadagiti panagbannogda, ta ti bambanag nga inaramidda kumuyog a mismo kadakuada.’”​—Apocalipsis 14:13.

20. (a) Kasano a ti kari nga impakaammo ni Juan ket maitunos iti padto ni Pablo maipapan iti kaadda ni Jesus? (b) Ania a naisangsangayan a pribilehio ti naikari kadagiti napulotan a matay kalpasan ti pannakapaksiat ni Satanas idiay langit?

²⁰ Maitunos unay daytoy a kari iti padto ni Pablo maipapan iti kaadda ni Jesus: “Dagidiay natay a naikaykaysa ken Kristo bumangondanto nga umuna. Kalpasanna datayo a sibibiag a makalasat [dagiti napulotan nga agbibiag iti aldaw ti Apo], a maikuyog kadakuada, marabsuttayto a maipangato kadagiti ulep a sumabet iti Apo iti angin.” (1 Tesalonica 4:15-17) Kalpasan ti pannakapaksiat ni Satanas sadi langit, immuna a napagungar dagiti natay a naikaykaysa ken Kristo. (Idiligmo ti Apocalipsis 6:9-11.) Kalpasanna, adda naisangsangayan a pribilehio a naikari kadagidiay napulotan a matay bayat ti aldaw ti Apo. Apaman a matayda, “iti panagkirem ti mata,” mapagungarda iti espiritu a biag idiay langit. (1 Corinto 15:52) Anian a nakaskasdaaw daytoy! Ket ituloyda idiay langit dagiti nalinteg nga aramidda.

Ti Anien iti Daga

21. Ania ti kuna ni Juan maipapan iti “anien iti daga”?

²¹ Mabenepisiaran met dagiti dadduma iti daytoy nga aldaw ti panangukom, kas kuna pay ni Juan: “Ket nakitak, ket, adtoy! maysa a puraw nga ulep, ket iti rabaw ti ulep adda maysa a situtugaw a kaasping ti anak ti tao, nga adda nabalitokan a korona iti ulona ken maysa a natadem a kumpay iti imana. Ket sabali pay nga anghel [ti maikapat] ti rimmuar manipud iti templo a santuario, nga agik-ikkis a buyogen ti natbag a timek iti daydiay situtugaw iti ulep: ‘Iserrekmo ta kumpaymo ket aganika, agsipud ta dimtengen ti oras a panagani, ta ti anien iti daga naan-anayen a natangkenan.’ Ket daydiay situtugaw iti ulep imparaspasna ti kumpayna iti daga, ket ti daga nagapasan.”​—Apocalipsis 14:14-16.

22. (a) Asino ti nakaaruat iti korona a balitok ken situtugaw iti puraw nga ulep? (b) Kaano ti kangitingitan ti panagani, ken kasano?

²² Di pagduaduaan no asino daydiay situtugaw iti puraw nga ulep. Yantangay ti situtugaw iti puraw nga ulep ket kaasping ti anak ti tao ken addaan iti korona a balitok, nalawag nga isu ni Jesus, ti Mesianiko nga Ari a nasirmata met ni Daniel. (Daniel 7:13, 14; Marcos 14:61, 62) Ngem ania ti panagani a naipadto ditoy? Idi adda ni Jesus ditoy daga, inyarigna ti trabaho a panangaramid kadagiti adalan iti panagani iti sangalubongan a talon ti sangatauan. (Mateo 9:37, 38; Juan 4:35, 36) Ti kangitingitan daytoy a panagani ket iti aldaw ti Apo, ti tiempo a pannakaisaad ni Jesus kas Ari ken panangukomna kas pannakabagi ni Amana. Gapuna, ti panawen a panagturayna manipud idi 1914 ket naragsak met a panawen ti panagani.​—Idiligmo ti Deuteronomio 16:13-15.

23. (a) Siasino ti naggapuan ti bilin no kaano nga irugi ti panagani? (b) Ania a panagani ti maar-aramid manipud idi 1919 agingga ita?

²³ Nupay ni Jesus ket maysa nga Ari ken Ukom, inurayna ti bilin ni Jehova a Diosna sakbay nga inrugina ti agani. Naggapu dayta a bilin iti “templo a santuario” babaen ti maysa nga anghel. Nagtungpal a dagus ni Jesus. Umuna, manipud idi 1919, imbaonna dagiti anghelna a mangiringpas iti pannakaani dagiti 144,000. (Mateo 13:39, 43; Juan 15:1, 5, 16) Simmaruno ti pannakaani ti dakkel a bunggoy dagiti sabsabali a karnero. (Juan 10:16; Apocalipsis 7:9) Ipakita ti historia nga iti nagbaetan ti 1931 ken 1935, adu kadagitoy a sabsabali a karnero ti nangrugi nga agparang. Idi 1935, impalgak ni Jehova iti klase Juan no siasino a talaga ti mangbukel iti dakkel a bunggoy a nadakamat iti Apocalipsis 7:9-17. Manipud idin, naipaganetget ti pannakaurnong daytoy a bunggoy. Idi tawen 2005, nasuroken nga innem a milion ti kaaduda, ken agtultuloy ti panagaduda agingga ita. Wen, daydiay kaasping ti anak ti tao nawadwad ti naapitnan iti daytoy panawen ti panungpalan, ket pudno a makaparagsak dayta.​—Idiligmo ti Exodo 23:16; 34:22.

Pannakaipayatpayat ti Kaubasan ti Daga

24. Ania ti iggem ti maikalima nga anghel, ken ania ti impukkaw ti maikanem nga anghel?

²⁴ No nalpasen ti pannakaani dagiti maisalakan, tiempo metten ti sabali a panagani. Kuna ni Juan: “Ket kaskasdi a sabali pay nga anghel [ti maikalima] ti rimmuar manipud iti templo a santuario nga adda idiay langit, isu addaan met iti natadem a kumpay. Ket kaskasdi a sabali pay nga anghel [ti maikanem] ti rimmuar manipud iti altar ket isu addaan autoridad iti apuy. Ket nagpukkaw a buyogen ti natbag a timek iti daydiay addaan iti natadem a kumpay, a kunkunana: ‘Iserrekmo ta natadem a kumpaymo ket burasem dagiti raay ti ubas ti daga, agsipud ta naluomen dagiti ubasna.’” (Apocalipsis 14:17, 18) Naitalek kadagiti anghel ti dakkel a trabaho a panagani kabayatan ti aldaw ti Apo, a paglalasinenda dagiti naimbag ken dakes.

25. (a) Ania ti ipasimudaag ti banag a naggapu ti maikalima nga anghel iti santuario ti templo? (b) Apay a maitutop a ti bilin nga irugin ti panagani ket naggapu iti anghel a “rimmuar manipud iti altar”?

²⁵ Ti maikalima nga anghel ket naggapu iti santuario ti templo nga ayan ni Jehova; no kasta, maaramid met ti ultimo a panagani sigun iti pagayatan ni Jehova. Babaen ti sabali pay nga anghel a “rimmuar manipud iti altar,” naibilin iti daytoy maikalima nga anghel a rugiannan ti trabahona. Napnuan kaipapanan daytoy yantangay inyimtuod dagiti matalek a kararua nga adda iti sirok ti altar: “Agingga iti kaano, Soberano nga Apo a nasantuan ken napudno, nga agkedkedka a mangukom ken mangibales iti darami kadagidiay agnanaed iti daga?” (Apocalipsis 6:9, 10) Ita ta maapiten ti kaubasan ti daga, mapatganen daytoy a panagdawat iti pammales.

26. Ania “ti ubas ti daga”?

²⁶ Ngem ania “ti ubas ti daga”? Iti Hebreo a Kasuratan, naawagan ti nasion dagiti Judio kas kaubasan ni Jehova. (Isaias 5:7; Jeremias 2:21) Umasping iti dayta, nailadawan ni Jesu-Kristo kas puon ti ubas ket dagidiay makipagserbi kenkuana iti Pagarian ti Dios isuda dagiti sanga. (Juan 15:1-8) Ti naisangsangayan la unay maipapan iti kaubasan isu ti panangpataudna kadagiti bunga, ket ti pudno a Nakristianuan a kaubasan nangpataud iti naruay a bunga a pakaidayawan ni Jehova. (Mateo 21:43) Nalawag ngarud a saan a daytoy pudno nga ubas ti kayat a sawen “ti ubas ti daga,” no di ket ti sinsinan a kaubasan ni Satanas, ti rinuker a makitkita a sistema ti panangiturayna iti sangatauan, agraman dagiti nadumaduma a “raay” dagiti sinasairo a bunga a timmaud iti panaglabas dagiti siglo. Ti Babilonia a Dakkel, a ti apostata a Kristianidad ti kangrunaan a pasetna, ket dakkel ti impluensiana iti daytoy a makasabidong nga ubas.​—Idiligmo ti Deuteronomio 32:32-35.

27. (a) Ania ti mapasamak inton ti anghel a nakaiggem iti kumpay urnongenna dagiti ubas ti daga? (b) Aniada a padto iti Hebreo a Kasuratan ti mangipasimudaag iti kasaknap ti panagani?

²⁷ Masapul a maiwayat ti panangukom! “Ket ti anghel imparaspasna ti kumpayna iti daga ket inurnongna ti ubas ti daga, ket impuruakna dayta iti dakkel a pagpespesan iti ubas ti unget ti Dios. Ket ti pagpespesan iti ubas napayatpayat iti ruar ti siudad, ket manipud iti pagpespesan iti ubas rimmuar ti dara a kas kangato dagiti pangngednged kadagiti kabalio, iti kaadayo a sangaribu ket innem a gasut nga estadio.” (Apocalipsis 14:19, 20) Nabayagen a naipakaammo ti pungtot ni Jehova maibusor iti daytoy a kaubasan. (Sofonias 3:8) Nalawag a naipadto iti libro ni Isaias ti pannakadadael dagiti amin a nasion inton maipayatpayat ti pagpespesan iti ubas. (Isaias 63:3-6) Impadto met ni Joel a “rineprep,” dagiti intero a nasion, ti a madadael iti “pagpespesan iti ubas” iti “nababa a tanap ti pangngeddeng.” (Joel 3:12-14) Wen, ginabsuonto ti maani ket uray kaano saanton a maulit dayta! Sigun iti sirmata ni Juan, saan laeng a basta maburas dagiti ubas no di ket mapukan ti simboliko a puon ti ubas sa maipuruak ken maipayatpayat iti pagpespesan. No kasta, maikisapto ti kaubasan ti daga ket pulos a saanton nga agtubo pay.

28. Siasino ti mangipayatpayat iti kaubasan ti daga, ket ania ti kayat a sawen ti ‘pannakaipayatpayat ti pagpespesan iti ruar ti siudad’?

²⁸ Sigun iti sirmata, dagiti kabalio ti mangipayatpayat ta ti dara a napespes kadagiti ubas ket dumanon kadagiti “pangngednged kadagiti kabalio.” Yantangay pannakigubat ti masansan a tuktukoyen ti termino a “kabalio,” nalawag a tiempo ti gubat daytoy. Maipapan kadagiti buyot ti langit a sumarsaruno ken Jesus iti ultimo a gubat maibusor iti sistema ti bambanag ni Satanas, naikuna a payatpayatenda “ti pagpespesan iti ubas ti kinaunget ti pungtot ti Dios a Mannakabalin-amin.” (Apocalipsis 19:11-16) Nalawag a dagitoy ti mangipayatpayat iti kaubasan ti daga. Ti pagpespesan iti ubas ket ‘maipayatpayat iti ruar ti siudad,’ kayatna a sawen, iti ruar ti nailangitan a Sion. Talaga a maitutop a ditoy daga a maipayatpayat ti kaubasan ti daga. Ngem ‘maipayatpayatto met dayta iti ruar ti siudad’ ta saanto a maan-ano dagiti natda iti bin-i ti babai, a mangirepresentar iti nailangitan a Sion ditoy daga. Dagitoy agraman ti dakkel a bunggoy sitatalged a maitalimengdanto iti naindagaan nga urnos ti organisasion ni Jehova.​—Isaias 26:20, 21.

29. Kasano kaadalem ti dara manipud iti pagpespesan ti ubas, kasano kaadayo ti madanonna, ken ania ti ipasimudaag amin daytoy?

²⁹ Daytoy a nakapatpatak a sirmata adda katupagna iti pannakarumrumek dagiti pagarian ditoy daga babaen ti Pagarian, wenno ti bato a nailadawan iti Daniel 2:34, 44. Addanto maaramid a panangtalipupos. Ti karayan ti dara manipud iti pagpespesan ket agingga kadagiti pangngednged kadagiti kabalio ti kaadalemna ken dumanon iti 1,600 nga estadio ti kaatiddogna.a Daytoy a dakkel a numero, a maala babaen ti panangmultiplikar iti uppat nga uppat iti resulta ti sangapulo a sangapulo (4 x 4 x 10 x 10), ipaganetgetna a ti pammaneknek ti pannakadadael ket saklawenna ti intero a daga. (Isaias 66:15, 16) Naan-anayto ken saan a maibabawi ti pannakadadael. Pulos a saanto nga agramut manen ti kaubasan ni Satanas ditoy daga!​—Salmo 83:17, 18.

30. Ania dagiti bunga ti kaubasan ni Satanas, ken ania koma ti determinasiontayo?

³⁰ Yantangay agbibiagtayon iti arinunos ti panawen ti panungpalan, napnuan kaipapanan ti sirmata maipapan kadagitoy a dua a panagani. No matmatantayo ti aglawlawtayo, makitatayo dagiti bunga ti kaubasan ni Satanas. Ti aborsion ken dadduma pay a kita ti pammapatay; ti homoseksualidad, pannakikamalala, ken dadduma pay a kita ti imoralidad; ti kinakusit ken kinaawan ti nainkasigudan a panagayat​—amin dagita ti mamagbalin iti daytoy a lubong a rinuker iti imatang ni Jehova. Nangpataud ti kaubasan ni Satanas iti “bunga ti makasabidong a mula ken ajenjo.” Dagiti makadadael ken idolatroso nga aramidna ket saan a pakaidayawan ti Naindaklan a Namarsua iti sangatauan. (Deuteronomio 29:18; 32:5; Isaias 42:5, 8) Anian a pribilehio ti aktibo a pannakitimpuyog iti klase Juan iti panagani kadagiti nasayaat a bunga nga ur-urnongen ni Jesus a pakaidayawan ni Jehova! (Lucas 10:2) Sapay koma ta determinadotayo amin a pulos a di patulawan iti kaubasan daytoy a lubong, iti kasta saantayto a mairaman iti kaubasan ti daga a maipayatpayat inton maiwayat ti nakaam-amak a panangukom ni Jehova.

[Footnote]

[Kahon iti panid 208]

‘Ti Arak ti Pannakiabigna’

Prominente a paset ti Babilonia a Dakkel ti Iglesia Romana Katolika. Ti papa idiay Roma ti mangtartarawidwid iti simbaan ken kunada a suno ni apostol Pedro ti tunggal papa. Dagiti sumaganad ket sumagmamano laeng kadagiti naipablaak a kinapudno maipapan kadagitoy makunkuna a suno:

Formoso (891-96): “Siam a bulan kalpasan ti ipapatayna, kinalida ti bangkay ni Formoso iti pagitaneman iti papa sada insaklang iti konsilio para kadagiti ‘bangkay’ tapno mabista iti panangidaulo ni Esteban [ti baro a papa]. Naakusar ti natayen a papa iti nakaro a panagtarigagay iti saad kas papa ket naideklara nga awan serserbi ti amin nga inaramidna. . . . Inuksobda ti sutanana; pinutedda dagiti ramay ti kannawan nga imana.”​—New Catholic Encyclopedia.

Esteban VI (896-97): “Sumagmamano a bulan kalpasan [ti pannakaisaklang ti bangkay ni Formoso], ti naranggas a reaksion pinagpatinggana ti kina-papa ni Papa Esteban; naikkat kenkuana ti simbolo ti papa, naibalud, ken nabitay.”​—New Catholic Encyclopedia.

Sergio III (904-11): “Dagiti dua a sinarunona . . . ket nabitay iti uneg ti pagbaludan. . . . Idiay Roma, sinuportaran ti pamilia ni Theophylactus, a babaen iti maysa kadagiti annakna a babbai a ni Marozia, maipagarup a naaddaan iti maysa nga anak a lalaki (daydi nagbalin a Papa Juan XI).”​—New Catholic Encyclopedia.

Esteban VII (928-31): “Iti maudi a tawtawen ti kina-papana, naibalud ken napapatay ni Papa Juan X gapu ta napagurana . . . ni Marozia, ti Donna Senatrix ti Roma. Kalpasanna, inted ni Marozia ti kina-papa ken ni Papa Leo VI, a natay kalpasan ti 6 ¹⁄2 a bulan a panagtakemna. Ni Esteban VII ti simmuno kenkuana, nalabit gapu iti impluensia ni Marozia. . . . Bayat ti 2 a tawen a panagtakemna kas Papa, awan ti gawayna gapu iti panangdominar ni Marozia.”​—New Catholic Encyclopedia.

Juan XI (931-35): “Kalpasan ti ipapatay ni Esteban VII . . . , ni Marozia, iti Sangakabbalayan ni Theophylactus, nagun-odna ti kina-papa para iti anakna a ni Juan, maysa nga agtutubo nga agtawen idi iti nasurok la bassit a 20. . . . Kas papa, ni Juan ket dinominaran ti inana.”​—New Catholic Encyclopedia.

Juan XII (955-64): “Awan pay 18 ti tawenna idi, ket nagdindinamag kadagidi a tiempo ti kinaawan interesna kadagiti naespirituan a banag, ti pannakaigamerna kadagiti naalas a paglinglingayan, ken ti di magawidan a nalulok a panagbiagna.”​—The Oxford Dictionary of Popes.

Benedicto IX (1032-44; 1045; 1047-48): “Nagdindinamag ti panangilakona iti kina-papana iti amana iti buniag ket kalpasanna namindua a binawina met laeng dayta a saad.”​—The New Encyclopædia Britannica.

Gapuna, imbes a surotenda koma ti ulidan ni matalek nga apostol Pedro, nagbalin a dakes nga impluensia dagitoy ken dagiti dadduma pay a papa. Pinalubosanda ti panangibukbok iti dara ken ti naespirituan ken pisikal a pannakiabig, agraman ti impluensia ni Jezebel, a mangtulaw iti iglesia nga inturayanda. (Santiago 4:4) Idi 1917, detalyado a naidatag ti adu kadagita a kinapudno iti libro a The Finished Mystery nga impablaak dagiti Estudiante ti Biblia. Daytoy ti maysa a pamay-an dagiti Estudiante ti Biblia kadagidi a tiempo a ‘mangkabil iti daga iti tunggal kita ti pannaplit.’​—Apocalipsis 11:6; 14:8; 17:1, 2, 5.

[Ladawan iti panid 206]

Mangukom ni naitrono a Kristo buyogen ti suporta dagiti anghel

[Ladawan iti panid 207]

Idi narba ti Babilonia idi 539 K.K.P., nawayawayaan dagiti baludna

Kapitulo 31

Dagiti Aramid ni Jehova—Naindaklan ken Nakaskasdaaw

Sirmata 10​—Apocalipsis 15:1–16:21

Suheto: Ni Jehova idiay santuariona; naibuyat ditoy daga ti pito a malukong ti pungtotna

Panawen a pannakatungpalna: 1919 agingga iti Armagedon

1, 2. (a) Ania ti maikatlo a pagilasinan nga impadamag ni Juan? (b) Ania nga annongen dagiti anghel ti nabayagen nga ammo dagiti adipen ni Jehova?

ADDA babai nga agpaspasngay iti ubing a lalaki! Adda met dragon a sidadaan a mangalun-on iti dayta nga ubing! Dagita a dua a pagilasinan idiay langit, a nakalawlawag a nailadawan iti Apocalipsis kapitulo 12, ti mangipaawat kadatayo a dumtengen ti kangitingitan ti nabayagen a panagbinnusor ti Bin-i ti babai nga arig asawa ti Dios ken ni Satanas agraman ti sinasairo a bin-ina. Iti panangitampokna kadagitoy a simbolo, kinuna ni Juan: “Ket maysa a dakkel a pagilasinan ti nakita idiay langit . . . Ket sabali pay a pagilasinan ti nakita.” (Apocalipsis 12:1, 3, 7-12) Ita, adda maikatlo a pagilasinan a dinakamat ni Juan: “Ket nakakitaak idiay langit iti sabali pay a pagilasinan, naindaklan ken nakaskasdaaw, pito nga anghel nga addaan pito a pannaplit. Dagitoy dagiti maudi, agsipud ta babaen kadakuada maileppasen ti unget ti Dios.” (Apocalipsis 15:1) Kadagiti adipen ni Jehova, adda napateg a kaipapanan daytoy maikatlo a pagilasinan.

² Paliiwem ti napateg manen nga annongen dagiti anghel iti pannakatungpal ti pagayatan ti Dios. Nabayagen nga ammo daytoy dagiti adipen ni Jehova. Kinapudnona, napaltiingan ti salmista idi un-unana a makisarita kadagita nga anghel. Kastoy ti indagadagna kadakuada: “Bendituenyo ni Jehova, O dakayo nga anghelna, a nabileg iti pannakabalin, a mangitungtungpal iti saona, babaen iti panagimdeng iti timek ti saona”! (Salmo 103:20) Iti daytoy baro itan nga eksena, natudingan dagitoy nga anghel a mangibuyat iti maudi a pito a saplit.

3. Ania ti pito a saplit, ket ania ti ipatuldo ti pannakaibuyatda?

³ Ania dagitoy a saplit? Kas iti pito a pannakapuyot dagiti trumpeta, dagitoy ti makasinit a panangukom a mangipakaammo iti panangmatmat ni Jehova iti nadumaduma a paset daytoy lubong ken mangipakdaar iti kamaudianan a pagbanagan dagiti panangukomna. (Apocalipsis 8:1–9:21) Ti pannakaibuyat dagita ipatuldona ti pannakaibanag dagita a panangukom, inton dagiti pangidissuoran ni Jehova iti pungtotna ket madadael iti aldaw ti sumsumged nga ungetna. (Isaias 13:9-13; Apocalipsis 6:16, 17) No kasta, babaen kadagita, “maileppasen ti unget ti Dios.” Ngem sakbay a dineskribirna ti pannakaibuyat dagita a saplit, ibaga kadatayo ni Juan nga adda dagiti tattao a dinto maapektaran kadagita. Yantangay dida inawat ti marka ti atap nga animal, kankantaen dagitoy a nasungdo ti panangidaydayawda ken Jehova bayat nga ipakpakaammoda ti aldaw ti panagibalesna.​—Apocalipsis 13:15-17.

Ti Kanta ni Moises ken ti Kordero

4. Ania itan ti maimatangan ni Juan?

⁴ Adda karkarna a buya a maimatangan itan ni Juan: “Ket nakitak ti kasla simmarming a baybay a nalaokan iti apuy, ken dagidiay rummuar a sibaballigi iti atap nga animal ken iti ladawanna ken iti numero ti naganna nga agtaktakderda iti sibay ti simmarming a baybay, nga addaanda kadagiti arpa ti Dios.”​—Apocalipsis 15:2.

5. Ania ti iladladawan ti “simmarming a baybay a nalaokan ti apuy”?

⁵ Ti “simmarming a baybay” ket isu met laeng daydi immun-una a nakita ni Juan, nga adda iti sanguanan ti trono ti Dios. (Apocalipsis 4:6) Kaasping dayta ti “sinukog a baybay” (pagkargaan iti danum) idiay templo ni Solomon, a pangalaan ti papadi iti pagbuggoda. (1 Ar-ari 7:23) Nagsayaat ngarud dayta a mangirepresentar iti “panangbuggo iti danum,” nga isu ti Sao ti Dios, a pangdalus ni Jesus iti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano a papadi. (Efeso 5:25, 26; Hebreo 10:22) Daytoy simmarming a baybay ket “nalaokan ti apuy,” a mangipasimudaag a nasubok ken nagugoran dagitoy a napulotan bayat nga agtultulnogda iti nangato a pagalagadan nga agpaay kadakuada. Kanayonanna, ipalagipna kadatayo a ti Sao ti Dios ket naglaon met kadagiti umap-apuy a panangukom maibusor kadagiti kabusorna. (Deuteronomio 9:3; Sofonias 3:8) Naipakaammo ti dadduma kadagitoy nga umap-apuy a panangukom iti maudi a pito a saplit nga asidegen a maibuyat.

6. (a) Siasino dagiti agkankanta a sitatakder iti sanguanan ti nailangitan a simmarming a baybay, ken kasanotay nga ammo? (b) Kasanoda a “rummuar a sibaballigi”?

⁶ Yantangay ti sinukog a baybay idiay templo ni Solomon ket nairanta nga usaren ti papadi, dayta ti mangipasimudaag a grupo ti papadi ti agkankanta a sitatakder iti sanguanan ti nailangitan a simmarming a baybay. Addaanda “kadagiti arpa ti Dios,” isu a mainaigtayo ida iti 24 a panglakayen ken iti 144,000, gapu ta agkankanta met dagitoy a grupo nga ak-akompaniaran ti arpa. (Apocalipsis 5:8; 14:2) Dagiti kumakanta a nakita ni Juan isu dagiti “rummuar a sibaballigi iti atap nga animal ken iti ladawanna ken iti numero ti naganna.” No kasta, dagitoy ket kameng ti 144,000 nga adda ditoy daga bayat dagiti maudi nga aldaw. Kas maysa a grupo, talaga a rummuarda a sibaballigi. Iti unos ti agarup 90 a tawen nanipud 1919, dida kayat nga awaten ti marka ti atap nga animal wenno dida agpannuray iti ladawanna kas kakaisuna a pangnamnamaan ti tao a makaipaay iti talna. Adun kadakuada ti nagibtur a simamatalek agingga ken patay, ket dagitoy nga adda itan idiay langit, sigurado a maragragsakanda a makidanggay iti panagkanta dagiti kakabsatda nga adda pay laeng ditoy daga.​—Apocalipsis 14:11-13.

7. Kasano ti pannakausar ti arpa iti nagkauna nga Israel, ket kasanotayo a maapektaran iti kaadda dagiti arpa ti Dios iti sirmata ni Juan?

⁷ Dagitoy nasungdo a nangparmek ket addaan kadagiti arpa ti Dios. Iti daytoy, umaspingda kadagiti Levita idiay templo idi ugma, nga agdaydayaw ken Jehova buyogen ti kanta nga ak-akompaniaran dagiti arpa. Adda met dagidiay nagipadto idi a naakompaniaran iti arpa. (1 Cronicas 15:16; 25:1-3) Dagiti nagpintas a tono ti arpa ti nangpapintas kadagiti kanta ti rag-o, kararag ti panagdayaw ken panagyaman ti Israel agpaay ken Jehova. (1 Cronicas 13:8; Salmo 33:2; 43:4; 57:7, 8) Kadagiti panawen ti panagleddaang wenno pannakakautibo, saan a nausar ti arpa. (Salmo 137:2) Ti kaadda dagiti arpa ti Dios iti daytoy a sirmata paggagarennatayo a dumngeg iti naragsak ken naballigi a kanta ti panagdayaw ken panagyaman iti Diostayo.a

8. Ania a kanta ti madama a makankanta, ket ania dagiti lirikona?

⁸ Kastoy ti impadamag ni Juan: “Ket kankantaenda ti kanta ni Moises nga adipen ti Dios ken ti kanta ti Kordero, a kunkunada: ‘Naindaklan ken nakaskasdaaw dagiti aramidmo, Jehova a Dios, ti Mannakabalin-amin. Nalinteg ken napudno dagiti dalanmo, Ari ti kinaagnanayon. Siasinonto a pudno ti saan nga agbuteng kenka, Jehova, ken mangpadayag iti naganmo, agsipud ta siksika ti nasungdo? Ta amin dagiti nasion umaydanto ket agdaydayawda iti sanguanam, agsipud ta naiparangarang dagiti nalinteg a bilinmo.’”​—Apocalipsis 15:3, 4.

9. Apay a ti kanta ket maawagan met iti “kanta ni Moises”?

⁹ Dagitoy a nagballigi kankantaenda “ti kanta ni Moises,” kayatna a sawen, ti maysa a kanta nga umasping iti kinanta ni Moises kadagiti umasping a kasasaad. Kalpasan a nasaksian dagiti Israelita ti sangapulo a saplit iti Egipto ken ti pannakadadael dagiti buyot ti Egipto idiay Nalabaga a Baybay, indauluan ida ni Moises iti kasta a kanta ti naballigi a panagdayaw ken Jehova, a kunkunada: “Ni Jehova agturayto kas ari agingga iti tiempo a di nakedngan, iti mismo nga agnanayon.” (Exodo 15:1-19) Anian a maitutop a dagiti agkankanta iti sirmata ni Juan, a rumrummuar a sibaballigi manipud iti atap nga animal ken makiramraman iti panangipakaammo iti maudi a pito a saplit, kantaanda met ti “Ari ti kinaagnanayon”!​—1 Timoteo 1:17.

10. Ania a sabali pay a kanta ti pinutar ni Moises, ken kasano a ti maudi a berso dayta ket agaplikar iti dakkel a bunggoy itatta?

¹⁰ Iti sabali pay a kanta, a naputar idi agsagsaganan ti Israel a mangparmek iti Canaan, kastoy ti kinuna ni lakayen a Moises iti dayta a nasion: “Ideklarakto ti nagan ni Jehova. Ipakumityo ti kinanaindaklan iti Diostayo!” Ti maudi a berso daytoy a kanta pinaregtana met dagiti di Israelita, ken dagiti naipaltiing a sasao ni Moises ket agaplikar met iti dakkel a bunggoy itatta: “Agragsakkayo, dakayo a nasnasion, agraman umilina.” Ket apay a rumbeng nga agragsakda? Agsipud ta ibalsan itan ni Jehova “ti dara dagiti adipenna, ket isupapaknanto ti pammales kadagiti kabusorna.” Daytoy a pannakaipakat ti nalinteg a panangukom ti mangparagsak kadagiti amin a mangin-inanama ken Jehova.​—Deuteronomio 32:3, 43; Roma 15:10-13; Apocalipsis 7:9.

11. Kasano nga agtultuloy ti kaitungpalan ti kanta a nangngeg ni Juan?

¹¹ Anian a ragsak koma a mismo ni Moises no nadanonna ti aldaw ti Apo ita, a makidangdanggay iti nailangitan a koro: “Amin dagiti nasion umaydanto ket agdaydayawda iti sanguanam”! Agtultuloy ti nakaskasdaaw a kaitungpalan ita dayta nakapimpintas a kanta bayat a makitkitatayo, saan laeng a ti sirmata no di ket ti aktual a kaitungpalanna, ti minilion a naggapu kadagiti “nasion” nga umap-apon a sirarag-o iti organisasion ni Jehova ditoy daga.

12. Apay a ti kanta dagiti nagballigi ket maawagan met iti “kanta ti Kordero”?

¹² Ngem saan a ni Moises laeng ti makinkanta iti daytoy no di ket kanta met ti “Kordero.” Kasano a kasta? Ni Moises idi ti propeta ti Dios iti Israel, ngem impadto a mismo ni Moises a mamangon ni Jehova iti maysa a propeta a kas kenkuana. Daytoy ket napaneknekan a ti Kordero a ni Jesu-Kristo. Nupay ni Moises ket “adipen ti Dios,” ni Jesus ket Anak ti Dios ken no ar-arigen, isu ti Dakdakkel a Moises. (Deuteronomio 18:15-19; Aramid 3:22, 23; Hebreo 3:5, 6) No kasta, dagiti agkankanta kankantaenda met “ti kanta ti Kordero.”

13. (a) Kasano a ni Jesus, nupay dakdakkel wenno natantan-ok ngem ni Moises, ket umasping kenkuana? (b) Kasano a makipagkaykaysatayo kadagiti kumakanta?

¹³ Kas ken Moises, inkanta ni Jesus iti publiko ti panangidaydayawna iti Dios ken impadtona ti panangparmek ti Dios kadagiti amin a kabusorna. (Mateo 24:21, 22; 26:30; Lucas 19:41-44) Sinegseggaan met ni Jesus ti panawen a dagiti nasion umayda dayawen ni Jehova, ket kas “Kordero ti Dios,” insakripisiona ti natauan a biagna tapno agbalin a posible dayta. (Juan 1:29; Apocalipsis 7:9; idiligmo ti Isaias 2:2-4; Zacarias 8:23.) Ket no kasano nga impateg ni Moises ti nagan ti Dios a ni Jehova, ken intan-okna dayta a nagan, impakaammo met ni Jesus ti nagan ti Dios. (Exodo 6:2, 3; Salmo 90:1, 17; Juan 17:6) Yantangay nasungdo ni Jehova, sigurado a matungpal dagiti nadayag a karina. Talaga ngarud a naikaykaysatayo kadagitoy nasungdo a kumakanta, ken iti Kordero, agraman ken Moises, nga umanamong iti liriko ti kanta: “Siasinonto a pudno ti saan nga agbuteng kenka, Jehova, ken mangpadayag iti naganmo?”

Dagiti Anghel nga Addaan Kadagiti Malukong

14. Asino ti nakita ni Juan a rumrummuar iti santuario, ket ania ti naited kadakuada?

¹⁴ Rumbeng a mangngegantayo ti kanta dagitoy napulotan a manangparmek. Apay? Agsipud ta impakaammoda ditoy daga dagiti panangukom a linaon dagiti malukong a napno iti pungtot ti Dios. Ngem ti pannakaibuyat dagitoy a malukong ket saan a basta tattao laeng ti iramanna, kas ipakita itan ni Juan: “Ket kalpasan dagitoy a banag nakitak, ket ti santuario ti tolda ti pangsaksi naluktan idiay langit, ket ti pito nga anghel nga addaan iti pito a pannaplit rimmuarda manipud iti santuario, sikakawesda iti nadalus, nasileng a lienso ket nabariksan dagiti barukongda kadagiti nabalitokan a barikes. Ket maysa iti uppat a sibibiag a parsua nangted iti pito nga anghel iti pito a nabalitokan a malukong a napno iti unget ti Dios, nga agbiag iti agnanayon ken awan inggana.”​—Apocalipsis 15:5-7.

15. Apay a saan a nakaskasdaaw a ti pito nga anghel ket naggapu iti santuario?

¹⁵ No maipapan iti templo ti Israel, a naglaon kadagiti simbolo dagiti nailangitan a banag, ti laeng nangato a padi ti makastrek iti Kasasantuan, a natukoy ditoy kas “santuario.” (Hebreo 9:3, 7) Dayta ti mangisimbolo iti presensia ni Jehova idiay langit. Ngem idiay langit a mismo, saan laeng a ti Nangato a Padi a ni Jesu-Kristo ti addaan iti pribilehio a sumrek iti saklang ni Jehova no di ket uray met dagiti anghel. (Mateo 18:10; Hebreo 9:24-26) Saan ngarud a nakaskasdaaw a pito nga anghel dagiti makita a rumrummuar iti santuario sadi langit. Adda annongenda a naggapu a mismo ken Jehova a Dios: Ibuyatda dagiti malukong a napno iti pungtot ti Dios.​—Apocalipsis 16:1.

16. (a) Ania ti mangipakita a kualipikado unay ti pito nga anghel iti trabahoda? (b) Ania ti mangipasimudaag nga adda dadduma pay a nainaig iti naindaklan a trabaho a panangibuyat kadagiti simboliko a malukong?

¹⁶ Kualipikado unay dagitoy nga anghel iti daytoy a trabaho. Sikakawesda iti nadalus, naraniag a lienso, a mangipakita a nadalus ken nasantuanda iti naespirituan ken nalintegda iti imatang ni Jehova. Sibabarikesda met iti balitok. Masansan a mausar dagiti barikes no ti maysa a tao ket agsagana gapu iti trabaho a masapul nga iringpasna. (Levitico 8:7, 13; 1 Samuel 2:18; Lucas 12:37; Juan 13:4, 5) No kasta, sibabarikes dagiti anghel tapno tungpalenda ti maysa nga annongen. Maysa pay, balitok dagiti barikesda. Iti daydi nagkauna a tabernakulo, nausar ti balitok a mangisimbolo kadagiti nasantuan ken nailangitan a banag. (Hebreo 9:4, 11, 12) Kaipapananna a dagitoy nga anghel ket addaan iti napateg ken nasantuan nga annongen a masapul nga iringpasda. Adda dadduma pay a nairaman iti daytoy naindaklan a trabaho. Maysa kadagiti uppat a sibibiag a parsua ti nangyawat kadagiti aktual a malukong kadakuada. Awan duadua a daytoy ti umuna a sibibiag a parsua, nga umasping iti leon, a mangisimbolo iti kinatured ken di maisin a kinabileg a kasapulan iti panangipakaammo kadagiti panangukom ni Jehova.​—Apocalipsis 4:7.

Ni Jehova Idiay Santuariona

17. Ania ti kuna ni Juan maipapan iti santuario, ket kasano nga ipalagip dayta kadatayo ti santuario iti nagkauna nga Israel?

¹⁷ Kamaudiananna, kas pangserra iti daytoy a paset ti sirmata, kastoy ti ibaga ni Juan kadatayo: “Ket ti santuario napno iti asuk gapu iti dayag ti Dios ken gapu iti pannakabalinna, ket awan idi ti makabalin a sumrek iti santuario agingga a nalpas ti pito a pannaplit ti pito nga anghel.” (Apocalipsis 15:8) Adda dagidi okasion iti historia ti Israel a ti ulep inabbonganna ti literal a santuario, ket gapu iti daytoy a pannakaiparangarang ti dayag ni Jehova, saan a makastrek ti papadi sadiay. (1 Ar-ari 8:10, 11; 2 Cronicas 5:13, 14; idiligmo ti Isaias 6:4, 5.) Kadagidi a panawen nga aktibo ti ibaballaet ni Jehova kadagiti mapaspasamak ditoy daga.

18. Kaano nga agsubli sadi langit ti pito nga anghel tapno agreportda ken Jehova?

¹⁸ Interesado met unay ni Jehova kadagiti mapaspasamak ita ditoy daga. Kayatna nga iringpas ti pito nga anghel dagiti annongenda. Daytoy ti kangitingitan ti tiempo a panangukom, kas nadeskribir iti Salmo 11:4-6: “Ni Jehova adda iti nasantuan a templona. Ni Jehova​—iti tronona adda iti langlangit. Dagiti bukodna a mata kumitada, dagiti bukodna nga agsilnasilnag a mata sukimatenda ti annak ti tattao. Ni met laeng Jehova sukimatenna daydiay nalinteg kasta met daydiay nadangkes, ket ti asinoman a mangay-ayat iti kinaranggas pudno unay a guraen ti kararuana. Kadagidiay nadangkes mamagtudonto kadagiti silo, apuy ken asupre ken iti makasinit nga angin, kas iti bingay ti kopada.” Sa la agsubli ti pito nga anghel iti natan-ok a saklang ni Jehova inton naibuyaten dagitoy pito a saplit kadagidiay nadangkes.

19. (a) Ania a bilin ti naited, ket naggapuanna? (b) Kaano a mabalin a nangrugi ti pannakaibuyat dagiti simboliko a malukong?

¹⁹ Kastoy ti nagallangogan a nakaam-amak a bilin: “Ket nangngegko ti maysa a natbag a timek manipud iti santuario a kunana iti pito nga anghel: ‘Mapankayo ket ibuyatyo iti daga ti pito a malukong ti unget ti Dios.’” (Apocalipsis 16:1) Siasino ti nangted iti daytoy a bilin? Nabatad a ni Jehova, yantangay gapu iti dayag ken pannakabalinna, saan a makastrek ti asinoman idiay santuario. Idi 1918, dimteng ni Jehova iti naespirituan a templona tapno mangukom. (Malakias 3:1-5) Agparang ngarud a di nagbayag kalpasan dayta a petsa nga imbilinna ti pannakaibuyat dagiti malukong ti pungtot ti Dios. Kinapudnona, dagiti panangukom a linaon dagiti simboliko a malukong ket nangrugi a naiwaragawag a sigaganetget idi 1922. Ket pumigpigsa ita ti pannakaiwaragawagda.

Dagiti Malukong ken ti Pannakapuyot Dagiti Trumpeta

20. Ania ti ipalgak ken ipakdaar dagiti malukong ti pungtot ni Jehova, ket kasano ti pannakaibuyatda?

²⁰ Dagiti malukong ti pungtot ni Jehova ipalgakda dagiti paset ti kasasaad ditoy lubong sigun iti panangmatmat ni Jehova ken mamakdaar kadagiti panangukom nga ibanagto ni Jehova. Dagiti anghel ibuyatda dagiti malukong babaen ti panangusarda iti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano ditoy daga, dagidiay agkankanta iti kanta ni Moises ken iti kanta ti Kordero. Bayat nga iwarwaragawagda ti Pagarian kas naimbag a damag, ti klase Juan situtured nga impalgakda dagiti linaon dagitoy a malukong ti pungtot. (Mateo 24:14; Apocalipsis 14:6, 7) No kasta, ti dua ti pasetna a mensaheda ket natalna no iti pannakaibunannag ti wayawaya iti sangatauan ngem arig pannakigubat no iti panangipakdaarda iti “aldaw ti pammales iti biang ti Diostayo.”​—Isaias 61:1, 2.

21. Kasano a ti puntiria dagiti umuna nga uppat a malukong ti pungtot ti Dios ket katupagda dagiti umuna nga uppat a pannakapuyot dagiti trumpeta, ket ania ti nagdumaanda?

²¹ Ti puntiria ti umuna nga uppat a malukong ti pungtot ti Dios katupagda ti puntiria ti umuna nga uppat a pannakapuyot dagiti trumpeta, nga isu ti daga, baybay, dagiti karayan ken ubbog ti danum, ken dagiti nailangitan a gubuayan ti lawag. (Apocalipsis 8:1-12) Ngem ti pannakapuyot dagiti trumpeta inyanunsioda dagiti saplit nga umapay iti “kakatlo,” idinto ta maapektaran ti isuamin iti pannakaibuyat dagiti malukong ti pungtot ti Dios. Gapuna, nupay ti Kakristianuan, kas “kakatlo,” ti immuna a nakaiturongan ti atension bayat ti aldaw ti Apo, awan ti aniaman a paset iti sistema ni Satanas a makalisi iti pannaplit dagiti makariribuk a mensahe ti panangukom ni Jehova ken dagiti ladingit nga iyegda.

22. Kasano a naigidiat ti naudi a tallo a pannakapuyot dagiti trumpeta, ket kasano ti pannakainaigda iti naudi a tallo a malukong ti pungtot ni Jehova?

²² Naiduma ti naudi a tallo a pannakapuyot dagiti trumpeta, ta naawaganda iti ay-ay. (Apocalipsis 8:13; 9:12) Dagiti immuna a dua kadagitoy ket buklen a nangnangruna dagiti dudon ken buyot a nakakabalio, idinto ta ti maikatlo impakaammona ti pannakaipasngay ti Pagarian ni Jehova. (Apocalipsis 9:1-21; 11:15-19) Kas makitatayto, ti kaudian a tallo a malukong ti pungtotna saklawenda met ti sumagmamano kadagitoy a paset, ngem adda nakaidumaanda iti tallo nga ay-ay. Usigentay itan dagiti dramatiko a panangibutaktak nga ibunga ti pannakaibuyat dagiti malukong ti pungtot ni Jehova.

[Footnote]

Kapitulo 32

Maileppasen ti Unget ti Dios

1. Anianto ti naibanagen kalpasan ti pannakaibuyat dagiti pito a malukong, ket ania dagiti saludsod a tumaud maipapan kadagitoy a malukong?

NAYAM-AMMON ni Juan dagiti anghel a nadutokan a mangibuyat kadagiti pito a malukong. Imbagana kadatayo a “dagitoy dagiti maudi, agsipud ta babaen kadakuada maileppasen ti unget ti Dios.” (Apocalipsis 15:1; 16:1) Masapul a maibuyat aminen dagitoy a saplit, a mangipalgak iti panangkondenar ni Jehova iti kinadakes ditoy daga. Kalpasan ti pannakaibuyat dagitoy, naibanagton dagiti panangukom ti Dios. Awanton ti lubong ni Satanas! Ania ti ipasimudaag dagitoy a saplit iti sangatauan ken kadagiti agtuturay iti agdama a dakes a sistema? Kasano a maliklikan dagiti Kristiano ti pannakairamanda kadagitoy a saplit a mangdidigra iti lubong? Napateg dagitoy a saludsod, ket ita masungbatanen. Ti sumaruno a nakita ni Juan ket sigurado a pakaseknan unay dagiti amin a mangpadpadaan iti panagballigi ti kinalinteg.

Ti Unget ni Jehova Maibusor “iti Daga”

2. Ania ti napasamak idi imbuyat ti umuna nga anghel ti malukongna iti daga, ken ania ti isimbolo ti “daga”?

² Agtignayen ti umuna nga anghel! “Ket ti umuna napan ket imbuyatna ti malukongna iti daga. Ket ti nasakit ken makapapatay a derder dimteng kadagidi tattao nga addaan iti marka ti atap nga animal ken nagdaydayaw iti ladawanna.” (Apocalipsis 16:2) Kas iti pannakapuyot ti umuna a trumpeta, ti “daga” a nadakamat ditoy isimbolona ti kasla natalged a napolitikaan a sistema a binuangay ni Satanas ditoy daga idi pay laeng kaaldawan ni Nimrod, nasurok nga 4,000 a tawenen ti napalabas.​—Apocalipsis 8:7.

3. (a) Kasano nga adu a gobierno ti arigna a mangob-obligar kadagiti iturayanda nga agdayaw kadakuada? (b) Ania ti pinataud dagiti nasion kas sandi ti Pagarian ti Dios, ket ania ti pagbanagan dagidiay agdaydayaw iti dayta?

³ Kadagitoy maudi nga al-aldaw, adu a gobierno ti arigna a mangob-obligar kadagiti iturayanda nga agdayaw kadakuada, nga ipapilitda a ti Estado ti ad-adda nga itandudoda imbes a ti Dios wenno iti aniaman a dadduma pay a pangipaayanda iti kinasungdoda. (2 Timoteo 3:1; idiligmo ti Lucas 20:25; Juan 19:15.) Sipud idi 1914, gagangayen kadagiti nasion a pagbalinenda a soldado dagiti agtutuboda tapno makiranget, wenno sidadaanda a makiranget, kadagiti nasaknap a gubat a nangmansa iti dara iti moderno a historia. Kabayatan ti aldaw ti Apo, nangpataud met dagiti nasion iti sandi ti Pagarian ti Dios. Isu dayta ti ladawan ti animal​—ti League of Nations ken ti simmuno iti dayta, ti United Nations. Kas iti nabiit pay nga inaramid dagiti papa, anian a panagtabbaaw ti panangiwaragawag a daytoy nga inaramid ti tao nga organisasion ti kakaisuna a pangnamnamaan dagiti nasion a makaipasdek iti talna! Maibusor unay dayta iti Pagarian ti Dios. Dagidiay agdaydayaw iti dayta agbalinda a narugit iti naespirituan, napnuan iti derder, no kasano a dagiti Egipcio a bumusbusor ken Jehova idi kaaldawan ni Moises nasaplitda kadagiti literal a gaddil ken derder.​—Exodo 9:10, 11.

4. (a) Ania ti siiinget nga ipaganetget dagiti linaon ti umuna a malukong ti unget ti Dios? (b) Ania ti panangmatmat ni Jehova kadagidiay mangakseptar iti marka ti atap nga animal?

⁴ Dagiti linaon daytoy a malukong siiinget nga ipaganetgetna ti pagpilian dagiti tattao. Sagabaenda ti gura ti lubong wenno ti pungtot ni Jehova. Napilitan ti sangatauan a mangakseptar iti marka ti atap nga animal, tapno “awan ti asinoman a makabalin a gumatang wenno aglako malaksid ti tao nga addaan marka, ti nagan ti atap nga animal wenno ti numero ti naganna.” (Apocalipsis 13:16, 17) Ngem adda supapak dayta! Dagidiay mangakseptar iti dayta a marka ibilang ni Jehova kas nakaptan iti “nasakit ken makapapatay a derder.” Sipud idi 1922, namarkaandan kas tattao a nangilaksid iti sibibiag a Dios. Nagsagabada gapu ta saan a nagballigi dagiti napolitikaan a gakatda. Narugitda iti naespirituan. No saanda nga agbabawi, ipataydanto dayta a naut-ot a sakit, gapu ta itan ti aldaw a panangukom ni Jehova. Saan a mabalin a neutral ti takdertayo iti nagbaetan ti pannakipaset iti sistema ti bambanag ditoy lubong ken iti panagserbi ken Jehova iti dasig ti Kristona.​—Lucas 11:23; idiligmo ti Santiago 4:4.

Nagbalin a Dara ti Baybay

5. (a) Ania ti napasamak idi naibuyat ti maikadua a malukong? (b) Kasano ti panangmatmat ni Jehova kadagidiay agnanaed iti simboliko a baybay?

⁵ Masapul a maibuyaten ti maikadua a malukong ti unget ti Dios. Anianto ti kaipapanan dayta iti sangatauan? Ibaga kadatayo ni Juan: “Ket ti maikadua imbuyatna ti malukongna iti baybay. Ket nagbalin dayta a dara a kas iti dara ti natay a tao, ket tunggal sibibiag a kararua natay, wen, ti bambanag nga adda iti baybay.” (Apocalipsis 16:3) Kas iti pannakapuyot ti maikadua a trumpeta, daytoy a malukong ket naiturong “iti baybay”​—ti nadawel, rebelioso a sangatauan a naisina ken Jehova. (Isaias 57:20, 21; Apocalipsis 8:8, 9) Iti imatang ni Jehova, kasla dara daytoy a “baybay,” isu a saan a maitutop a pagyanan dagiti parsua. Dayta ti gapuna a dagiti Kristiano nasken a saanda nga agbalin a paset ti lubong. (Juan 17:14) Ti pannakaibuyat ti maikadua a malukong ti unget ti Dios ipalgakna a ti sangatauan nga agnanaed iti daytoy a baybay ket natay iti imatang ni Jehova. Nakabasol ti sangatauan iti nakaro a panangibukbok iti inosente a dara. Inton dumteng ti aldaw ti unget ni Jehova, literal a mataydanto iti ima dagiti buyot nga usaren ti Dios a mangpapatay.​—Apocalipsis 19:17, 18; idiligmo ti Efeso 2:1; Colosas 2:13.

Painumenna Ida iti Dara

6. Ania ti napasamak idi naibuyat ti maikatlo a malukong, ket ania dagiti sasao a naggapu iti anghel ken iti altar?

⁶ Kas iti pannakapuyot ti maikatlo a trumpeta, ti maikatlo a malukong ti unget ti Dios ket adda epektona kadagiti gubuayan ti danum a tamnay. “Ket ti maikatlo imbuyatna ti malukongna kadagiti karayan ken kadagiti ubbog ti dandanum. Ket nagbalinda a dara. Ket nangngegko ti anghel nga adda iti rabaw dagiti danum a kunana: ‘Sika, Daydiay adda ita ken adda idi, Daydiay nasungdo, nalintegka, agsipud ta impaaymo dagitoy a pangngeddeng, agsipud ta imbuyatda ti dara dagiti sasanto ken dagiti mammadto, ket nangtedka kadakuada iti dara nga inumen. Maikarida iti dayta.’ Ket nangngegko ti altar a kunana: ‘Wen, Jehova a Dios, ti Mannakabalin-amin, napudno ken nalinteg dagiti hudisial a pangngeddengmo.’”​—Apocalipsis 16:4-7.

7. Ania ti iladladawan dagiti ‘karayan ken dagiti ubbog ti dandanum’?

⁷ Dagitoy a ‘karayan ken ubbog ti dandanum’ iladawanda dagiti makunkuna a presko a gubuayan ti giya ken sirib nga ak-akseptaren daytoy a lubong, kas kadagiti napolitikaan, ekonomiko, sientipiko, edukasional, sosial, ken relihioso a pilosopia a mangiwanwanwan kadagiti tigtignay ken pangngeddeng dagiti tattao. Imbes nga agpannurayda ken Jehova, nga Ubbog ti biag, maipaay iti makaited-biag a kinapudno, ‘nagkutkot dagiti tattao maipaay iti bagbagida kadagiti nagrengngat a pagurnongan ti danum’ ken nagpennekda nga imminum iti “sirib daytoy a lubong [a] kinamaag iti Dios.”​—Jeremias 2:13; 1 Corinto 1:19; 2:6; 3:19; Salmo 36:9.

8. Kasano a ti sangatauan ket nakabasol iti panangibukbok iti dara?

⁸ Dagiti kasta a natulawan a “dandanum” intuggodda dagiti tattao nga agbasol iti panangibuyat iti dara, kas pagarigan, babaen ti panangisungsongda kadakuada nga agibukbok iti nakaad-adu a dara kabayatan dagiti gubat, a nakakettelan ti nasurok a sangagasut a milion a biag iti napalabas a siglo. Nangnangruna iti Kakristianuan, a nakapasamakan ti dua a sangalubongan a gubat, a dagiti tattao “agdardarasda nga agibukbok iti awanan basol a dara,” a pakairamanan ti dara dagiti mismo a saksi ti Dios. (Isaias 59:7; Jeremias 2:34) Ti sangatauan ket agbasbasol met iti panangibuyat iti dara gapu iti panangyalisonna iti adu a dara. Maisalungasing dayta kadagiti awan pagkuranganna a linteg ni Jehova. (Genesis 9:3-5; Levitico 17:14; Aramid 15:28, 29) Leddaang ti inapitda maipuon iti dayta, ta nagraira ti AIDS, hepatitis, ken dadduma pay a sakit gapu iti panangyalisonda iti dara. Masupapakanto a naan-anay ti amin a panagbasol iti panangibukbok iti dara inton dagiti nakabasol ket singirenen ti Dios babaen ti panangipayatpayatna kadakuada “iti dakkel a pagpespesan iti ubas ti unget ti Dios.”​—Apocalipsis 14:19, 20.

9. Ania ti ramanen ti pannakaibuyat ti maikatlo a malukong?

⁹ Idi kaaldawan ni Moises, idi nagbalin a dara ti Karayan Nilo, masaluadan ti biag dagiti Egipcio no agbirokda kadagiti sabali a gubuayan ti danum. (Exodo 7:24) Ngem kabayatan ti naespirituan a saplit iti kaaldawantayo, awan ti sabali a lugar iti lubong ni Satanas a pakabirokan kadagiti danum a mangted iti biag. Ti pannakaibuyat ti maikatlo a malukong ramanenna ti panangiwaragawag a dagiti ‘karayan ken ubbog ti dandanum’ ket kasda la dara, a mangyeg iti ipapatay iti naespirituan dagiti amin nga uminum kadagita. No dagiti tattao saanda a bumaw-ing ken Jehova, apitendanto ti nakaro a panangukomna.​—Idiligmo ti Ezequiel 33:11.

10. Ania ti impakaammo “ti anghel nga adda iti rabaw dagiti danum,” ket ania ti pasingkedan “ti altar”?

¹⁰ “Ti anghel nga adda iti rabaw dagiti danum,” nga isu daydiay anghel a mangibukbok iti malukong kadagiti danum, itan-okna ni Jehova kas Sapasap nga Ukom, a dagiti nalinteg a pangngeddengna ket awan pagkuranganna. Gapuna, kunana maipapan iti dayta a panangukom: “Maikarida iti dayta.” Awan duadua a personal a nakita ti anghel dagiti adu a panagibukbok iti dara ken kinaranggas a maar-aramid iti rinibun a tawen gapu kadagiti palso a pannursuro ken pilosopia daytoy nadangkes a lubong. No kasta, ammona nga umiso ti hudisial a pangngeddeng ni Jehova. Nagsao met uray ti “altar” ti Dios. Iti Apocalipsis 6:9, 10, naikuna a ti kararua dagiti martir addada iti sirok dayta nga altar. Gapuna, “ti altar” pasingkedanna ti kinahustisia ken kinanainkalintegan dagiti pangngeddeng ni Jehova.a Pudno a maikanatad a dagidiay nagibukbok ken nagusar iti adu a dara iti di umiso a pamay-an kapilitan nga uminumda a mismo iti dara, kas simbolo ti panangsentensia ni Jehova kadakuada iti ipapatay.

Panangkesset Kadagiti Tattao iti Apuy

11. Ania ti puntiria ti maikapat a malukong ti unget ti Dios, ket ania ti mapasamak inton maibuyat dayta?

¹¹ Ti init ti puntiria ti maikapat a malukong ti unget ti Dios. Ibaga kadatayo ni Juan: “Ket ti maikapat imbuyatna ti malukongna iti init; ket iti init naipalubos a kessetenna dagiti tattao babaen iti apuy. Ket nakset dagiti tattao babaen iti nakaro a pudot, ngem tinabbaawanda ti nagan ti Dios, nga addaan iti autoridad kadagitoy a pannaplit, ket saanda a nagbabawi tapno isu idayawda.”​—Apocalipsis 16:8, 9.

12. Ania ti “init” ti lubong, ket ania ti naipalubos nga aramiden dayta a simboliko nga init?

¹² Iti kaaldawantayo, iti daytoy panungpalan ti sistema ti bambanag, dagiti naespirituan a kakabsat ni Jesus ‘agsilsilnagda a siraraniag a kas iti init iti pagarian ni Amada.’ (Mateo 13:40, 43) Ni Jesus a mismo ti “init ti kinalinteg.” (Malakias 4:2) Nupay kasta, addaan ti sangatauan iti bukodna nga “init,” nga isu dagiti mismo nga agtuturayna a mangikagkagumaan nga agsilnag maibusor iti Pagarian ti Dios. Ti pannakapuyot ti maikapat a trumpeta inwaragawagna a ti ‘init, bulan, ken dagiti bituen’ iti langlangit ti Kakristianuan ket saan a talaga a gubuayan ti lawag no di ket kinasipnget. (Apocalipsis 8:12) Ti maikapat a malukong ti unget ti Dios ipakitana a ti “init” ti lubong ket agbalin a nakapudpudot unay. Dagiti matmatmatanda nga arig init a lider ‘kessetenda’ ti sangatauan. Maipalubos nga aramiden dayta ti simboliko nga init. Iti sabali a pannao, ipalubos ni Jehova dayta kas paset ti umap-apuy a panangukomna iti sangatauan. Kasano a napasamak dayta a panangkesset?

13. Iti ania a pamay-an a dagiti arig init nga agtuturay ‘kinessetda’ ti sangatauan?

¹³ Kalpasan ti umuna a sangalubongan a gubat, dagiti agtuturay iti daytoy a lubong binuangayda ti League of Nations kas pamay-an tapno marisut ti parikut ti lubong maipapan iti kinatalged, ngem napaay dayta. Gapuna, pinadasda ti dadduma pay a kita ti turay, kas iti Fascismo ken Nazismo. Nagtultuloy met ti panagsaknap ti Komunismo. Imbes a pasayaatenda ti kasasaad ti sangatauan, dagiti arig init nga agtuturay kadagitoy a sistema ‘kinessetda dagiti tattao babaen ti nakaro a pudot.’ Bimtak ti maikadua a sangalubongan a gubat gapu kadagiti gubat idiay Espania, Etiopia, ken Manchuria. Sigun iti moderno a historia, dagiti diktador a da Mussolini, Hitler, ken Stalin ti makimbasol, direkta man wenno saan, iti ipapatay ti pinullo a milion a tattao, a pakairamanan ti adu a kailianda a mismo. Iti nabiit pay, dagiti internasional wenno sibil a rinnisiris ‘kinessetda’ dagiti umili kadagiti pagilian a kas iti Vietnam, Kampuchea, Iran, Lebanon, ken Ireland, agraman dagiti pagilian iti Latin America ken Africa. Adda met dita ti panagsisinnalisal dagiti nabibileg a nasion, nga addaan kadagiti nagpipigsa a nuklear nga igam a makabael a manguram iti intero a sangatauan. Kadagitoy maudi nga al-aldaw, nabatad a naisarang ti sangatauan iti makakesset nga “init,” dagiti nakillo nga agtuturay. Ti pannakaibuyat ti maikapat a malukong ti unget ti Dios imbatadna dagitoy a pasamak iti historia, ket ti ili ti Dios iwarwaragawagna dayta iti intero a daga.

14. Ania ti kanayon nga isursuro dagiti Saksi ni Jehova a kakaisuna a solusion kadagiti parikut ti sangatauan, ket ania ti reaksion ti kaaduan iti sangatauan?

¹⁴ Kanayon nga isursuro dagiti Saksi ni Jehova a ti kakaisuna a solusion kadagiti makariribuk a parikut ti sangatauan ket ti Pagarian ti Dios, nga usaren ni Jehova a mangsantipikar iti naganna. (Salmo 83:4, 17, 18; Mateo 6:9, 10) Nupay kasta, daytoy a solusion ket saan nga ipangpangag ti kaaduan iti sangatauan. Adu kadagidiay nangilaksid iti Pagarian ti mangtabtabbaaw met iti nagan ti Dios, kas iti inaramid ni Paraon idi nagkitakit a mangbigbig iti kinasoberano ni Jehova. (Exodo 1:8-10; 5:2) Gapu ta saanda nga interesado iti Mesianiko a Pagarian, kinaykayat dagitoy a bumusbusor ti agsagaba iti sidong ti nakapudpudot nga “init” ti manangirurumen a natauan a turay.

Ti Trono ti Atap nga Animal

15. (a) Ania ti nakaibuyatan ti maikalima a malukong? (b) Ania ti “trono ti atap nga animal,” ket ania ti ramanen ti pannakaibuyat ti malukong iti dayta?

¹⁵ Ania ti pangibuyatan ti sumaruno nga anghel iti malukongna? “Ket ti maikalima imbuyatna ti malukongna iti trono ti atap nga animal.” (Apocalipsis 16:10a) “Ti atap nga animal” isu ti sistema ti gobierno ni Satanas. Awan ti literal a tronona, no kasano a saan a literal ti mismo nga atap nga animal. Nupay kasta, ti pannakadakamat ti trono ipakitana nga addaan ti atap nga animal iti naarian nga autoridad iti sangatauan; maitunos dayta iti pannakailadawan ti animal kas addaan iti naarian a balangat iti tunggal sarana. Kinapudnona, ti “trono ti atap nga animal” isu ti pamuon, wenno gubuayan, dayta nga autoridad.b Maipapan iti pudno a kasasaad ti naarian nga autoridad ti atap nga animal, ipalgak ti Biblia a “ti dragon intedna iti animal ti pannakabalinna ken ti tronona ken dakkel nga autoridad.” (Apocalipsis 13:1, 2; 1 Juan 5:19) Gapuna, ti pannakaibuyat ti malukong iti trono ti atap nga animal ramanenna ti proklamasion a mangipalgak iti pudno nga akem ni Satanas ken iti madama nga ar-aramidenna a mangsuporta ken mangitandudo iti atap nga animal.

16. (a) Asino ti pagserserbian dagiti nasion, ammoda man dayta wenno saan? Ilawlawagmo. (b) Kasano nga iparparangarang ti lubong ti personalidad ni Satanas? (c) Kaano a marpuog ti trono ti atap nga animal?

¹⁶ Kasano ti pannakataginayon ti kasta a relasion ni Satanas ken dagiti nasion? Idi a ni Satanas sinulisogna ni Jesus, impakitana kenkuana babaen ti sirmata dagiti amin a pagarian ti lubong sa intukonna “amin daytoy nga autoridad ken ti dayagda.” Ngem adda kondisionna​—masapul a mangaramid pay nga umuna ni Jesus iti tignay a panagdayaw iti sanguanan ni Satanas. (Lucas 4:5-7) Maikunatay kadi a bassit laeng ti isupapak dagiti gobierno tapno maaddaanda iti autoridad? Saan a pulos. Sigun iti Biblia, ni Satanas ti dios daytoy a sistema ti bambanag, isu nga ammo man dagiti nasion wenno saan, agserserbida kenkuana. (2 Corinto 4:3, 4)c Naipalgak daytoy a situasion iti kasasaad ti agdama a sangalubongan a sistema, a naibatay iti akikid a panangmatmat ti nasionalismo, guranggura, ken kinamanagimbubukodan. Naorganisar dayta iti wagas a kayat ni Satanas​—tapno makontrolna ti sangatauan. Ti kinarinuker iti gobierno, ti panagtarigagay a mangituray, ulbod a diplomasia, ken pinnapigsaan iti armas​—iparangarang dagitoy ti nagdakes a personalidad ni Satanas. An-annuroten ti lubong dagiti killo a pagalagadan ni Satanas, iti kasta pagbalbalinenna nga isu ti diosna. Marpuogto ti trono ti atap nga animal inton maikisap ti animal ket ti Bin-i ti babai nga arig asawa ti Dios igarangugongnanton a mismo ni Satanas iti mangliwengliweng nga abut.​—Genesis 3:15; Apocalipsis 19:20, 21; 20:1-3.

Kinasipnget ken Panagngaretnget

17. (a) Kasano a ti pannakaibuyat ti maikalima a malukong ket mainaig iti naespirituan a kinasipnget a nangabbungot iti pagarian ti atap nga animal manipud pay idi damo? (b) Ania ti reaksion dagiti tattao iti pannakaibuyat ti maikalima a malukong ti unget ti Dios?

¹⁷ Ti pagarian daytoy nga atap nga animal ket adda iti naespirituan a kinasipnget manipud pay idi damo. (Idiligmo ti Mateo 8:12; Efeso 6:11, 12.) Ti maikalima a malukong degdeganna ti pannakairakurak daytoy a kinasipnget. Pakaruenna pay ketdi daytoy, yantangay ti malukong ti unget ti Dios ket naibuyat iti mismo a trono ti simboliko nga atap nga animal. “Ket nagsipnget ti pagarianna, ket rinugianda a ngaretngeten dagiti dilada gapu iti rigatda, ngem tinabbaawanda ti Dios ti langit gapu kadagiti rigatda ken gapu kadagiti derderda, ket saanda a nagbabawyan dagiti aramidda.”​—Apocalipsis 16:10b, 11.

18. Ania ti pagpadaan ti maikalima nga uni ti trumpeta ken ti maikalima a malukong ti unget ti Dios?

¹⁸ Ti pannakapuyot ti maikalima a trumpeta ket saan nga eksakto a pumada iti maikalima a malukong ti unget ti Dios, yantangay ti uni ti trumpeta inwaragawagna ti saplit dagiti dudon. Ngem imutektekam ta idi naibulos ti saplit dagiti dudon, simmipnget ti init ken angin. (Apocalipsis 9:2-5) Iti Exodo 10:14, 15, kastoy ti mabasatayo maipapan kadagiti dudon nga inusar ni Jehova a mangdidigra iti Egipto: “Makaparigatda unay idi. Iti kasakbayanda awan pay idi a pulos kastoy a nagparang a duddudon kas kadakuada, ket awanton a pulos ti kastoy nga agparang nga aniaman iti kalpasanda. Ket inabbonganda ti makita a rabaw ti intero a daga, ket ti daga simmipnget.” Wen, kinasipnget! Nakabatbatad ita ti naespirituan a kinasipnget iti lubong gapu iti pannakapuyot ti maikalima a trumpeta ken ti pannakaibuyat ti maikalima a malukong ti unget ti Dios. Ti makasilud a mensahe nga iwarwaragawag ti moderno-aldaw a rineprep a dudon ket mangyeg iti tuok ken ut-ot kadagidiay nadangkes nga “inayatda ti sipnget imbes a ti lawag.”​—Juan 3:19.

19. Maitunos iti Apocalipsis 16:10, 11, ania ti patauden ti publiko a pannakaibutaktak ni Satanas kas dios daytoy a sistema ti bambanag?

¹⁹ Kas agturay iti lubong, adu a ladingit ken panagsagaba ti inyeg ni Satanas. Bisin, gubat, kinaranggas, krimen, droga, imoralidad, dagiti sakit a mayakar babaen ti sekso, kinaulbod, narelihiosuan a panaginsisingpet​—dagitoy ken dadduma pay ti mangtanda iti sistema ti bambanag ni Satanas. (Idiligmo ti Galacia 5:19-21.) Ti publiko a pannakaibutaktak ni Satanas kas dios daytoy a sistema ti bambanag ket nangpataud met iti rigat ken pannakaibabain kadagidiay agbibiag a maitunos kadagiti pagalagadanna. ‘Nagngaretnget ti dilada gapu iti rigatda,’ nangnangruna iti Kakristianuan. Adu dagiti marurod gapu ta ti kinapudno ibutaktakna ti wagas ti panagbiagda. Adda met dagidiay agpelpeligro isu nga idadanesda dagidiay mangibunannag kadagita. Laksidenda ti Pagarian ti Dios ken laisenda ti nasantuan a nagan ni Jehova. Naibutaktak ti narelihiosuan a sakitda ken ti napno iti derder a kasasaadda isu a tabbaawanda ti Dios sadi langit. Wen, “saanda a nagbabawyan dagiti aramidda.” Gapuna, ditay manamnama a makomberte ti intero a lubong sakbay nga agpatingga daytoy a sistema ti bambanag.​—Isaias 32:6.

Nagmaga ti Karayan Eufrates

20. Kasano a ti pannakapuyot ti maikanem a trumpeta ken ti pannakaibuyat ti maikanem a malukong ti unget ti Dios naimaigda iti karayan Eufrates?

²⁰ Ti pannakapuyot ti maikanem a trumpeta inwaragawagna ti pannakaluk-at ti “uppat nga anghel a sipaparaut idiay dakkel a karayan ti Eufrates.” (Apocalipsis 9:14) Sigun iti historia, ti Babilonia ket isu ti dakkel a siudad a naisaad iti karayan Eufrates. Ket idi 1919, idi a naluk-atan dagiti simboliko nga uppat nga anghel, narba ti Babilonia a Dakkel. (Apocalipsis 14:8) Di ngad pakasdaawan a ti maikanem a malukong ti unget ti Dios ramanenna met ti karayan Eufrates: “Ket ti maikanem imbuyatna ti malukongna iti dakkel a karayan ti Eufrates, ket nagmaga ti danumna, tapno ti dalan maisagana koma nga agpaay iti ar-ari manipud iti leleggakan ti init.” (Apocalipsis 16:12) Dakes met a damag daytoy para iti Babilonia a Dakkel!

21, 22. (a) Kasano a nagmaga ti makasalaknib a danum ti karayan Eufrates iti Babilonia idi 539 K.K.P.? (b) Ania “dagiti danum” a pagtugtugawan ti Babilonia a Dakkel, ket kasano a maab-abbatan itan dagitoy a danum?

²¹ Idi kangitingitan ti bileg ti nagkauna a Babilonia, ti adalem a danum ti karayan Eufrates ti kangrunaan a depensana. Idi 539 K.K.P. naatianan dagita a danum idi a ni Ciro a lider ti Persia binaliwanna ti pagturongan dagiti danum. Gapuna, naluktan ti gundaway tapno ni Ciro a Persiano ken ni Dario a Medo, nga ar-ari manipud “iti leleggakan ti init” (iti daya), mastrek ken maparmekda ti Babilonia. Iti daydi a kanito, ti karayan Eufrates saanna a nasalakniban dayta a dakkel a siudad. (Isaias 44:27–45:7; Jeremias 51:36) Adda umarngi a banag a mapasamakto iti moderno a Babilonia, ti sangalubongan a sistema ti palso a relihion.

²² “Situtugaw iti adu a danum” ti Babilonia a Dakkel. Sigun iti Apocalipsis 17:1, 15, dagitoy isimboloda “dagiti ili ken dagiti bunggoy ken dagiti nasion ken dagiti pagsasao”​—binungbunggoy a pasurot nga imbilangna a mangsalsalaknib kenkuana. Ngem maab-abbatanen dagiti ‘danumna’! Idiay Makinlaud a Europa, a sadiay napigsa idi ti impluensiana, ginasut a milion ti sipapanayag a nangilaksiden iti relihion. Kadagiti dadduma a pagilian, adun a tawen a naideklara ti pagannurotan a mangdadael iti impluensia ti relihion. Saan a timmulong kenkuana dagiti umili kadagidiay a pagilian. Umasping iti dayta, inton dumteng ti tiempo a pannakadadael ti Babilonia a Dakkel, saanto a makasalaknib kenkuana dagiti adu a pasurotna. (Apocalipsis 17:16) Nupay rinibu a milion ti miembrona, awanto ti mangsalaknib iti Babilonia a Dakkel maibusor kadagiti “ar-ari manipud iti leleggakan ti init.”

23. (a) Siasino dagiti ar-ari manipud “iti leleggakan ti init” idi 539 K.K.P.? (b) Siasino dagiti “ar-ari manipud iti leleggakan ti init” kabayatan ti aldaw ti Apo, ket kasanodanto a dadaelen ti Babilonia a Dakkel?

²³ Siasino dagitoy nga ari? Idi 539 K.K.P. isu dagitoy da Dario a Medo ken ni Ciro a Persiano, nga inusar ni Jehova a mangparmek iti nagkauna a siudad ti Babilonia. Iti daytoy nga aldaw ti Apo, ti palso a narelihiosuan a sistema ti Babilonia a Dakkel ket dadaelento met dagiti natauan nga agtuturay. Ngem daytoy ket pamay-anto met ti Dios a mangukom kenkuana. Ni Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo, nga “ar-ari manipud iti leleggakan ti init,” ikabildanto kadagiti puso dagiti natauan nga agtuturay ti ‘kapanunotan’ nga atakaren ken dadaelenda a naan-anay ti Babilonia a Dakkel. (Apocalipsis 17:16, 17) Ti pannakaibuyat ti maikanem a malukong iwaragawagna a dandanin maibanag daytoy a panangukom!

24. (a) Kasano a maiwarwaragawag dagiti linaon ti umuna nga innem a malukong ti unget ni Jehova, ket ania ti resultana? (b) Sakbay nga ibagana kadatayo ti maipapan iti nabatbati a malukong ti unget ti Dios, ania pay ti ipalgak ti Apocalipsis?

²⁴ Agkakadagsen a mensahe ti linaon dagitoy umuna nga innem a malukong ti unget ni Jehova. Dagiti adipen ti Dios ditoy daga, a tultulongan dagiti anghel, okupadoda a mangiwarwaragawag iti linaon dagitoy iti intero a lubong. Iti kastoy a pamay-an, mapakpakdaaran ti amin a benneg ti sangalubongan a sistema ni Satanas, ket ni Jehova ipapaayanna dagiti indibidual iti gundaway nga agbaw-ing iti kinalinteg tapno agtultuloyda nga agbiag. (Ezequiel 33:14-16) Nupay kasta, adda pay nabatbati a malukong ti unget ti Dios. Ngem sakbay nga ibagana kadatayo ti maipapan iti dayta, ipalgak ti Apocalipsis no ania ti ar-aramiden ni Satanas ken dagiti ahentena ditoy daga a mangkontra iti pannakaiwaragawag dagiti panangukom ni Jehova.

Pannakaurnong iti Armagedon

25. (a) Ania ti imbaga kadatayo ni Juan maipapan kadagiti narugit, arig tukak a “naipaltiing nga ebkas”? (b) Kasano nga adda makarimon nga idadarup dagiti arig tukak a “narugit a naipaltiing nga ebkas” iti aldaw ti Apo, ket ania ti resultana?

²⁵ Ibaga kadatayo ni Juan: “Ket nakakitaak iti tallo a narugit a naipaltiing nga ebkas nga aglanglanga a kas tuktukak a rumrummuar iti ngiwat ti dragon ken iti ngiwat ti atap nga animal ken iti ngiwat ti ulbod a mammadto. Dagita ket, iti kinapudnona, ebkas nga impaltiing dagiti sairo ket agaramidda kadagiti pagilasinan, ket mapanda iti ar-ari iti intero a mapagnaedan a daga, tapno urnongenda ida a sangsangkamaysa iti gubat ti naindaklan nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin.” (Apocalipsis 16:13, 14) Idi kaaldawan ni Moises, impalak-am ni Jehova ti makapasubkar a saplit dagiti tukak idiay Egipto ni Paraon, agingga a ‘bimmangsit ti daga.’ (Exodo 8:5-15) Kabayatan ti aldaw ti Apo, adda met makarimon nga idadarup dagiti arig tukak, nupay sabali ti gubuayanda. Buklen dayta dagiti “narugit a naipaltiing nga ebkas” ni Satanas, a silalawag nga isimsimboloda dagiti propaganda a nairanta a mangimaniobra kadagiti amin a natauan nga agtuturay, “ar-ari,” tapno busorenda ni Jehova a Dios. Siguraduen ngarud ni Satanas a saan a maallukoy dagitoy iti pannakaibuyat dagiti malukong ti unget ti Dios no di ket sititibker nga addada iti dasig ni Satanas inton mangrugi ti “gubat ti naindaklan nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin.”

26. (a) Ania dagiti tallo a gubuayan ti sataniko a propaganda? (b) Ania “ti ulbod a mammadto,” ket kasano nga ammotayo?

²⁶ Ti propaganda ket aggapu iti “dragon” (ni Satanas) ken iti “atap nga animal” (ti napolitikaan a sistema ni Satanas ditoy daga), dagiti parsua a naiparangen iti Apocalipsis. Ngem ania “ti ulbod a mammadto”? Baro daytoy ngem iti nagan laeng. Iti napalabas, naipakita kadatayo ti atap nga animal a dua ti sarana nga umasping iti maysa a kordero nga agar-aramid kadagiti dadakkel a pagilasinan iti sanguanan ti atap nga animal a pito ti ulona. Daytoy a makaallilaw a parsua ti pannaka-propeta ti atap nga animal. Intandudona ti panagdaydayaw iti atap nga animal, nga uray la nangbuangay iti ladawan dayta. (Apocalipsis 13:11-14) Daytoy nga atap nga animal a dua ti sarana nga umasping iti maysa a kordero ket isu met laeng ti “ulbod a mammadto” a nadakamat ditoy. Kas pammasingked, mabasatayo a “ti ulbod a mammadto,” kas iti simboliko nga atap nga animal a dua ti sarana, ket “nagaramid kadagiti pagilasinan iti sanguanan [ti atap nga animal a pito ti ulona] a pinangyaw-awanna kadagidiay immawat iti marka ti atap nga animal ken kadagidiay mangipaay iti panagdaydayaw iti ladawanna.”​—Apocalipsis 19:20.

27. (a) Ania a naintiempuan a pakdaar ti inted a mismo ni Jesu-Kristo? (b) Ania a pakdaar ti inted ni Jesus bayat ti kaaddana ditoy daga? (c) Kasano nga inulit ni apostol Pablo ti impakdaar Jesus?

²⁷ Gapu ta nalikmuttayo kadagiti sataniko a propaganda, naintiempuan ngarud dagiti sumaruno a sasao nga inlanad ni Juan: “Adtoy! Umayak a kas maysa a mannanakaw. Naragsak daydiay agtalinaed a siririing ket aywananna dagiti makinruar a kawesna, tapno saan koma a magna a lamolamo ket dagiti tattao makitada ti ibainna.” (Apocalipsis 16:15) Asino ti umay “a kas maysa a mannanakaw”? Ni Jesus a mismo ti kellaat nga umay kas Mangibanag kadagiti panangukom ni Jehova. (Apocalipsis 3:3; 2 Pedro 3:10) Bayat ti kaaddana ditoy daga, inyarig met ni Jesus ti iyaayna iti iyaay ti mannanakaw, a kunkunana: “Agtultuloykayo nga agbantay, ngarud, agsipud ta saanyo nga ammo no ania nga aldaw nga umay ti Apoyo. Gapu itoy dakayo met paneknekanyo a sisasaganakayo, agsipud ta iti oras a saanyo nga ipagarup nga isu dayta, ti Anak ti tao umay.” (Mateo 24:42, 44; Lucas 12:37, 40) Kas panangulit iti daytoy a pakdaar, kinuna ni apostol Pablo: “Ti aldaw ni Jehova umay nga apagpag-isu a kas iti mannanakaw iti rabii. Inton sasawenda: ‘Talna ken talged!’ iti kasta giddato a dumteng kadakuada ti kellaat a pannakadadael.” Ni Satanas ti adda iti likud ti aniaman a kasta nga ubbaw a panangiproklamar iti “Talna ken talged!”​—1 Tesalonica 5:2, 3.

28. Ania a pakdaar ti inted ni Jesus maipapan iti panangsaranget kadagiti nailubongan a pakaringgoran, ket ania “dayta nga aldaw” a di kayat dagiti Kristiano a dumteng kadakuada “kas maysa a silo”?

²⁸ Impakdaar met ni Jesus ti kita ti pammarigat nga ipalak-am daytoy a lubong, a napno kadagiti propaganda, kadagiti Kristiano. Kinunana: “Asikasuenyo ti bagbagiyo tapno dagiti pusoyo saanda a pulos madagsenan iti nalabes a pampannangan ken nakaro a panagin-inum ken kadagiti pakaringgoran iti biag, ket giddato a dayta nga aldaw kellaat nga umay kadakayo kas maysa a silo. . . . Ngarud, agtalinaedkayo a siririing iti isuamin a tiempo nga umar-ararawkayo tapno makapagballigikayo iti pananglisi kadagitoy amin a banag a naikeddeng a mapasamak, ken iti panagtakder iti sanguanan ti Anak ti tao.” (Lucas 21:34-36) “Dayta nga aldaw” ket isu “ti naindaklan nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin.” (Apocalipsis 16:14) Bayat nga umas-asideg “dayta nga aldaw” a pannakaalangon ti kinasoberano ni Jehova, ad-adda a narigat a daeran dagiti pakaringgoran iti biag. Nasken nga agsalukag ken agtultuloy nga agbantay dagiti Kristiano, nga agtalinaedda a siririing agingga a dumteng dayta nga aldaw.

29, 30. (a) Ania ti ipasimudaag ti pakdaar ni Jesus a dagidiay matiliwan a matmaturog maibabaindanto babaen ti pannakauksob dagiti ‘makinruar a kawesda’? (b) Ti makinruar a kawes ipabigbigna ti maysa kas ania? (c) Kasano a mauksoban ti maysa a tao iti simboliko a makinruar a kawesna, ket ania ti resultana?

²⁹ Ngem ania ti ipasimudaag ti pakdaar a dagidiay matiliwan a matmaturog maibabaindanto babaen ti pannakauksob ti ‘makinruar a kawesda’? Iti nagkauna nga Israel, nadagsen ti rebbengen ti asinoman a padi wenno Levita a para guardia idiay templo. Ibaga kadatayo dagiti Judio a komentarista a no adda matiliwan a matmaturog bayat ti batangna, mabalin a mauksoban sa mapuoran dagiti kawesna, iti kasta isu ket maibabain iti publiko.

³⁰ Ipakpakdaar ditoy ni Jesus nga adda umarngi a banag a mabalin a mapasamak ita. Dagiti papadi ken Levita iladladawanda dagiti napulotan a kakabsat ni Jesus. (1 Pedro 2:9) Ngem agaplikar met iti dakkel a bunggoy ti pakdaar ni Jesus. Ti makinruar a kawes tuktukoyenna ti pakabigbigan daydiay nakakawes iti dayta kas maysa a Kristiano a Saksi ni Jehova. (Idiligmo ti Apocalipsis 3:18; 7:14.) No ipalubos ti siasinoman a dagiti pakarigatan iti lubong ni Satanas ti mamagdungsa wenno mamagbalin kenkuana a di aktibo, mabalin a mauksob ti makinruar a kawesna​—iti sabali a pannao, mapukawna ti nadalus a pakabigbiganna kas Kristiano. Nakababain ti kasta a kasasaad. Agpegpeggad di la ket ta naan-anay a mairubo.

31. (a) Kasano nga impaganetget ti Apocalipsis 16:16 ti kinapateg ti panagtalinaed a siririing dagiti Kristiano? (b) Ania ti pagarup dagiti dadduma a lider ti relihion maipapan iti Armagedon?

³¹ Ad-adda a masapul nga agtalinaed a siririing dagiti Kristiano bayat nga umas-asideg ti kaitungpalan ti sumaruno a bersikulo ti Apocalipsis: “Ket inurnongda [dagiti ebkas nga impaltiing dagiti demonio] ida [dagiti ar-ari, wenno agtuturay ditoy daga] a sangsangkamaysa iti disso nga iti Hebreo maaw-awagan iti Har–Magedon.” (Apocalipsis 16:16) Naminsan laeng a nadakamat iti Biblia daytoy a nagan, a gagangay a maipatpatarus kas Armagedon. Ngem nadumaduma ti kapanunotan dagiti tattao maipapan iti dayta. Dagiti lider iti lubong ipakpakdaarda a posible a mapasamak ti nuklear nga Armagedon. Nainaig met ti Armagedon iti nagkauna a siudad ti Megiddo, ti disso a pakapaspasamakan dagiti dadakkel a gubat idi panawen ti Biblia, isu nga ipagarup dagiti dadduma a lider ti relihion a ti ultimo a gubat ket mapasamakto iti bassit laeng a lugar. Adayo unay dayta iti kinapudno.

32, 33. (a) Imbes a literal a lugar, ania ti irepresentar ti Har–Magedon wenno Armagedon? (b) Ania dagiti sabali pay a termino iti Biblia nga umarngi wenno nainaig iti “Armagedon”? (c) Kaano nga ibuyat ti maikapito nga anghel ti maudi a malukong ti unget ti Dios?

³² “Bantay ti Megiddo” ti kaipapanan ti nagan nga Har–Magedon. Ngem saan a literal a lugar dayta no di ket irepresentarna ti sangalubongan a kasasaad nga amin a nasion aguurnongda a bumusor ken ni Jehova a Dios ken ditanto met ti pangdadaelanna kadakuada. Intero a lubong ti saklawen dayta. (Jeremias 25:31-33; Daniel 2:44) Umasping dayta “iti dakkel a pagpespesan iti ubas ti unget ti Dios” ken ti “nababa a tanap ti pangngeddeng,” wenno ti “nababa a tanap ni Jehosafat,” a sadiay maurnong dagiti nasion tapno ikisap ida ni Jehova. (Apocalipsis 14:19; Joel 3:12, 14) Nainaig met dayta iti “daga ti Israel” a sadiay a madadael dagiti sataniko a buyot ni Gog ti Magog ken ti disso “iti nagbaetan ti naindaklan a baybay ken ti nasantuan a bantay ti Arkos” a sadiay a ti ari ti amianan umay “agingga iti pagnguduanna” iti ima ni Miguel a naindaklan a prinsipe.​—Ezequiel 38:16-18, 22, 23; Daniel 11:45–12:1.

³³ Inton maipasidong dagiti nasion iti kasta a kasasaad babaen ti naariwawa a propaganda a nagtaud ken ni Satanas ken kadagiti ahentena ditoy daga, panawenen tapno ibuyat ti maikapito nga anghel ti maudi a malukong ti unget ti Dios.

“Napasamaken!”

34. Ania ti nangibuyatan ti maikapito nga anghel iti malukongna, ket ania a proklamasion ti rimmuar “iti santuario manipud iti trono”?

³⁴ “Ket ti maikapito imbuyatna ti malukongna iti angin. Gapu iti daytoy maysa a natbag a timek ti rimmuar iti santuario manipud iti trono, a kunkunana: ‘Napasamaken!’”​—Apocalipsis 16:17.

35. (a) Ania ti “angin” a nadakamat iti Apocalipsis 16:17? (b) Iti panangibuyatna iti malukongna iti angin, ania ti iyebkas ti maikapito nga anghel?

³⁵ Ti “angin” a mangsussustiner iti biag ti maudi a masaplit. Ngem saan a literal nga angin dayta. Awan ti basol ti literal nga angin tapno maikari iti nakaro a panangukom ni Jehova, no kasano nga awan met ti basol ti literal a daga, baybay, dagiti gubuayan ti danum a tamnay, wenno ti init tapno maikari nga agsagaba iti pannusa ni Jehova. Imbes ketdi, isu dayta ti “angin” a dakdakamaten ni Pablo idi inawaganna ni Satanas kas “agturay iti autoridad ti angin.” (Efeso 2:2) Isu dayta ti sataniko nga “angin” a langlang-aben ti lubong ita, a pakailasinan ti intero a dakes a sistema ti bambanagna, ti sataniko a panagpampanunot a naipasagepsep iti tunggal aspeto ti biag dagidiay adda iti ruar ti organisasion ni Jehova. No kasta, iti panangibuyatna iti malukongna iti angin, iyebkas ti maikapito nga anghel ti pungtot ti Dios maibusor ken ni Satanas, iti organisasionna, ken iti aniaman a manggutgutugot iti sangatauan a mangsuporta ken ni Satanas a bumusor iti kinasoberano ni Jehova.

36. (a) Ania ti linaon dagiti pito a saplit? (b) Ania ti ipasimudaagna inton kuna ni Jehova: “Napasamaken!”?

³⁶ Daytoy ken dagiti immuna nga innem a saplit ipakitada ti pakadagupan dagiti panangukom ni Jehova maibusor ken ni Satanas ken iti sistemana. Deklarasion dagitoy ti pannakaduprak ni Satanas ken ti bin-ina. Inton maibuyat daytoy maudi a malukong, kunaento ni Jehova a mismo: “Napasamaken!” Awanen ti sabali pay a maibaga. Inton mapneken ni Jehova iti pannakaibunannag dagiti linaon dagiti malukong ti ungetna, saanton a maitantan ti panangibanagna kadagiti panangukom nga inwaragawag dagitoy a mensahe.

37. Kasano ti panangdeskribir ni Juan iti napasamak kalpasan ti pannakaibuyat ti maikapito a malukong ti unget ti Dios?

³⁷ Ituloy ni Juan: “Ket nagadda dagiti kimat ken dagiti timek ken dagiti gurruod, ket napasamak ti dakkel a ginggined a ti kasta ket saan pay a napasamak nanipud idi adda dagiti tattao iti daga, nakasaksaknap unay a ginggined, dakkel unay. Ket ti dakkel a siudad nasinasina iti tallo a paset, ket narba dagiti siudad ti nasnasion; ket ti Babilonia a Dakkel nalagip iti imatang ti Dios, tapno ited kenkuana ti kopa ti arak ti kinaunget ti pungtotna. Kasta met, nagtalaw ti tunggal isla, ket saan a nasarakan dagiti bantay. Ket ti dakkel nga uraro a ti tunggal bato agarup kadagsen ti maysa a talento nagtinnag kadagiti tattao manipud langit, ket dagiti tattao tinabbaawanda ti Dios gapu iti pannaplit ti uraro, agsipud ta ti pannaplitna di gagangay ti kadakkelna.”​—Apocalipsis 16:18-21.

38. Ania ti isimsimbolo (a) ti “dakkel a ginggined”? (b) ti banag a masinasina iti “tallo a paset” ti “dakkel a siudad,” ti Babilonia a Dakkel? (c) ti banag a “nagtalaw ti tunggal isla, ket saan a nasarakan dagiti bantay”? (d) ti “pannaplit ti uraro”?

³⁸ Nalawagto a makita ti panagtignay manen ni Jehova mainaig iti sangatauan, ket mailasinto dayta babaen ti “kimkimat ken timtimek ken gurgurruod.” (Idiligmo ti Apocalipsis 4:5; 8:5.) Kas iti nagpigsa a ginggined, daytanto ti kakaruan a pannakadayyeg ti sangatauan. (Idiligmo ti Isaias 13:13; Joel 3:16.) Dayta a nagpigsa a pannakadayyeg burakburakennanto “ti dakkel a siudad,” ti Babilonia a Dakkel, isu a masinasina iti “tallo a paset”​—a mangisimbolo iti pannakarbek a dinto pulos makabangonen. Marpuogto met “dagiti siudad ti nasnasion.” Lumnedto ti “tunggal isla” ken “dagiti bantay”​—dagiti institusion ken organisasion a kasla permanente unay iti daytoy a sistema. “Ti dakkel nga uraro,” a ti tunggal bato agarup maysa a talento, ket dakdakkel ngem iti nangdidigra iti Egipto bayat ti maikapito a saplit. Sisasaem a begbegennanto ti sangatauan.d (Exodo 9:22-26) Daytoy makadidigra a panagtinnag dagiti nagbalay a danum mabalin nga iladawanna dagiti agkakadagsen nga ebkas ti panangukom ni Jehova, a mangipakita a dimtengen ti kanibusanan daytoy a sistema ti bambanag! Mabalin met nga usarento ni Jehova ti literal nga uraro inton mangduprak.​—Job 38:22, 23.

39. Iti laksid ti pannakaibuyat dagiti pito a saplit, anianto ti aramiden ti kaaduan a tattao?

³⁹ No kasta, maipalak-amto iti lubong ni Satanas ti nalinteg a panangukom ni Jehova. Agingga iti panungpalan, adu iti sangatauan ti agtultuloy a mangbusor ken mangtabbaaw iti Dios. Kas ken Paraon idi ugma, saanto a lumukneng ti puspusoda iti laksid dagiti agsasaruno a saplit wenno ti makapapatay a kangitingitan dagita a saplit. (Exodo 11:9, 10) Awanto ti mapasamak a panagbalbaliw iti puspuso dagiti tattao iti maudi a gundaway. Uray agbugbugsotdan, laisendanto ti Dios a nagkuna: “Kasapulanto a maammuanda a siak ni Jehova.” (Ezequiel 38:23) Nupay kasta, naalangonton ti kinasoberano ni Jehova a Dios a Mannakabalin-amin.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 221]

“Iti Daga”

Ti klase Juan ibumbunannagna ti pungtot ni Jehova maibusor “iti daga” babaen kadagiti sasao a kas kadagiti sumaganad:

“Kalpasan ti adu a siglon a panangikagumaanda, napaneknekan dagiti napolitikaan a partido a saanda a kabaelan a sarangten dagiti agdama a kasasaad ken risuten dagiti narigat a parikut. Dagiti ekonomista ken estadista, a mangad-adal a naimbag iti parikut, natakuatanda nga awan ti maaramidanda.”​—Millions Now Living Will Never Die, 1920, panid 61.

“Awan ti gobierno ditoy daga ita ti makaited kadagiti kasapulan ti uray bassit laeng a paset ti lubong. Adu a nasion ti iturturayan dagiti diktador. Arigna a nabangkarote ti intero a lubong.” ​—A Desirable Government, 1924, panid 5.

“Ti panamagpatingga iti daytoy a sistema ti bambanag . . . ti kakaisuna a pamuspusan tapno maikkat ti kinadakes ditoy lubong ket agari ti talna ken kinalinteg.”​—“This Good News of the Kingdom,” 1954, panid 25.

“Ti agdama nga urnos ti lubong ket nagpaiduma gapu iti umad-adu a basol, kinakillo ken iyaalsa maibusor iti Dios ken iti pagayatanna. . . . Saanen a mabalbaliwan daytoy. Gapuna, masapul a madadael!”​—The Watchtower a Nobiembre 15, 1981, panid 6.

[Kahon iti panid 223]

“Iti Baybay”

Dagiti sumaganad ket sumagmamano laeng kadagiti sasao nga impablaak ti klase Juan iti unos ti adu a tawen a mangiwaragawag iti pungtot ti Dios maibusor iti nadawel, rebelioso a “baybay” ti nadangkes a sangatauan a naisina ken Jehova:

“Ti pakasaritaan ti tunggal nasion ipakitana nga adda rinnisiris iti nagbaetan ti dua a benneg. Iti nagbaetan ti bassit ken ti adu. . . . Nagbanag dagitoy a rinnisiris iti adu nga iyaalsa, nakaro a panagsagaba, ken adu a panagibukbok iti dara.”​—Government, 1928, panid 244.

Iti baro a lubong, “awanton ti simboliko a ‘baybay’ ti nadawel, nadangkes a tattao a nabayagen a nagtaudan ti simboliko nga atap nga animal nga us-usaren ti Diablo.”​—The Watchtower, Setiembre 15, 1967, panid 567.

“Ti agdama a kagimongan ti tao ket masaksakit iti naespirituan. Awan kadatayo ti makaagas iti dayta, ta ipakita ti Sao ti Dios a makapapatay ti sakitna.”​—Ti Pudpudno a Talna ken Talged​—Sadino ti Paggapuanna?, 1973, panid 131.

[Kahon iti panid 224]

“Kadagiti Karayan ken Kadagiti Ubbog”

Ti maikatlo a saplit imbutaktakna dagiti ‘karayan ken dagiti ubbog ti dandanum’ babaen kadagiti sasao a kas iti sumaganad:

“Dagiti klero, nga agkunkuna a mangisursuro kadagiti doktrina [ni Kristo], sinantipikar ken pinagbalinda a nasantuan ti gubat. Pagragsakanda ti pannakaiplastar dagiti ladawan ken estatuada a kadua dagiti naranggas a mannakigubat.”​—The Watch Tower, Setiembre 15, 1924, panid 275.

“Ti espiritismo ket naibatay iti nakaro a kinaulbod a saan a matay ti kararua ti tao.”​—What Do the Scriptures Say About “Survival After Death?,” 1955, panid 51.

“Dagiti natauan a pilosopia, dagiti politiko nga agpampannuray iti teoria, dagiti sosial nga organisador, dagiti mamalbalakad iti ekonomia ken dagiti mangidagdagadag kadagiti narelihiosuan a tradision awan ti inyegda a pudpudno a makaited- biag a bang-ar . . . Dagita a danum intuggodda pay ketdi dagiti imminum a mangsalungasing iti linteg ti Namarsua maipapan iti kinasagrado ti dara ken makiraman iti relihioso a panangidadanes.”​—Resolusion a naanamongan iti “Agnanayon a Naimbag a Damag” nga Internasional a Kombension, 1963.

“Saan a nasientipikuan a pannakaisalakan, no di ket pannakadadael ti puli ti tao ti manamnama manipud iti tao a mismo. . . . Saantay a makapagtalek kadagiti sikologo ken sikiatrista ditoy lubong a mangbalbaliw iti panagpampanunot ti sangatauan . . . Saantay a makapagpannuray iti aniaman a mabuangay a puersa dagiti polis iti intero a lubong . . . a mamagbalin iti daga a natalged a pagnaedan.”​—Saving the Human Race—In the Kingdom Way, 1970, panid 5.

[Kahon iti panid 225]

“Iti Init”

Bayat a ti “init” ti natauan a turay ‘kinessetna’ ti sangatauan kabayatan ti aldaw ti Apo, ti klase Juan, a nagkuna iti kas kadagiti sumaganad, inturongna ti atension kadagiti mapaspasamak:

“Ita da Hitler ken Mussolini, dagiti di nainkalintegan a diktador, pagpegpeggadenda ti talna ti intero a lubong, ket ti Hirarkia ti Romana Katolika naan-anay a supsuportaranna ti panangdadaelda iti wayawaya.”​—Fascism or Freedom, 1939, panid 12.

“Iti intero a historia sinurot dagiti natauan a diktador ti pagalagadan nga, Mangperdi no di agari! Ngem ti pagalagadan a masapul a maipakat itan iti intero a daga babaen ti insaad ti Dios kas Ari a ni Jesu-Kristo, ket, Madadael no di agpaituray.”​—When All Nations Unite Under God’s Kingdom, 1961, panid 23.

“Sipud idi 1945 nasurok a 25 milion a tattao ti napapatay iti agarup 150 a gubat a napasamak iti intero a lubong.”​—The Watchtower, Enero 15, 1980, panid 6.

“Dagiti nasion iti intero a lubong . . . saanda unay a maseknan iti internasional a pagrebbengan wenno pagannurotan iti kondukta. Tapno maragpat dagiti kalatda, patien ti dadduma a nasion a rumbeng nga aramidenda ti aniaman a pamuspusan​—panangmasaker, panangpapatay, panag-hijack, panagbomba, ken dadduma pay . . . Kasano pay kabayag a maanusan dagiti nasion ti kasta a minamaag ken iresponsable a tignay?”​—Ti Pagwanawanan, Agosto 15, 1985, panid 4.

[Kahon iti panid 227]

“Iti Trono ti Atap nga Animal”

Dagiti Saksi ni Jehova imbutaktakda ti trono ti atap nga animal ken impablaakda ti panangkondenar ni Jehova iti dayta babaen kadagiti sasao a kas kadagitoy:

“Dagiti agtuturay ken politiko a mangiwanwanwan kadagiti nasion ket im-impluensiaan dagiti dakes nga espiritu a parsua a mangidurduron kadakuada iti dalan nga agturong ken patay iti nakaro a gubat ti Armagedon.”​—After Armageddon—God’s New World, 1953, panid 8.

“Ti ‘atap nga animal,’ nga isu ti di nateokratikuan a gobierno ti tao, inawatna ti pannakabalin, turay ken tronona manipud iti Dragon. Gapuna, masapul a makitunos iti bilin ti partido, ti bilin ti Dragon.”​—After Armageddon—God’s New World, 1953, panid 15.

“Awan ti sabali nga ayan dagiti Gentil a nasion . . . no di iti dasig ti Kangrunaan a Kabusor ti Dios, ni Satanas a Diablo.”​—Resolusion a naanamongan iti “Nadiosan a Balligi” nga Internasional a Kombension idi 1973.

[Kahon iti panid 229]

“Nagmaga ti Danumna”

Uray pay ita, mamagmagaanen ti pannakasuporta ti Binababilonia a relihion kadagiti adu a lugar, a mangipasimudaag iti mapasamak inton rumaut dagiti “ar-ari manipud iti leleggakan ti init.”

“Iti maysa a nasional a surbey, natakuatan a 75 porsiento kadagiti agnanaed kadagiti ili [ti Thailand] ti saanen a mapmapan kadagiti templo dagiti Budista tapno dumngeg kadagiti sermon, ket bumabbaba met iti 50 porsiento ti bilang dagiti tagaaway a sumarsarungkar kadagiti templo.”​—Bangkok Post, Setiembre 7, 1987, panid 4.

“Napukawen ti nagpaiduma a panangallukoy ti Taoismo iti pagilian [a China] nga isu ti nakaipasdekanna agarup dua ribu a tawenen ti napalabas. . . . Tangay saandan a makaallukoy a kas idi ken kadagidi panawen dagiti sinukatanda, amken dagiti papadi ti Taoismo nga agpegpeggad a mapukaw ti Taoismo kas organisado a pammati iti China gapu ta awanen ti sumandi kadakuada.”​—The Atlanta Journal and Constitution, Setiembre 12, 1982, panid 36-A.

“Iti intero a lubong, ti Japan . . . ti kaaduan kadagiti misionero a naggapu kadagiti sabali a pagilian, ta dandani 5,200 ti bilangda, ngem . . . awan pay 1% iti populasionna ti Kristiano. . . . Patien ti maysa a padi a Franciscano nga agtartrabaho ditoy sipud idi dekada 1950 . . . a ‘nagpatinggan ti tiempo dagiti ganggannaet a misionero a naibaon iti Japan.’”​—The Wall Street Journal, Hulio 9, 1986, panid 1.

Idiay Inglatera bayat ti naglabas a tallo a dekada, “agarup 2,000 kadagiti 16,000 a simbaan dagiti Anglicano ti naiserra gapu ta saanen a maus-usar dagita. Kadagiti napeklan a Kristiano a pagilian, maysa ti Inglatera kadagiti addaan kababaan a bilang dagiti makimismisa. . . . ‘Nalabit a ti Inglatera ket saan itan a Kristiano a pagilian,’ kuna [ti Obispo ti Durham].”​—The New York Times, Mayo 11, 1987, panid A4.

“Kalpasan ti adu nga oras a nabara a debate, ti Parlamento [ti Grecia] inanamonganna ita ti linteg a mangipalubos iti Sosialista a Gobierno a mangala kadagiti adu a dagdaga ken sanikua a konkontrolen ti Greek Orthodox Church . . . Maysa pay, impalubos ti linteg a saanen a papadi ti mangkontrol kadagiti konsilio ken komite ti simbaan a mangay-aywan kadagiti napateg a sanikua ti simbaan agraman dagiti hotel, pagtebbagan iti marmol ken dagiti pagopisinaan.”​—The New York Times, Abril 4, 1987, panid 3

[Dagiti ladawan iti panid 222]

Dagiti umuna nga uppat a malukong ti unget ti Dios mangyegda kadagiti saplit nga umarngi kadagidiay inyeg dagiti umuna nga uppat a pannakapuyot ti trumpeta

[Ladawan iti panid 226]

Ti maikalima a malukong ibutaktakna ti trono ti atap nga animal kas ti autoridad nga inted ni Satanas iti atap nga animal

[Dagiti ladawan iti panid 231]

Dagiti sinasairo a propaganda ur-urnongenda dagiti agtuturay ditoy daga iti karirigatan a kasasaad, iti Har–Magedon, a sadiay nga ibuyatto ni Jehova dagiti panangukomna kadakuada

[Ladawan iti panid 233]

Dagidiay tigtignayen ti narugit nga “angin” ni Satanas sagabaendanto ti pannakaibanag dagiti nalinteg a panangukom ni Jehova

Kapitulo 33

Panangukom iti Nagdakes a Balangkantis

Sirmata 11​—Apocalipsis 17:1-18

Suheto: Ti Babilonia a Dakkel ket nakasakay iti maris eskarlata nga atap nga animal a mangbuelta ken mangdadael kenkuana inton agangay

Tiempo a pannakatungpalna: Nanipud 1919 agingga iti dakkel a rigat

1. Aniat ti impalgak ti maysa kadagiti pito nga anghel ken ni Juan?

MASAPUL a maibuyat a naan-anay ti nalinteg a pungtot ni Jehova, ti pito a malukong ti pungtotna! Idi impakbo ti maikanem nga anghel ti malukongna iti ayan ti nagkauna a Babilonia, dayta ti maikanatad unay a mangisimbolo iti pannakasaplit ti Babilonia a Dakkel bayat a dagiti pasamak sipapardas nga agturongda iti ultimo a gubat ti Armagedon. (Apocalipsis 16:1, 12, 16) Agparang a daytoy met la nga anghel ti mangipalgak ita no apay ken kasano nga iwayat ni Jehova dagiti nalinteg a panangukomna. Masdaaw unay ni Juan iti sumaruno a mangngeg ken makitana: “Ket maysa kadagiti pito nga anghel nga addaan pito a malukong immay ket nakisao kaniak, a kunkunana: ‘Umayka, ipakitakto kenka ti pannakaukom ti dakkel a balangkantis a situtugaw iti adu a danum, daydiay a nakiabigan ti ar-ari ti daga, idinto ta dagidiay agnanaed iti daga nabartekda iti arak ti pannakiabigna.’”​—Apocalipsis 17:1, 2.

2. Ania ti mangipakita a “ti dakkel a balangkantis” ket (a) saan nga isu ti nagkauna a Roma? (b) saan nga isu ti dakkel a negosio? (c) maysa a narelihiosuan nga organisasion?

² “Ti dakkel a balangkantis”! Apay a makaklaat dayta a nagan? Asino daytoy a babai? Kuna dagiti dadduma a ti nagkauna a Roma ti iladladawan daytoy simboliko a balangkantis. Ngem ti Roma ket maysa a napolitikaan a turay. Makikamkamalala daytoy a balangkantis kadagiti ari iti daga, ket nabatad a karaman ditoy dagiti ari ti Roma. Malaksid iti dayta, kalpasan ti pannakadadaelna, naikuna a sangitan “ti ar-ari ti daga” ti pannakadadaelna. Saan ngarud daytoy a maysa a napolitikaan a turay. (Apocalipsis 18:9, 10) Saan met a mabalin nga iladawanna ti dakkel a negosio yantangay uray dagiti komersiante ti lubong sangitanda ti pannakadadaelna. (Apocalipsis 18:15, 16) Nupay kasta, mabasatayo a ‘babaen iti espiritistiko nga aramidna nayaw-awan dagiti amin a nasion.’ (Apocalipsis 18:23) Daytoy ti mangibatad a ti dakkel a balangkantis ket sangalubongan a narelihiosuan nga organisasion.

3. (a) Apay a saan laeng a ti Iglesia Katolika Romana wenno uray ti intero a Kakristianuan ti isimsimbolo ti dakkel a balangkantis? (b) Aniada a Nababiloniaan a doktrina ti masarakan kadagiti kaaduan a relihion ti Oriente agraman kadagiti sekta ti Kakristianuan? (c) Ania ti inamin ti Romano Katoliko a kardinal a ni John Henry Newman no maipapan iti nagtaudan dagiti adu a doktrina, seremonia, ken kaugalian ti Kakristianuan? (Kitaem ti footnote.)

³ Ania a narelihiosuan nga organisasion? Isu kadi ti Iglesia Romana Katolika, kas ipagarup dagiti dadduma? Wenno isu kadi ti interamente a Kakristianuan? Saan, yantangay iyaw-awanna dagiti amin a nasion, isu ket dakdakkel pay ngem dagitoy. Kinapudnona, isu dayta ti intero a sangalubongan nga imperio ti palso a relihion. Nairamut dayta kadagiti misterio ti Babilonia kas paneknekan dagiti adu a Nababiloniaan a doktrina ken kaugalian a gagangay kadagiti relihion iti intero a daga. Kas pagarigan, masarakan kadagiti kaaduan a relihion ti Oriente agraman kadagiti sekta ti Kakristianuan ti pammati iti imortalidad ti kararua, iti impierno a pagtutuokan, ken iti trinidad a didiosen. Ti palso a relihion, a nayinaw iti nagkauna a siudad ti Babilonia nasurok nga 4,000 a tawenen ti napalabas, ket dimmakkel agingga a nagbalin a higante iti kaaldawantayo, isut’ gapuna a mayanatup la unay a maawagan iti Babilonia a Dakkel.a Ngem apay a napanaganan iti makasubkar a termino a “ti dakkel a balangkantis”?

4. (a) Kadagiti ania a pamay-an a nakikamalala ti nagkauna nga Israel? (b) Iti ania a nakadkadlaw a wagas a nakikamalala ti Babilonia a Dakkel?

⁴ Idi panawen ni Nabucodonosor, nadanon ti Babilonia (wenno Babel, kayatna a sawen, “Riribuk”) ti alimpatok ti kinatan-okna. Maysa idi a narelihiosuan ken napolitikaan nga estado nga addaan iti nasurok a sangaribu a templo ken kapilia. Naturay dagiti papadina. Nupay nabayag nga awanen ti Babilonia kas pannakabalin ti lubong, adda pay laeng ti narelihiosuan a Babilonia a Dakkel, ket kas iti nagkauna a Babilonia, ikagkagumaanna pay laeng nga impluensiaan ken iturong dagiti napolitikaan a gannuat. Ngem anamongan kadi ti Dios ti pannakinamin ti relihion iti politika? Iti Hebreo a Kasuratan, nakuna a ti Israel ket agbalbalangkantis no makinamin iti palso a panagdaydayaw ken no makialiansa kadagiti nasion imbes nga agtalek ken Jehova. (Jeremias 3:6, 8, 9; Ezequiel 16:28-30) Makikamkamalala met ti Babilonia a Dakkel. Nakadkadlaw ta inaramidna ti amin a pamuspusan tapno maimpluensiaan ken maiturayanna dagiti ari ditoy daga.​—1 Timoteo 4:1.

5. (a) Ania a pannakaitan-ok ti pagay-ayat dagiti relihioso a klero? (b) Apay a ti panagtarigagay iti nailubongan a kinatan-ok ket nabatad a maisupadi iti sasao ni Jesu-Kristo?

⁵ Iti kaaldawantayo, masansan nga agkampania dagiti narelihiosuan a lider para kadagiti nangato a saad iti gobierno, ket iti dadduma a pagilian, agsaadda pay iti gobierno, nga agakemda pay ketdi kas miembro ti gabinete. Idi 1988, dua a nalatak a klero a Protestante ti nagkandidato para iti saad a presidente ti Estados Unidos. Dagiti lider a kameng ti Babilonia a Dakkel pagay-ayatda ti maitan-ok; dagiti retratoda ket masansan nga agparang kadagiti periodiko bayat a makilanglangenda kadagiti mabigbigbig a politiko. Maisupadi iti dayta, liniklikan ni Jesus ti makinamin iti politika ket kinunana maipapan kadagiti adalanna: “Saanda a paset ti lubong, a kas kaniak saanak a paset ti lubong.”​—Juan 6:15; 17:16; Mateo 4:8-10; kitaem met ti Santiago 4:4.

‘Panagbalangkantis’ iti Moderno a Panawen

6, 7. (a) Kasano a nagun-odan ti Partido a Nazi ni Hitler ti turay idiay Alemania? (b) Kasano a nakatulong ti katulagan ti Vatican ken ti Nazi nga Alemania tapno magun-od ni Hitler ti tartarigagayanna a pannakabalin a mangituray iti lubong?

⁶ Gapu iti pannakibiangna iti politika, nakaro a panagsagaba ti impalak-am ti dakkel a balangkantis iti sangatauan. Panunotem, kas pagarigan, dagiti pasamak a nangiturong iti pannakagun-od ni Hitler iti pannakabalin kas agturay iti Alemania​—dagiti nakaap-aprang a pasamak nga uray la a tarigagayan dagiti dadduma a maikkat koma dagita kadagiti libro ti historia. Idi Mayo 1924, inokupar ti Partido a Nazi ti 32 a puesto iti Aleman a Reichstag. Idi Mayo 1928 nagbalin laengen daytoy a 12 a puesto. Nupay kasta, ti Great Depression linapunosna ti lubong idi 1930; kas pananggundaway iti daytoy, nakaskasdaaw ti iyuungar dagiti Nazi, ket naalada ti 230 kadagiti 608 a puesto iti eleksion ti Alemania idi Hulio 1932. Di nagbayag kalpasanna, timmulong kadagiti Nazi ti dati a chancellor a ni Franz von Papen, a Kabaliero ti Papa. Sigun kadagiti historiador, inar-arapaap ni von Papen ti pannakaipasdek ti baro a Nasantuan nga Imperio ti Roma. Saan a nagballigi ti ababa a panagtakemna kas chancellor, isu a babaen kadagiti Nazi ninamnamana a magun-odanna ti pannakabalin. Idi Enero 1933, nakagun-od iti suporta para ken ni Hitler manipud kadagiti nabileg a negosiante, ket babaen kadagiti nasikap a pamay-anna, siniguradona a ni Hitler ti agbalin a chancellor iti Alemania idi Enero 30, 1933. Isu a mismo ti nagbalin a vice-chancellor ket isu ti inusar ni Hitler a manggun-od iti suporta dagiti Katoliko idiay Alemania. Iti uneg ti dua a bulan a kaaddana iti poder, winaswas ni Hitler ti parliamento, impisokna dagiti rinibu a lider ti oposision kadagiti kampo konsentrasion, sa rinugianna ti napanayag a kampania a panangirurumen kadagiti Judio.

⁷ Idi Hulio 20, 1933, nakadkadlaw ti impakita ti Vatican nga interesna iti bumilbileg a puersa dagiti Nazi. Pinirmaan ni Cardinal Pacelli (a nagbalin a Papa Pio XII) ti maysa a katulagan idiay Roma iti nagbaetan ti Vatican ken ti Nazi nga Alemania. Kas pannakabagi ni Hitler, ni von Papen ti nangpirma iti dokumento ket sadiay nga impaay ni Pacelli ken von Papen ti kangatuan a dekorasion ti papa a Grand Cross of the Order of Pius.b Iti librona a Satan in Top Hat, kastoy ti insurat ni Tibor Koeves maipapan iti dayta: “Ti Katulagan ket dakkel a panagbiktoria para ken ni Hitler. Daytoy ti kaunaan a moral a suporta a naawatna manipud iti sabali a pagilian, ket naggapu pay daytoy iti katan-okan a gubuayan.” Sagudayen ti katulagan nga isanud ti Vatican ti suportana iti Catholic Center Party ti Alemania, ket iti kasta aprobaranna ti “nagkaykaysa nga estado” ti agsolsolo a partido ni Hitler.c Mainayon pay, sagudayen ti artikulo 14 dayta a katulagan: “Sa la maaprobaran ti pannakadutok dagiti arsobispo, obispo, ken dagiti kas kadagita no ti gobernador nga impatugaw ti Reich ket siguradonan a saan a mapagduaduaan ti napolitikaan a takderda.” Idi arinunos ti 1933 (nga improklamar ni Papa Pio XI kas “Nasantuan a Tawen”), nagdakkel ti naaramidan ti suporta ti Vatican tapno magun-od ni Hitler ti tartarigagayanna a pannakabalin a mangituray iti lubong.

8, 9. (a) Ania ti reaksion ti Vatican agraman ti Iglesia Katolika ken dagiti klerona iti kinadangkok dagiti Nazi? (b) Ania a surat ti inruar dagiti Aleman a Katoliko nga obispo idi rugrugi ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat? (c) Ania ti imbunga ti pannakibiang ti relihion iti politika?

⁸ Nupay nagprotesta idi ti sumagmamano a padi ken madre gapu iti kinadangkok ni Hitler​—ken nagsagabada gapu iti dayta​—ti Vatican agraman ti Iglesia Katolika ken ti buyot dagiti klerona sinuportaranda ti nadawel a turay dagiti Nazi iti aktibo man wenno nalimed a pamay-an, nga imbilangda dayta a sarikedked maibusor iti panagsaknap ti Komunismo iti intero a lubong. Bayat a sitatalged nga adda idiay Vatican, ni Papa Pio XII dina pulos binabalaw ti pannakaikisap dagiti Judio ken ti nadawel a pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova ken dadduma pay. Maisupadi iti dayta ti inaramid ni Papa Juan Paulo II idi binisitana ti Alemania idi Mayo 1987 ta pinadayawanna ti takder ti maysa a napasnek a padi a nangkontra idi kadagiti Nazi. Ania ti ar-aramiden idi ti rinibu a dadduma pay a klero nga Aleman bayat ti narungsot a panagturay ni Hitler? Maammuantayo ti sungbat babaen ti maysa a surat kadagiti parokia a naggapu kadagiti Katoliko nga obispo ti Alemania idi Setiembre 1939, idi rugrugi ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat. Kastoy ti kuna ti dadduma a pasetna: “Iti daytoy a kritikal a tiempo, ibalakadmi kadagiti Katoliko a soldadotayo nga aramidenda ti annongenda kas panagtulnog iti Fuehrer ket sidadaanda koma a mangisakripisio iti interamente a katataoda. Agpakpakaasikami kadagiti Matalek a makipagkaykaysada koma nga agkararag tapno iti Kaasi ti Dios agballigi daytoy a gubat.”

⁹ Ti kasta a diplomasia dagiti Katoliko iladawanna ti klase ti panagbalangkantis ti relihion iti unos ti 4,000 a tawenen a panangal-aliogna iti napolitikaan nga Estado tapno ad-adda a bumileg ken agpaay iti pagsayaatanna. Dagiti kasta a pannakibiang ti relihion iti politika rinubrobanna ti gubat, panangidadanes, ken ti nakaro a panagsagaba ti tao. Anian a ragsak ti sangatauan ta asidegen ti panangukom ni Jehova iti dakkel a balangkantis. Sapay koma ta maiwayaten dayta iti saanen a mabayag!

Situtugaw iti Adu a Danum

10. Ania dagiti “adu a danum” a pagpampannurayan ti Babilonia a Dakkel a kas salaknibna, ket ania ti mapaspasamaken kadagita?

¹⁰ Ti nagkauna a Babilonia ket nagsaad iti adu a danum​—ti Karayan Eufrates ken adu a kanal. Nagserbi dagitoy a salaknib kenkuana ken gubuayan met ti komersio a namataud iti kinabaknangna, agingga nga iti maysa la a rabii, nagmagada. (Jeremias 50:38; 51:9, 12, 13) Agpampannuray met ti Babilonia a Dakkel kadagiti “adu a danum” a mangsalaknib ken mangpabaknang kenkuana. Dagitoy a simboliko a danum isuda “dagiti ili ken dagiti bunggoy ken dagiti nasion ken dagiti pagsasao,” kayatna a sawen, dagiti binilion a tattao a dinominaranna ken pangnamnamaanna iti material a suporta. Ngem agmagmaga metten dagitoy a danum, wenno isansanuddan ti suportada.​—Apocalipsis 17:15; idiligmo ti Salmo 18:4; Isaias 8:7.

11. (a) Kasano a ti nagkauna a Babilonia ‘binartekna ti intero a daga’? (b) Kasano a ti Babilonia a Dakkel ‘binartekna ti intero a daga’?

¹¹ Kanayonanna, nailadawan ti Babilonia idi ugma kas “nabalitokan a kopa iti ima ni Jehova, a barbartekenna ti intero a daga.” (Jeremias 51:7) Ti nagkauna a Babilonia pinilitna dagiti kabangibang a nasion a mangtilmon kadagiti ebkas ti pungtot ni Jehova idi pinarmekna ida iti namilitariaan a wagas, a pinaglusdoyna ida a kas kadagiti tao a nabartek. Iti dayta a pamay-an, nagserbi kas instrumento ni Jehova. Nangparmek met ti Babilonia a Dakkel agingga a nagbalin a sangalubongan nga imperio. Ngem nalawag a saan nga us-usaren ti Dios kas instrumentona. Imbes ketdi, pagserserbianna dagiti “ar-ari ti daga” a nakikamalalaanna iti naespirituan. Pinennekna dagitoy nga ar-ari babaen ti panangusarna kadagiti inuulbod a doktrinana ken kadagiti mangadipen nga ar-aramidna tapno ti kaaduan a tattao, “dagidiay agnanaed iti daga,” aglusdoyda a kasla nabartek, a situtulok nga agtulnog kadagiti agtuturayda.

12. (a) Kasano a ti maysa a paset ti Babilonia a Dakkel idiay Japan ket nakabasol iti nakaro a panangibuyat iti dara idi Maikadua a Sangalubongan a Gubat? (b) Iti ania a pamay-an nga immes-es “dagiti danum” a mangsupsuportar iti Babilonia a Dakkel idiay Japan, ket ania ti resultana?

¹² Iti daytoy a banag, nalatak nga ehemplo ti Shinto a Japan. Ti nadoktrinaan a soldado a Hapones ibilangna a pakaidayawanna unay no matay para iti emperadorna​—ti kangatuan a didiosen ti Shinto. Idi Maikadua a Sangalubongan a Gubat, agarup 1,500,000 a soldado a Hapones ti natay; gapu la iti maymaysa a tao, imbilangda a pakaibabainanda no sumukoda. Ngem gapu iti pannakaabak ti Japan, kapilitan a tinallikudan ni Emperador Hirohito ti kinadiosna. Nagresulta daytoy iti nakadkadlaw a panages-es dagiti “danum” a nangsuporta iti Shinto a paset ti Babilonia a Dakkel​—anian, ta kalpasan daytoy nga inaprobaran ti Shintoismo ti pannakaibukbok dagiti tinimtimba a dara iti paggugubatan iti deppaar ti Pacifico! Daytoy nga ikakapuy ti impluensia ti Shinto inikkanna met iti gundaway ti nasurok a 200,000 a Hapones kadagiti kallabes a tawen nga agbalin a dedikado ken bautisado a ministro ni Soberano nga Apo Jehova. Kaaduan kadagitoy ket dati a Shintoista ken Budista.

Nakasakay ti Balangkantis iti Animal

13. Ania ti nakaskasdaaw a nakita ni Juan idi isu ket impan ti anghel babaen ti pannakabalin ti espiritu iti maysa a let-ang?

¹³ Ania pay ti ibuksilan ti padto no maipapan iti dakkel a balangkantis ken ti pagtungpalanna? Kastoy ti nalawag a panangiladawan ni Juan iti nakitana: “Ket impannak [ti anghel] babaen ti pannakabalin ti espiritu iti maysa a let-ang. Ket nakitak ti maysa a babai a situtugaw iti eskarlata ti marisna nga atap nga animal a napno iti natabbaaw a nagnagan, ken addaan iti pito nga ulo ken sangapulo a sara.”​—Apocalipsis 17:3.

14. Apay a maikanatad a naipan ni Juan iti maysa a let-ang?

¹⁴ Apay a naipan ni Juan iti maysa a let-ang? Ti immun-una a pannakaipakaammo ti pannakadadael ti nagkauna a Babilonia ket nadeskribir kas “maibusor iti let-ang ti baybay.” (Isaias 21:1, 9) Maysa daytoy a maitutop a pakdaar a, nupay nagadu a danum ti nagserbi a proteksionna, agbalin ti nagkauna a Babilonia a naganggangan a langalang. Maikanatad ngarud nga iti sirmatana, naipan ni Juan iti let-ang tapno makitana ti pagtungpalanto ti Babilonia a Dakkel. Masapul nga agbalin met a langalang. (Apocalipsis 18:19, 22, 23) Ngem nasdaaw ni Juan iti nakitana sadiay. Saan nga agmaymaysa ti dakkel a balangkantis! Sisasakay iti nakabutbuteng nga atap nga animal!

15. Ania ti nagdumaan ti atap nga animal iti Apocalipsis 13:1 ken daydiay nadakamat iti Apocalipsis 17:3?

¹⁵ Daytoy nga atap nga animal ket addaan iti pito nga ulo ken pito a sara. Daytoy met laeng kadi daydi atap nga animal nga immun-una a nakita ni Juan, nga addaan met iti pito nga ulo ken sangapulo a sara? (Apocalipsis 13:1) Saan, agdumada. Maris eskarlata daytoy nga atap nga animal ken, saan a kas iti immun-una nga atap nga animal, awanan daytoy kadagiti korona. Imbes nga iti laeng ulona ti pakakitaan kadagiti natabbaaw a nagnagan, daytoy ket “napno iti natabbaaw a nagnagan.” Nupay kasta, adda la ketdi pakainaigan daytoy nga atap nga animal iti daydiay immun-una; saan a naiparparna laeng dagiti pagpadaanda.

16. Ania ti maris eskarlata nga atap nga animal, ket ania ti naikuna maipapan iti panggepna?

¹⁶ Ania, ngarud, daytoy baro nga atap nga animal a maris eskarlata? Isu la ketdi dayta ti ladawan ti atap nga animal a timmaud babaen ti panangidagadag ti Anglo-Americano nga atap nga animal a dua ti sarana a kas iti karnero. Kalpasan a nabukel ti ladawan, ti dua ti sarana nga atap nga animal ket napalubosan a mangted iti anges iti ladawan ti atap nga animal. (Apocalipsis 13:14, 15) Ita, makitan ni Juan ti sibibiag, umang-anges a ladawan. Iladladawan dayta ti organisasion a League of Nations (Liga de Naciones) a pinartuat ti dua ti sarana nga atap nga animal idi 1920. Ninamnama idi ni Presidente Wilson ti Estados Unidos a ti Liga ti “mangipakat iti hustisia para iti amin a tao ken ikkatenna nga agnanayon ti pangta ti gubat.” Idi nakaungar dayta kas ti United Nations kalpasan ti maikadua a sangalubongan a gubat, panggep ti karta daytoy a “taginayonen ti sangalubongan a talna ken talged.”

17. (a) Iti ania a wagas a ti simboliko a maris eskarlata nga atap nga animal ket napno iti natabbaaw a nagnagan? (b) Asino ti sisasakay iti maris eskarlata nga atap nga animal? (c) Kasano a ti Nababiloniaan a relihion ket nainaigen manipud pay idi damo iti League of Nations ken iti sunona?

¹⁷ Iti ania a wagas a napno iti natabbaaw a nagnagan daytoy a simboliko nga atap nga animal? Daytoy ngamin a sangalubongan nga idolo ti impasdek dagiti tattao kas sandi ti Pagarian ti Dios​—a mangaramid iti kuna ti Dios a ti laeng Pagarianna ti makaaramid. (Daniel 2:44; Mateo 12:18, 21) Nupay kasta, ti karkarna iti sirmata ni Juan ket sisasakay ti Babilonia a Dakkel iti maris eskarlata nga atap nga animal. Kas naipadto, ti Nababiloniaan a relihion, nangnangruna ti Kakristianuan, innaigna ti bagina iti League of Nations ken iti sunona. Manipud pay idi Disiembre 18, 1918, ti maaw-awagan itan kas National Council of the Churches of Christ in America inanamonganna ti deklarasion, a kastoy ti kuna ti dadduma a pasetna: “Ti kasta a Liga ket saan laeng a maysa a napolitikaan a pamuspusan; imbes ketdi, isu dayta ti napolitikaan nga ebkas ti Pagarian ti Dios ditoy daga. . . . Ti Simbaan ti makaited iti espiritu ti naimbag a nakem, a no awan dayta saan a makapagbayag ti League of Nations. . . . Ti League of Nations ket nairamut iti Ebanghelio. Kas iti Ebanghelio, rantana nga ipaay ti ‘talna ditoy daga, naimbag a nakem kadagiti tao.’”

18. Kasano nga impakita dagiti klero ti Kakristianuan ti suportada iti League of Nations?

¹⁸ Idi Enero 2, 1919, kastoy ti parupa a paulo ti San Francisco Chronicle: “Ipakpakaasi ti Papa ti Pannakaanamong ti League of Nations ni Wilson.” Idi Oktubre 16, 1919, 14,450 a klero manipud kadagiti kangrunaan a denominasion ti nagpirma iti petision a naidatag iti Senado ti Estados Unidos, a mangidagdagadag iti Senado nga “anamonganna ti naaramid idiay Paris a katulagan iti kappia a naglaon iti katulagan maipapan iti liga dagiti nasion.” Nupay di inanamongan ti Senado ti Estados Unidos dayta a katulagan, intultuloy dagiti klero ti Kakristianuan nga inkampania ti Liga. Ket kasano a naangay ti inagurasion ti Liga? Kastoy ti kuna ti naipablaak a damag manipud Switzerland, a napetsaan iti Nobiembre 15, 1920: “Ti panangrugi ti immuna nga asamblea ti League of Nations ket nayanunsio iti alas onse itay bigat babaen ti panagbatingting ti amin a kampana ti simbaan iti Geneva.”

19. Idi nagparang ti maris eskarlata nga atap nga animal, ania ti inaramid ti klase Juan?

¹⁹ Ti kadi klase Juan, a kakaisuna a grupo ditoy daga a sigagagar a nangakseptar iti iyaay ti Mesianiko a Pagarian, nakiraman iti Kakristianuan a nagrukbab iti dayta maris eskarlata nga atap nga animal? Adayo a kasta! Iti Domingo, Setiembre 7, 1919, iti maysa a kombension ti ili ni Jehova idiay Cedar Point, Ohio, naitampok ti palawag publiko a “Ti Namnama ti Masmasnaayan a Sangatauan.” Iti sumuno nga aldaw, impadamag ti Sandusky Star-Journal nga iti diskurso ni J. F. Rutherford iti imatang ti agarup 7,000 a tattao “impaganetgetna a sigurado a saan a maragsakan ti Apo iti dayta a Liga . . . gapu ta dagiti klero​—Katoliko ken Protestante​—nga agkunkuna a pannakabagi ida ti Dios ket tinallikudanda ti panggepna ket inanamonganda ti League of Nations, nga indayawda dayta kas napolitikaan nga ebkas ti pagarian ni Kristo ditoy daga.”

20. Apay a panagtabbaaw ti panangidayaw dagiti klero iti League of Nations kas “napolitikaan nga ebkas ti Pagarian ti Dios ditoy daga”?

²⁰ Ti makapaupay a pannakapaay ti League of Nations ti nagserbi koma a pakdaar kadagiti klero a dagiti kasta a binuangay ti tao nga organisasion ket saan a paset ti Pagarian ti Dios ditoy daga. Anian a panagtabbaaw no ibilangda a kasta! Pinagparangda a kas man la adda paset ti Dios iti dayta a nagkaro ti pannakapaayna a Liga. No maipapan iti Dios, “naan-anay ti aramidna.” Ti nailangitan a Pagarian ni Jehova iti sidong ni Kristo​—saan ket a ti grupo dagiti agririri a politiko, nga adu kadakuada ti ateista​—ti usaren ti Dios a mangyeg iti talna ken mangibanag iti pagayatanna ditoy daga a kas sadi langit.​—Deuteronomio 32:4; Mateo 6:10.

21. Ania ti mangipakita a supsuportaran ken idaydayaw ti dakkel a balangkantis ti United Nations a suno ti Liga?

²¹ Komusta met ngay ti United Nations a suno ti Liga? Iti rugrugina pay laeng, nagsakay met a dagus kenkuana ti dakkel a balangkantis, a nakadkadlaw nga addaan met iti nasinged a relasion kenkuana ken padpadasenna pay nga iturong ti masakbayanna. Kas pagarigan, iti maika-20 nga anibersariona, idi Hunio 1965, dagiti pannakabagi ti Iglesia Katolika Romana ken ti Eastern Orthodox Church, agraman dagiti Protestante, Judio, Hindu, Budista, ken Muslim​—a nakuna nga inrepresentarda ti dua a bilion iti populasion ti daga​—nagtitiponda idiay San Francisco tapno rambakanda ti panangsuporta ken panangdayawda iti UN. Idi simmarungkar ni Papa Paulo VI iti UN idi Oktubre 1965, dineskribirna dayta kas “katan-okan kadagiti amin nga internasional nga organisasion” sana innayon: “Ibilang dagiti tattao ditoy daga a ti United Nations ti maudi a pangnamnamaan iti tunos ken kappia.” Ti sabali pay a bimmisita a papa, a ni Papa Juan Paulo II, kinunana iti diskursona iti UN idi Oktubre 1979: “Sapay koma ta agtalinaed ti United Nations a katan-okan nga organisasion para iti talna ken hustisia.” Nakadkadlaw ta iti diskursona, dandani pulos a saan a nadakamat ti papa ti maipapan ken ni Jesu-Kristo wenno iti Pagarian ti Dios. Iti ibibisitana idiay Estados Unidos idi Setiembre 1987, impadamag ti The New York Times nga “adu ti nasao ni Juan Paulo maipapan iti positibo a papel ti United Nations iti pannakaitandudo . . . ‘ti baro a sangalubongan a panagkaykaysa.’”

Maysa a Nagan, Maysa a Misterio

22. (a) Ania a kita ti animal ti napili ti dakkel a balangkantis a pagsakayan? (b) Kasano ti panangdeskribir ni Juan iti simboliko a balangkantis a Babilonia a Dakkel?

²² Madamdama pay, maammuan ni apostol Juan a napeggad ti animal a napili ti dakkel a balangkantis a pagsakayan. Nupay kasta, inturongna nga umuna ti atensionna iti mismo a Babilonia a Dakkel. Nagarbo ti langana, ngem anian a makapasubkar a kitaen! “Ket ti babai nakawesan iti purpura ken eskarlata, ket naarkosan iti balitok ken napateg a bato ken kadagiti perlas ket adda iti imana ti maysa a nabalitokan a kopa a napno iti makarimon a bambanag ken iti narugit a bambanag ti pannakiabigna. Ket iti mugingna naisurat ti maysa a nagan, maysa a misterio: ‘Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis ken ti makarimon a bambanag iti daga.’ Ket nakitak a ti babai nabartek iti dara dagiti sasanto ken iti dara dagiti saksi ni Jesus.”​—Apocalipsis 17:4-6a.

23. Ania ti kompleto a nagan ti Babilonia a Dakkel, ket ania ti kaipapanan dayta?

²³ Kas iti kostumbre iti nagkauna a Roma, mailasin daytoy a balangkantis babaen iti nagan iti mugingna.d Atiddog dayta a nagan: “Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis ken ti makarimon a bambanag iti daga.” “Maysa a misterio” dayta a nagan, nga adda nalimed a kaipapananna. Ngem iti tiempo nga inkeddeng ti Dios, maibuksilan dayta a misterio. Kinapudnona, nangted ti anghel iti umdas nga impormasion ken ni Juan tapno dagiti adipen ni Jehova ita maawatanda ti naan-anay a kaipapanan daytoy mangiladawan a nagan. Naammuantayo a ti Babilonia a Dakkel buklenna ti amin a palso a relihion. Isu ti “ina dagiti balangkantis” agsipud ta kasla annakna amin dagiti indibidual a palso a relihion ditoy lubong, agraman dagiti adu a sekta ti Kakristianuan, ta kas kenkuana, nainaigda met iti naespirituan a panagbalangkantis. Isu met ti ina “ti makarimon a bambanag” ta impasngayna dagiti nakarimrimon nga annak a kas iti idolatria, espiritismo, panagpadles, astrolohia, panagpalad, panagidaton iti tao, panagbalangkantis iti templo, panagbartek kas pammadayaw kadagiti didiosen, ken dadduma pay a naalas nga aramid.

24. Apay a maikanatad a ti Babilonia a Dakkel ket nailadawan a nakakawes iti “purpura ken eskarlata” ken “naarkosan iti balitok ken napateg a bato ken kadagiti perlas”?

²⁴ Nakakawes ti Babilonia a Dakkel kadagiti naarian a kolor a “purpura ken eskarlata” ken “naarkosan iti balitok ken napateg a bato ken kadagiti perlas.” Anian a maitutop! Utobem laengen dagiti amin a naranga a patakder, dagiti saan a gagangay nga estatua ken naikuadro a ladawan, dagiti agkakangina nga imahen, ken dadduma pay a narelihiosuan nga alikamen, agraman dagiti nakaad-adu a sanikua ken kuarta, a naurnong dagiti relihion ditoy lubong. Idiay man Vatican, wenno iti imperio ti ebanghelismo iti TV a naisentro idiay Estados Unidos, wenno kadagiti agkakadaeg a wat ken templo iti Oriente, ti Babilonia a Dakkel ket nakaurnong​—ken adda dagiti tiempo a napukawan​—iti dakkel a kinabaknang.

25. (a) Ania ti isimbolo dagiti linaon ti “nabalitokan a kopa a napno iti makarimon a bambanag”? (b) Iti ania nga anag a nabartek ti simboliko a balangkantis?

²⁵ Ita, kitaem ti ig-iggaman ti balangkantis. Nalabit nga uray la nakigtot ni Juan iti nakitana ​—maysa a nabalitokan a kopa “a napno iti makarimon a bambanag ken iti narugit a bambanag ti pannakiabigna”! Daytoy ti kopa a naglaon “iti arak ti unget ti pannakiabigna” a pinangbartekna kadagiti amin a nasion. (Apocalipsis 14:8; 17:4) Kasla nagranga ti makinruar nga itsurana, ngem makarimon, narugit dagiti linaonna. (Idiligmo ti Mateo 23:25, 26.) Linaon daytoy a kopa ti amin a narugit nga aramid ken kinaulbod nga us-usaren ti dakkel a balangkantis a pangsulbog kadagiti nasion tapno maipasidongda iti impluensiana. Ti lallalo pay a makapasubkar ket nakita ni Juan a naulaw ti mismo a balangkantis gapu iti pannakabartekna iti dara dagiti adipen ti Dios! Kinapudnona, adda a mabasatayo a “nasarakan kenkuana ti dara dagiti mammadto ken dagiti sasanto ken dagidiay amin a napapatay ditoy daga.” (Apocalipsis 18:24) Pudno a nakaro unay ti basolna a panangibukbok iti dara!

26. Ania ti pammaneknek a nakabasol ti Babilonia a Dakkel iti nakaro a panangibukbok iti dara?

²⁶ Iti panaglabas dagiti siglo, nakaad-adu a dara ti imbukbok ti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion. Kas pagarigan, idiay Japan idi Edad Media, pinagbalinda a sarikedked dagiti templo idiay Kyoto, ket immararaw dagiti soldado a monghe iti “nasantuan a nagan ni Buddha” bayat ti panaggugubatda agingga a nagayus ti dara kadagiti kalsada. Iti maika-20 a siglo, nagmartsa dagiti klero ti Kakristianuan a kadua dagiti armada ti pagilianda, sa nagpipinnatay dagitoy, a nangkettel iti biag ti di kumurang a sangagasut a milion a tattao. Idi Oktubre 1987 kinuna daydi presidente ti Estados Unidos a ni Nixon: “Ti maika-20 a siglo ti kadadaraan pay laeng iti historia. Ad-adu ti natay kadagiti gubat iti daytoy a siglo ngem iti amin a gubat a napasamak sakbay a nangrugi daytoy a siglo.” Nadagsen a panangukom ti ipalak-amto ti Dios kadagiti relihion ditoy lubong gapu iti pannakipasetda kadagitoy a gubat; karimon ni Jehova dagiti “im-ima nga agibukbukbok iti awanan basol a dara.” (Proverbio 6:16, 17) Sakbayna, nakangngeg ni Juan iti ikkis a naggapu iti altar: “Agingga iti kaano, Soberano nga Apo a nasantuan ken napudno, nga agkedkedka a mangukom ken mangibales ti darami kadagidiay agnanaed iti daga?” (Apocalipsis 6:10) Ti Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis ken ti makarimon a bambanag iti daga, ket mairamanto iti kasta unay inton masungbatan dayta a saludsod.

[Dagiti Footnote]

Imbes a santipikarenna ti kasta nga idolatria, kastoy ti idagdagadag “ni Jehova a Mannakabalin-amin” kadagiti Kristiano: “Rummuarkayo manipud iti tengngada, ket isinayo ti bagbagiyo, . . . ket isardengyo a sagiden ti di nadalus a banag.”​—2 Corinto 6:14-18.

[Kahon iti panid 237]

Imbutaktak ni Churchill ti ‘Panagbalangkantis’

Iti librona a The Gathering Storm (1948), dinakamat ni Winston Churchill a ni Hitler dinutokanna ni Franz von Papen a kas Aleman a ministro idiay Vienna tapno “parmeken wenno allukoyenna dagiti kangrunaan a politiko ti Austria.” Maipapan ken von Papen, kastoy ti inadaw ni Churchill a kinuna ti ministro ti EstadosUnidos idiay Vienna: “Iti kadudursokan ken manglais unay a wagas . . . imbaga kaniak ni Papen . . . a panggepna nga usaren ti saadna a kas naimbag a Katoliko tapno maalana ti impluensia dagiti taga-Austria a kas ken ni Cardinal Innitzer.”

Kalpasan a simmuko ti Austria ket simreken dagiti tropa ni Hitler idiay Vienna, ti Katoliko a kardinal a ni Innitzer imbilinna nga amin a simbaan ti Austria iwagaywayda ti bandera a swastika, batingtingenda dagiti kampanada, ket ikararaganda ni Adolf Hitler kas pammadayaw iti panagkasangayna.

[Kahon/Ladawan iti panid 238]

Iti babaen daytoy a paulo, nagparang ti sumaganad nga artikulo iti umuna nga edision ti The New York Times ti Disiembre 7, 1941:

Ti artikulo ket naikkat kadagiti simmarsaruno nga edision ti pagiwarnak. Ti Disiembre 7, 1941 ket isu ti aldaw a ti Japan a kaaliado ti Nazi nga Aleman rinautna ti armada ti Estados Unidos idiay Pearl Harbor.

‘KARARAG ITI GUBAT’ AGPAAY ITI REICH

“Dagiti Obispo a Katoliko Sadi Fulda Nagdawatda iti Bendision ken Balligi . . .

Ti Conference of German Catholic Bishops a nagtataripnong sadi Fulda inrekomendana ti pannakaibasa ti maysa nga espesial a ‘kararag iti gubat’ iti pangrugian ken pagnguduan ti amin a nasantuan a serbisio.

Maysa dayta a kararag a mangipakpakaasi iti Dios a bendisionanna koma dagiti armas ti Alemania tapno agballigida iti gubat ken salaknibanna koma ti biag ken salun-at dagiti amin a soldado. Imbilin pay dagiti Obispo kadagiti Katoliko a klero a salimetmetan ken laglagipenda koma dagiti soldado nga Aleman ‘nga adda iti takdang, iti baybay ken iti tangatang’ bayat ti maysa a naisangsangayan a sermon iti Domingo uray no maminsan laeng kada bulan.”

[Kahon iti panid 244]

“Natabbaaw a Nagnagan”

Idi binukel ti atap nga animal a dua ti sarana ti League of Nations kalpasan ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, dagdagus a nagtignay ti adu a relihioso a kaayan-ayatna tapno ipaayda ti narelihiosuan a pamendisionda iti daytoy a gannuat. Nagbanaganna, “napno iti natabbaaw a nagnagan” daytoy kabbaro nga organisasion ti talna.

“Ti Kristianidad maparnuayna ti naimbag a nakem, a pagtaudan ti bileg ti liga [dagiti nasion], ket iti kasta saan laeng a basta dokumento dayta a tulagan no di ket agbalin nga alikamen ti pagarian ti Dios.”—The Christian Century, E.U.A., Hunio 19, 1919, panid 15.

“Ti kapanunotan maipapan iti League of Nations isu ti panangidanon iti intero a lubong iti kapanunotan maipapan iti Pagarian ti Dios kas ti sangalubongan nga urnos ti naimbag a nakem. . . . Daytoy ti ikarkararag ti amin a Kristiano no kunada, ‘Umay koma ti Pagariam.’”—The Christian Century, E.U.A., Setiembre 25, 1919, panid 7.

“Ti Dara ni Kristo ti Pannakasemento ti League of Nations.”​—Dr. Frank Crane, ministro a Protestante, E.U.A.

“Ti [National] Council [of Congregational Churches] supsuportaranna ti Tulag [ti League of Nations] kas ti kakaisuna a napolitikaan nga instrumento nga adda itan a babaen iti dayta, praktikal a mayaplikar kadagiti gannuat dagiti nasion ti Espiritu ni Jesu-Kristo iti nalawlawa a pamay-an.”—The Congregationalist and Advance, E.U.A., Nobiembre 6, 1919, panid 642.

“Ti komperensia aw-awisenna ti amin a Metodista nga itandudo ken idur-asda dagiti kalat [ti League of Nations] kas inyebkas ti kapanunotan ti Dios nga Ama ken dagiti annakna ditoy daga.”​—The Wesleyan Methodist Church, Britania.

“No usigentayo dagiti arapaap, dagiti posibilidad ken dagiti resolusion daytoy a katulagan, makitatayo nga adda iti dayta ti bugas ti pannursuro ni Jesu-Kristo: Ti Pagarian ti Dios ken ti kinalintegna . . . Dayta laeng ken awanen ti sabali pay.”​—Sermon ti Arsobispo ti Canterbury idi aglukat ti Asamblea ti League of Nations idiay Geneva, Disiembre 3, 1922.

“Ti Asosasion ti League of Nations iti daytoy a nasion ket addaan iti nasantuan a kalintegan a kas met laeng iti aniaman a managparabur a sosiedad ti misionario, yantangay iti agdama isu ti kasayaatan nga ahensia ti turay ni Kristo kas Prinsipe ti Kappia kadagiti nasion.”​—Dr. Garvie, Congregationalist a ministro, Britania.

[Mapa iti panid 236]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Namunganay idiay Babilonia dagiti di umiso a doktrina a nagsaknap iti intero a lubong

Babilonia

Dagiti trinidad wenno saggatlo a didiosen

Saan a matay ti kararua ti tao

Espiritismo​—pannakiuman kadagiti “natay”

Panagusar kadagiti imahen iti panagdayaw

Panangilabeg tapno maay-ayo dagiti demonio

Panagturay dagiti nabileg a papadi

[Ladawan iti panid 239]

Ti nagkauna a Babilonia nagsaad iti adu a danum

[Ladawan iti panid 239]

Situtugaw met ita ti dakkel a balangkantis iti “adu a danum”

[Ladawan iti panid 241]

Ti Babilonia a Dakkel a sisasakay iti nakaam-amak nga atap nga animal

[Dagiti ladawan iti panid 242]

Makikamkamalala ti relihioso a balangkantis kadagiti ari iti daga

[Dagiti ladawan iti panid 245]

Ti babai ket “nabartek iti dara dagiti sasanto”

Kapitulo 34

Naibuksilan ti Nakaskasdaaw a Palimed

1. (a) Ania ti reaksion ni Juan idi makitana ti dakkel a balangkantis ken ti nakabutbuteng nga animal a nagsakayanna, ken apay? (b) Ania ti reaksion ti klase Juan ita bayat a maibukbuksilan dagiti pasamak kas kaitungpalan ti naimpadtuan a sirmata?

ANIA ti reaksion ni Juan idi makitana ti dakkel a balangkantis ken ti nakabutbuteng nga animal a nagsakayanna? Isu a mismo ti sumungbat: “Ala ket, idi isu nakitak nagsiddaawak iti dakkel a panagsiddaaw.” (Apocalipsis 17:6b) Ti kastoy a buya ket saan a kabaelan a putaren ti gagangay nga imahinasion ti tao. Kaskasdi nga adda sadiay​—iti adayo a let-ang​—ti maysa a nabartek a balangkantis a nakasakay iti nakaal-alingget a kolor eskarlata nga atap nga animal! (Apocalipsis 17:3) Masmasdaaw met iti kasta unay ita ti klase Juan bayat a maibukbuksilan ti kaitungpalan ti naimpadtuan a sirmata. No makita la koma dayta dagiti tattao ditoy lubong, sigurado a kunaenda, ‘Imposible!’ ken sigurado a kunaen met dagiti agtuturay ti lubong, ‘Saan a nakappapati!’ Ngem iti kaaldawantayo, ti sirmata ket agbalin a nakaskasdaaw a kinapudno. Naaddaanen iti naisangsangayan a paset ti ili ti Dios iti kaitungpalan ti sirmata, ket ipasigurado daytoy kadakuada nga agtultuloy ti padto agingga nga agtungpal iti nakaskasdaaw a tampokna.

2. (a) Gapu iti nakitana a panagsiddaaw ni Juan, ania ti imbaga ti anghel kenkuana? (b) Ania ti naipalgak iti klase Juan, ket kasano a naaramid daytoy?

² Nadlaw ti anghel a nasdaaw ni Juan. “Ket iti kasta,” intuloy ni Juan, “kinuna kaniak ti anghel: ‘Apay a nagsiddaawka? Ibagakto kenka ti misterio ti babai ken ti atap nga animal a mangaw-awit kenkuana ken addaan iti pito nga ulo ken iti sangapulo a sara.’” (Apocalipsis 17:7) No kasta, ti anghel ibuksilanna itan ti misterio! Ilawlawagna iti masmasdaaw a ni Juan dagiti nagduduma a benneg ti sirmata ken dagiti makapikapik a pasamak a dandanin maipalgak. Kasta met, naipalgak iti nasalukag a klase Juan ti kaipapanan dagiti padto bayat nga agserserbida ita iti sidong ti panangiwanwan dagiti anghel. “Saan aya a dagiti kayulogan kukua ti Dios?” Kas ken matalek a Jose, mamatitayo a kasta. (Genesis 40:8; idiligmo ti Daniel 2:29, 30.) No ar-arigen, nakaplastar ti ili ti Dios iti sentro ti entablado bayat nga ilawlawag ni Jehova kadakuada ti kaipapanan ti sirmata ken ti epektona iti biagda. (Salmo 25:14) Iti tiempo nga apag-isu unay, impaawatna kadakuada ti kaipapanan ti misterio ti babai ken ti atap nga animal.​—Salmo 32:8.

3, 4. (a) Ania a palawag publiko ti impaay ni N. H. Knorr idi 1942, ket kasano nga imbatad dayta a palawag no ania ti maris eskarlata nga atap nga animal? (b) Ania a sasao ti anghel ken Juan ti insalaysay ni N. H. Knorr?

³ Manipud Setiembre 18 agingga iti 20, 1942, idi kapudpudotan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, inangay dagiti Saksi ni Jehova idiay Estados Unidos ti New World Theocratic Assembly. Ti kangrunaan a siudad, ti Cleveland, Ohio ket naikonektar babaen ti linia ti telepono iti nasurok a 50 a dadduma pay a siudad a pagkombensionan, nga adda kangatuan a timmabuno a 129,699. Kadagiti lugar nga impalubos ti kasasaad bayat ti gubat, naiparang ti isu met laeng a programa kadagiti dadduma pay a kombension iti intero a lubong. Kadagidi a tiempo, adu kadagiti adipen ni Jehova ti nangnamnama a kumaro ti gubat agingga nga agturong iti Armagedon a gubat ti Dios; gapuna adu ti naginteres iti paulo ti palawag publiko a, “Talna​—Agpaut Ngata?” Apay a natured nga agpalawag ni N. H. Knorr, a presidente idi ti Watch Tower Society, maipapan iti talna idinto ta ti kasunganina ti agparang nga agur-uray kadagiti nasion?a Ngamin, ipapaay ti klase Juan ti ‘ad-adda ngem iti gagangay a panangipangag’ iti naimpadtuan a Sao ti Dios.​—Hebreo 2:1; 2 Pedro 1:19.

⁴ No maipapan iti padto, ania ti impalgak ti diskurso a “Talna​—Agpaut Ngata?” Sibabatad nga inlawlawag ni N. H. Knorr a ti maris eskarlata nga atap nga animal iti Apocalipsis 17:3 ket isu ti League of Nations, sana insalaysay ti nariribuk a kasasaad daytoy maibatay kadagiti sumaganad a sasao ti anghel ken Juan: “Ti atap nga animal a nakitam adda idi, ngem awanen, ket kaskasdi a dandanin rummuar manipud iti mangliwengliweng, ket agturong dayta iti pannakadadael.”​—Apocalipsis 17:8a.

5. (a) Kasano a “ti atap nga animal . . . [ket] adda idi, ngem awanen”? (b) Kasano a sinungbatan ni N. H. Knorr ti saludsod nga, “Agtalinaedto ngata idiay abut daytoy a Liga?”

⁵ “Ti atap nga animal . . . adda idi.” Wen, adda idi kas ti League of Nations manipud idi Enero 10, 1920, nga 63 a nasion ti nagbalin a kameng daytoy iti nagduduma a tiempo. Ngem, idi agangay, naglusulos ti Alemania, Italia, ken Japan, sa naikkat iti Liga ti Soviet Union. Idi Setiembre 1939, ti Nazi a diktador ti Alemania inyussuatna ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat.b Gapu ta dina nataginayon ti talna ditoy lubong, naigarangugong ti League of Nations iti mangliwengliweng, kayatna a sawen, gistay awanen a pulos ti maaramidanna. Idi 1942, naan-anay a napukawen ti bilegna. Imbuksilan ni Jehova iti ilina ti nalawag a kaipapanan ti sirmata​—iti dayta mismo a kritikal a kanito​—saan a nasaksakbay wenno naladladaw! Iti New World Theocratic Assembly, indeklara ni N. H. Knorr a, maitunos iti padto, “ti atap nga animal . . . [ket] awanen.” Sana insaludsod, “Agtalinaedto ngata idiay abut daytoy a Liga?” Babaen ti panangadawna iti Apocalipsis 17:8, insungbatna: “Tumpuarto manen ti timpuyog dagiti nailubongan a nasion.” Kasta nga agpayso ti napasamak​—kas kaitungpalan ti naimpadtuan a Sao ni Jehova!

Rummuar iti Mangliwengliweng

6. (a) Kaano a rimmuar iti mangliwengliweng ti maris eskarlata nga atap nga animal, ket ania ti baro a naganna? (b) Apay a ti United Nations ket iyuungar laeng ti maris eskarlata nga atap nga animal?

⁶ Talaga a rimmuar iti mangliwengliweng ti maris eskarlata nga atap nga animal. Idi Hunio 26, 1945, iti maysa a naariwawa a selebrasion idiay San Francisco, E.U.A., 50 a nasion ti nanganamong iti Karta ti organisasion ti United Nations. Nairanta daytoy nga organisasion a “mangtaginayon iti sangalubongan a talna ken talged.” Adu ti pagpadaan ti Liga ken ti UN. Kuna ti The World Book Encyclopedia: “Iti sumagmamano a wagas, ti UN ket pumada iti League of Nations, a nabuangay kalpasan ti Umuna a Sangalubongan a Gubat . . . Adu kadagiti nasion a nangbuangay iti UN ti nangbuangay met laeng iti Liga. Kas iti Liga, naipasdek ti UN tapno tumulong a mangtaginayon iti talna iti nagbabaetan dagiti nasion. Dagiti kangrunaan nga ahensia ti UN ket umarngi kadagiti ahensia ti Liga.” No kasta, ti UN ket iyuungar laeng ti maris eskarlata nga atap nga animal. Ad-adu nga amang ti miembrona a nasurok a 190 a nasion ngem daydi Liga a 63 laeng; sa nalawlawa ti saklawen ti rebbengenna ngem iti daydi sinunuanna.

7. (a) Kasano a dagiti agnanaed iti daga pagsidsiddaawanda a buyogen ti panagrukbab ti nakaungar a maris eskarlata nga atap nga animal? (b) Ania a kalat ti di maragpat ti UN, ket ania ti kinuna ti sekretario-heneralna iti daytoy a banag?

⁷ Idi damo, napalalo ti panangnamnamada iti UN. Kaitungpalan daytoy ti sasao ti anghel: “Ket inton makitada no kasano a ti atap nga animal adda idi, ngem awanen, ket kaskasdi nga addanto, dagidiay agnanaed iti daga agsiddaawdanto a buyogen ti panangrukbab, ngem dagiti naganda saan a naisurat iti lukot ti biag manipud pannakabangon ti lubong.” (Apocalipsis 17:8b) Pagsidsiddaawan dagiti agnanaed iti daga daytoy kabbaro a higante nga organisasion, nga agan-andar iti nadaeg a hedkuarterna idiay East River ti New York. Ngem saan a naipaay ti UN ti pudpudno a talna ken talged. Kaaduanna a matagtaginayon laeng ti talna ditoy lubong bayat ti maika-20 a siglo gapu iti pangta ti sigurado a panagdidinnuprak (“mutual assured destruction,” wenno MAD kas pangababaan), ken agtultuloy a kumarkaro ti salisal iti armas. Idi 1985, kalpasan ti agarup 40 a tawen a panagregget ti United Nations, kastoy ti insennaay ti sekretario-heneralna idi a ni Javier Pérez de Cuéllar: “Agbibiagtayo iti sabali manen a panawen dagiti panatiko, ket ditay ammo no kasanotay a tamingen dayta.”

8, 9. (a) Apay nga awan ti maited ti UN a solusion dagiti problema iti lubong, ket iti saanen a mabayag, ania ti inkeddeng ti Dios a mapasamakto iti dayta? (b) Apay a ti nagan dagiti nangbuangay ken mangdaydayaw iti UN ket saan a naisurat iti “lukot ti biag” a kukua ti Dios? (c) Anianto ti sibaballigi nga aramiden ti Pagarian ni Jehova?

⁸ Awan dagiti solusion a maipaay ti UN. Apay? Ngamin, ti Gubuayan ti biag ti amin a tao ket saan nga isu ti nangipaay iti biag ti UN. Ababa laeng ti biagna, ta inkeddeng ti Dios nga “agturong dayta iti pannakadadael.” Saan a masarakan iti lukot ti biag a kukua ti Dios ti nagnagan dagiti nangbuangay ken mangdaydayaw iti UN. Kasano koma a dagiti managbasol, mortal a tattao, nga adu kadakuada ti manglalais iti nagan ti Dios, ket maragpatda babaen ti UN ti imbaga ti Dios nga asidegen nga aramidenna, saan a babaen ti natauan a pamuspusan, no di ket babaen ti Pagarian ti Kristona?​—Daniel 7:27; Apocalipsis 11:15.

⁹ Kinapudnona, ti UN ket maysa a natabbaaw a panangtulad iti Mesianiko a Pagarian ti Dios babaen ti Prinsipe ti Kappia a ni Jesu-Kristo​—a ti panagturayna kas prinsipe awanto ti inggana. (Isaias 9:6, 7) Uray pay no tapalan ti UN dagiti gubat iti temporario a talna, di agbayag, bumtak latta dagiti gubat. Kasta dagiti tao a managbasol. “Dagiti naganda saan a naisurat iti lukot ti biag manipud pannakabangon ti lubong.” Saan laeng a manayon a talna ditoy daga ti ipasdek ti Pagarian ni Jehova baeten ken Kristo no di ket, maibatay iti daton a pangsubbot ni Jesus, pagungarennanto dagiti natay, dagiti nalinteg ken nakillo nga adda iti lagip ti Dios. (Juan 5:28, 29; Aramid 24:15) Karaman kadagitoy ti amin a nagtalinaed a matalek iti baet ti ibubusor ni Satanas ken ti bin-ina, agraman dagiti dadduma pay a maikkanto iti gundaway a mangipakita iti kinatulnogda. Nabatad a pulos a saanto a masarakan iti libro ti biag a kukua ti Dios ti nagan dagiti napeklan a pasurot ti Babilonia a Dakkel wenno asinoman nga agtultuloy nga agdayaw iti atap nga animal.​—Exodo 32:33; Salmo 86:8-10; Juan 17:3; Apocalipsis 16:2; 17:5.

Talna ken Talged—Ubbaw a Namnama

10, 11. (a) Ania ti improklamar ti UN idi 1986, ket ania a reaksion ti pinarnuay daytoy? (b) Mano a “pamilia ti relihion” ti naguummong idiay Assisi, Italia, tapno ikararagda ti talna, ket sungbatan kadi ti Dios dagiti kasta a kararag? Ilawlawagmo.

¹⁰ Iti panangikagumaanna a mangparayray iti namnama ti sangatauan, improklamar ti United Nations ti 1986 kas “Internasional a Tawen ti Talna,” buyogen ti tema a “Tapno Masaluadan ti Talna ken ti Masakbayan ti Sangatauan.” Naidagadag kadagiti aggugubat a nasion nga ipaknida pay laeng dagiti armasda, uray makatawen laeng. Ania ti sungbatda? Sigun ti report ti International Peace Research Institute, nasurok a lima a milion ti natay kadagiti gubat idi laeng 1986! Nupay nairuar dagiti espesial a sinsilio ken dagiti selio a pakalaglagipan, awan unay ti inaramid ti kaaduan kadagiti nasion a tumulong a mangragpat iti talna iti dayta a tawen. Kaskasdi, dagiti relihion ditoy lubong​—a kanayon a sigagagar a mangay-ayo iti UN​—inyussuatda ti pannakaipablaak daydi a tawen iti nadumaduma a wagas. Idi Enero 1, 1986, pinadayawan ni Papa Juan Paulo II ti gapuanan ti UN ket indatonna ti baro a tawen iti talna. Ket idi Oktubre 27, inummongna idiay Assisi, Italia, dagiti lider ti adu kadagiti relihion ditoy lubong tapno ikararagda ti talna.

¹¹ Sungbatan kadi ti Dios dagiti kasta a kararag a pagdawat iti talna? Bueno, asino a Dios ti nagkararagan dagita a panguluen ti relihion? No damagem ida, agduduma ti sungbat ti tunggal grupo. Adda kadi grupo ti minilion a didiosen a makangngeg ken makasungbat kadagiti dawat a maaramid iti nadumaduma a wagas? Adu kadagiti nakipaset iti dayta ti agdaydayaw iti Trinidad ti Kakristianuan.c Dagiti Budista, Hindu, ken dadduma pay nangitanamitimda kadagiti kararag kadagiti di mabilang a didiosen. Amin-amin, adda 12 a “pamilia ti relihion” a naummong, nga inrepresentar dagiti mabigbigbig a klero a kas iti Anglicano nga Arsobispo ti Canterbury, ti Dalai Lama ti Budismo, ti arsobispo ti Russian Orthodox Church, ti presidente ti Shinto Shrine Association ti Tokyo, dagiti animista ti Africa, ken dua nga American Indian a nagaruat kadagiti dutdot a balangat. Uray kaskasano, makapainteres a buyaen iti TV dayta a grupo. Adda maysa a grupo nga awan ressatna a naglualo iti 12 nga oras. (Idiligmo ti Lucas 20:45-47.) Ngem dimmanon ngata dagita a kararag iti labes dagiti ulep a nanglinong kadagiti naguummong? Saan, gapu kadagiti sumaganad a rason:

12. Ania dagiti makagapu a saan a sinungbatan ti Dios dagiti kararag dagiti panguluen ti relihion ditoy lubong maipaay iti talna?

¹² Saan a kas kadagidiay ‘magmagna iti nagan ni Jehova,’ awan uray maysa kadagidi a relihionista ti nagkararag ken Jehova, ti sibibiag a Dios, nga agarup 7,000 a daras nga agparang ti naganna iti orihinal a teksto ti Biblia. (Mikias 4:5; Isaias 42:8, 12)d Kas maysa a grupo, saanda nga immadani iti Dios iti nagan ni Jesus, ket kaaduan kadakuada saanda pay ketdi a mamati ken Jesus. (Juan 14:13; 15:16) Awan kadakuada ti mangar-aramid iti pagayatan ti Dios iti kaaldawantayo, nga isu ti panangiwaragawag iti intero a lubong iti um-umay a Pagarian ti Dios​—saan ket a ti UN​—kas pudpudno a namnama ti sangatauan. (Mateo 7:21-23; 24:14; Marcos 13:10) Kaaduanna, nakiraman dagiti relihioso nga organisasionda kadagiti nadara a gubat iti historia, agraman kadagiti dua a sangalubongan a gubat iti maika-20 a siglo. Kadakuada, kuna ti Dios: “Uray no mamin-adu nga agkararagkayo, saanak nga umimdeng; dagiti mismo nga imayo napnoda iti panagibukbok iti dara.”​—Isaias 1:15; 59:1-3.

13. (a) Apay a nakadkadlaw unay ti pannakikaykaysa dagiti panguluen ti relihion ditoy lubong iti United Nations a mangidawdawat iti talna? (b) Ania ti naipadto a kangitingitan ti panangipukkawda iti talna?

¹³ Maysa pay, nakadkadlaw unay ti pannakikaykaysa dagiti panguluen ti relihion ditoy lubong iti United Nations a mangidawdawat iti talna kadagitoy a tiempo. Kayatda nga impluensiaan ti UN agpaay iti bukodda a pagimbagan, nangnangruna ta iti daytoy moderno a panawen nagadu kadagiti miembroda ti pumampanawen iti relihionda. Kas kadagiti di matalek a panguluen iti nagkauna nga Israel, ipukpukkawda, “Adda talna! Adda talna!’ idinto ta awan ti talna.” (Jeremias 6:14) Di pagduaduaan nga agtultuloyto ti panangipukkawda iti talna agingga a dumteng ti kangitingitanna a maipapan iti dayta impadto ni apostol Pablo: “Ti aldaw ni Jehova umay nga apagpag-isu a kas iti mannanakaw iti rabii. Inton sasawenda: ‘Talna ken talged!’ iti kasta giddato a dumteng kadakuada ti kellaat a pannakadadael kas iti ut-ot ti panagrigat a dumteng iti masikog a babai; ket saandanto a pulos makalisi.”​—1 Tesalonica 5:2, 3.

14. Iti ania a pamay-an a maipukkawto ti “Talna ken talged!” ket ania ti aramidem tapno dika maallilaw iti dayta?

¹⁴ Kadagiti naglabas a tawen, inaramat dagiti politiko ti sasao a “talna ken talged” kas panangiladawanda iti nagduduma a gannuat ti tao. Dagiti kadi kasta a panagregget dagiti lider ditoy lubong ket isu ti pangrugian ti kaitungpalan ti 1 Tesalonica 5:3? Wenno tuktukoyen laeng kadi ni Pablo ti maysa nga espesipiko, awan pay kaaspingna a pasamak a mangawis iti imatang ti intero a lubong? Yantangay sa la naan-anay a maawatan ti kaipapanan dagiti padto ti Biblia kalpasan a matungpal dagitoy wenno bayat a matungtungpalda, nasken ngarud nga aguraytayo. Kabayatanna, ammo dagiti Kristiano nga awan met a talaga ti nagbalbaliwan dagiti kasasaad aniaman a talna ken kinatalged ti kasla agparang a natun-oy dagiti nasion. Saanto pay latta a nagpatingga ti kinamanagimbubukod, guranggura, krimen, panagrakaya ti pamilia, imoralidad, sakit, panagleddaang, ken ipapatay. Dayta ti gapuna a di rumbeng a maallilawka iti aniaman a pannakaipukkaw ti “talna ken talged,” no agtalinaedka a siririing iti kaipapanan dagiti pasamak ditoy lubong ken no ipangagmo dagiti naimpadtuan a pakdaar iti Sao ti Dios.​—Marcos 13:32-37; Lucas 21:34-36.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 250]

Ubbaw a “Talna”

Nupay improklamar ti UN ti 1986 kas Internasional a Tawen ti Talna, kimmaro latta ti makapapatay a salisal iti armas. Indatag ti World Military and Social Expenditures 1986 dagiti sumaganad a makapadanag a detalye:

Idi 1986 immabut iti $900 a ribu a milion ti sangalubo- ngan a gastos ti militar.

Iti uneg laeng ti maysa nga oras, ti gasgastosen ti militar iti intero a lubong ket umdas para iti pannakabakuna ti 3.5 milion a matmatay a tinawen gapu kadagiti makaakar a sakit a mabalin met koma a malapdan.

Iti intero a lubong, maysa iti tunggal lima a tao ti agbibiag iti napalalo a kinapanglaw. Ti dua nga aldaw a gastos ti lubong para kadagiti armas ket umdas para iti makatawen a taraon dagiti mabisbisin a tattao.

Ti bileg dagiti naipempen a nuklear nga armas iti intero a lubong ket 160,000,000 a daras a napigpigsa ngem daydi napasamak a panagbettak ti planta nuklear idiay Chernobyl.

Mabalin nga ipatayab ti nuklear a bomba a 500 a daras a nabilbileg ngem ti bomba a naitinnag idiay Hiroshima idi 1945.

Katupag ti nasurok a maysa a milion a Hiroshima ti linaon dagiti pagipempenan ti nuklear nga armas. Katupag daytoy ti mamin-2,700 a bileg dagiti bomba a naitinnag idi Maikadua a Sangalubongan a Gubat, a nakatayan ti 38 milion a tattao.

Kimmaro ti kasansan dagiti gubat ken ad-adu dagiti matmatay kadagita. Ti dagup dagiti natay iti gubat idi maika-18 a siglo ket 4.4 milion, 8.3 milion idi maika-19 a siglo, 98.8 milion iti umuna a 86 a tawen ti maika-20 a siglo. Manipud idi maika-18 a siglo, nasurok a mamin-innem a naparpardas ngem iti iyaadu ti populasion ti lubong ti kaadu dagiti matmatay kadagiti gubat. Iti maika-20 a siglo, ti kaadu dagiti natay iti tunggal gubat ket sangapulo a daras nga ad-adu ngem idi maika-19 a siglo.

[Dagiti ladawan iti panid 247]

Kas naipadto maipapan iti maris eskarlata nga atap nga animal, naigarangugong iti mangliwengliweng ti League of Nations idi Maikadua a Sangalubongan a Gubat ngem nakaungar a kas United Nations

[Dagiti ladawan iti panid 249]

Kas panangsuportada iti “Tawen ti Talna” ti UN, dagiti pannakabagi dagiti relihion ditoy lubong nagkararagda iti nagduduma a pamay-an idiay Assisi, Italia, ngem awan uray maysa kadakuada ti nagkararag iti sibibiag a Dios a ni Jehova

Kapitulo 35

Panangdadael iti Babilonia a Dakkel

1. Kasano ti panangiladawan ti anghel iti eskarlata ti marisna nga atap nga animal, ket ania a kita ti sirib ti kasapulan tapno maawatantayo dagiti simbolo a nailanad iti Apocalipsis?

KAS kanayonan a panangiladawan iti eskarlata ti marisna nga atap nga animal iti Apocalipsis 17:3, kastoy ti imbaga ti anghel ken ni Juan: “Ditoy a sumrek ti kinasaririt nga addaan iti sirib: Ti pito nga ulo kaipapananda ti pito a bantay, a ti rabawda ket pagtugtugawan ti babai. Ket adda pito nga ar-ari: lima ti natnagen, maysa ti adda, ti sabali saan pay a dimteng, ngem inton dumteng masapul nga agtalinaed iti bassit a kanito.” (Apocalipsis 17:9, 10) Ipakpakaammo ditoy ti anghel ti sirib manipud iti ngato, ti kakaisuna a sirib a mangipaawat iti kaipapanan dagiti simbolo a nailanad iti Apocalipsis. (Santiago 3:17) Daytoy a sirib ti mangipaawat iti klase Juan ken iti kakaduana a naganat ti panawen a pagbibiagantayo. Kadagiti napasnek ti pusoda, parayrayenna ti panangapresiarda kadagiti panangukom ni Jehova, nga asidegen a maibanag, ken igunamgunamna ti umiso a panagbuteng ken Jehova. Kas kuna ti Proverbio 9:10: “Ti panagbuteng ken Jehova isu ti rugi ti sirib, ket ti pannakaammo iti Daydiay Kasasantuan isu ti pannakaawat.” Ania ti ipalgak kadatayo ti nadibinuan a kinasirib maipapan iti atap nga animal?

2. Ania ti kaipapanan ti pito nga ulo ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal, ket kasano a “lima ti natnagen, maysa ti adda”?

² Ti pito nga ulo dayta narungsot nga animal iladladawanna ti pito a “bantay,” wenno pito nga “ar-ari.” Agpada a nausar iti Biblia dagita a termino a pangtukoy kadagiti agturturay a gobierno. (Jeremias 51:24, 25; Daniel 2:34, 35, 44, 45) Iti Biblia, innem a pannakabalin ti lubong ti nadakamat a naaddaan iti dakkel nga epekto iti panagbiag ti ili ti Dios: ti Egipto, Asiria, Babilonia, Medo-Persia, Grecia, ken Roma. Kadagitoy, lima ti nagturay ken naglabasen idi maawat ni Juan ti Apocalipsis, idinto ta ti Roma ti madama idi a pannakabalin ti lubong. Maitunos unay daytoy iti sasao a, “lima ti natnagen, maysa ti adda.” Ngem komusta ngay “ti sabali” a naituding a dumteng?

3. (a) Kasano a nabingay ti Imperio ti Roma? (b) Ania dagiti napasamak iti Laud? (c) Ania ti kasasaaden ti Nasantuan nga Imperio ti Roma?

³ Ti Imperio ti Roma ket nagtalinaed ken limmawa pay iti unos ti ginasut a tawen kalpasan ti kaaldawan ni Juan. Idi 330 K.P., saanen a ti Roma ti pinagbalin ni Emperador Constantino a kabeserana no di ket ti Byzantium, a pinanagananna iti Constantinople. Idi 395 K.P., nabingay ti Imperio ti Roma iti Makindaya ken Makinlaud a paset. Idi 410 K.P., ti Roma a mismo ket pinarmek ni Alaric, ti ari dagiti Visigoth (tribu dagiti Aleman a nakomberte iti kita ti “Kristianidad” nga insuro ni Arius). Dagiti tribu nga Aleman (a “Kristiano” met) pinarmekda ti Espania ken kaaduan kadagiti teritoria ti Roma idiay Amianan nga Africa. Sinigsiglo ti riribuk, rinnisiris, ken panagbalbaliw idiay Europa. Rimsua dagiti nalatak nga emperador iti Laud, kas ken Carlomagno, a nakialiansa ken Papa Leo III idi maikasiam a siglo, ken ni Frederick II, a nagturay idi maika-13 a siglo. Ngem ti sakupda, nupay napanaganan iti Nasantuan nga Imperio ti Roma, ket basbassiten ngem iti immun-una nga Imperio ti Roma idi kangitingitan ti panagturayna. Imbes a maysa a baro nga imperio, dayta ket ad-adda laengen a pannakapabaro wenno tuloy daydi kadaanan a turay.

4. Aniada a balligi ti nagun-odan ti Makindaya nga Imperio, ngem ania ti napasamak iti adu kadagiti dati a teritoria ti nagkauna a Roma idiay Amianan nga Africa, Espania, ken Siria?

⁴ Nakapagtalinaed met ti Makindaya nga Imperio ti Roma, a nakasentro idiay Constantinople, nupay saan unay a nasayaat ti relasionna iti Makinlaud nga Imperio. Idi maikanem a siglo, ni Justinian I nga emperador iti Makindaya ket nagballigi a nangsakup manen iti dakkel a paset ti Amianan nga Africa, ken nakibiang met iti Espania ken Italia. Idi maikapito a siglo, naisubli ni Justinian II iti Imperio dagiti deppaar ti Macedonia a sinakup dagiti kameng ti tribu dagiti Slav. Ngem idi maikawalo a siglo, adu kadagiti dati a teritoria ti nagkauna a Roma idiay Amianan nga Africa, Espania, ken Siria ti sinakupen ti baro nga imperio ti Islam isu a naagawen ti turay ti Constantinople ken ti Roma.

5. Nupay narpuog ti siudad ti Roma idi 410 K.P., kasano a ginasut pay a tawen ti napalabas agingga a napukaw ditoy lubong ti amin a nabatbati a paset daydi napolitikaan nga Imperio ti Roma?

⁵ Medio nabaybayag ti panagtalinaed ti siudad ti Constantinople. Nalasatanna ti masansan nga iraraut dagiti Persiano, Arabo, Bulgario, ken Ruso agingga a narpuog idi 1203​—saan a gapu kadagiti Muslim no di ket gapu kadagiti Krusado a naggapu iti Laud. Ngem idi 1453, inturayan ti panguluen dagiti Muslim a Turko a ni Mehmed II ket di nagbayag, nagbalin a kabesera ti Imperio ti Turkia. Isu a nupay narbek ti siudad ti Roma idi 410 K.P., ginasut pay a tawen ti napalabas agingga a napukaw ditoy lubong ti amin a nabatbati a paset daydi napolitikaan nga Imperio ti Roma. Ngem kaskasdi a makita latta ti impluensiana kadagiti narelihiosuan nga imperio a naibasar iti papa ti Roma ken kadagiti iglesia ti Eastern Orthodox.

6. Ania dagiti timmaud a baro a kita ti imperio, ket ania kadakuada ti kababalligian?

⁶ Nupay kasta, idi maika-15 a siglo, adda dagiti pagilian nga agibangbangon kadagiti baro a kita ti imperio. Nupay dadduma kadagitoy kabbaro nga imperio a turay ket adda kadagiti dati a sakup ti Roma, dagitoy nga imperio ket saan a tuloy laeng ti Imperio ti Roma. Ti Portugal, Espania, Francia, ken Holland ket nagbalinda amin a kabesera dagiti turay a nangsakup iti adayo a luglugar. Ngem ti kababalligian isu ti Britania, a nangituray iti nakadakdakkel nga imperio a ‘di malnekan ti init’ ti kalawana. Iti nagduduma a panawen, sinakup daytoy nga imperio dagiti nalawa a paset ti Amianan nga America, Africa, India, ken Abagatan a daya nga Asia, agraman ti deppaar ti Abagatan a Pacifico.

7. Kasano a rimsua ti bale nagkappon a pannakabalin ti lubong, ket kasano ti kapaut ti kuna ni Juan a panagtultuloy ti maikapito nga ‘ulo’ wenno pannakabalin ti lubong?

⁷ Idi maika-19 a siglo, sumagmamano kadagiti kolonia idiay Amianan nga America ket simmina iti Britania tapno buangayenda ti agwaywayas nga Estados Unidos ti America. No iti politika, nagtultuloy ti panagbinnusor ti Estados Unidos ken ti nakayanakanda a pagilian ti Britania. Nupay kasta, gapu iti umuna a sangalubongan a gubat, kapilitan a naamiris dagita a dua a pagilian nga agpada dagiti paginteresanda isu a pinabilegda ti naisangsangayan a relasionda. Gapu iti dayta, timmaud ti bale nagkappon a pannakabalin ti lubong, a buklen ti Estados Unidos ti America, ti kababaknangan itan a nasion iti lubong, ken ti Gran Britania, ti kabesera ti kadakkelan nga imperio iti lubong. Adtoy ngaruden ti maikapito nga ‘ulo,’ wenno pannakabalin ti lubong nga agtultuloy agingga iti panawen ti panungpalan ken kadagiti teritoriana ti damo a nakaipasdekan dagiti Saksi ni Jehova iti moderno a panawen. No idilig iti napaut a panagturay ti maikanem nga ulo, ti maikapito ket agtalinaed laeng “iti bassit a kanito,” agingga a dupraken ti Pagarian ti Dios ti amin a nasional nga organisasion.

Apay a Naawagan iti Maikawalo nga Ari?

8, 9. Ania ti pangawag ti anghel iti simboliko nga eskarlata ti marisna nga atap nga animal, ket kasano a nagtaud dayta iti pito?

⁸ Kastoy ti inlawlawag pay ti anghel ken Juan: “Ket ti atap nga animal nga adda idi ngem awanen, dayta met a mismo ket maikawalo nga ari, ngem agtaud manipud kadagiti pito, ket agturong dayta iti pannakadadael.” (Apocalipsis 17:11) Ti simboliko nga eskarlata ti marisna nga atap nga animal ket “agtaud” iti pito nga ulo; kayatna a sawen, impasngay, wenno pinataud, dagiti ulo ti orihinal nga “atap nga animal . . . manipud iti baybay,” nga isu ti ladawan ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal. Kasano? Idi ngamin 1919, ti Anglo-Americano a turay isu ti ulo a madama nga agturturay. Awanen dagidi immuna nga innem nga ulo, ken ti saad ti mangdominar a pannakabalin ti lubong ket sinublat daytoy nagkappon nga ulo ket isu ti mangik-ikuten iti dayta a pannakabalin. Daytoy maikapito nga ulo, kas agdama a pannakabagi dagiti nagsasaruno a pannakabalin ti lubong, ti nangidagadag iti pannakaipasdek ti League of Nations ken isu pay laeng ti kangrunaan a promotor ken mangmangted iti pinansial a suporta iti United Nations. Gapuna, no iti simboliko a pamay-an, ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal​—ti maikawalo nga ari​—ket “agtaud” iti orihinal a pito nga ulo. Sigun iti daytoy a panangmatmat, ti sasao a nagtaud dayta iti pito ket maitunos unay iti immun-una a palgaak a ti atap nga animal a dua ti sarana nga umasping iti kordero (ti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong, ti maikapito nga ulo dayta nga orihinal nga atap nga animal) ti nangidagadag iti pannakaaramid ti ladawan ken nangbiag iti dayta.​—Apocalipsis 13:1, 11, 14, 15.

⁹ Kanayonanna, maysa ti Gran Britania kadagidi orihinal a miembro ti League of Nations a karaman kadagiti gobierno a nagturay kadagiti sentro ti dadduma kadagidi immuna nga ulo, a dagita ket ti Grecia, Iran (Persia), ken Italia (Roma). Idi agangay, dagiti gobierno a mangiturturay kadagiti teritoria a sakup dagidi immuna nga innem a pannakabalin ti lubong nagbalinda met laeng a mangsuporta a miembro ti ladawan ti atap nga animal. Iti daytoy pay nga anag a mabalin a maikuna a daytoy eskarlata ti marisna nga atap nga animal ket nagtaud iti pito a pannakabalin ti lubong.

10. (a) Maipapan iti eskarlata ti marisna nga atap nga animal, kasano a makuna a “dayta met a mismo ket maikawalo nga ari”? (b) Kasano nga inyebkas ti maysa a lider ti dati a Soviet Union ti panangsuportana iti United Nations?

¹⁰ Paliiwem ta maipapan iti eskarlata ti marisna nga atap nga animal, naikuna a “dayta met a mismo ket maikawalo nga ari.” Gapuna, ti United Nations ita ket nairanta nga agparang kas maysa a sangalubongan a gobierno. No dadduma, agtignay pay ketdi a kasta, ta mangibabaon kadagiti soldado iti paggugubatan tapno marisut dagiti internasional a riri, kas iti kasasaad idiay Korea, Sinai Peninsula, dadduma a pagilian iti Africa, ken iti Lebanon. Ngem ladawan laeng dayta ti maysa nga ari. Kas iti narelihiosuan a ladawan, awan ti pudpudno nga impluensia wenno pannakabalinna malaksid iti daydiay impaay kenkuana dagidiay nangbuangay ken mangdaydayaw kenkuana. No dadduma, kasla nakapuy daytoy simboliko nga atap nga animal; ngem dina pay napadasan ti kas iti naan-anay a panangbaybay-a dagiti diktador a miembro a nakaigarangugongan ti League of Nations iti mangliwengliweng. (Apocalipsis 17:8) Nupay nagpaiduma ti opinionna no kadagiti sabali a benneg, ti maysa a nalatak a lider ti dati a Soviet Union idi 1987 ket nakikadua kadagiti papa ti Roma a nangyebkas iti panangsuportada iti UN. Kiniddawna pay ketdi ti “nasaknap a sistema ti internasional a kinatalged” a naibasar iti UN. Kas ti asideg idin a maammuan ni Juan, dumtengto ti panawen nga agtignay ti UN buyogen ti dakkel a pannakabalin. Kalpasanna, dayta met a mismo, ‘ket agturong iti pannakadadael.’

Sangapulo nga Ari iti Maysa nga Oras

11. Ania ti imbaga ti anghel ni Jehova maipapan iti sangapulo a sara ti simboliko nga eskarlata ti marisna nga atap nga animal?

¹¹ Iti napalabas a kapitulo ti Apocalipsis, imbuyat ti maikanem ken ti maikapito nga anghel dagiti malukong ti pungtot ti Dios. Gapuna, naipakaammo kadatayo a dagiti ar-ari ti daga ket maur-urnongen iti gubat ti Dios inton Armagedon ken kasta met a ‘ti Babilonia a Dakkel ket maipalagip iti imatang ti Dios.’ (Apocalipsis 16:1, 14, 19) Ket ita maammuantayo ti ad-adu a detalye no kasano a maipakat kadagitoy dagiti panangukom ti Dios. Imdengam manen ti anghel ni Jehova bayat a makisao ken Juan. “Ket ti sangapulo a sara a nakitam kaipapananda ti sangapulo nga ar-ari, a saan pay nga immawat iti pagarian, ngem umawatda iti autoridad kas ar-ari iti maysa nga oras a kadua ti atap nga animal. Dagitoy adda maymaysa a panunotda, ket iti kasta itedda ti pannakabalin ken autoridadda iti atap nga animal. Dagitoy makibakaldanto iti Kordero, ngem, agsipud ta isu ti Apo ti ap-appo ken Ari ti ar-ari, parmekento ida ti Kordero. Kasta met, dagidiay naayaban ken napili ken matalek kenkuana aramidendanto ti kasta.”​—Apocalipsis 17:12-14.

12. (a) Ania ti iladawan ti sangapulo a sara? (b) Kasano a ti simboliko a sangapulo a sara “saan pay nga immawat iti pagarian”? (c) Kasano a ti simboliko a sangapulo a sara addaanda itan “iti pagarian,” ket kasano kapaut?

¹² Ti sangapulo a sara iladladawanda ti amin a napolitikaan a pannakabalin nga agturturay ita ditoy lubong ken mangsupsuporta iti ladawan ti atap nga animal. Manmano kadagiti pagilian nga adda ita ti adda idi kaaldawan ni Juan. Ket dagidiay adda idi a kas iti Egipto ken Persia (Iran), interamente a naiduman ti napolitikaan a pannakabukelda. No kasta, idi umuna a siglo, ti ‘sangapulo a sara saan pay nga immawat iti pagarian.’ Ngem ita iti aldaw ti Apo, immawatdan “iti pagarian,” wenno napolitikaan a turay. Idi narpuogen dagiti dadakkel a kolonial nga imperio, nangruna manipud idi maikadua a sangalubongan a gubat, adun ti naipasngay a baro a nasion. Dagitoy, agraman dagidiay nabaybayagen ti pannakaipasdekda a pannakabalin, ket masapul a makipagturay iti atap nga animal iti apagbiit​—“maysa nga oras” laeng​—sakbay a dadaelen ni Jehova dagiti amin a napolitikaan a turay ditoy lubong inton Armagedon.

13. Kasano a ti sangapulo a sara ‘maymaysa ti panunotda,’ ket ania ti sigurado a panangmatmatda iti Kordero?

¹³ Ti nasionalismo ti maysa ita kadagiti kabilgan a puersa a mangtigtignay kadagitoy sangapulo a sara. ‘Maymaysa ti panunotda’ ta kayatda a taginayonen ti panagturayda iti bukodda a nasion imbes nga awatenda ti Pagarian ti Dios. Daytoy ti kangrunaan a panggepda isu nga inanamonganda ti League of Nations ken ti organisasion a United Nations​—tapno mataginayon ti sangalubongan a talna ken tapno masalaknibanda ti mismo a kaaddada. Gapu iti dayta a panangmatmatda, dagiti sara sigurado a busorenda ti Kordero, ti “Apo ti ap-appo ken Ari ti ar-ari,” agsipud ta panggep ni Jehova a ti Pagarianna nga iturayan ni Jesu-Kristo ti mangsukat kadagitoy amin a pagarian iti saanen a mabayag.​—Daniel 7:13, 14; Mateo 24:30; 25:31-33, 46.

14. Kasano a dagiti agtuturay iti lubong makigubatda iti Kordero, ket anianto ti pagbanaganna?

¹⁴ Siempre, awan ti aniaman a maaramidan dagiti agtuturay ditoy lubong maibusor ken Jesus a mismo. Adda isuna idiay langit, adayo kadakuada. Ngem dagiti kakabsat ni Jesus, dagiti nabati iti bin-i ti babai, ket adda pay laeng ditoy daga ken kasla awan gawayda. (Apocalipsis 12:17) Adu kadagiti sara ti nangipakitan iti nakaro nga ibubusor kadakuada, ket iti daytoy a pamay-an, nakibakaldan iti Kordero. (Mateo 25:40, 45) Ngem asidegen a dumteng ti tiempo inton ti Pagarian ti Dios ‘rumeken ken pagpatinggaenna amin dagitoy a pagarian.’ (Daniel 2:44) Iti kasta, dagiti ar-ari ti daga makigubatda iti Kordero agingga a matalipuposda, kas iti asidegen a makitatayo. (Apocalipsis 19:11-21) Ngem umdasen ti maammuantayo ditoy tapno maamiristayo a maabakto dagiti nasion. Nupay isuda ken ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal, wenno ti UN, ket addaan iti ‘maymaysa a panunot,’ dida kabaelan nga abaken ti “Apo ti ap-appo ken Ari ti ar-ari,” agraman “dagidiay naayaban ken napili ken matalek kenkuana,” ken uray dagidiay napulotan a pasurotna nga adda pay laeng ditoy daga. Mangparmekdanto met babaen ti panagtalinaedda a natarnaw kas sungbat kadagiti nagdakes nga akusasion ni Satanas.​—Roma 8:37-39; Apocalipsis 12:10, 11.

Panangwalangwalang iti Balangkantis

15. Ania ti kinuna ti anghel maipapan iti balangkantis agraman ti panangmatmat ken aramidento kenkuana ti sangapulo a sara ken ti atap nga animal?

¹⁵ Saan laeng a ti ili ti Dios ti busbusoren ti sangapulo a sara. Ita, iturong manen ti anghel ti atension ni Juan iti balangkantis: “Ket kunana kaniak: ‘Dagiti danum a nakitam, a pagtugtugawan ti balangkantis, kaipapananda dagiti ili ken dagiti bunggoy ken dagiti nasion ken dagiti pagsasao. Ket ti sangapulo a sara a nakitam, ken ti atap nga animal, dagitoy guraendanto ti balangkantis ket pagbalinendanto a walangwalang ken lamolamo, ket lamutendanto dagiti nalasag a pasetna ket isu puorandanto a naan-anay iti apuy.’”​—Apocalipsis 17:15, 16.

16. Apay a saanto a makapagpannuray ti Babilonia a Dakkel iti danumna a mangsalaknib kenkuana inton bueltaen dagiti napolitikaan a gobierno?

¹⁶ No kasano a ti nagkauna a Babilonia ket nagpannuray iti karayanna kas depensana, agpampannuray ti Babilonia a Dakkel ita kadagiti adu a miembrona a buklen “dagiti ili ken dagiti bunggoy ken dagiti nasion ken dagiti pagsasao.” Maitutop ti panangiturong ti anghel iti atensiontayo kadagitoy sakbay nga ibagana ti makaklaat a mapasamak: Dagiti napolitikaan a gobierno ditoy daga sirurungsot a bueltaendanto ti Babilonia a Dakkel. Anianto ngay ti aramiden amin “dagiti ili ken dagiti bunggoy ken dagiti nasion ken dagiti pagsasao”? Ti ili ti Dios pakpakdaaranna ti Babilonia a Dakkel nga agmaganto ti danum ti karayan Eufrates. (Apocalipsis 16:12) Kamaudiananna, naan-anay nga agmaganto dayta. Didanto pulos matulongan ti makarimon a baket a balangkantis iti oras a kasapulanna unay ti tulongda.​—Isaias 44:27; Jeremias 50:38; 51:36, 37.

17. (a) Apay a ti kinabaknang ti Babilonia a Dakkel saanto a makaisalakan kenkuana? (b) Kasano a saanto a pulos a nadayaw ti panungpalan ti Babilonia a Dakkel? (c) Malaksid iti sangapulo a sara, wenno dagiti indibidual a nasion, anianto pay ti makikadua iti narungsot a panangdadael iti Babilonia a Dakkel?

¹⁷ Sigurado a ti nawadwad a material a kinabaknang ti Babilonia a Dakkel ket saanto a makaisalakan kenkuana. Nalabit ti kinabaknangnanto pay ketdi ti mangpapardas iti pannakadadaelna. Ngamin, ipakita ti sirmata nga inton idas-al ti atap nga animal ken ti sangapulo a sara ti gurada kenkuana, uksobendanto ti naarian a pagan-anayna ken alaenda amin nga alahasna. Samsamendanto ti kinabaknangna. “Pagbalinendanto a . . . lamolamo,” nga ibutaktakda ti nakababain nga agpayso a kababalinna. Anian a pannakawalangwalang! Saanto met a nadayaw ti panungpalanna. Dadaelenda, “lamutendanto dagiti nalasag a pasetna,” agingga nga agbalin nga awan biagna a rurog. Kamaudiananna, “puorandanto a naan-anay iti apuy.” Puorandanto a kasla addaan iti makaakar a sakit, nga awan man la ti desente a pannakaipumponna! Saan laeng a dagiti nasion, a kas irepresentar ti sangapulo a sara, ti mangdadael iti dakkel a balangkantis, no di ket uray “ti atap nga animal,” kayatna a sawen ti UN a mismo, ti makikaduanto kadakuada iti daytoy narungsot a panangdadael kenkuana. Anamongannanto ti pannakaduprak ti palso a relihion. Babaen iti panagbutosda, adu iti nasurok a 190 a nasion a kameng ti UN ti nangipakitan iti pananggurada iti relihion, nangruna iti Kakristianuan.

18. (a) Ania ti nakitan a posibilidad a dagiti nasion busorendanto ti Nababiloniaan a relihion? (b) Ania ti kangrunaan a makagapu iti naan-anay a pannakaraut ti dakkel a balangkantis?

¹⁸ Apay a narungsot unay ti panangtrato dagiti nasion iti dati a kaayan-ayatda? Kadagiti nabiit pay a pasamak iti lubong, nakitatayon ti posibilidad ti kasta a panangbusorda iti Nababiloniaan a relihion. Kadagiti pagilian a kas iti dati a Soviet Union ken China, kimmapuy ti impluensia ti relihion gapu iti opisial nga ibubusor ti gobierno. Kadagiti Protestante a pagilian iti Europa, ti nasaknap a kinaaleng-aleng ken panagduadua ti makagapu nga awanen ti makimisa kadagiti simbaan, isu a kasla natayen ti relihion kadagita a lugar. Masinasinan ti nakalawlawa nga imperio ti Katoliko gapu iti iyaalsa ken di panagtutunos, a di kabaelan dagiti pangulona a risuten. Ngem ditay koma liplipatan a daytoy mamimpinsan ken naan-anay a panangraut iti Babilonia a Dakkel ket mapasamak kas ebkas ti din agbalbaliw a panangukom ti Dios iti dakkel a balangkantis.

Panangitungpal iti Panunot ti Dios

19. (a) Kasano a ti pannakaipakat ti panangukom ni Jehova iti dakkel a balangkantis ket inladawan ti panangukomna iti apostata a Jerusalem idi 607 K.K.P.? (b) Ania ti iladladawan iti tiempotayo ti walangwalang ken langalang a kasasaad ti Jerusalem kalpasan ti 607 K.K.P.?

¹⁹ Kasano ti panangipakat ni Jehova iti daytoy a panangukom? Mabalin a mailadawan dayta iti inaramid ni Jehova iti apostata nga ilina idi ugma, a maipapan kadakuada kinunana: “Kadagiti mammadto ti Jerusalem nakakitaak iti nakaal-alingget a bambanag, pannakikamalala ken pannagna iti kinaulbod; ket pinapigsada ti im-ima dagiti managaramid iti dakes tapno saanda koma nga agsubli, tunggal maysa manipud iti bukodna a kinadakes. Kaniak nagbalinda amin a kas iti Sodoma, ket dagiti agnanaed kenkuana kas iti Gomorra.” (Jeremias 23:14) Idi 607 K.K.P., inusar ni Jehova ni Nabucodonosor tapno ‘uksobenda dagiti kawes, ipanawda dagiti nangayed nga aruaten, ket panawanda a lamolamo ken labus’ dayta a siudad a mannakikamalala iti naespirituan nga anag. (Ezequiel 23:4, 26, 29) Ti Jerusalem idi a tiempo ket padron ti Kakristianuan itatta. Kas iti nakita ni Juan kadagiti immun-una a sirmata, ipakatto ni Jehova ti kasta met laeng a pannusa iti Kakristianuan ken iti amin a palso a relihion. Ti walangwalang ken langalang a kasasaad ti Jerusalem kalpasan ti 607 K.K.P. ti mangipakita iti pagbanagan ti narelihiosuan a Kakristianuan kalpasan a malabusan iti kinabaknangna ken maibutaktak ti nakababain a kasasaadna. Kastanto met laeng ti nakababain a sagabaen ti dadduma pay a paset ti Babilonia a Dakkel.

20. (a) Kasano nga impakita ni Juan nga usarento manen ni Jehova dagiti natauan nga agtuturay a mangibanag iti panangukomna? (b) Ania ti ‘panunot’ ti Dios? (c) Kasano nga ibanagto dagiti nasion ti “maymaysa a panunotda,” ngem makimpanunotto a talaga ti maibanag?

²⁰ Ni Jehova usarennanto manen dagiti natauan nga agtuturay a mangibanag iti panangukomna. “Ta ti Dios inkabilna dayta kadagiti pusoda ti panangitungpalda ti panunotna, uray ti panangitungpalda ti maymaysa a panunotda babaen ti panangitedda ti pagarianda iti atap nga animal, agingga a natungpalton ti sasao ti Dios.” (Apocalipsis 17:17) Ania ti ‘panunot’ ti Dios? Iyurnosna ti panagkakadua dagiti mangdadaelto iti Babilonia a Dakkel, tapno naan-anay a dadaelenda. Siempre, ti motibo dagiti agtuturay a mangrautto kenkuana ket ti panangibanagda iti mismo a “maymaysa a panunotda.” Pagarupendanto a pagimbagan ti bukodda a nasion no rautenda ti dakkel a balangkantis. Mabalin a matmatanda a no agtultuloy ti kaadda ti organisado a relihion iti las-ud dagiti beddengda, agpeggad ti panagturayda kadagiti masakupanda. Ngem ni Jehova ti aktual a mangimaniobra kadagiti pasamak; mammaminsan nga ibanagdanto ti panunotna babaen ti panangdadaelda iti nabayagen a mannakikamalala a kabusorna!​—Idiligmo ti Jeremias 7:8-11, 34.

21. Yantangay ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal ket mausarto a mangdadael iti Babilonia a Dakkel, anianto ti nabatad nga aramiden dagiti nasion no maipapan iti United Nations?

²¹ Wen, dagiti nasion usarendanto ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal, ti United Nations, a mangdadael iti Babilonia a Dakkel. Dida agtignay a kabukbukodanda, yantangay ikabil ni Jehova kadagiti pusoda “uray ti panangitungpalda ti maymaysa a panunotda babaen ti panangitedda ti pagarianda iti atap nga animal.” Dumtengto ti panawen a sibabatad a maamiris dagiti nasion a nasken a pabilgenda ti United Nations. Ikkandanto dayta iti ngipen, no ar-arigen, nga ipabulodda ti aniaman a kinaturay ken pannakabalinda tapno kabaelanna a bueltaen ti palso a relihion ken makiranget kenkuana a sibaballigi “agingga a natungpalton ti sasao ti Dios.” Iti kasta, naan-anay a mapukawton ti kadaanan a balangkantis. Nasayaat ta kastanto ti mapasamak!

22. (a) Idiay Apocalipsis 17:18, ania ti ipasimudaag ti panangingudo ti anghel iti testimoniana? (b) Ania ti reaksion dagiti Saksi ni Jehova no iti pannakaibuksil ti palimed?

²² Tapno ipaganetgetna a sigurado nga ipakat ni Jehova ti panangukomna iti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion, ingngudo ti anghel ti testimoniana babaen ti panagkunana: “Ket ti babai a nakitam kaipapananna ti dakkel a siudad nga addaan pagarian iti ar-ari ti daga.” (Apocalipsis 17:18) Kas ti Babilonia idi panawen ni Belsasar, ti Babilonia a Dakkel ket ‘natimbang [ngem] nasarakan a kurang ti dagsenna.’ (Daniel 5:27, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) Napartak ken naan-anayto ti pannakadadaelna. Ania ngay ti reaksion dagiti Saksi ni Jehova iti pannakaipalgak ti palimed ti dakkel a balangkantis ken ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal? Sireregta nga iwarwaragawagda ti aldaw ti panangukom ni Jehova, bayat a sungsungbatanda ‘buyogen ti kinaparabur’ dagiti napasnek nga agbirbirok iti kinapudno. (Colosas 4:5, 6; Apocalipsis 17:3, 7) Kas ipakita ti sumaganad a kapitulo, amin dagidiay agtarigagay a makalasat inton madadael ti dakkel a balangkantis masapul nga agtignaydan, wen, agtignayda a dagus!

[Dagiti Ladawan iti panid 252]

Ti Agsasaruno a Pito a Pannakabalin ti Lubong

EGIPTO

ASIRIA

BABILONIA

MEDO-

PERSIA

GRECIA

ROMA

ANGLO-AMERICA

[Dagiti ladawan iti panid 254]

“Dayta met a mismo ket maikawalo nga ari”

[Ladawan iti panid 255]

Yantangay tinallikudanda ti Kordero, “itedda ti pannakabalin ken autoridadda iti atap nga animal”

[Ladawan iti panid 257]

Ti Kakristianuan, a kangrunaan a paset ti Babilonia a Dakkel, kapadananto ti nagkauna a Jerusalem a naan-anay a nadadael

Kapitulo 36

Napagwalangwalang ti Dakkel a Siudad

Sirmata 12​—Apocalipsis 18:1–19:10

Suheto: Ti pannakarba ken pannakadadael ti Babilonia a Dakkel; naipakaammo ti panagkasar ti Kordero

Panawen a pannakatungpalna: Nanipud 1919 agingga iti kalpasan ti dakkel a rigat

1. Ania ti mangtanda iti panangrugi ti dakkel a rigat?

KELLAAT, makapakigtot, naan-anay​—kasta ti pannakapukawto ti Babilonia a Dakkel! Maysanto dayta kadagiti makadidigra unay a pasamak iti intero a pakasaritaan ti lubong, a mangtanda iti panangrugi ti “dakkel a rigat a dayta ket saan pay a napasamak nanipud idi pangrugian ti lubong agingga ita, saan, saanto met a mapasamak manen.”​—Mateo 24:21.

2. Nupay rimsua ken narpuogen dagiti napolitikaan nga imperio, ania a kita ti imperio ti nagtalinaed?

² Nabayagen nga adda ti palso a relihion. Nagtultuloy ti kaaddana nanipud pay idi kaaldawan ti mawaw iti dara a ni Nimrod, a bimmusor ken Jehova ken nangisungsong kadagiti tattao a mangbangon iti Torre ti Babel. Idi riniribuk ni Jehova ti pagsasao dagidiay a rebelde ket inwarasna ida iti intero a daga, intugotda met ti palso a relihion ti Babilonia. (Genesis 10:8-10; 11:4-9) Nanipud idin, rimsua ken narpuog dagiti napolitikaan nga imperio, ngem nagtalinaed ti Nababiloniaan a relihion. Immadu ti langa ken kitana, a nagbalin a sangalubongan nga imperio ti palso a relihion, ti naipadto a Babilonia a Dakkel. Ti Kakristianuan ti kalatakan a pasetna, a timmaud babaen ti panagtipon dagiti Nababiloniaan a pannursuro ken ti doktrina dagiti “Kristiano” nga apostata. Gapu iti nabayagen a pakasaritaan ti Babilonia a Dakkel, adu ti di mamati a madadaelto dayta.

3. Kasano a pasingkedan ti Apocalipsis ti naikeddengen a pannakapukaw ti palso a relihion?

³ Mayanatup ngarud a pasingkedan ti Apocalipsis ti naikeddengen a pannakapukaw ti palso a relihion babaen ti panangipaayna iti dua a detalyado a salaysay maipapan iti pannakarbana ken ti agsasaruno a pasamak agingga iti naan-anay a pannakalangalangna. Naammuantayon nga isu “ti dakkel a balangkantis” a pinagwalangwalang kamaudiananna dagiti dati a kaayan-ayatna iti napolitikaan a sistema. (Apocalipsis 17:1, 15, 16) Ita, iti sabali pay a sirmata, makitatayo dayta kas maysa a siudad, ti narelihiosuan a katupag ti nagkauna a Babilonia.

Narpuog ti Babilonia a Dakkel

4. (a) Ania a sirmata ti simmaruno a nakita ni Juan? (b) Kasanotay a mailasin ti anghel, ket apay a maitutop nga isu ti mangipakaammo iti pannakarba ti Babilonia a Dakkel?

⁴ Intultuloy ni Juan ti salaysay, a kunana: “Kalpasan dagitoy a banag nakitak ti sabali pay nga anghel a bumabbaba manipud langit, nga addaan dakkel nga autoridad; ket ti daga nalawagan iti dayagna. Ket nagpukkaw a buyogen ti napigsa a timek, a kunkunana: ‘Narban! Ti Babilonia a Dakkel narban.’” (Apocalipsis 18:1, 2a) Maikadua daytan a pannakangngeg ni Juan iti dayta a pakaammo ti anghel. (Kitaem ti Apocalipsis 14:8.) Ngem ita, naipaganetget ti kinapateg dayta babaen ti kinadayag ti nailangitan nga anghel, yantangay ti dayagna linawaganna ti intero a daga! Siasino ngata dayta nga anghel? Adu a siglo sakbayna, kinuna ni mammadto Ezequiel, idi impadamagna ti maipapan iti nailangitan a sirmata, a ‘ti daga nagsilnag gapu iti dayag ni Jehova.’ (Ezequiel 43:2) Ti kakaisuna nga anghel nga agsilnag a kas iti dayag ni Jehova ket ni Apo Jesus, nga isu “ti silnag ti dayag [ti Dios] ken ti apag-isu a ladawan ti mismo a kina-isuna.” (Hebreo 1:3) Idi 1914, ni Jesus ket nagbalinen a nailangitan nga Ari. Manipud iti dayta a tiempo, us-usarennan ti autoridadna ditoy daga kas Ari ken Ukom a katulongan ni Jehova. Maitutop ngarud, nga isu ti mangipakaammo iti pannakarba ti Babilonia a Dakkel.

5. (a) Siasino dagiti usaren ti anghel a mangipakaammo a narban ti Babilonia a Dakkel? (b) Idi nangrugi ti pannakaukom dagidiay agkunkuna nga isuda “ti balay ti Dios,” ania ti nagbanagan ti Kakristianuan?

⁵ Siasino dagiti usaren daytoy nga anghel nga addaan iti dakkel a kinaturay a mangipakaammo iti kasta a nakaskasdaaw a damag iti sangatauan? Awan sabali no di daydiay mismo nga ili a nawayawayaan gapu iti dayta a pannakarba, dagiti napulotan a natda ditoy daga, ti klase Juan. Nanipud 1914 agingga iti 1918, nakaro unay ti sinagaba dagitoy kadagiti ima ti Babilonia a Dakkel. Ngem idi 1918, ni Apo Jehova ken ni Jesu-Kristo, ti “mensahero ti tulag[na ken Abraham],” rinugiandan nga inukom “ti balay ti Dios,” dagidiay agkunkuna a Kristianoda. Iti kasta, nabista ti apostata a Kakristianuan. (Malakias 3:1; 1 Pedro 4:17) Ti nagdagsen a basolna gapu iti kinaadu ti napapatay iti umuna a sangalubongan a gubat, ti pannakikumplotna tapno maidadanes dagiti matalek a Saksi ni Jehova, ken dagiti Nababiloniaan a pannursurona dida nakatulong idi oras ti pannakaukomna; ket awan met ti aniaman a paset ti Babilonia a Dakkel a nakagun-od iti anamong ti Dios.​—Idiligmo ti Isaias 13:1-9.

6. Apay a makuna a ti Babilonia a Dakkel ket narban idi 1919?

⁶ No kasta, narban ti Babilonia a Dakkel idi 1919, a nanglukat iti gundaway tapno mawayawayaan ken maisubli ti ili ti Dios, iti maymaysa la nga aldaw no ar-arigen, iti bukodda a daga a narang-ay iti naespirituan. (Isaias 66:8) Iti daydi a tawen, ni Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo, ti Dakdakkel a Dario ken Dakdakkel a Ciro, immaniobrada dagiti pasamak tapno ti palso a relihion dinan makontrol ti ili ni Jehova. Dinan kabaelan a lapdan ti panagserbida ken Jehova ken ti panangipakaammoda kadagiti amin a dumngeg a ti arig-balangkantis a Babilonia a Dakkel ket naikeddengen a madadael ken asidegen a maalangon ti kinasoberano ni Jehova!​—Isaias 45:1-4; Daniel 5:30, 31.

7. (a) Nupay saan pay a nadadael ti Babilonia a Dakkel idi 1919, kasano ti panangmatmat ni Jehova kenkuana? (b) Idi narba ti Babilonia a Dakkel idi 1919, ania ti resultana iti ili ni Jehova?

⁷ Agpayso a saan a nadadael ti Babilonia a Dakkel idi 1919​—a kas met iti di pannakadadael ti siudad ti Babilonia idi 539 K.K.P. idi sinakup dagiti buyot ni Ciro a Persiano. Ngem sigun iti panangmatmat ni Jehova, narban dayta nga organisasion. Naukom ken nakondenaren, ket ur-urayenna laengen ti pannakapapatayna; no kasta, din kabaelan ti palso a relihion a kautibuen pay ti ili ni Jehova. (Idiligmo ti Lucas 9:59, 60.) Nawayawayaandan tapno agserbida kas matalek ken naannad nga adipen ti Apo a mangipaay iti naespirituan a taraon iti maitutop a tiempo. Immawatda iti “Nasayaat unay” a pannakaukom ket naikkanda ti annongen tapno agbalinda nga okupado manen iti trabaho ni Jehova.​—Mateo 24:45-47; 25:21, 23; Aramid 1:8.

8. Idiay Isaias 21:8, 9, ania a pasamak ti inwaragawag ti managwanawan ket siasino ita ti iladladawan dayta a managwanawan?

⁸ Rinibu a tawenen ti napalabas, inusar ni Jehova ti dadduma a propeta a mangipakpakauna iti daytoy nakapatpateg a pasamak. Nadakamat ni Isaias ti maipapan iti managwanawan a “nagpukkaw a kas iti leon: ‘Iti rabaw ti pagwanawanan, O Jehova, sitatakderak a patinayon iti aldaw, ken iti amin a rabii sisasaadak iti pagguardiaak.’” Ket ania a pasamak ti nailasin ken inwaragawag dayta a managwanawan a natured a kas iti leon? Daytoy: ‘Narban! Ti Babilonia narban, ket amin dagiti kinitikitan a ladawan ti didiosna binurak [ni Jehova] a naipadaga!’ (Isaias 21:8, 9) Dayta a managwanawan ket nagsayaat a mangiladawan iti sisasalukag unay a klase Juan iti kaaldawantayo, bayat nga us-usarenna ti magasin a Pagwanawanan ken ti dadduma pay a nateokratikuan a publikasion tapno sisasaknap a maipablaak ti damag a narban ti Babilonia.

Ikakapuy ti Babilonia a Dakkel

9, 10. (a) Kasano a kimmapuy ti impluensia ti Nababiloniaan a relihion manipud idi Umuna a Sangalubongan a Gubat? (b) Kasano ti panangdeskribir ti mannakabalin nga anghel iti narban a kasasaad ti Babilonia a Dakkel?

⁹ Ti pannakarba ti kadaanan a Babilonia idi 539 K.K.P. ket pangrugian laeng ti napaut nga ikakapuy a nagpatingga iti panaglangalangna. Umasping iti dayta, nanipud idi umuna a sangalubongan a gubat, kimmapuy unay ti impluensia ti Nababiloniaan a relihion iti intero a lubong. Idiay Japan, kalpasan ti maikadua a sangalubongan a gubat, naipariten ti pannursuro dagiti Shinto a panagdayaw iti emperador. Idiay China, ti Komunista a gobierno ti mangkonkontrol iti amin a narelihiosuan a panangdutok ken aramid. Idiay Protestante a makin-amianan a Europa, kaaduan nga umili ket saanen nga interesado iti relihion. Kimmapuy metten ti Iglesia Katolika Romana iti di pay nabayag gapu kadagiti di panagtutunos ken agsisimparat a kapanunotan dagiti mangtartarawidwid iti dayta iti sangalubongan a pagturayanna.​—Idiligmo ti Marcos 3:24-26.

¹⁰ Amin dagitoy a panagbalbaliw ket di pagduaduaan a paset ti ‘panagmaga ti karayan Eufrates’ kas pannakaisagana iti asidegen a militaristiko a pannakaraut ti Babilonia a Dakkel. Makita metten daytoy a ‘panagmaga,’ sigun iti pakaammo ti papa idi Oktubre 1986 a ti simbaan ket “agpalimos manen” gapu iti kaadu ti utangna. (Apocalipsis 16:12) Nangruna nanipud 1919, naibutaktak ti Babilonia a Dakkel iti imatang ti publiko kas langalang no iti naespirituan, kas iti inwaragawag ditoy ti mannakabalin nga anghel: “Ket nagbalinen a lugar a pagnaedan dagiti sairo ken disso a pagaponan ti tunggal narugit a sang-aw ken disso a pagaponan ti tunggal narugit ken kagurgura a tumatayab!” (Apocalipsis 18:2b) Din agbayag, agbalinen a literal a langalang ken awan matagtagitaona a kas kadagiti rebba ti Babilonia iti agdama nga Iraq.​—Kitaem met ti Jeremias 50:25-28.

11. Kasano a ti Babilonia a Dakkel ket nagbalin a “pagnaedan dagiti sairo” ken ‘pagaponan ti narugit a sang-aw ken narugit a tumatayab’?

¹¹ Ti sasao ditoy a “dagiti sairo” ket nalabit kaasping ti sasao a “sukog-kalding a sairo” (se‘i·rimʹ) a masarakan iti panangiladawan ni Isaias iti narban a Babilonia: “Ket sadiay dagiti agay-ayuyang kadagiti awanan danum a rehion pudno unay nga agiddadanto, ket dagiti balayda mapnonto kadagiti kasla agila a kullaaw. Ket sadiay agtaengto dagiti abestrus, ket dagiti met laeng sukog-kalding a sairo aglagtolagtodanto sadiay.” (Isaias 13:21) Mabalin a saan a dagiti literal a sairo ti tuktukoyenna no di ket dagiti burboran ken agnanaed iti desierto nga animal a kasla sairo ti langada sigun kadagiti makakita kadakuada. Kadagiti rebba ti Babilonia a Dakkel, ti piguratibo a kaadda dagiti kasta nga animal, agraman ti nabangsit, makasabidong nga angin (“narugit a sang-aw”) ken dagiti narugit a tumatayab, ti mangipasimudaag iti natayen a naespirituan a kasasaadna. Awan pulos ti biag a maipanamnamana iti sangatauan.​—Idiligmo ti Efeso 2:1, 2.

12. Kasano a ti kasasaad ti Babilonia a Dakkel ket kaasping ti padto ni Jeremias iti kapitulo 50?

¹² Ti kasasaadna ket kaasping met ti padto ni Jeremias: “‘Adda kampilan a maibusor kadagiti Caldeo,’ kuna ni Jehova, ‘ken maibusor kadagiti agnanaed iti Babilonia ken maibusor kadagiti prinsipena ken maibusor kadagidiay mamasiribna. . . . Adda panamagwalangwalang iti dandanumna, ket masapul a mamagaanda. Ta maysa dayta a daga ti kinitikitan a ladladawan, ket gapu kadagiti nakaal-aliaw a sirmatada agtultuloyda nga agtignay a simamauyong. Gapuna dagiti agay-ayuyang kadagiti awanan danum a rehion makipagnaeddanto kadagiti agtagtaguob nga animal, ket masapul nga agnaed kenkuana dagiti abestrus; ket isu saanton a pulos mapagnaedan, saanto met nga agtaeng iti kinapkaputotan.’” Ti idolatria ken ti panangtanamitim kadagiti maulit-ulit a lualo didanto maisalakan ti Babilonia a Dakkel manipud iti pannusa a kaasping ti pannakadadael ti Sodoma ken Gomorra.​—Jeremias 50:35-40.

Arak ti Unget

13. (a) Kasano ti panangiturong ti mannakabalin nga anghel iti atensiontayo iti kinasaknap ti kinabalangkantis ti Babilonia a Dakkel? (b) Ania nga imoralidad a nakaro idi iti kadaanan a Babilonia ti mapaspasamak met iti Babilonia a Dakkel?

¹³ Ti mannakabalin nga anghel isarunona nga iturong ti atensiontayo iti nakaro a kinabalangkantis ti Babilonia a Dakkel, a kunkunana: “Ta gapu iti arak ti unget ti pannakiabigna dagiti amin a nasion natnagda a nabiktima, ket nakiabig kenkuana ti ar-ari ti daga, ket bimmaknang dagiti agdaldaliasat a komersiante iti daga gapu iti pannakabalin ti awan babainna a kinaluhona.” (Apocalipsis 18:3) Dinoktrinaanna ti amin a nasion ti sangatauan kadagiti narugit a narelihiosuan nga aramidna. Idiay nagkauna a Babilonia, sigun ken Herodotus a Griego a historiador, tunggal babai ket naobligar nga agbalangkantis iti maminsan iti unos ti panagbiagna kas paset ti panagdayaw iti templo. Dagiti makapasubkar nga ar-aramid iti sekso ket nailadawan agingga ita kadagiti dinadael ti gubat nga eskultura idiay Angkor Wat sadi Kampuchea ken kadagiti templo sadi Khajuraho, India. Nailadawan sadiay ni Vishnu a didiosen dagiti Hindu a nalikmut kadagiti makarimon nga eksena ti kinarugso. Idiay Estados Unidos, dagiti naibutaktak nga imoralidad a nangriribuk iti lubong dagiti ebanghelisador iti TV idi 1987, ken uray idi 1988, agraman ti naipakaammo a nasaknap a homoseksual nga aramid dagiti ministro iti relihion, ipakitada nga uray ti Kakristianuan konkonsintirenna ti nagdakes, aglablabes, ken literal a pannakiabig. Nupay kasta, amin a nasion ket nagbalin a biktima ti nakarkaro pay a kita ti pannakiabig.

14-16. (a) Iti naespirituan nga anag, ania a di maiparbeng a relasion ti relihion ken politika ti timmanor idiay Fascista nga Italia? (b) Idi rinaut ti Italia ti Abisinia, ania ti imbaga dagiti obispo ti Iglesia Katolika Romana?

¹⁴ Narepasotayon ti di maiparbeng a relasion ti relihion ken politika a kellaat a namagturay ken Hitler iti Alemania nga iturturayan idi dagiti Nazi. Nagsagaba met ti dadduma a nasion gapu iti pannakinamin ti relihion kadagiti nailubongan nga aramid. Kas pagarigan: Idiay Fascista nga Italia, ti Lateran Treaty ket pinirmaan da Mussolini ken ni Kardinal Gasparri idi Pebrero 11, 1929, isu a nagbalin ti Vatican City kas agwaywayas nga estado a di iturayan ti aniaman a pagilian. Kinuna ni Papa Pio XI a gapu iti dayta, “insublina ti Italia iti Dios, ken ti Dios iti Italia.” Agpayso kadi dayta? Amirisem ti napasamak kalpasan ti innem a tawen. Idi Oktubre 3, 1935, sinakup ti Italia ti Abisinia, gapu kano ta dayta ket “maysa a daga dagiti nadangkok a mangan-annurot pay laeng iti panagtagabo.” Siasino a talaga ti nadangkok? Kinondenar kadi ti Iglesia Katolika ti kinadangkok ni Mussolini? Nupay adda dagiti nalibeg nga imbaga ti papa, dagiti obispona agdadata a binendisionanda dagiti buyot ti Italia a “nakayanakanda.” Iti libro a The Vatican in the Age of the Dictators, kastoy ti impadamag ni Anthony Rhodes:

¹⁵ “Iti suratna kadagiti parokia idi maika-19 ti Oktubre [1935], kinuna ti Obispo ti Udine [Italia], ‘Agpadpada a di naintiempuan ken di maitutop nga usigentayo dagiti pagimbagan ken pagdaksan daytoy a kasasaad. Kas Italiano, ken nangnangruna kas Kristiano, annongentayo ti tumulong tapno agballigi ti pannakigubattayo.’ Kastoy ti insurat ti Obispo ti Padua idi maika-21 ti Oktubre, ‘Kadagiti narikut nga oras a pagbibiagantayo, kiddawenmi nga agtalekkayo kadagiti napolitikaan a lidertayo ken kadagiti soldadotayo.’ Idi maika-24 ti Oktubre, binendisionan ti Obispo ti Cremona ti sumagmamano a bandera ti adu a grupo dagiti soldado sana kinuna: ‘Sapay koma ta bendisionan ti Dios dagitoy a soldado a mangparmek kadagiti kabbaro ken nadam-eg a daga ti Africa para iti Italia, tapno maisuro kadakuada ti kultura dagiti Romano ken Kristiano. Sapay koma ta agballigi manen ti Italia kas Kristiano a mannursuro iti intero a lubong.’”

¹⁶ Nadadael ti Abisinia, buyogen ti pamendision dagiti klero a Romano Katoliko. No an-anagen, adda kadi kadagitoy ti makaibaga iti kas iti kinuna ni apostol Pablo nga isu ket ‘nadalus iti dara dagiti amin a tattao’?​—Aramid 20:26.

17. Kasano a nagsagaba ti Espania gapu ta dagiti klerona dida ‘pinitpit dagiti kampilanda tapno pagbalinen a subsob ti arado’?

¹⁷ Saan laeng nga Alemania, Italia, ken Abisinia no di ket adda sabali pay a nasion a nabiktima iti pannakikamalala ti Babilonia a Dakkel​—ti Espania. Impamuspusan ti demokratiko a gobierno a kissayan ti nagdakkel a pannakabalin ti Iglesia Katolika Romana. Dayta ti maysa a makagapu a napasamak ti Gerra Sibil idi 1936-39 iti dayta a pagilian. Kabayatan ti gubat, ni Franco, ti Katoliko ken Fascista a lider dagiti puersa rebolusionario, dineskribirna ti bagina kas “ti Kristiano a Komandante ti Nasantuan a Krusada,” maysa a titulo nga insardengna nga inusar idi agangay. Ginasut a ribu nga Espaniol ti natay iti rinnupak. Malaksid pay iti dayta, sigun iti kalkalainganna a pattapatta, dagiti Nasionalista a kakadua ni Franco pinapatayda ti 40,000 a miembro ti Popular Front, idinto ta pinapatay met dagitoy ti 8,000 a klero​—dagiti monghe, papadi, mamadre, ken seminarista. Kasta ti kinadangkok ken trahedia ti gerra sibil, a mangipakita iti kinasirib ti panangipangag iti kinuna ni Jesus: “Ipulangmo ta kampilanmo iti lugarna, ta amin dagidiay mangaramat iti kampilan mataydanto iti kampilan.” (Mateo 26:52) Anian a makarimon ti pannakipaset ti Kakristianuan iti kasta a nakaro a panangibukbok iti dara! Dagiti klerona talaga a naan-anay a dida ‘pinitpit dagiti kampilanda tapno pagbalinen a subsob ti arado’!​—Isaias 2:4.

Dagiti Agdaldaliasat a Komersiante

18. Siasino “dagiti agdaldaliasat a komersiante iti daga”?

¹⁸ Siasino “dagiti agdaldaliasat a komersiante iti daga”? Di pagduaduaan nga isuda dagiti aw-awagantayo ita a negosiante, higante iti komersio ken suitik a mangimatmaton kadagiti dadakkel a negosio. Dina kaipapanan daytoy a dakes ti legal a panagnegosio. Mangted ti Biblia iti nainsiriban a balakad para kadagiti negosiante, a pakdaaranna ida maibusor iti kinakusit, kinaagum, ken dagiti umasping kadagita. (Proverbio 11:1; Zacarias 7:9, 10; Santiago 5:1-5) Ti dakdakkel a gunggona ket ti “nadiosan a debosion agraman iti pannakapnek.” (1 Timoteo 6:6, 17-19) Nupay kasta, ti lubong ni Satanas saanna a sursuroten dagiti nalinteg a prinsipio. Agraraira ti panagkunniber. Masarakan dayta iti relihion, politika​—ken iti dakkel a negosio. Ti warnakan masansan nga ibutaktakna dagiti eskandalo, kas iti panangdispalko dagiti nangato nga opisial ti gobierno ken dagiti ilegal a panaglako kadagiti armas.

19. Ania a kasasaad iti ekonomia ti lubong ti mangipaawat no apay nga iti Apocalipsis nagdakes ti pakasarsaritaan dagiti komersiante ditoy daga?

¹⁹ Iti kada tawen, nasurok a $1,000,000,000,000 ti mapastrek iti internasional a panaglako kadagiti armas, bayat a ginasut a milion a tattao ti awanan kadagiti kasapulan iti biag. Nakalkaldaang dayta. Ngem agparang a dagiti armas ti kangrunaan a mangbibiag iti ekonomia ti lubong. Idi Abril 11, 1987, kastoy ti impadamag ti maysa nga artikulo iti Spectator ti London: “No bilangentay laeng dagiti industria a direkta a nainaig iti dayta, agarup 400,000 a panggedan ti karaman idiay Estados Unidos ken 750,000 idiay Europa. Ngem nakaskasdaaw ta nupay dumakdakkel ti maitulong ti industria ti armas iti kagimongan ken ekonomia, nalipatanen ti aktual a kuestion no masalsalakniban met la a naimbag dagiti agparpartuat.” Nagdakkel ti maganansia bayat ti pannakailako dagiti bomba ken dadduma pay nga armas iti intero a daga, uray kadagiti posible a kabusor. Addanto aldaw a mabalin a mausar met laeng dagita a bomba iti umap-apuy a panangdadael a mangikisap kadagiti mangilaklako kadagita. Anian a panagballatek! Inayontay pay ti nasaknap a kinakusit iti industria dagiti armas. Idiay laengen Estados Unidos, sigun iti Spectator, “di mailawlawag no apay a tinawen a maluglugi ti Pentagon iti $900 a milion a pateg dagiti armas ken alikamen.” Di pakasdaawan nga iti Apocalipsis, dakes ti pakasarsaritaan dagiti komersiante ditoy daga!

20. Ania a pagarigan ti mangipakita a naikalam-it ti relihion kadagiti nagdakes nga aramid iti negosio?

²⁰ Kas impadto ti nadayag nga anghel, ti relihion ket naan-anay a makiramraman kadagiti nagdakes nga aramid iti negosio. Kas pagarigan, naikalam-it ti Vatican iti pannakabangkarote ti Banco Ambrosiano ti Italia idi 1982. Nagtultuloy dayta a kaso bayat ti dekada 1980 ngem kaskasdi a di nasungbatan ti saludsod a: Napanan ti kuarta? Idi Pebrero 1987, impaaresto dagiti mahistrado ti Milan ti tallo a klero ti Vatican, agraman ti maysa nga Americano nga arsobispo, gapu kadagiti darum a nakikumplotda iti sinasaur a pannakabangkarote, ngem linaksid ti Vatican ti bilin a mabista dagitoy iti mismo a pagilianda. Idi Hulio 1987, iti baet ti nakaro a protesta, winaswas ti kangatuan a Court of Appeals ti Italia ti bilin a pannakaaresto gapu iti nabayagen a tulagan ti Vatican ken ti gobierno ti Italia.

21. Kasanotay nga ammo a ni Jesus ket saan a naikalam-it kadagiti mapagduaduaan nga aramid iti negosio idi kaaldawanna, ngem ania ti makitkitatayo ita iti Nababiloniaan a relihion?

²¹ Naikalam-it kadi idi ni Jesus kadagiti mapagduaduaan nga aramid iti negosio idi kaaldawanna? Saan. Awan man la ti sanikuana, yantangay “awan pangisaadanna iti ulona.” Kastoy ti imbalakad ni Jesus iti maysa nga agtutubo a baknang: “Ilakom amin a bambanag nga adda kenka ket ibunongmo kadagiti napanglaw a tattao, ket maaddaankanto iti gameng iti langlangit; ket umayka agbalinka a pasurotko.” Nagsayaat dayta a balakad, ta dayta koma ti nangpukaw iti amin a pakaringgoranna gapu kadagiti problema iti negosio. (Lucas 9:58; 18:22) Iti kasumbangirna, ti Nababiloniaan a relihion ket masansan a naikalam-it kadagiti dadakkel a negosio. Kas pagarigan, idi 1987 impadamag ti Albany Times Union nga inamin ti pinansial nga administrador ti Katoliko nga arsodiosesis ti Miami, Florida, E.U.A., a ti simbaan ket kasosio dagiti kompania nga agar-aramid iti nuklear nga igam, naalas a pelikula, ken sigarilio.

“Rummuarkayo Kenkuana, Tattaok”

22. (a) Ania ti kinuna ti timek a naggapu sadi langit? (b) Apay a nagragsak ti ili ti Dios idi 537 K.K.P. ken idi 1919 K.P.?

²² Ipatuldo dagiti simmaruno nga imbaga ni Juan ti dadduma pay a kaitungpalan ti naimpadtuan a padron: “Ket nangngegko ti sabali pay a timek manipud langit a kunana: ‘Rummuarkayo kenkuana, tattaok, no saanyo a kayat ti makiraman kenkuana kadagiti basolna, ken no saanyo a kayat ti umawat iti paset dagiti saplitna.’” (Apocalipsis 18:4) Dagiti padto maipapan iti pannakarba ti nagkauna a Babilonia sigun iti Hebreo a Kasuratan iramanna met daytoy a bilin ni Jehova iti ilina: “Agtalawkayo iti tengnga ti Babilonia.” (Jeremias 50:8, 13) Umasping iti dayta, gapu iti asidegen a pannakadadael ti Babilonia a Dakkel, maidagadag ita iti ili ti Dios nga agtalawdan. Idi 537 K.K.P. napalalo ti ragsak dagiti matalek nga Israelita idi adda gundawayda nga agtalaw idiay Babilonia. Iti kasta met la a wagas, ti pannakawayawaya ti ili ti Dios manipud iti pannakakautiboda iti Babilonia a Dakkel idi 1919 ti nakaigapuan met ti panagragsakda. (Apocalipsis 11:11, 12) Ket nanipud idi, minilion a sabsabali ti nagtulnog iti bilin a rummuarda.

23. Kasano nga impaganetget ti timek a naggapu sadi langit ti kinaganat ti panangpanaw iti Babilonia a Dakkel?

²³ Naganat kadi a talaga ti iruruar iti Babilonia a Dakkel, nga ilusulosen ti pannakimiembro kadagiti relihion ditoy lubong tapno suminan a mamimpinsan? Wen, agsipud ta masapul a tuladentayo ti panangmatmat ti Dios iti daytoy baketen, relihiosa, ken nagdakes a balangkantis, ti Babilonia a Dakkel. Isu ket direkta nga inawagan ti Dios kas ti dakkel a balangkantis. Adtoy ti kanayonan nga impakaammo ken Juan ti timek a naggapu sadi langit maipapan iti daytoy narugit a babai: “Ta dagiti basolna namuntuon a tumukno sadi langit, ket ti Dios linagipna dagiti aramidna a di kinahustisia. Ipaayyo kenkuana ti isu met laeng nga impaayna, ket aramidenyo kenkuana a mamindua ti kaaduna, wen, mamindua iti bilang ti bambanag nga inaramidna; iti kopa a nangikabilanna iti napaglaok ikabilyo maipaay kenkuana ti mamindua ti kaaduna a napaglaok. No kasano ti panangipadayagna iti bagina ken panagbiagna iti awan babainna a kinaluho, kasta ti itedyo kenkuana a tuok ken leddaang. Ta iti pusona agtultuloy a kunaenna, ‘Agtugtugawak a maysa a reyna, ken saanak a balo, ket saankonto a pulos makita ti panagleddaang.’ Dayta ti makagapu nga iti maysa nga aldaw dumtengto dagiti saplitna, ipapatay ken leddaang ken nakaro a bisin, ket isu mapuoranto a naan-anay iti apuy, agsipud ta ni Jehova a Dios, a nangukom kenkuana, napigsa.”​—Apocalipsis 18:5-8.

24. (a) Ti ili ti Dios masapul a panawanda ti Babilonia a Dakkel tapno maliklikanda ti ania? (b) Dagidiay di mangpanaw iti Babilonia a Dakkel mairamanda kenkuana kadagiti ania a basolna?

²⁴ Agkakadagsen dagita a sasao! Isu a nasken ti panagtignay. Indagadag ni Jeremias kadagiti Israelita idi kaaldawanna nga agtignayda, a kunkunana: “Agtalawkayo iti tengnga ti Babilonia, . . . ta dayta ti tiempo ti pammales a kukua ni Jehova. Adda panangtrato nga isupapakna kenkuana. Rummuarkayo iti tengngana, O ilik, ket tunggal maysa ilisina ti kararuana iti sumsumged nga unget ni Jehova.” (Jeremias 51:6, 45) Iti umasping a wagas, ti timek a naggapu idiay langit pakpakdaaranna ti ili ti Dios ita nga agtalawdan iti Babilonia a Dakkel tapno dida maramanan ti paset dagiti saplitna. Madaman a maiwarwaragawag dagiti arig saplit a panangukom ni Jehova iti lubong, agraman iti Babilonia a Dakkel. (Apocalipsis 8:1–9:21; 16:1-21) Ti ili ti Dios masapul a suminada iti palso a relihion tapno dida sagabaen a mismo dagitoy a saplit ket didanto maikanunong kenkuana a matay. Maysa pay, no agtalinaedda iti dayta nga organisasion, mairamanda kadagiti basolna. Maipadada kenkuana a nakabasol iti naespirituan a pannakikamalala ken panagibukbok iti dara “dagidiay amin a napapatay ditoy daga.”​—Apocalipsis 18:24; idiligmo ti Efeso 5:11; 1 Timoteo 5:22.

25. Kadagiti ania a wagas a ti ili ti Dios rimmuar iti nagkauna a Babilonia?

²⁵ Ngem kasano ti iruruar ti ili ti Dios iti Babilonia a Dakkel? Iti kasasaad ti nagkauna a Babilonia, masapul a literal nga agbiahe dagidi Judio manipud iti siudad ti Babilonia sada agsubli idiay Naikari a Daga. Ngem saan laeng a dayta ti kasapulan. Naimpadtuan a kinuna ni Isaias kadagiti Israelita: “Pumanawkayo, pumanawkayo, rummuarkayo dita, dikay sagiden ti aniaman a narugit; rummuarkayo iti tengngana, pagtalinaedenyo a nadalus ti bagbagiyo, dakayo nga agaw-awit kadagiti aruaten ni Jehova.” (Isaias 52:11) Wen, masapul nga isardengdan ti amin a narugit nga aramid ti relihion ti Babilonia a mabalin a mangmulit iti panagdaydayawda ken Jehova.

26. Kasano a nagtulnog dagiti Kristiano sadi Corinto iti sasao a, ‘Rummuarkayo manipud iti tengngada ket isardengyo a sagiden ti di nadalus a banag’?

²⁶ Iti surat ni apostol Pablo kadagiti taga-Corinto, inadawna ti imbaga ni Isaias, a kunkunana: “Dikay agbalin a di agkaasmang a naisangol kadagiti di manamati. Ta ania ti pagkaduaan ti kinalinteg ken kinakillo? Wenno ania ti pakiramanan ti lawag iti sipnget? . . . ‘Gapuna rummuarkayo manipud iti tengngada, ket isinayo ti bagbagiyo,’ kuna ni Jehova, ‘ket isardengyo a sagiden ti di nadalus a banag.’” Dagiti Kristiano sadi Corinto saan a masapul a panawanda ti Corinto tapno matungpalda dayta a bilin. Ngem masapul a literal a liklikanda dagiti narugit a templo ti palso a relihion, ken kasta met nga iti naespirituan a wagas, saanda a makipaset kadagiti narugit nga aramid dagiti managrukbab kadagiti idolo. Idi 1919, rinugianen ti ili ti Dios ti pumanaw iti Babilonia a Dakkel iti kastoy a wagas, a dinalusanda ti bagida kadagiti aniaman a nabatbati pay a narugit a sursuro ken aramid. Iti kasta, nakapagserbida kenkuana kas nagugoran nga ilina.​—2 Corinto 6:14-17; 1 Juan 3:3.

27. Ania dagiti pagpadaan dagiti pannakaukom ti nagkauna a Babilonia ken ti Babilonia a Dakkel?

²⁷ Ti pannakarba ti nagkauna a Babilonia ken ti panaglangalangna idi agangay ti pannusa kadagiti basolna. “Ta ti pannakaukomna dimmanon agingga iti langlangit.” (Jeremias 51:9) Umasping iti dayta, dagiti basol ti Babilonia a Dakkel “namuntuon a tumukno sadi langit,” ket naiturong dagita iti imatang a mismo ni Jehova. Isu ket nakabasol iti kinaawan hustisia, idolatria, imoralidad, panangirurumen, panagtakaw, ken panangpapatay. Ti maysa a makagapu iti pannakarba ti nagkauna a Babilonia isu ti pannakaibales dagiti inaramidna iti templo ni Jehova ken kadagiti pudno nga agdaydayaw kenkuana. (Jeremias 50:8, 14; 51:11, 35, 36) Ti pannakarba ti Babilonia a Dakkel ken ti pannakadadaelna inton agangay ket ebkas met ti pammales gapu iti inaramidna kadagiti pudno nga agdaydayaw iti naglabas a siglo. Kinapudnona, ti naan-anay a pannakadadaelna ti pangrugian “ti aldaw ti pammales iti biang ti Diostayo.”​—Isaias 34:8-10; 61:2; Jeremias 50:28.

28. Ania a pagalagadan ti kinahustisia ti ipakat ni Jehova iti Babilonia a Dakkel, ken apay?

²⁸ Iti Mosaiko a Linteg, no ti maysa nga Israelita tinakawanna ti kailianna, masapul a saan a nababbaba ngem doble ti bayadanna. (Exodo 22:1, 4, 7, 9) Inton madadael ti Babilonia a Dakkel, ipakatto ni Jehova ti kasta met la a pagalagadan ti kinahustisia. Masapul a doble ti pannusana gapu iti kinakaro ti basolna. Saanto a maipakitaan iti asi ti Babilonia a Dakkel yantangay dina kinaasian dagiti biktimana. Kasla alimatek a sinusopanna dagiti umili ti daga tapno agbiag iti “awan babainna a kinaluho.” Ita mapasarannan ti agsagaba ken agdung-aw. Impagarup ti nagkauna a Babilonia a nakataltalged ti kasasaadna, nga uray la impasindayagna: “Saanakto nga agtugaw a kas maysa a balo a babai, ket saankonto a maammuan ti pannakapukaw ti annak.” (Isaias 47:8, 9, 11) Impagarup met ti Babilonia a Dakkel nga isu ket natalged. Ngem ti pannakadadaelna nga inkeddeng ni Jehova a “napigsa,” kellaat a dumtengto a kas “iti maysa nga aldaw”!

[Ladawan iti panid 263]

“Nakiabig Kenkuana ti Ar-ari”

Idi rugrugi ti dekada 1800, dagiti komersiante ti Europa ket agipuspuslit iti adu nga opio idiay China. Idi Marso 1839, pinadas dagiti opisial iti dayta a pagilian a pasardengen daytoy ilegal a negosio idi kinompiskarda ti 20,000 a kahon ti droga manipud kadagiti komersiante a Briton. Gapu iti dayta, nagbinnusor ti Britania ken China. Idi kimmaro ti panagbinnusor dagitoy dua a nasion, ti dadduma a Protestante a misionero sinugsoganda ti Britania a makigubat, babaen kadagitoy a sasao:

“Maragsakanak unay gapu kadagitoy a riribuk agsipud ta panagkunak, makapungtoten ti gobierno dagiti Ingles. Sapay koma ta dagiti bangen a manglaplapped iti iseserrek ti ebanghelio ni Kristo idiay China ket duprakenen ti Dios, babaen ti pannakabalinna.”​—Henrietta Shuck, misionero ti Southern Baptist.

Nagbanaganna, bimtak ti gubat​—ti gubat a naawagan iti Gubat ti Opio. Dagiti misionero naimpusuan a pinaregtada ti Britania babaen kadagiti komento a kas kadagitoy:

“Kapilitan nga ibilangko ti agdama a kasasaad a saan a parikut a gapu iti opio wenno gapu kadagiti Ingles, no di ket kas naisangsangayan a pamay-an ti Namarsua a mangusar iti kinadakes kas instrumentona tapno matungpal ti naasi a panggepna iti China ken agpatinggan ti panangipawil dayta a pagilian.”​—Peter Parker, misionero ti Congregationalist.

Kinuna met ti maysa pay a misionero ti Congregationalist a ni Samuel W. Williams: “Nakabatbatad ti naisangsangayan a panangiturong ti Dios kadagiti amin a napasamak, ket siguradomi nga immayen Daydiay nagkuna nga iyegna ti kampilan ditoy daga tapno sipapardas a dadaelenna dagiti kabusorna ken ipasdekna ti mismo a pagarianna. Agtultuloy ti panangdadaelna agingga nga agturayen ti Prinsipe ti Kappia.”

No maipapan iti makapasidduker a pannakapapatay ti adu a Tsino, kastoy ti insurat ti misionero a ni J. Lewis Shuck: “Ibilangko dagita a pasamak . . . kas direkta a pamay-an ti Apo tapno maikkat ti basura a manglaplapped iti pannakaisaknap ti Nadibinuan a Kinapudno.”

Kastoy ti innayon ti misionero ti Congregationalist a ni Elijah C. Bridgman: “Masansan nga us-usaren ti Dios ti napigsa a puersa ti turay a sibil tapno maisaganana ti dana agpaay iti pagarianna . . . Ti tao ti ahensia a nausar kadagitoy naisangsangayan a kanito; ti Dios ti mangiturturong a pannakabalin. Ti nangato a gobernador ti amin a nasion us-usarenna ti England a mangdusa ken mamagpakumbaba iti China.”​—Naadaw manipud “Ends and Means,” 1974, salaysay ni Stuart Creighton Miller a naipablaak iti The Missionary Enterprise in China and America (Harvard Study nga inedit ni John K. Fairbank).

[Kahon iti panid 264]

“Bimmaknang Dagiti Agdaldaliasat a Komersiante”

“Iti nagbaetan ti 1929 ken idi nangrugi ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, ni [Bernadino] Nogara [ti pinansial nga administrador ti Vatican] inwarasna dagiti puonan ti Vatican ken pinagtrabahona dagiti ahente ti Vatican iti nadumaduma a benneg ti ekonomia ti Italia​—nangruna kadagiti planta ti koriente, komunikasion ti telepono, pagutangan ken banko, babassit a kompania ti tren, ken iti pagaramidan kadagiti alikamen ti agrikultura, semento, ken artipisial a sinulid a pagabel. Nagdakkel ti napastrekda iti adu kadagitoy a negosio.

“Ginamgam ni Nogara ti sumagmamano a kompania agraman ti La Società Italiana della Viscosa, La Supertessile, La Società Meridionale Industrie Tessili, ken La Cisaraion. Pinagbalinna dagitoy a maymaysa a kompania, a ninagananna iti CISA-Viscosa ken immatonan ni Baron Francesco Maria Oddasso, maysa kadagiti matalek unay a laigo ti Vatican. Kalpasanna, immaniobra ni Nogara ti pannakaisugpon daytoy kabbaro a kompania iti kadakkelan a pabrika ti lupot iti Italia, ti SNIA-Viscosa. Kamaudiananna, ad- addan a dimmakkel ti puonan ti Vatican iti SNIA-Viscosa. Idi agangay, kinontrolen ti Vatican​—kas paneknekan ti panagbalin ni Baron Oddasso a bise presidente dayta a kompania.

“Kasta ti pananggamgam ni Nogara iti industria ti lupot. Ginamgamna met ti dadduma pay nga industria iti sabasabali a wagas, yantangay adu ti ammona a panangsikap. Daytoy managsakripisio a tao . . . nalabit ad-adu ti nagapuananna a nangpapigsa iti ekonomia ti Italia ngem iti asinoman nga agsolsolo a negosiante iti historia ti Italia . . . Saan a pulos a pimmayso ti arapaap ni Benito Mussolini a maaddaan iti bukodna nga imperio, ngem natulonganna ti Vatican ken ni Bernadino Nogara a nakapartuat iti sabali a kita ti panangituray.”​—The Vatican Empire, ni Nino Lo Bello, panid 71-3.

Maysa laeng daytoy a pagarigan ti nasinged a panagtinnulong dagiti komersiante ditoy daga ken ti Babilonia a Dakkel. Di ngarud pakasdaawan nga agdung-awto dagitoy a komersiante inton mapukawen ti kasosioda iti negosio!

[Ladawan iti panid 259]

Bayat a nagwaras dagiti tattao iti intero a daga, intugotda ti relihion ti Babilonia

[Dagiti ladawan iti panid 261]

Ti klase Juan, kas maysa a managwanawan, ipakpakaammona a narban ti Babilonia

[Ladawan iti panid 266]

Dagiti reggaay ti Babilonia iladawanda ti asidegen a pannakadadael ti Babilonia a Dakkel

Kapitulo 37

Panagdung-aw ken Panagragsak Inton Madadael ti Babilonia

1. Ania ti reaksion “ti ar-ari ti daga” inton kellaat a madadael ti Babilonia a Dakkel?

PARA iti ili ni Jehova, naimbag a damag ti pannakadadael ti Babilonia, ngem ania ti reaksion dagiti nasion iti dayta? Ibaga kadatayo ni Juan: “Ket ti ar-ari ti daga a nakiabig kenkuana ken nagbiag iti awan babainna a kinaluho agsangitdanto ket saplitenda ti bagbagida iti ladingit gapu kenkuana, inton makitada ti asuk manipud iti pannakapuorna, bayat nga agtaktakderda iti adayo gapu iti butengda iti tuokna ket kunada, ‘Asika pay, asika pay, sika a dakkel a siudad, Babilonia sika a nabileg a siudad, agsipud ta iti maysa nga oras dimtengen ti pannakaukommo!’”​—Apocalipsis 18:9, 10.

2. (a) Yantangay ti simboliko a sangapulo a sara ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal ti mangdadael iti Babilonia a Dakkel, apay ngarud a “ti ar-ari ti daga” dung-awanda ti pannakadadaelna? (b) Apay a dagiti agladladingit nga ari agtaktakderda iti adayo iti dayta nadadael a siudad?

² Kasla makapasiddaaw ti reaksion dagiti nasion idinto ta ti Babilonia ket dinadael ti simboliko a sangapulo a sara ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal. (Apocalipsis 17:16) Ngem inton awanen ti Babilonia, nabatad a maamiristo “ti ar-ari ti daga” a nagdakkel ti naitulong ti Babilonia tapno mapagtalinaed dagiti umili a natalna ken natulnog kadakuada. Indeklara idi dagiti klero a dagiti gubat ket sagrado, nagserbida kas para urnong kadagiti soldado, ken pinaregtada dagiti agtutubo a makirupak. Ti relihion ket nagserbi kas nasantuan nga abbong tapno iti likudan dayta, dagiti nakillo nga agtuturay mabalinda latta nga irurumen dagiti ordinario a tattao. (Idiligmo ti Jeremias 5:30, 31; Mateo 23:27, 28.) Ngem paliiwem ta dagitoy maladladingitan nga ar-ari ket agtaktakder itan iti adayo dayta nadadael a siudad. Dida kayat ti umasideg tapno tumulong kenkuana. Maladingitanda iti pannakadadaelna ngem dida irisgo ti biagda a tumulong kenkuana.

Agsangit ken Agdung-aw Dagiti Komersiante

3. Siasino pay dagiti agladingit gapu iti pannakadadael ti Babilonia a Dakkel, ket ania dagiti makagapu iti dayta sigun ken Juan?

³ Saan laeng a ti ar-ari ti daga ti agladingit gapu iti pannakadadael ti Babilonia a Dakkel. “Kasta met, dagiti agdaldaliasat a komersiante iti daga agsangsangit ken agledleddaangda gapu kenkuana, agsipud ta awanen ti gumatang iti adu a tagilakoda, adu a tagilako a balitok ken pirak ken napateg a bato ken perperlas ken napino a lienso ken purpura ken seda ken eskarlata; ken isuamin a naaramid iti nabanglo a kayo ken tunggal kita ti banag a marfil ken tunggal kita ti banag manipud iti kapapatgan a kayo ken iti gambang ken iti landok ken iti marmol; kasta met ti kanela ken rekado ti India ken insienso ken bangbanglo a lana ken olibano ken arak ken lana ti olibo ken nasayaat nga arina ken trigo ken bakbaka ken karkarnero, ken kabkabalio ken karkaruahe ken ad-adipen ken natauan a karkararua. Wen, pimmanaw kenka ti nasayaat a bunga a tinarigagayan ti kararuam [Babilonia a Dakkel], ket napukaw kenka ti amin a naimas a bambanag ken ti nangayed a bambanag, ket saanto a pulos masarakanen ida dagiti tattao.”​—Apocalipsis 18:11-14.

4. Apay nga agsangit ken agdung-aw “dagiti agdaldaliasat a komersiante” inton madadael ti Babilonia a Dakkel?

⁴ Wen, ti Babilonia a Dakkel ket nasinged a gayyem ken naimbag a kliente dagiti nabaknang a komersiante. Kas pagarigan, iti unos ti adu a siglo, dagiti monasterio, kombento, ken simbaan ti Kakristianuan ket nakaurnong iti adu a balitok, pirak, agkakapateg a batbato, nangingina a kayo, ken dadduma pay a kita ti material a kinabaknang. Malaksid iti dayta, ti pamendision ti relihion ket naiburay kadagiti nalabon a panaggatang ken panagbarbartek no rambakanda ti mangibabain ken Kristo a Krismas agraman ti dadduma pay a nasantuan kano nga al-aldaw. Sinerrek dagiti misionero ti Kakristianuan ti adayo a luglugar, sada nanglukat kadagiti baro a paglakuan agpaay kadagiti “agdaldaliasat a komersiante” ditoy lubong. Idi maika-17 a siglo idiay Japan, ti Katolisismo, nga immay a kakuykuyog dagiti negosiante, ket nakiraman pay ketdi kadagiti panaggugubat maipuon kadagiti talon. Maipapan iti naballigi a gubat a napasamak iti denna dagiti pader ti kastilio ti Osaka, kastoy ti kuna ti The Encyclopaedia Britannica: “Natakuatan dagiti tropa ti Tokugawa a makiruprupakda iti kabusor nga adda krus kadagiti banderana agraman ti ladawan ti Manangisalakan ken ni Santo Santiago, ti patron ti Espania.” Ti nangabak a tropa indadanesna ken dandanina inkisap ti Katolisismo iti dayta a pagilian. Ti pannakinamin ita ti simbaan kadagiti nailubongan a gannuat ket saanto met a mangted kenkuana iti bendision.

5. (a) Kasano pay ti panangdeskribir ti timek a naggapu iti langit iti panagdung-aw “dagiti agdaldaliasat a komersiante”? (b) Apay a dagiti komersiante ‘agtakderdanto met iti adayo’?

⁵ Kastoy pay ti kuna ti timek a naggapu iti langit: “Dagiti agdaldaliasat a komersiante kadagitoy a banag, a bimmaknang manipud kenkuana, agtakderdanto iti adayo gapu iti butengda iti tuokna ket agsangit ken agleddaangdanto, a kunkunada, ‘Asi pay, asi pay​—ti dakkel a siudad, a nagkawes iti napino a lienso ken purpura ken eskarlata, ken sibabaknang a naarkosan iti balitok a pagarkos ken napateg a bato ken perlas, agsipud ta iti maysa nga oras napagwalangwalang ti kasta a nagdakkel a kinabaknang!’” (Apocalipsis 18:15-17a) Inton madadael ti Babilonia a Dakkel, dung-awanto dagiti “komersiante” ti pannakapukaw ti kasosioda iti negosio. Talaga nga “asi pay, asi pay” kadakuada. Ngem paliiwem ta ti makagapu iti panagdung-awda ket interamente a maipuon iti kinaagumda, isu a kas kadagiti ar-ari, “agtakderdanto iti adayo.” Pulos a didanto umasideg tapno mangipaay iti aniaman a tulong iti Babilonia a Dakkel.

6. Kasano ti panangdeskribir ti timek a naggapu iti langit iti panagladingit dagiti kapitan ti barko ken lumalayag, ket apay nga agsangitda?

⁶ Kuna pay ti salaysay: “Ket tunggal kapitan ti barko ken tunggal tao nga aglayag iti sadinoman a lugar, ken dagiti lumalayag ken amin dagidiay agsapsapul ti pagbiagda iti baybay, nagtakderda iti adayo ket nagikkisda bayat a kinitada ti asuk manipud iti pannakapuorna ket kinunada, ‘Ania a siudad ti kaasping ti dakkel a siudad?’ Ket nangipuruakda iti tapok kadagiti uloda ket nagikkisda, nga agsangsangit ken agledleddaangda, ket kinunada, ‘Asi pay, asi pay​—ti dakkel a siudad, isu a bimmaknangan amin dagidiay addaan kadagiti barangay iti baybay gapu iti kinanginana, agsipud ta iti maysa nga oras isu napagwalangwalang!’” (Apocalipsis 18:17b-19) Ti nagkauna a Babilonia ket siudad ti komersio ken nagadu ti barkona. Umasping iti dayta, nagadu ti negosio ti Dakkel a Babilonia babaen ti “adu a danum” dagiti umilina. Daytoy ti mangipapaay iti panggedan iti adu a relihioso a sakupna. Anian a pannakalugi ti ekonomia dagitoy inton maduprak ti Babilonia a Dakkel! Awanton ti kas kenkuana a pangalaanda iti pagbiaganda.

Panagragsak Gapu iti Pannakaikisapna

7, 8. Kasano ti panangingudo ti timek a naggapu iti langit iti mensahena maipapan iti Babilonia a Dakkel, ket siasino dagiti maragsakan iti dayta?

⁷ Idi a ti nagkauna a Babilonia ket pinarmek dagiti Medo ken Persiano, naimpadtuan a kinuna ni Jeremias: “Ket ti langlangit ken ti daga ken ti isuamin nga adda kadakuada sigurado nga agdir-idanto a sirarag-o gapu iti Babilonia.” (Jeremias 51:48) Inton madadael ti Babilonia a Dakkel, ti timek a naggapu iti langit ingudona ti mensahena, a kunkunana maipapan iti Babilonia a Dakkel: “Agragsakkayo gapu kenkuana, O langit, kasta met dakayo a sasanto ken dakayo nga apostol ken dakayo a mammadto, agsipud ta addaan panangukom a nangipakat ti Dios iti pannusa kenkuana maigapu kadakayo!” (Apocalipsis 18:20) Maragsakanto ni Jehova ken dagiti anghel a makaimatang iti pannakadadael ti nabayagen a kabusor ti Dios, ket makipagragsak met dagiti apostol ken dagiti immuna a Kristiano a mammadto, a napagungaren ket nakatugawen iti saadda iti urnos para iti 24 a panglakayen.​—Idiligmo ti Salmo 97:8-12.

⁸ Sigurado nga amin a “sasanto”​—nagungarda man idiay langit wenno sibibiagda pay la ditoy daga​—agikkisdanto gapu iti rag-oda, agraman dagiti kakaduada a dakkel a bunggoy ti sabsabali a karnero. Inton agangay, amin a matalek a tattao idi ugma ket mapagungar iti baro a sistema ti bambanag, ken makipagrag-odanto met. Saan a pinadas ti ili ti Dios ti agibales kadagiti kameng ti palso a relihion a nangidadanes kadakuada. Linaglagipda ti imbaga ni Jehova: “Kukuak ti pammales; supapakakto, kuna ni Jehova.” (Roma 12:19; Deuteronomio 32:35, 41-43) Ita, mangsupapaken ni Jehova. Amin a dara nga imbukbok ti Babilonia a Dakkel maibaleston.

Pannakaitapuak ti Dakkel a Gilingan

9, 10. (a) Ania ti inaramid ken kinuna ti maysa a napigsa nga anghel? (b) Ania a pasamak nga umasping iti inaramid ti napigsa nga anghel iti Apocalipsis 18:21 ti napasamak idi kaaldawan ni Jeremias, ket ania ti patalgedan dayta? (c) Ania ti patalgedan ti inaramid ti napigsa nga anghel a nakita ni Juan?

⁹ Ti sumaruno a makita ni Juan pasingkedanna a saanen a mabaliwan ti panangukom ni Jehova iti Babilonia a Dakkel: “Ket ti maysa a napigsa nga anghel binagkatna ti maysa a bato a kas iti dakkel a gilingan a bato ket intapuakna idiay baybay, a kunkunana: ‘Iti kasta a napardas a panangipuruak maitapuakto ti Babilonia a dakkel a siudad, ket saanto a pulos masarakanen.’” (Apocalipsis 18:21) Idi panawen ni Jeremias, adda umasping a pasamak nga addaan nabileg a naimpadtuan a kaipapanan. Napaltiingan ni Jeremias a mangisurat iti maysa a libro “ti isuamin a didigra a dumteng iti Babilonia.” Intedna dayta a libro ken Seraias ket imbilinna a mapan idiay Babilonia. Kas panangsurotna kadagiti instruksion ni Jeremias, sadiay nga imbasa ni Seraias ti deklarasion a maibusor iti dayta a siudad: “O Jehova, sika nagsaoka maibusor iti daytoy a disso, tapno gessatem dayta iti kasta awanto ti agnanaed kenkuana, uray no tao wenno uray naamo nga animal, no di ket agbalin koma laeng a langalang a rebrebbek agingga iti tiempo a di nakedngan.” Kalpasanna, adda bato nga inggalut ni Seraias iti libro sana impuruak dayta idiay karayan Eufrates, a kunkunana: “Kastoyto ti ilelenned ti Babilonia ket saan a pulos a rumkuas gapu iti didigra nga ipagtengko kenkuana.”​—Jeremias 51:59-64.

¹⁰ Ti pannakaipuruak idiay karayan ti libro a nagalutan iti bato ket maysa a pammatalged a ti Babilonia naan-anayton a mapukaw, a dinto pulos makaungaren. Ti pannakakita ni apostol Juan iti maysa a napigsa nga anghel a kasta met laeng ti inaramidna ket nabileg a pammatalged a matungpalto ti panggep ni Jehova iti Babilonia a Dakkel. Ti naan-anay a narba a kasasaad ita ti nagkauna a Babilonia ti nabileg a mangpaneknek no ania ti asidegen a mapasamak iti palso a relihion.

11, 12. (a) Ania itan ti imbaga ti napigsa nga anghel iti Babilonia a Dakkel? (b) Ania ti impadto ni Jeremias maipapan iti apostata a Jerusalem, ket ania ti ipasimudaag dayta iti kaaldawantayo?

¹¹ Ti napigsa nga anghel kasaona itan ti Babilonia a Dakkel, a kunkunana: “Ket saanto a pulos mangngeganen kenka ti timek dagiti kumakanta a mangdanggay iti bagbagida iti arpa ken dagiti musikero ken dagiti pumaplauta ken dagiti tumutrumpeta, ket nikaanoman awanto ti masarakanen kenka a nasigo a trabahador iti aniaman a pagsapulan, ket nikaanoman awanto ti mangngeganen kenka nga uni ti gilingan a bato, ket nikaanoman awanto ti agsilnagen kenka a lawag ti pagsilawan, ket nikaanoman awanto ti mangngeganen kenka a timek ti nobio ken ti nobia; agsipud ta dagiti agdaldaliasat a komersiantem isuda idi dagiti tattao a nangato ti saadda iti daga, ta babaen iti espiritistiko nga aramidmo nayaw-awan dagiti amin a nasion.”​—Apocalipsis 18:22, 23.

¹² Kadagiti umasping a termino, kastoy ti impadto ni Jeremias maipapan iti apostata a Jerusalem: “Dadaelekto manipud kadakuada ti uni ti panagragsak ken ti uni ti panagrag-o, ti timek ti nobio ken ti timek ti nobia, ti uni ti paggilingan a pusiposen ti ima ken ti lawag ti pagsilawan. Ket isuamin daytoy a daga agbalinto a walangwalang a disso, maysa a banag a pagmalangaan.” (Jeremias 25:10, 11) Ti Kakristianuan, kas ti kangrunaan a paset ti Babilonia a Dakkel, agbalinton nga awan biagna a reggaay, kas nalawag nga iladawan ti langalang a kasasaad ti Jerusalem kalpasan ti 607 K.K.P. Matakuatanto ti Kakristianuan a dati nga agragragsak ken makumikom iti inaldaw a panagbiagna nga isu ket naparmek ken nabaybay-anen.

13. Ania ti kellaat a panagbalbaliw a mapasamak iti Babilonia a Dakkel, ket ania ti epekto dayta kadagiti ‘agdaldaliasat a komersiantena’?

¹³ Kinapudnona, kas iti imbaga ti anghel ditoy ken Juan, ti intero a Babilonia a Dakkel a dati a nabileg, sangalubongan nga imperio ket agbalinto a natikag ken arig desierto a langalang. ‘Dagiti agdaldaliasat a komersiantena,’ agraman dagiti agkakatan-ok a milionario, ginundawayanda ti relihionna agpaay iti bukodda a pagimbagan wenno kas maysa a pamarang, ket nagunggonaan met dagiti klero iti pannakiramanda iti kinatan-ok dagitoy a komersiante. Ngem ti Babilonia a Dakkel ket saanton a pulos nga agbalin a kakumplot dagita a komersiante. Saannanton a maallilaw dagiti nasion ditoy daga kadagiti misterioso ken narelihiosuan nga aramidna.

Nakabasol iti Nakaro a Panangibukbok iti Dara

14. Ania ti inted ti napigsa nga anghel a rason iti kinakaro ti panangukom ni Jehova, ket ania ti umasping a kinuna ni Jesus idi adda ditoy daga?

¹⁴ Kas konklusion, imbaga ti napigsa nga anghel no apay a nakaro ti panangukom ni Jehova iti Babilonia a Dakkel. “Wen,” kuna ti anghel, “nasarakan kenkuana ti dara dagiti mammadto ken dagiti sasanto ken dagidiay amin a napapatay ditoy daga.” (Apocalipsis 18:24) Idi adda ni Jesus ditoy daga, imbagana kadagiti lider ti relihion idiay Jerusalem a manungsungbatda iti “amin a nalinteg a dara a naibuyat iti daga, manipud iti dara ni nalinteg nga Abel” ken dagiti simmaruno pay. Gapu iti dayta, nadadael daydi a nakillo a kaputotan idi 70 K.P. (Mateo 23:35-38) Iti kaaldawantayo, sabali manen a kaputotan dagiti relihionista ti nakabasol iti panangibukbok iti dara gapu iti panangidadanesda kadagiti adipen ti Dios.

15. Kasano a ti Iglesia Katolika idiay Alemania nga iturturayan idi dagiti Nazi ket nakabasol iti panangibukbok iti dara iti dua a wagas?

¹⁵ Iti librona a The Catholic Church and Nazi Germany, kastoy ti insurat ni Guenter Lewy: “Idi a naiparit dagiti Saksi ni Jehova idiay Bavaria idi Abril 13 [1933], inakseptar pay ketdi ti Simbaan ti annongen nga inted kenkuana ti Ministry of Education and Religion nga ipulongna ti siasinoman a miembro dayta a sekta a mangal-alagad pay laeng iti dayta naipariten a relihion.” Gapu iti daytoy, adda ngarud sungsungbatan ti Iglesia Katolika iti pannakaibalud ti rinibu a Saksi kadagiti kampo konsentrasion; dagiti imana ket namansaan iti dara ti ginasut a Saksi a pinapatayda. Idi nga impakita dagiti agtutubo a Saksi a kas ken Wilhelm Kusserow a maituredda ti matay babaen iti firing squad, inkeddeng ni Hitler a nalag-an unay ti pannakapapatay babaen iti firing squad kadagiti dida kayat ti agsoldado. Gapuna, ti ading ni Wilhelm a ni Wolfgang, nga agtawen iti 20, ket napugotan. Maigiddan iti dayta, parparegtaen idi ti Iglesia Katolika dagiti agtutubo nga Aleman a Katoliko a situtulokda koma a matay kas buyot ti nakayanakanda a pagilian. Agdadata a nakabasol ti simbaan iti panangibukbok iti dara!

16, 17. (a) Ania a pannakautang iti dara ti masapul a masingir iti Babilonia a Dakkel, ket kasano a ti Vatican ket nakautang iti dara no maipapan kadagiti Judio a sistematiko a minasaker dagiti Nazi? (b) Ania ti maysa a wagas a ti palso a relihion ket mapabasol iti pannakapapatay ti minilion a tattao iti ginasut a gubat iti kaaldawantayo?

¹⁶ Nupay kasta, kuna ti padto a ti dara “amin dagidiay napapatay ditoy daga” ket masapul a maisingir iti Babilonia a Dakkel. Pudno unay dayta iti kaaldawantayo. Kas pagarigan, yantangay ti pannakikumplot dagiti Katoliko ti nakatulong iti panagturay ni Hitler idiay Alemania, dakkel met ti sungsungbatan ti Vatican iti pannakapapatay ti innem a milion a Judio a sistematiko a minasaker dagiti Nazi. Mainayon pay, iti kaaldawantayo, nasurok a sangagasut a milion a tattao ti napapatay kadagiti ginasut a gubat. Mapabasol kadi ti palso a relihion no iti daytoy a banag? Wen, iti dua a wagas.

¹⁷ Ti umuna ket adu ngamin a gubat ti nainaig kadagiti di pagkikinnaawatan dagiti relihion. Kas pagarigan, relihion ti makagapu iti kinaranggas a napasamak idiay India iti nagbaetan dagiti Muslim ken Hindu idi 1946-48. Ginasut a ribu a biag ti nakeltay. Ti panagbinnusor ti Iraq ken Iran iti dekada 1980 ket nainaig kadagiti di pagkikinnaawatan dagiti sekta, a nakatayan ti ginasut a ribu. Ti kinaranggas iti nagbaetan dagiti Katoliko ken Protestante idiay Northern Ireland ti nangkeltay iti rinibu a biag. Iti panangadalna iti daytoy a banag, kastoy ti kinuna ti kolumnista a ni C. L. Sulzberger idi 1976: “Nakaam-amak ti kinapudno nga agarup kagudua wenno ad-adu pay kadagiti gubat a mapaspasamak ita iti intero a lubong ket maipuon kadagiti agdadata a panagbibinnusor wenno riri dagiti relihion.” Wen, kasta ti mapaspasamak iti intero a nariribuk a pakasaritaan ti Babilonia a Dakkel.

18. Ania ti maikadua a wagas a nakabasol dagiti relihion ditoy lubong iti panangibukbok iti dara?

¹⁸ Ania ti maikadua a wagas? Iti imatang ni Jehova, dagiti relihion iti lubong ket nakabasol iti panangibukbok iti dara gapu ta dida impapati nga insuro kadagiti pasurotda ti kinapudno maipapan kadagiti kalikaguman ni Jehova kadagiti adipenna. Dida impapati nga insuro kadagiti umili a dagiti pudno nga agdaydayaw iti Dios masapul a tuladenda ni Jesu-Kristo ket ayatenda ti sabsabali aniaman ti nasion a nagtaudanda. (Mikias 4:3, 5; Juan 13:34, 35; Aramid 10:34, 35; 1 Juan 3:10-12) Gapu ta dagitoy ket saan nga isursuro dagiti relihion a mangbukel iti Babilonia a Dakkel, naituggod dagiti pasurotda a makipaset kadagiti di malapdan nga internasional a panaggugubat. Anian a nakabatbatad daytoy iti dua a sangalubongan a gubat a napasamak iti immuna a kagudua ti maika-20 a siglo, nga agpadpada a nangrugi iti Kakristianuan ken nagresulta iti panagpipinnatay dagiti agkakarelihion! No dagiti prinsipio ti Biblia ket inannurot koma ti amin nga agkunkuna a Kristiano, saan koma a pulos a napasamak dagita a gubat.

19. Ania a nakaro a panangibukbok iti dara ti sungsungbatan ti Babilonia a Dakkel?

¹⁹ Ti Babilonia a Dakkel ti panungsungbaten ni Jehova kadagitoy amin a naibukbok a dara. No koma ta dagiti lider ti relihion, nangnangruna dagiti adda iti Kakristianuan, ket insuroda kadagiti miembroda ti kinapudno ti Biblia, saan koma a napasamak ti kasta a nakaro unay a panangibukbok iti dara. Pudno unay ngarud nga iti direkta man wenno saan a direkta a pamay-an, ti Babilonia a Dakkel​—ti dakkel a balangkantis ken ti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion​—ket manungsungbat ken Jehova saan laeng a maigapu iti “dara dagiti mammadto ken dagiti sasanto” nga indadanes ken pinapatayna no di ket uray iti dara “dagidiay amin a napapatay ditoy daga.” Wen, nakabasol ti Babilonia a Dakkel iti nakaro a panangibukbok iti dara. Anian a yamantayo inton madadael met laengen kamaudiananna!

[Kahon iti panid 270]

Ti Supapak ti Pannakikompromiso

Kastoy ti insurat ni Guenter Lewy iti librona a The Catholic Church and Nazi Germany: “No ti turay dagiti Nazi ket sititibker koma a binusor dagiti Katoliko nga Aleman sipud pay idi damo, sabali koma ti nagturongan ti historia ti lubong. Uray koma no dida naparmek ni Hitler ken dida nalapdan ti nagadu a krimen nga inaramidna, simmayaat latta koma ti mararaem a takder ti Simbaan. Mabalin nga adu latta ti natay gapu iti dayta, ngem dagita a sakripisio ket nagpaay koma a pagimbagan ti kaaduan. Ta no ammo koma ni Hitler a dina mapagtalkan ti Alemania, saanna koma a naitured ti nakigubat ket literal koma a minilion a biag ti naispal. . . . Idi a ti rinibu nga Aleman a kimmontra kadagiti Nazi ket tinutuokda agingga ken patay kadagiti kampo konsentrasion ni Hitler, idi nga inkisapda dagiti de-adal nga umili ti Poland, idi a pinapatayda ti ginasut a ribu a Ruso gapu ta imbilangda ida nga Slavic Untermenschen [nababbaba ngem tao], ken idi pinapatayda ti 6,000,000 a tattao gapu ta ‘saanda nga Aryano,’ ti rehimen a nangaramid kadagitoy a krimen ket pinabileg pay ketdi dagiti opisial ti Iglesia Katolika ti Alemania. Nagtalinaed a siuulimek ti Papa idiay Roma, ti naespirituan nga ulo ken kangatuan a mannursuro iti moral ti Iglesia Katolika Romana.”​—Panid 320, 341.

[Ladawan iti panid 268]

“Asika pay, asika pay,” kuna dagiti agtuturay

[Ladawan iti panid 268]

“Asika pay, asika pay,” kuna dagiti komersiante

Kapitulo 38

Idaydayawyo ni Jah Gapu Kadagiti Panangukomna!

1. Ania dagiti sasao a nangngeg ni Juan a “kasla natbag a timek ti maysa a dakkel a bunggoy sadi langit”?

AWANEN ti Babilonia a Dakkel! Talaga a makaparagsak a damag daytoy. Di pakasdaawan a nakangngeg ni Juan kadagiti naragsak nga ebkas ti panagdayaw idiay langit! “Kalpasan dagitoy a banag nangngegko ti kasla natbag a timek ti maysa a dakkel a bunggoy sadi langit. Kinunada: ‘Aleluya!a Ti pannakaisalakan ken ti dayag ken ti pannakabalin kukua ti Diostayo, agsipud ta napudno ken nalinteg dagiti panangukomna. Ta nangipakat iti panangukom iti dakkel a balangkantis a namagrinuker iti daga babaen ti pannakiabigna, ket imbalesna ti dara dagiti adipenna nga adda iti imana.’ Ket dagdagus nga iti maikadua a daras kinunada: ‘Aleluya! b Ket ti asuk manipud kenkuana agtultuloy nga agpangato iti agnanayon ken awan inggana.’”​—Apocalipsis 19:1-3.

2. (a) Ania ti kaipapanan ti sao nga “Aleluya,” ken ania ti ipakita ti namindua a pannakangngeg ni Juan iti dayta? (b) Asino ti mapadayawan iti pannakadadael ti Babilonia a Dakkel? Ilawlawagmo.

² Talaga nga Aleluya! Dayta a sao kaipapananna “Idaydayawyo ni Jah,” ket ti “Jah” isu ti napaababa a pannakaibalikas ti nagan ti Dios a Jehova. Maipalagip kadatayo ditoy ti idagdagadag ti salmista: “Tunggal agang-anges a banag​—idaydayawna koma ni Jah. Idaydayawyo ni Jah!” (Salmo 150:6) Ti pannakangngeg ni Juan iti nakaragragsak a panangkanta ti nailangitan a koro iti “Aleluya!” a namindua iti daytoy a paset ti Apocalipsis ipakitana ti panagtultuloy ti panangipalgak ti Dios iti kinapudno. Ti Dios iti Kristiano a Griego a Kasuratan isu met laeng ti Dios iti immun-una a Hebreo a Kasuratan, ket Jehova ti naganna. Ti Dios a nangimaniobra iti pannakaparmek ti nagkauna a Babilonia inukom ken dinadaelna itan ti Babilonia a Dakkel. Maikari ni Jehova iti amin a dayag gapu iti dayta a gapuanan! Napasamak dayta a panangrippuog gapu iti pannakabalin ti Dios, saan ket a gapu iti bileg dagiti nasion nga inusarna a namagwalangwalang iti Babilonia a Dakkel. Ni Jehova laeng ti bigbigentayo a manangisalakan.​—Isaias 12:2; Apocalipsis 4:11; 7:10, 12.

3. Apay a ti dakkel a balangkantis maikari unay iti pannakaukomna?

³ Apay a maikari unay ti dakkel a balangkantis iti kasta a pannakaukom? Sigun iti linteg nga inted ni Jehova ken Noe​—ken iti sangatauan babaen kenkuana​— masupapakan iti ipapatay ti naulpit a panangibukbok iti dara. Sagudayen met dayta ti linteg ti Dios iti Israel. (Genesis 9:6; Numeros 35:20, 21) Mainayon pay, iti sidong ti Mosaiko a Linteg, ipapatay ti supapak ti pisikal ken naespirituan a pannakiabig. (Levitico 20:10; Deuteronomio 13:1-5) Ti Babilonia a Dakkel ket rinibu a tawenen a mangibukbukbok iti dara ken maysa a napeklan a mannakikamalala. Kas pagarigan, ti pagannurotan ti Iglesia Romana Katolika a mangiparit iti pannakiasawa dagiti padi nagresulta iti nakaro nga imoralidad dagiti adu a padi, ket adu kadakuada ti naakaran iti AIDS. (1 Corinto 6:9, 10; 1 Timoteo 4:1-3) Ngem dagiti kangrunaan a basolna, a “namuntuon a tumukno sadi langit,” isu dagiti nakaal-alingget nga aramid ti naespirituan a pannakikamalalana​—nga isu ti panangisurona kadagiti kinaulbod ken pannakinaminna kadagiti rinuker a politiko. (Apocalipsis 18:5) Yantangay dimteng met laengen ti pannakadusana, ipukpukkaw itan ti umariwekwek idiay langit ti maikadua nga Aleluya.

4. Ania ti isimbolo ti asuk ti Babilonia a Dakkel nga “agtultuloy nga agpangato iti agnanayon ken awan inggana”?

⁴ Napuoran ti Babilonia a Dakkel a kas iti maysa a naparmek a siudad, ket ti asukna “agtultuloy nga agpangato iti agnanayon ken awan inggana.” No ti maysa a literal a siudad ket puoran dagidiay armada a nangparmek iti dayta, agtultuloy nga agpangato ti asukna bayat a napudot pay dagiti dapo. Masinit ti siasinoman a mangpadas a mangbangon manen iti dayta bayat nga agas-asuk ken napudot pay laeng dagiti rebba. Yantangay “agnanayon” nga agpangato ti asuk ti Babilonia a Dakkel kas mangipakita a din agbalbaliw ti pannakaukomna, awanto ti makabael a mangbangon manen iti dayta managbasol unay a siudad. Agnanayonton nga awan ti palso a relihion. Talaga a madaydayaw ni Jah!​—Idiligmo ti Isaias 34:5, 9, 10.

5. Ania ti aramiden ken kuna ti 24 a panglakayen ken ti uppat a sibibiag a parsua? (b) Apay nga adayo a mas makaay-ayo ti koro nga Aleluya ngem ti Aleluya a makankanta kadagiti simbaan ti Kakristianuan?

⁵ Iti immun-una a sirmata, nakita ni Juan ti uppat a sibibiag a parsua iti aglikmut ti trono, agraman ti 24 a panglakayen a mangiladawan kadagiti agtawid iti Pagarian iti nadayag a nailangitan a saadda. (Apocalipsis 4:8-11) Ita makitana manen ida bayat a gumgumluong ti maikatlo a panangidaydayawda ken ni Jah gapu iti pannakadadael ti Babilonia a Dakkel: “Ket ti duapulo ket uppat a panglakayen ken ti uppat a sibibiag a parsua nagruknoyda ket nagdaydayawda iti Dios a situtugaw iti trono, ket kinunada: ‘Amen! Aleluya!’”c (Apocalipsis 19:4) Daytoy nadaeg a koro a pammadayaw ken ni Jehova ket kanayonan ngarud ti “baro a kanta” a panangitan-ok iti Kordero. (Apocalipsis 5:8, 9) Kantaenda itan ti nadayag a koro ti panagbiktoria, nga ipaayda ti amin a dayag iti Soberano nga Apo Jehova gapu iti naan-anay a panagbiktoriana maibusor iti dakkel a balangkantis, ti Babilonia a Dakkel. Dagitoy nga Aleluya ket adayo a mas makaay-ayo ti pannakakantada ngem kadagiti koro nga Aleluya a makankanta kadagiti simbaan ti Kakristianuan, a no sadino mauy-uyaw ken saan a mapadpadayawan ni Jehova wenno Jah. Ti kasta a barengbareng a panagkanta a pakaumsian ti nagan ni Jehova ket agnanayonen a napaulimek!

6. Makintimek ti nangngegan, ania ti idagdagadagna, ken siasino dagiti nakiraman a simmungbat?

⁶ Idi 1918 nga inrugi ni Jehova a gunggonaan ‘dagidiay agbuteng iti naganna, ti bassit ken ti dakkel’​—a ti umuna kadagitoy isu dagiti napulotan a Kristiano a nagtalinaed a matalek agingga ken patay, a pinagungar ken insaadna kadagiti nailangitan a ranggo dagiti 24 a panglakayen. (Apocalipsis 11:18) Dagiti dadduma makitimpuyogda kadagitoy a mangkanta kadagiti Aleluya, ta kuna ni Juan: “Kasta met, rimmuar ti maysa a timek manipud iti trono ket kinunana: ‘Idaydayawyo ti Diostayo, dakayo amin nga adipenna, nga agbuteng kenkuana, dagiti babassit ken dagiti dadakkel.’” (Apocalipsis 19:5) “Timek” daytoy ti Pannakangiwat ni Jehova, ti mismo nga Anakna a ni Jesu-Kristo, nga agtaktakder “iti nagtengngaan ti trono.” (Apocalipsis 5:6) Saan laeng nga idiay langit no di ket uray ditoy daga, “dakayo amin nga adipenna” makipagkantakayo, bayat a ti napulotan a klase Juan ti mangidadaulo ditoy daga. Anian a siraragsak unay dagitoy a mangtungpal iti bilin nga: “Idaydayawyo ti Diostayo”!

7. Kalpasan a madadael ti Babilonia a Dakkel, siasino dagiti mangidaydayaw ken Jehova?

⁷ Wen, dagiti kameng ti dakkel a bunggoy naibilangda met kadagitoy nga adipen. Sipud idi 1935, rimmuar dagitoy manipud Babilonia a Dakkel ket matungtungpal kadakuada ti kari ti Dios: “Bendisionannanto dagidiay agbuteng ken Jehova, dagidiay babassit kasta met dagidiay dadakkel.” (Salmo 115:13) Inton madadael ti arig balangkantis a Babilonia, minilionto kadakuada ti makitimpuyog iti klase Juan ken amin a nailangitan a buyot a ‘mangdaydayaw iti Diostayo.’ Inton agangay, dagidiay mapagungarto ditoy daga, agdinamagda man wenno saan, di pagduaduaan a kantaenda ti ad-adu pay nga Aleluya inton maammuanda nga agnanayon nga awanen ti Babilonia a Dakkel. (Apocalipsis 20:12, 15) Maiturong ken Jehova ti amin a dayaw gapu iti agkallangogan a panagballigina maibusor iti bakbaketanen a balangkantis!

8. Ania ti iparegta kadatayo ita dagiti nailangitan a koro ti panagdayaw a nasaksian ni Juan, sakbay a madadael ti Babilonia a Dakkel?

⁸ Anian a pammaregta ti itden amin daytoy kadatayo tapno makiramantay a naan-anay iti agdama a trabaho ti Dios! Sapay koma ta amin nga adipen ni Jah naimpusuan ken sigaganetget nga iwaragawagda dagiti panangukom ni Jehova, agraman ti naindaklan a namnama nga itden ti Pagarian, itan, sakbay a ti Babilonia a Dakkel maikkat iti nagsakayanna sa madadael.​—Isaias 61:1-3; 1 Corinto 15:58.

‘Aleluya—Ni Jehova ket Ari!’

9. Apay a nakabilbileg, nadaeg nga aweng ti naudi nga Aleluya?

⁹ Addada pay dagiti panggapuan nga agragsak, kas ibaga kadatayo ni Juan: “Ket nangngegko ti kasla timek ti maysa a dakkel a bunggoy ken kasla daranudor ti adu a danum ken kasla daranudor dagiti napigsa a gurruod. Kinunada: ‘Aleluya,d agsipud ta ni Jehova a Diostayo, ti Mannakabalin-amin, nangrugin nga agturay kas ari.’” (Apocalipsis 19:6) Daytoy naudi a panangidaydayaw ken ni Jah ti mamagbalin iti proklamasion a kuadrado wenno nabalanse a naimbag. Gumgumluong a nailangitan nga aweng daytoy, nadaydayag ngem ti aniaman a natauan a koro, nadadaeg ngem ti aniaman a dissuor ditoy daga, ken ad-adda a nakaam-amak ngem ti aniaman a gurruod iti tangatang. Agrambak dagiti linaklaksa a timek idiay langit gapu ta “ni Jehova a Diostayo, ti Mannakabalin amin, nangrugin nga agturay kas ari.”

10. Iti ania nga anag a mangrugin nga agturay ni Jehova kas ari kalpasan ti pannakalangalang ti Babilonia a Dakkel?

¹⁰ Ngem kasano a ni Jehova nangrugin nga agturay? Adun a milenio ti naglabas sipud idi kinuna ti salmista: “Ti Dios isu ti Arik manipud idi nabayagen a tiempo.” (Salmo 74:12) Kasano a maikanta ti nailangitan a koro a “ni Jehova . . . nangrugin nga agturay kas ari” idinto ta nabayagen nga ari uray sakbay pay dayta? Ngamin, no nadadaelen ti Babilonia a Dakkel, awanen dayta nadursok a karibalna a mangisiasi iti panagtulnog Kenkuana kas ti Soberano iti Uniberso. Awanton ti palso a relihion a mangsugsog kadagiti agtuturay ditoy daga a bumusor Kenkuana. Idi nagpatingga ti panangituray ti nagkauna a Babilonia iti lubong, nangngeg ti Sion daytoy pannakaiwaragawag ti balligi: “Ti Diosmo nagbalinen nga ari!” (Isaias 52:7) Kalpasan ti pannakaipasngay ti Pagarian idi 1914, inwaragawag ti 24 a panglakayen: “Agyamankami kenka, Jehova a Dios . . . agsipud ta innalamon ti naindaklan a pannakabalinmo ket nangrugikan nga agturay kas ari.” (Apocalipsis 11:17) Ita, kalpasan ti pannakaduprak ti Babilonia a Dakkel, naipukkaw manen: “Ni Jehova . . . nangrugin nga agturay kas ari.” Awanen ti nabati a didiosen nga aramid ti tao a mangkarit iti kinasoberano ti pudno a Dios a ni Jehova!

Asidegen ti Panagkasar ti Kordero!

11, 12. (a) Ania ti awag idi ti nagkauna a Jerusalem iti nagkauna a Babilonia, a nangipasdek iti ania a padron no maipapan iti Baro a Jerusalem ken ti Babilonia a Dakkel? (b) Gapu iti pannakaparmek ti Babilonia a Dakkel, ania ti kantaen ken iyanunsio dagiti nailangitan a buyot?

¹¹ “Sika a babai a kabusorko”! Kasta ti panangtukoy ti Jerusalem, ti disso a nakaisaadan ti templo a pagdaydayawan ken Jehova, iti Babilonia a managrukbab iti ladawan. (Mikias 7:8) Kasta met, “ti nasantuan a siudad, ti Baro a Jerusalem,” a buklen ti nobia a 144,000 a miembro, adda nasayaat a panggapuanna a mangibilang iti Babilonia a Dakkel kas kabusorna. (Apocalipsis 21:2) Ngem kamaudiananna, ti dakkel a balangkantis nagsagaban iti rigat, didigra, ken pannakarba. Isu ket saan a naisalakan dagiti espiritistiko nga aramidna ken dagiti astrologona. (Idiligmo ti Isaias 47:1, 11-13.) Talaga a dakkel a panagballigi dayta para iti pudno a panagdayaw!

¹² Itan ta napukawen nga agnanayon ti makarimon a balangkantis, ti Babilonia a Dakkel, mabalinen nga iturong ti atension iti di natulawan a birhen a nobia ti Kordero! Gapuna, agkankanta a siraragsak dagiti nailangitan a buyot kas pammadayaw ken Jehova: “Agrag-otayo ken agragsaktayo iti napalalo, ket idayawtayo, agsipud ta ti panagkasar ti Kordero dimtengen ket ti asawana naisagananan ti bagina. Wen, naipalubos kenkuana a makawesan iti nasileng, nadalus, napino a lienso, ta ti napino a lienso iladawanna dagiti nalinteg nga aramid dagiti sasanto.”​—Apocalipsis 19:7, 8.

13. Ania a panagsagana para iti panagkasar ti Kordero ti maar-aramid iti sinigsiglon?

¹³ Adun a siglo a mangar-aramid ni Jesus iti naayat a panagsagana para iti daytoy nailangitan a panagkasar. (Mateo 28:20; 2 Corinto 11:2) Agtultuloy ti pananggugorna iti 144,000 a mangbukel iti naespirituan nga Israel tapno “maiparangna iti bagina ti kongregasion iti kinangayed dayta, nga awanan mulit wenno karetket wenno aniaman kadagiti kasta a banag, no di ket nasantuan koma dayta ken awan pakapilawanna.” (Efeso 5:25-27) Tapno magun-odanda ti “gunggona a panagpangato nga ayab ti Dios,” tunggal maysa a napulotan a Kristiano kasapulan nga uksobenna ti daan a personalidad agraman dagiti aramid dayta, ikawesna ti baro a Nakristianuan a personalidad, sa agaramid iti kinalinteg buyogen ti “amin a kararua a kas maipaay ken Jehova.”​—Filipos 3:8, 13, 14; Colosas 3:9, 10, 23.

14. Kasano nga inkagumaan ni Satanas a mulitan dagiti agbalin a kameng ti asawa ti Kordero?

¹⁴ Sipud idi Pentecostes 33 K.P., us-usaren ni Satanas ti Babilonia a Dakkel kas instrumento tapno mamulitanna dagiti agbalin a kameng ti asawa ti Kordero. Idi arinunos ti umuna a siglo, nangimula kadagiti bin-i ti Nababiloniaan a relihion iti uneg ti kongregasion. (1 Corinto 15:12; 2 Timoteo 2:18; Apocalipsis 2:6, 14, 20) Kastoy ti panangdeskribir ni apostol Pablo kadagidi a mangdaddadael iti pammati: “Ta ti kakasta a tattao ulbodda nga apostol, manangallilaw a trabahador, a pagbalbalinenda ti bagbagida a kasla apostol ni Kristo. Ket di pakasdaawan, ta ni Satanas a mismo pagbalbalinenna ti bagina a kasla anghel ti lawag.” (2 Corinto 11:13, 14) Kadagiti simmaganad a siglo, ti apostata a Kakristianuan, a kas met laeng kadagiti dadduma pay a paset ti Babilonia a Dakkel, kinawesanna ti bagina iti kinabaknang ken pribilehio, “purpura ken eskarlata, . . . balitok ken napateg a bato ken kadagiti perlas.” (Apocalipsis 17:4) Dagiti papa ken klerona nakikumplotda kadagiti mawaw iti dara nga emperador, a kas kada Constantino ken Carlomagno. Pulos a saan a nagkawes ti Babilonia a Dakkel kadagiti “nalinteg nga aramid dagiti sasanto.” Kinapudnona, kas agpampammarang a nobia, isu ket obra maestra ti panangallilaw ni Satanas. Kamaudiananna, agnanayon nga awanen!

Nakasaganan ti Asawa ti Kordero

15. Kasano a naaramid ti pannakaselio, ket ania ti makalikaguman iti maysa a napulotan a Kristiano?

¹⁵ Gapuna, kalpasan ti agarup 2,000 a tawen, nakasaganan dagiti 144,000 a kameng ti klase nobia. Ngem kaano a maikuna a ‘nakasaganan ti asawa ti Kordero’? Manipud idi Pentecostes 33 K.P., dagiti namati a napulotan in-inut a ‘naselioanda iti naikari a nasantuan nga espiritu,’ kas pananguray iti “aldaw a pannakaluk-at babaen ti subbot.” Kas kuna ni apostol Pablo, ti Dios “inkabilna met ti markana kadatayo ket intedna kadatayo ti tanda ti banag a dumteng, a dayta ket, ti espiritu, iti puspusotayo.” (Efeso 1:13; 4:30; 2 Corinto 1:22) “Naayaban ken napili” ti tunggal napulotan a Kristiano, ken pinaneknekanna nga isu ket “matalek.”​—Apocalipsis 17:14.

16. (a) Kaano a naan-anay ti pannakaselio ni apostol Pablo, ken kasanotay nga ammo? (b) Kaano a ‘nakasaganan’ a naan-anay ti asawa ti Kordero?

¹⁶ Kalpasan ti pannakasubokna iti adu a dekada, naikuna a mismo ni Pablo: “Nakirupakak iti nasayaat a dangadang, tinarayko ti tarayen agingga iti pagpatinggaan, inalagadko ti pammati. Manipuden itoy a tiempo sisasaganan maipaay kaniak ti korona ti kinalinteg, nga itdento kaniak ti Apo, ti nalinteg nga ukom, kas maysa a gunggona iti dayta nga aldaw, ngem saan laeng a kaniak, no di ket kasta met kadagidiay amin a nagayat iti pannakaiparangarangna.” (2 Timoteo 4:7, 8) Agparang a naan-anay idin ti pannakaselio ti apostol, nupay adda pay laeng iti lasag ken agsagabanto pay kas martir. Umasping iti dayta, dumtengto ti panawen a naselioanen kas kukua ni Jehova ti tunggal maysa kadagiti amin a natda ditoy daga a kameng ti 144,000. (2 Timoteo 2:19) Iti dayta a gundaway, naan-anayton a nakasagana ti asawa ti Kordero​—nga inawaten ti kaaduan kadagiti 144,000 ti nailangitan a gunggonada ken dagidiay adda pay la ditoy daga ket naanamongan ken naselioandan kas dagidiay matalek.

17. Kaano a maangay ti kasar ti Kordero?

¹⁷ Iti dayta a tiempo iti pagorasan ni Jehova, inton naan-anayen a naselioan ti 144,000, palusposanen dagiti anghel ti uppat nga angin ti dakkel a rigat. (Apocalipsis 7:1-3) Umuna, maiwayat ti pannakadusa ti arig balangkantis a Babilonia a Dakkel. Kalpasanna, ni nagbiktoria a Kristo sidadaras nga isayangkatna ti Armagedon tapno dadaelenna ti nabati pay a paset ti organisasion ni Satanas ditoy daga ken, kamaudiananna, igarangugongna ni Satanas ken dagiti sairona iti mangliwengliweng. (Apocalipsis 19:11–20:3) No adda siasinoman kadagiti matalek ti addanto pay ditoy daga, awan duadua a magun-oddanto ti nailangitan a gunggonada di agbayag kalpasan a maan-anay ni Kristo ti panangparmekna ket kaduaandanto dagiti padada a kameng ti klase nobia. Kalpasanna, iti naituding a tiempo ti Dios, maangayton ti kasar ti Kordero!

18. Kasano ti panangdeskribir ti Salmo 45 iti panagsasagadsad dagiti pasamak no maipapan iti panagkasar ti Kordero?

¹⁸ Ti naimpadtuan a salaysay iti Salmo 45 deskribirenna ti panagsasaganad dagiti pasamak. Umuna, agsakay ti agturturayen nga Ari tapno parmekenna dagiti kabusorna. (Bersikulo 1-7) Kalpasanna, maangay ti kasar, a ti nailangitan a nobia ket as-asikasuen ditoy daga dagiti birhen a kakaduana​—ti dakkel a bunggoy. (Bersikulo 8-15) Kalpasanna agbalin a nabunga ti panagasawada, ta dagidiay napagungar a tattao agbalinda a perpekto iti sidong ti panangaywan dagiti “piprinsipe iti intero a daga.” (Bersikulo 16, 17) Anian a makaparagsak dagita a bendision a nainaig iti panagkasar ti Kordero!

Naragsak Dagidiay Naawis

19. Ania ti maikapat kadagiti pito a kinaragsak iti Apocalipsis, ket siasino dagiti makiraman iti dayta a kinaragsak?

¹⁹ Isurat itan ni Juan ti maikapat kadagiti pito a kinaragsak iti Apocalipsis: “Ket [ti anghel a mangipalpalgak kadagitoy ken Juan] ibagana kaniak: ‘Isuratmo: Naragsak dagidiay naawis iti pangrabii ti panagkasar ti Kordero.’ Kasta met, ibagana kaniak: ‘Dagitoy ti napudno a sasao ti Dios.’” (Apocalipsis 19:9)e Dagidiay naawis “iti pangrabii ti panagkasar ti Kordero” isuda dagiti miembro ti klase nobia. (Idiligmo ti Mateo 22:1-14.) Amin a kameng ti napulotan a nobia maragsakanda iti daytoy a pannakaawisda. Kaaduan kadagiti naawis addadan sadi langit, ti pakaangayan ti pangrabii ti kasar. Gapu ta naawisda, naragsak met dagidiay adda pay la ditoy daga. Sigurado ti puestoda iti pangrabii ti kasar. (Juan 14:1-3; 1 Pedro 1:3-9) Inton mapagungarda idiay langit, ti intero a nagkaykaysa a nobia kaduaannanton ti Kordero iti dayta nakaragragsak unay a panagkasar.

20. (a) Ania ti kaipapanan ti sasao a: “Dagitoy ti napudno a sasao ti Dios”? (b) Kasano a naapektaran ni Juan iti kinuna ti anghel, ket ania ti imbaga ti anghel?

²⁰ Innayon ti anghel a “dagitoy ti napudno a sasao ti Dios.” Daytoy sao a “napudno” isu ti patarus ti Griego nga a·le·thi·nosʹ ket kayuloganna “napaypayso” wenno “mapagpannurayan.” Yantangay talaga a naggapu ken Jehova dagitoy a sasao, mapagtalkan ken mapagpannurayan dagitoy. (Idiligmo ti 1 Juan 4:1-3; Apocalipsis 21:5; 22:6.) Kas maysa kadagiti naawis iti dayta a kasar, sigurado a naragsakan unay ni Juan idi nangngegna dayta ken iti panangpampanunotna kadagiti bendision nga agur-uray iti klase nobia. Napalalo unay ti pannakatignayna nga uray la a binalakadan pay ketdi ti anghel, kas insalaysay ni Juan: “Iti kasta nagruknoyak iti sanguanan dagiti sakana tapno agdaydayawak kenkuana. Ngem ibagana kaniak: ‘Agannadka! Dika aramiden dayta! Maysaak laeng a padam nga adipen ken pada ti kakabsatmo nga addaan iti trabaho a panangsaksi ken Jesus. Agdaydayawka iti Dios.’”​—Apocalipsis 19:10a.

21. (a) Ania ti ipalgak ti Apocalipsis no maipapan kadagiti anghel? (b) Ania ti rumbeng a panangmatmat dagiti Kristiano kadagiti anghel?

²¹ Iti intero nga Apocalipsis, naisangsangayan ti pannakaiparangarang ti kinamatalek ken kinaanep dagiti anghel. Nairamanda iti kalasugan ti naipalgak a kinapudno. (Apocalipsis 1:1) Tumultulongda kadagiti tattao iti trabaho a panangikasaba iti naimbag a damag ken iti pannakaibuyat dagiti simboliko a saplit. (Apocalipsis 14:6, 7; 16:1) Nakigubatda a kadua ni Jesus idi maitapuak ni Satanas ken dagiti anghelna manipud langit, ket makigubatda manen a kadua ni Jesus inton Armagedon. (Apocalipsis 12:7; 19:11-14) Kinapudnona, makapanda iti mismo a saklang ni Jehova. (Mateo 18:10; Apocalipsis 15:6) Kaskasdi, nanumoda laeng nga ad-adipen ti Dios. Ti nasin-aw a panagdayaw iparitna ti panagdayaw kadagiti anghel wenno uray ti relatibo laeng a panagdayaw ken ti panagdayaw iti Dios babaen dagiti “santo” wenno anghel. (Colosas 2:18) Ni laeng Jehova ti pagdayawan dagiti Kristiano, nga umararawda kenkuana baeten ti nagan ni Jesus.​—Juan 14:12, 13.

Ti Paset ni Jesus iti Padto

22. Ania ti imbaga ti anghel ken ni Juan, ken ania ti kaipapanan dagita a sasao?

²² Kuna pay ti anghel: “Ta ti panangsaksi ken Jesus isu ti mangipaltiing iti panagipadto.” (Apocalipsis 19:10b) Kasano a kasta? Kaipapanan dayta a ni Jesus ken ti akemna kadagiti panggep ni Jehova ti nakaigapuan ti amin a naipaltiing a padto. Ti immuna a padto iti Biblia inkarina ti iyaay ti maysa a bin-i. (Genesis 3:15) Ni Jesus dayta a Bin-i. Dagiti simmaganad a palgaak buklenda ti dakkel a naimpadtuan a kinapudno mainaig iti daytoy a nagpateg a kari. Kinuna ni apostol Pedro iti manamati a Gentil a ni Cornelio: “Kenkuana [ni Jesus] dagiti amin a mammadto mangsaksida.” (Aramid 10:43) Agarup 20 a tawen kalpasanna, kinuna ni apostol Pablo: “Uray no kasano ti kaadu dagiti kari ti Dios, nagbalinda a Wen babaen kenkuana [ni Jesus].” (2 Corinto 1:20) Kalpasan ti sabali pay nga 43 a tawen, ipalagip a mismo kadatayo ni Juan: “Ti kinapudno dimteng baeten ken Jesu-Kristo.”​—Juan 1:17.

23. Apay a ti nangato a saad ken dakkel nga autoridad ni Jesus saanna a kissayan ti panagdaydayawtayo ken ni Jehova?

²³ Kissayan kadi dayta ti panagdaydayawtayo ken ni Jehova? Saan. Laglagipem ti panamagannad ti anghel: “Agdaydayawka iti Dios.” Di pulos pinadas ni Jesus ti makiribal ken ni Jehova. (Filipos 2:6) Pudno, naibaga iti amin nga anghel nga ‘agruknoyda koma ken ni Jesus,’ ken amin a parsua masapul a bigbigenda ti nangato a saadna tapno “iti nagan ni Jesus agparintumeng koma ti tunggal tumeng.” Ngem paliiwem ta maaramid daytoy a ‘pakaipadayagan ti Dios nga Ama’ ken isu ti nangibilin iti dayta. (Hebreo 1:6; Filipos 2:9-11) Ni Jehova impaayanna ni Jesus iti dakkel nga autoridad, isu a maidaydayaw ti Dios no bigbigentayo dayta nga autoridad. No saantayo nga agpaituray ken ni Jesus, kaipapananna nga ilaklaksidtayo a mismo ni Jehova a Dios.​—Salmo 2:11, 12.

24. Ania a dua a nagsayaat a pasamak ti in-inanamaentayo, ken ania a sasao ti rumbeng nga iyebkastayo?

²⁴ No kasta, agkaykaysatayo koma a mangyebkas iti panglukat a sasao ti Salmo 146 agingga iti 150: “Idaydayawyo ni Jah!” Sapay koma ta gumluong dagiti koro nga Aleluya kas panangnamnama iti panagballigi ni Jehova maibusor iti Nababiloniaan a sangalubongan nga imperio ti palso a relihion! Ken sapay koma ta rumayray ti rag-o bayat nga umas-asideg ti panagkasar ti Kordero!

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 273]

“Surat Para iti Sodoma ken Gomorra”

Iti babaen dayta a paulo, ti Nobiembre 12, 1987 a Daily Telegraph ti London impadamagna ti maipapan iti kalikagum a naidatag iti General Synod ti Church of England. Indarirag daytoy ti pannakailaksid dagiti homoseksual a “Kristiano” manipud iti iglesia. Kinuna ti kolumnista a ni Godfrey Barker: “Ti Arsobispo ti Canterbury sileleddaang a kinunana idi kalman: ‘No kas pagarigan ta suratan ni San Pablo ti Church of England, nasayaat nga iyimtuodtayo no ania ngata a kita ti surat dayta.’” Inkomento a mismo ni Mr. Barker: “Ti sungbat, surat para iti Sodoma ken Gomorra,” sana innayon: “Iti panagkuna ni Dr. Runcie [ti arsobispo], mabalin a kasla Roma, Kap. 1 ti pannakaisurat dayta.”

Ti mannurat inadawna ti sasao ni Pablo iti Roma 1:26-32: “Binay-an ti Dios a dagiti derrep kadagiti pusoda agbanag iti kinarugit . . . Dagiti lallaki agar-aramidda kadagiti nakababain nga aramid kadagiti lallaki . . . nupay ammoda ti pangngeddeng ti Dios a maikari a matay dagidiay mangar-aramid kadagita, aramidenda latta dagita ket anamonganda pay dagidiay agaramid kadagita.” Ingngudona: “Maringgoran laeng ni San Pablo kadagiti makimismisa. Ti parikut ni Dr. Runcie ket dagiti mangmismisa.”

Apay nga adda ti kasta a parikut ti arsobispo? Kastoy ti impakaammo dagiti dakkel a paulo iti Oktubre 22, 1987 a Daily Mail ti London: “‘Bakla ti maysa iti kada tallo a padi’ . . . ‘Agrikep ti Church of England’ no maaramid ti kampania a panangilaksid kadagiti homoseksual.” Kas naadaw iti report, kastoy ti kinuna ti “reberendo” a sekretario heneral ti Lesbian and Gay Christian Movement: “Marba ti Iglesia no maanamongan dayta a kalikagum, ket ammo dayta ti Arsobispo ti Canterbury. Mamatikami a bakla ti 30 agingga 40 a porsiento kadagiti amin a klero iti Church of England. Ken isuda ti kaaktibuan iti ministerio ti Simbaan.” Di pagduaduaan a ti bumasbassit a bilang dagiti makimismisa ti maysa a pakakitaan iti pannakarurodda iti sumaksaknap a ministerio dagiti homoseksual.

Ania ti inkeddeng ti sinodo ti simbaan? Dandani amin, 388 a miembro (95 porsiento kadagiti klero), ti nagbutos a saan a mapatgan ti kalikagum. Mainaig iti dayta, impadamag ti The Economist a Nobiembre 14, 1987: “Ti Church of England saanna a naan-anay a kondenaren dagiti homoseksual nga aramid. Ti pakabuklan ti sinodo, ti parliamento ti Iglesia, a nangikabilangan kadagiti homoseksual a klero, inkeddengna ita a lawas a dagiti homoseksual nga aramid ket saan a basol, saan a kas iti pannakiabig ken pannakikamalala: ‘saanda laeng a matungtungpal a naan- anay ti pagalagadan’ a ti ‘seksual a panagdenna ket ebkas ti naan-anay a pannakaikumit a maitutop laeng kadagiti permanente nga agassawa.’” Kas panangiduma iti takder ti Arsobispo ti Canterbury iti prangka a sasao ni apostol Pablo iti Roma 1:26, 27, inadaw ti The Economist ti sasao ni Pablo sana pinauluan iti, “Ammo ni San Pablo no ania ti kayat a sawen ti imbagana.”

Ammo met ni Jesu-Kristo no ania ti kayat a sawen ti imbagana babaen ti nabatad a sasao. Kinunana a “nalaklakanto a maibturan ti daga ti Sodoma ti Aldaw ti Panangukom” ngem kadagiti relihionista a nangilaksid iti mensahena. (Mateo 11:23, 24) Ti kayat a sawen ni Jesus ditoy, dakdakkel ti sungsungbatan dagidiay panguluen ti relihion a nangilaksid iti Anak ti Dios ken kadagiti sursurona ngem kadagidi taga-Sodoma. Kuna ti Judas 7 a naglak-am dagidi taga-Sodoma iti “pannakaukom a dusa ti agnanayon nga apuy,” a kayatna a sawen, agnanayon a pannakadadael. (Mateo 25:41, 46) Anian ti pannakadusanto ngarud dagiti makunkuna a Kristiano a lider a sibubulsek a mangyad-adayo kadagiti arbanda manipud kadagiti nangato a moral a pagalagadan ti Pagarian ti Dios ken mangiturturong kadakuada kadagiti nalulok, dakes nga aramid daytoy a lubong! (Mateo 15:14) Maipapan iti palso a relihion, ti Babilonia a Dakkel, idagdagadag ti timek manipud langit: “Rummuarkayo kenkuana, tattaok, no saanyo a kayat ti makiraman kenkuana kadagiti basolna, ken no saanyo a kayat ti umawat iti paset dagiti saplitna.”​—Apocalipsis 18:2, 4.

[Dagiti ladawan iti panid 275]

Ikallangogan ti langit ti uppat nga Aleluya, nga idaydayawna ni Jah gapu iti naan-anay a panagballigina maibusor iti Babilonia a Dakkel

Kapitulo 39

Ti Mannakigubat nga Ari Agballigi Inton Armagedon

Sirmata 13​—Apocalipsis 19:11-21

Suheto: Idauluan ni Jesus dagiti buyot ti langit tapno dadaelenda ti sistema ti bambanag ni Satanas

Panawen a pannakatungpalna: Kalpasan ti pannakadadael ti Babilonia a Dakkel

1. Ania ti Armagedon, ket ania a pasamak ti mangiturong iti dayta?

ARMAGEDON​—sao a pagbutbutngan ti adu! Ngem kadagiti mangipatpateg iti kinalinteg, dayta a sao ipakdaarna ti nabayagen a maur-uray nga aldaw inton iwayat ni Jehova ti naan-anay a panangukomna kadagiti nasion. Saan a gubat ti tao dayta no di ket “gubat ti naindaklan nga aldaw ti Dios a Mannakabalin amin”​—ti aldaw a panangbalesna kadagiti agturay iti daga. (Apocalipsis 16:14, 16; Ezequiel 25:17) Babaen ti pannakalangalang ti Babilonia a Dakkel, nangruginton ti dakkel a rigat. Kalpasanna, iti panangsugsog ni Satanas, ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal ken ti sangapulo a sarana ipamaysadanto a rauten ti ili ni Jehova. Ti Diablo, a nakaronto unayen ti pungtotna iti arig babai nga organisasion ti Dios, determinado nga usarenna dagiti pasurotna a manggubat kadagiti natda iti bin-i ti babai. (Apocalipsis 12:17) Daytanto ti maudi a gundaway ni Satanas!

2. Asino ni Gog ti Magog, ken kasano ti panangtignay kenkuana ni Jehova a rumaut iti mismo nga ili ti Dios?

² Ti narungsot nga iraraut ti Diablo ket nalawag a nadeskribir iti Ezequiel kapitulo 38. Iti dayta a kapitulo, ni naitapuak a Satanas ket naawagan “Gog iti daga ti Magog.” Mangikabil ni Jehova kadagiti piguratibo a kawit kadagiti panga ni Gog, tapno guyodenna a rumaut agraman ti dakkel nga armadana. Kasanona nga aramiden dayta? Iturongnanto ti imatang ni Gog kadagiti Saksina kas awanan gaway a tattao a “naummong a sangsangkamaysa manipud kadagiti nasion, daydiay agur-urnong iti kinabaknang ken sanikua, dagidiay agnanaed iti tengnga ti daga.” Isuda laeng dagiti tattao ditoy daga a saan nga agdaydayaw iti atap nga animal ken ti ladawanna. Ti naespirituan a bileg ken kinarang-ayda ti mamagpungtot ken ni Gog. Gapuna, ni Gog ken ti dakkel nga armadana, a pakairamanan ti atap nga animal a naggapu iti baybay ken ti sangapulo a sarana, agaaripunoda a mangpapatay kadakuada. Ngem saan a kas iti Babilonia a Dakkel, ti Dios salaknibanna ti nadalus nga ilina!​—Ezequiel 38:1, 4, 11, 12, 15; Apocalipsis 13:1.

3. Kasano ti panangpaksiat ni Jehova kadagiti buyot ni Gog?

³ Kasano ti panangpaksiat ni Jehova ken ni Gog ken iti amin a bunggoyna? Umimdengka! “‘Mangayabakto iti kampilan maibusor kenkuana iti intero a nakabambantay a rehionko,’ kuna ti Soberano nga Apo Jehova. ‘Ti kampilan ti tunggal maysa maibusorto iti bukodna a kabsat.’” Ngem iti dayta a riribuk awanto ti maaramidan dagiti nuklear wenno gagangay nga armas, ta kuna ni Jehova: “Iyegkonto ti bagik iti panangukom kenkuana, babaen iti angol ken babaen iti dara; ket ti manglayus a bayakabak ken ur-uraro, apuy ken asupre pagtuduekto kenkuana ken kadagiti bunggoyna ken iti adu nga ili a maikuyogto kenkuana. Ket sigurado nga itan-okkonto ti bagik ken santipikarek ti bagik ken ipakaammok ti bagik iti imatang dagiti adu a nasion; ket kasapulanto a maammuanda a siak ni Jehova.”​—Ezequiel 38:21-23; 39:11; idiligmo ti Josue 10:8-14; Uk-ukom 7:19-22; 2 Cronicas 20:15, 22-24; Job 38:22, 23.

Daydiay Maawagan “Matalek ken Napudno”

4. Kasano ti panangdeskribir ni Juan ken ni Jesu-Kristo a nakasagana a makigubat?

⁴ Mangyeg ni Jehova iti kampilan. Siasino ti mangiggem iti daytoy a kampilan? No subliantayo ti Apocalipsis, maammuantayo ti sungbat iti sabali pay a makapikapik a sirmata. Naglukat ti langit ket adda makapaamanga a nagparang iti imatang ni Juan​—ni Jesu-Kristo a mismo a nakasagana a makigubat! Ibaga kadatayo ni Juan: “Ket nakitak ti langit a naluktan, ket, adtoy! maysa a puraw a kabalio. Ket daydiay sisasakay iti dayta maawagan Matalek ken Napudno, ket mangukom ken makigubat buyogen ti kinalinteg. Dagiti matana ket apuy a gumilgil-ayab, ket iti ulona adu a balangat.”​—Apocalipsis 19:11, 12a.

5, 6. Ania ti itakderan (a) ti “puraw a kabalio”? (b) ti nagan a “Matalek ken Napudno”? (c) dagiti mata a kasla “apuy a gumilgil-ayab”? (d) ti “adu a balangat”?

⁵ Kas iti immuna a sirmata maipapan iti uppat a kabaliero, daytoy “puraw a kabalio” maikanatad nga isimbolona ti nalinteg a pannakigubat. (Apocalipsis 6:2) Ket siasino koma kadagiti annak ti Dios ti nalinlinteg ngem iti daytoy a maingel a Mannakigubat? Yantangay “maawagan Matalek ken Napudno,” isu la ketdi “ti matalek ken napudno a saksi,” ni Jesu-Kristo. (Apocalipsis 3:14) Makigubat ni Jesus tapno ipatungpalna dagiti nalinteg a panangukom ni Jehova. Gapuna, isu ket agtigtignay kas dinutokan ni Jehova nga Ukom, ti “Mannakabalin a Dios.” (Isaias 9:6) Nakaam-amak dagiti matana, kasla “apuy a gumilgil-ayab,” a padpadaananna ti umas-asidegen nga umap-apuy a pannakadadael dagiti kabusorna.

⁶ Nabalangatan kadagiti korona ti ulo daytoy a Mannakigubat nga Ari. Ti atap nga animal a nakita ni Juan a rumrumkuas iti baybay ket addaan iti sangapulo a korona, a mangisimbolo iti temporario a panagturayna ditoy daga. (Apocalipsis 13:1) Ngem ni Jesus addaan iti “adu a korona.” Awan makaartap iti nadayag a panangiturayna, yantangay isu ket “Ari dagidiay agturay kas ar-ari ken Apo dagidiay agturay kas ap-appo.”​—1 Timoteo 6:15.

7. Ania ti naisurat a nagan nga adda ken ni Jesus?

⁷ Kuna pay ni Juan: “Adda naisurat a naganna nga awan makaammo no di isu.” (Apocalipsis 19:12b) Iti Biblia, naawagan ti Anak ti Dios kadagiti nagan a kas iti Jesus, Emmanuel, ken Miguel. Ngem daytoy di nadakamat a “nagan” agparang nga itakderanna ti saad ken dagiti pribilehio ni Jesus bayat ti aldaw ti Apo. (Idiligmo ti Apocalipsis 2:17.) Ni Isaias, kas panangdeskribirna ken ni Jesus nanipud 1914, kunana: “Mapanagananto iti Nakaskasdaaw a Manangbalakad, Mannakabalin a Dios, Agnanayon nga Ama, Prinsipe ti Kappia.” (Isaias 9:6) Ni apostol Pablo innaigna ti nagan ni Jesus kadagiti nakatantan-ok a pribilehio ni Jesus. Insurat ti apostol: “[Ni Jesus ket] intan-ok ti Dios iti nangatngato a saad ket siaasi nga inikkanna iti nagan a nangatngato ngem iti tunggal sabali pay a nagan, tapno iti nagan ni Jesus agparintumeng koma ti tunggal tumeng.”​—Filipos 2:9, 10.

8. Apay a ni laeng Jesus ti makaammo iti nagan a naisurat, ken pangiranudanna iti dadduma kadagiti natan-ok a pribilehiona?

⁸ Nagpaiduma dagiti pribilehio ni Jesus. Malaksid ken Jehova a mismo, ni laeng Jesus ti makatarus iti kaipapanan ti panangakem iti kasta a nangato a saad. (Idiligmo ti Mateo 11:27.) No kasta, kadagiti amin a parsua ti Dios, ni laeng Jesus ti naan-anay a makaammo iti daytoy a nagan. Kaskasdi, iranud ni Jesus iti nobiana ti dadduma kadagitoy a pribilehio. Gapuna nga inkarina: “Daydiay agballigi . . . isuratkonto kenkuana . . . dayta baro a naganko.”​—Apocalipsis 3:12.

9. Ania ti ipasimudaag ti (a) banag a ni Jesus ket nakawesan iti “makinruar a kawes a naparsiakan iti dara”? (b) ti pannakaawag ni Jesus kas “Ti Sao ti Dios”?

⁹ Inayon ni Juan:“Ket nakawesan iti makinruar a kawes a naparsiakan iti dara, ket ti nagan a nayawag kenkuana isu Ti Sao ti Dios.” (Apocalipsis 19:13) Makin-“dara” iti daytoy? Mabalin a dara dayta ni Jesus, a naiparukpok maigapu iti sangatauan. (Apocalipsis 1:5) Ngem, iti daytoy a konteksto, ad-adda a mabalin a tuktukoyenna ti dara dagiti kabusorna nga agsayasay inton maiwayat dagiti panangukom ni Jehova maibusor kadakuada. Maipalagip kadatayo ti immun-una a sirmata a naburas ti kaubasan ti daga sa naipayatpayat iti dakkel a pagpespesan ti unget ti Dios agingga a ti dara dimmanon iti “kangato dagiti pangngednged kadagiti kabalio”​—nga ipasimudaagna ti dakkel a panagballigi maibusor kadagiti kabusor ti Dios. (Apocalipsis 14:18-20) Kasta met, ti dara a naiparsiak iti makinruar a pagan-anay ni Jesus patalgedanna a sigurado ken naan-anay ti panagbiktoriana. (Idiligmo ti Isaias 63:1-6.) Ita dakamaten manen ni Juan ti pannakaawag ni Jesus iti maysa a nagan. Ngem nalatak daytoy a nagan​—“Ti Sao ti Dios”​—a mangipabigbig iti daytoy Mannakigubat nga Ari kas ti Kangrunaan a Pannakangiwat ni Jehova ken Manangitandudo iti kinapudno.​—Juan 1:1; Apocalipsis 1:1.

Dagiti Kadua ni Jesus a Mannakigubat

10, 11. (a) Kasano nga impakita ni Juan a saan nga agmaymaysa ni Jesus iti pannakigubatna? (b) Ania ti ipasimudaag ti puraw a kolor dagiti kabalio ken ti “puraw, nadalus, napino a lienso” a kawes dagiti kabaliero? (c) Siasino dagiti mangbukel kadagiti nailangitan a “buyot”?

¹⁰ Saan nga agmaymaysa ni Jesus iti daytoy a pannakigubatna. Ibaga kadatayo ni Juan: “Kasta met, dagiti buyot nga adda sadi langit simmursurotda kenkuana kadagiti puraw a kabalio, ket nakakawesda iti puraw, nadalus, napino a lienso.” (Apocalipsis 19:14) Gapu ta “puraw” dagiti kabalio, kayatna ngarud a sawen a nalinteg a gubat daytoy. Ti “napino a lienso” ket maitutop kadagiti kabaliero ti Ari, ket ti kinarangrang, kinadalus ken kinapurawna ipasimudaagna ti nasin-aw, nalinteg a takder iti imatang ni Jehova. Siasino, ngarud, dagiti mangbukel kadagitoy a “buyot”? Di pagduaduaan a karaman dagiti nasantuan nga anghel. Ni Miguel ken dagiti anghelna intapuakda ni Satanas ken dagiti sairona manipud langit idi rugrugi ti aldaw ti Apo. (Apocalipsis 12:7-9) Kanayonanna, “amin dagiti anghel” kaduaenda ni Jesus bayat nga agtugaw iti nadayag a tronona ken rugianna nga ukomen dagiti nasion ken tattao ditoy daga. (Mateo 25:31, 32) Iti gubat a masinunuo ti resultana, inton naan-anay a maibanag dagiti panangukom ti Dios, sigurado a ni Jesus ket kaduaento manen dagiti anghelna.

¹¹ Adda pay dagiti dadduma a karaman. Iti mensahena iti kongregasion ti Tiatira, inkari idi ni Jesus: “Kenkuana nga agballigi ken mangtungpal kadagiti aramidko agingga iti panungpalan itedkonto ti autoridad kadagiti nasion, ket ipastorannanto dagiti tattao babaen ti sarukod a landok tapno iti kasta marumrumekdanto a kas kadagiti damili a basehas, kas met laeng ti inawatko ken Amak.” (Apocalipsis 2:26, 27) Awan duadua, inton dumteng ti tiempo, dagiti kakabsat ni Kristo nga addan sadi langit addanto pasetda iti panangipastor kadagiti tattao ken nasion babaen ti sarukod a landok.

12. (a) Makipasetto kadi dagiti adipen ti Dios ditoy daga iti gubat inton Armagedon? (b) Kasano a mairaman ti ili ni Jehova ditoy daga inton Armagedon?

¹² Karamanto kadi met dagiti adipen ti Dios ditoy daga? Ti klase Juan awanto ti aktibo a pannakipasetda iti gubat inton Armagedon; kastanto met dagidiay nasungdo a kakaduada, dagiti tattao manipud iti amin a nasion a nagturong iti naespirituan a balay a pagdayawan ken ni Jehova. Dagitoy natalna a tattao pinandaydan dagiti kampilanda a pinagbalinda a subsob ti arado. (Isaias 2:2-4) Kaskasdi, dakkel ti pannakairamanda! Kas naammuantayon, ti kasla awan gawayna nga ili ni Jehova ti rautento a sirurungsot ni Gog ken dagiti buyotna. Daytanto ti tanda tapno ti Mannakigubat nga Ari nga insaad ni Jehova, a kaduana dagiti buyot sadi langit, iyussuatnan ti gubat a mangikisap kadagita a nasion. (Ezequiel 39:6, 7, 11; idiligmo ti Daniel 11:44–12:1.) Dagiti adipen ti Dios ditoy daga magagarandanto unay a mangpaliiw iti mapasamak. Ti Armagedon kaipapanannanto ti pannakaisalakanda, ket agbiagdanto nga agnanayon a kas nakasaksi iti naindaklan a gubat ni Jehova a pakaalangonan ti naganna.

13. Apay a dagiti Saksi ni Jehova saanda a kumunkontra kadagiti gobierno?

¹³ Kaipapanan kadi daytoy a kumunkontra dagiti Saksi ni Jehova kadagiti gobierno? Adayo a kasta! Tungtungpalenda ti balakad ni apostol Pablo: “Tunggal kararua paiturayan koma kadagiti nangatngato nga autoridad.” Mabigbigda a bayat a saan pay a nagpatingga ti agdama a sistema, ipalpalubos pay la ti Dios ti kaadda dagitoy “nangatngato nga autoridad” tapno uray kaskasano adda ti mangtaginayon iti urnos iti kagimongan. Gapuna, dagiti Saksi ni Jehova agbayadda iti buis, agtulnogda kadagiti linteg, raemenda dagiti paglintegan iti trapiko, agparehistroda, ken dadduma pay. (Roma 13:1, 6, 7) Kasta met, annurotenda dagiti prinsipio ti Biblia no iti panagbalin a napudno ken mapagpiaran; iti panangipakita iti ayat iti kaarruba; iti panangpabileg iti moralidad ti pamilia; ken iti panangsanay kadagiti annakda nga agbalin a mapagwadan nga umili. Iti kasta a pamay-an, saanda laeng nga ipapaay ken ni “Cesar ti bambanag ni Cesar,” no di ket ipapaayda met “iti Dios ti bambanag ti Dios.” (Lucas 20:25; 1 Pedro 2:13-17) Yantangay ipakita ti Sao ti Dios a temporario laeng dagiti gobierno daytoy lubong, agsagsagana itan dagiti Saksi ni Jehova para iti naan-anay a biag, ti pudpudno a biag, nga asidegen a matagiragsak iti sidong ti turay ti Pagarian ni Kristo. (1 Timoteo 6:17-19) Nupay dida makipaset iti panangrippuog kadagiti turay ditoy lubong, raemen dagiti Saksi ti kuna ti naipaltiing a Sao ti Dios, ti Nasantuan a Biblia, maipapan iti panangukom a dandanin iwayat ni Jehova inton Armagedon.​—Isaias 26:20, 21; Hebreo 12:28, 29.

Iti Maudi a Gubat!

14. Ania ti isimbolo ti “natarumamis nga atiddog a kampilan” a rumrummuar iti ngiwat ni Jesus?

¹⁴ Babaen ti ania nga autoridad nga an-anayen ni Jesus ti panangparmekna? Ipakaammo kadatayo ni Juan: “Ket manipud iti ngiwatna rumrummuar ti natarumamis nga atiddog a kampilan, tapno kabilenna dagiti nasion babaen iti dayta, ket ipastorannanto ida babaen iti sarukod a landok.” (Apocalipsis 19:15a) Dayta “natarumamis nga atiddog a kampilan” isimbolona ti inted ti Dios nga autoridad ni Jesus a mangibilin iti pannakadadael ti amin a saan a sumuporta iti Pagarian ti Dios. (Apocalipsis 1:16; 2:16) Daytoy a nalawag a simbolismo ket umasping iti sasao ni Isaias: “[Ni Jehova] pinagbalinna ti ngiwatko a kas iti natadem a kampilan. Iti salinong ti imana inlemmengnak. Ket nagin-inut a pinagbalinnak a napasileng a pana.” (Isaias 49:2) Ni Isaias inladawanna ditoy ni Jesus, a mangipakaammo ken mangiwayat kadagiti panangukom ti Dios, a kas iti di agmintis a pana.

15. Iti dayta a panawen, asinonto ti naibutaktak ken naukomen, ket pangrugianto dayta ti ania?

¹⁵ Iti dayta a panawen, nagtignayton ni Jesus kas kaitungpalan ti sasao ni Pablo: “Kalpasanna, pudno unay, maipanayagto daydiay nakillo, a papatayento ni Apo Jesus babaen ti espiritu ti ngiwatna ket pukawenna babaen ti pannakaiparangarang ti kaaddana.” Wen, ti kaadda (Griego, pa·rou·siʹa) ni Jesus naiparangarangen sipud idi 1914 babaen ti pannakaibutaktak ken pannakaukom ti tao ti kinakillo, dagiti klero ti Kakristianuan. Kastanto unay ti pannakaiparangarang dayta a kaadda inton ti sangapulo a sara ti eskarlata ti marisna nga atap nga animal iwayatna dayta a panangukom ket rebbekenna ti Kakristianuan, agraman ti amin a dadduma pay a paset ti Babilonia a Dakkel. (2 Tesalonica 2:1-3, 8) Daytanto ti pangrugian ti dakkel a rigat! Kalpasan dayta, sanguen ni Jesus dagiti nabatbati iti organisasion ni Satanas, kas maitunos iti daytoy a padto: “Kabilennanto ti daga babaen ti pagbaut ti ngiwatna; ket babaen ti espiritu dagiti bibigna papatayennanto daydiay nadangkes.”​—Isaias 11:4.

16. Kasano a ti Salmo ken ni Jeremias dineskribirda ti akem ti Mannakigubat nga Ari a dinutokan ni Jehova?

¹⁶ Ti Mannakigubat nga Ari, kas dinutokan ni Jehova, paglasinennanto dagidiay makalasat ken dagidiay mapapatay. Ni Jehova, a naimpadtuan a makisasao iti daytoy nga Anakna, kunana: “Rumekemto ida [dagiti agturay iti daga] babaen iti setro a landok, burakemto ida a kasla basehas ti agdamdamili.” Ket ni Jeremias kinunana kadagiti kasta a rinuker nga agtuturay ken dagiti pasurotda: “Aganug-ogkayo, dakayo a pastor, ket umkiskayo! Ket agilad-iladkayo, dakayo a nadadaeg iti arban, agsipud ta dagiti aldaw ti pannakagudasyo ken dagiti pannakaiwarawarayo natungpalen, ket matnagkayto a kas iti maysa a makaay-ayo a basehas!” Uray pay no agparang a makaay-ayo dagitoy nga agtuturay iti imatang ti dakes a lubong, maburakburak dagitoy uray maminsan laeng a mapang-orda iti setro a landok ti Ari, a kas iti pannakaburak ti maysa a napintas a basehas. Maaramidto dayta kas iti impadto ni David maipapan ken Apo Jesus: “Ti sarukod ti pigsam ibaonto ni Jehova manipud Sion, a kunkunana: ‘Mapanka mangparukma iti tengnga dagiti kabusormo.’ Ni met laeng Jehova ita makannawanmo sigurado a mangrangrangkayto iti ar-ari iti aldaw ti ungetna. Mangipakatto iti panangukom kadagiti nasion; mamataudto iti pannakapunno kadagiti natay a bagi.”​—Salmo 2:9, 12; 83:17, 18; 110:1, 2, 5, 6; Jeremias 25:34.

17. (a) Kasano a dineskribir ni Juan ti panangpapatay nga aramidento ti Mannakigubat nga Ari? (b) Mangdakamatka iti sumagmamano a padto a mangipakita iti kinakaro ti didigra inton aldaw ti unget ti Dios maibusor kadagiti nasion.

¹⁷ Daytoy a mannakabalin a Mannakigubat nga Ari agparang manen iti sumaganad nga eksena iti sirmata: “Payatenna met ti pagpespesan iti ubas ti kinaunget ti pungtot ti Dios a Mannakabalin-amin.” (Apocalipsis 19:15b) Iti immun-una a sirmata, nakitan ni Juan ti pannakapayat ti “pagpespesan iti ubas ti unget ti Dios.” (Apocalipsis 14:18-20) Dineskribir met ni Isaias dayta a pangpapatayan a pagpespesan, ken impadto dagiti dadduma pay a propeta no kasanonto kakaro ti didigra iti aldaw ti unget ti Dios maibusor kadagiti amin a nasion.​—Isaias 24:1-6; 63:1-4; Jeremias 25:30-33; Daniel 2:44; Sofonias 3:8; Zacarias 14:3, 12, 13; Apocalipsis 6:15-17.

18. Ania ti impalgak ni propeta Joel maipapan iti panangukom ni Jehova iti amin a nasion?

¹⁸ Ni propeta Joel innaigna ti pagpespesan iti ubas iti iyaay ni Jehova tapno ‘ukomenna dagiti amin a nasion iti aglikmut.’ Ket ni Jehova ti mangted iti daytoy a bilin, a di pagduaduaan nga iwayat ti kaduana nga Ukom a ni Jesus, ken dagiti nailangitan a buyotna: “Mangiparaspaskayo iti kumpay, ta ti anien naluomen. Umaykayo, sumalogkayo, ta napnon ti pagpespesan iti ubas. Dagiti tangke a pagpespesan pudno nga aglippiasda; ta ti kinadakesda immadu. Rineprep, rineprep ti adda iti nababa a tanap ti pangngeddeng, ta ti aldaw ni Jehova asideg iti nababa a tanap ti pangngeddeng. Ti met laeng init ken bulan sigurado nga agsipngetdanto, ket dagiti mismo a bituen pudno nga ipaidamdanto ti kinaraniagda. Ket manipud iti Sion agungorto a mismo ni Jehova, ket manipud iti Jerusalem iyesngawnanto ti timekna. Ket sigurado nga agyugayogto ti langit ken daga; ngem ni Jehova isunto ti pagkamangan maipaay iti ilina, ken sarikedked maipaay iti annak ti Israel. Ket kasapulanto a maammuanyo a siak ni Jehova a Diosyo.”​—Joel 3:12-17.

19. (a) Kasanonto a masungbatan ti saludsod iti 1 Pedro 4:17? (b) Ania a nagan ti naisurat iti makinruar a kawes ni Jesus, ket apay a maitutop dayta?

¹⁹ Talaga a maysanto dayta nga aldaw ti panangukom kadagiti nasukir a nasion ken tattao ngem maysanto dayta nga aldaw ti pannakabang-ar para iti amin a ti sarikedkedda ket ni Jehova ken ti insaadna a Mannakigubat nga Ari! (2 Tesalonica 1:6-9) Ti panangukom a nangrugi iti balay ti Dios idi 1918 dumanonton iti kangitingitanna, kas sungbat ti saludsod iti 1 Pedro 4:17: “Anianto ti pagtungpalan dagidiay saan a natulnog iti naimbag a damag ti Dios?” Ti nadayag a nagballigi nga Ari pinayatnanton ti pagpespesan iti ubas agingga a maan-anay dayta, nga ipakitana nga isu Daydiay naitan-ok a maipapan kenkuana kuna ni Juan: “Ket iti makinruar a kawesna, uray pay iti luppona, adda naisurat a naganna, Ari ti ar-ari ken Apo dagiti ap-appo.” (Apocalipsis 19:16) Pinaneknekanna a nabilbileg ti pannakabalinna ngem iti siasinoman nga agturay ditoy daga, siasinoman nga ari wenno apo ditoy lubong. Nakaskasdaaw ti dignidad ken dayagna. Isu ket nagsakay “maipuon ti kinapudno ken kinapakumbaba ken kinalinteg” ken agnanayon ti panagballigina! (Salmo 45:4) Ti kawesna a naparsiakan iti dara ket nasuratan iti nagan nga inted kenkuana ni Soberano nga Apo Jehova, a pagserserbianna kas Manangalangon!

Ti Dakkel a Pangrabii ti Dios

20. Kasano ti panangdeskribir ni Juan iti “naindaklan a pangrabii ti Dios,” ket ania nga immun-una ngem umasping a padto ti ipalagip dayta kadatayo?

²⁰ Iti sirmata ni Ezequiel, kalpasan ti pannakadadael ti bunggoy ni Gog, naawis dagiti tumatayab ken atap nga animal iti maysa a padaya! Dalusanda ti daga kadagiti bangkay babaen ti panangkaanda kadagiti bangkay dagiti kabusor ni Jehova. (Ezequiel 39:11, 17-20) Ti sumaruno a sasao ni Juan ipalagipna dayta nga immun-una a padto: “Nakitak met ti maysa nga anghel nga agtaktakder iti init, ket nagpukkaw a buyogen ti natbag a timek ket kinunana kadagiti amin a tumatayab nga agtaytayab iti nagtangatangan: ‘Umaykayo ditoy, aguurnongkayo iti naindaklan a pangrabii ti Dios, tapno kanenyo dagiti nalasag a paset ti ar-ari ken dagiti nalasag a paset dagiti komandante ti militar ken dagiti nalasag a paset dagiti nabileg a tattao ken dagiti nalasag a paset dagiti kabalio ken dagidiay sisasakay kadakuada, ken dagiti nalasag a paset ti isuamin, dagiti siwayawaya a tattao kasta met dagiti adipen ken dagiti babassit ken dadakkel.’”​—Apocalipsis 19:17, 18.

21. Ania ti ipasimudaag (a) ti ‘panagtakder ti anghel iti init’? (b) ti pannakaiwalang dagiti natay iti rabaw ti daga? (c) ti listaan dagidiay maiwalang ti bangkayda iti daga? (d) ti ebkas a “naindaklan a pangrabii ti Dios”?

²¹ Ti anghel ket “agtaktakder iti init,” maysa a nangato a pagsaadan a mangawis iti imatang dagiti tumatayab. Awisenna ida tapno agsaganada nga agbussog kadagiti lasag dagidiay dadaelento ti Mannakigubat nga Ari ken dagiti nailangitan a buyotna. Yantangay maiwalang dagiti bangkay iti rabaw ti daga, ipakita dayta a matayda a nakababain iti imatang ti publiko. Kas ken ni Jezebel idi ugma, awanto ti nadayaw a pannakaipumponda. (2 Ar-ari 9:36, 37) Ti listaan dagidiay natay a maiwalang ti bangkayda ipakitana no siasino dagiti madadael: dagiti ari, komander ti militar, napigsa a lallaki, siwayawaya ken adipen. Awanto ti makalisi. Maikkatto ti amin a paset ti rebelioso a lubong a bumusbusor ken Jehova. Kalpasan daytoy, awanton ti nadawel a baybay dagiti nariribuk a tattao. (Apocalipsis 21:1) Isu daytoy ti “naindaklan a pangrabii ti Dios,” yantangay ni Jehova ti mangawis kadagiti tumatayab a makipangan iti dayta.

22. Kasano ti pananggupgop ni Juan kadagiti pasamak iti maudi a gubat?

²² Kastoy ti pananggupgop ni Juan kadagiti pasamak iti maudi a gubat: “Ket nakitak ti atap nga animal ken ti ar-ari ti daga ken dagiti buyotda a naurnong a sangsangkamaysa tapno makigubatda iti daydiay sisasakay iti kabalio ken agraman ti buyotna. Ket natiliw ti atap nga animal, ket nairaman iti dayta ti ulbod a mammadto a nagaramid kadagiti pagilasinan iti sanguananna a pinangyaw-awanna kadagidiay immawat iti marka ti atap nga animal ken kadagidiay mangipaay iti panagdaydayaw iti ladawanna. Bayat a sibibiagda pay, naitapuakda nga agpadpada iti umap-apuy a danaw a sumsumged iti asupre. Ngem napapatay ti dadduma babaen iti atiddog a kampilan daydiay sisasakay iti kabalio, a dayta a kampilan rimmuar manipud iti ngiwatna. Ket amin dagiti tumatayab nabsogda kadagiti nalasag a pasetda.”​—Apocalipsis 19:19-21.

23. (a) Iti ania nga anag a ti “gubat ti dakkel nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin” ket mapasamak iti “Armagedon”? (b) Ania a pakdaar ti di inkankano “ti ar-ari ti daga,” ket ania ti pagbanaganna?

²³ Kalpasan ti pannakaibuyat ti maikanem a malukong ti pungtot ni Jehova, kinuna ni Juan a “dagiti ari ti daga ken ti intero a lubong” ket naurnongda babaen ti sinasairo a propaganda iti “gubat ti dakkel nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin.” Mapasamak daytoy a gubat iti Armagedon​—saan a literal a disso, no di ket ti sangalubongan a situasion a pakaiwayatan ti panangukom ni Jehova. (Apocalipsis 16:12, 14, 16, King James Version) Ni Juan makitana itan ti paggugubatan. “Ti ar-ari ti daga ken dagiti buyotda” nakasaganada sadiay a makigubat iti Dios. Sisusubeg a nagkitakitda nga agpaituray iti Ari nga insaad ni Jehova. Nainkalintegan a pinakdaaranna ida babaen ti naipaltiing a mensahe: “Agepanyo ti anak, tapno [ni Jehova] saan nga agpungtot unay ket saankayo a mapukaw iti dalan.” Gapu ta saanda a nagpasakup iti turay ni Kristo, masapul a matayda.​—Salmo 2:12.

24. (a) Ania ti dusa a maipataw iti atap nga animal ken iti ulbod a mammadto, ken iti ania nga anag a “sibibiagda pay”? (b) Apay a nalawag a piguratibo ti “danaw nga apuy”?

²⁴ Ti pito ti ulona ken sangapulo ti sarana nga atap nga animal a naggapu iti baybay, a mangirepresentar iti napolitikaan nga organisasion ni Satanas, naitapuaken ken maawanton, agraman ti ulbod a mammadto, ti maikapito a pannakabalin ti lubong. (Apocalipsis 13:1, 11-13; 16:13) Bayat a “sibibiagda” pay, wenno sangsangkamaysa a bumusbusorda pay laeng iti ili ti Dios ditoy daga, naitapuakda “iti danaw nga apuy.” Literal kadi daytoy a danaw nga apuy? Saan, no kasano a saan met a literal nga animal ti atap nga animal ken ti ulbod a mammadto. Imbes ketdi, simbolo dayta ti naan-anay, ultimo a pannakadadael, lugar nga awanen ti makasubli. Ditoyto met, inton agangay, ti pakaitapuakan ni patay ken ti Hades, agraman ti Diablo a mismo. (Apocalipsis 20:10, 14) Nalawag a saan dayta a maysa nga impierno a pagtutuokan nga agnanayon dagiti managdakdakes, yantangay ti mismo a kapanunotan maipapan iti kasta a disso ket makarimon ken Jehova.​—Jeremias 19:5; 32:35; 1 Juan 4:8, 16.

25. (a) Siasino dagidiay mapapatayto “babaen iti atiddog a kampilan daydiay sisasakay iti kabalio”? (b) Manamnamatayo kadi a mapagungarto dagidiay ‘mapapatay’?

²⁵ Amin dagiti dadduma pay a saan a direkta a paset ti gobierno ngem kaskasdi a di agbalbaliw a paset daytoy rinuker a lubong ti sangatauan ket mapapatayto met “babaen iti atiddog a kampilan daydiay sisasakay iti kabalio.” Ikeddengto ni Jesus a maikarida a mapapatay. Yantangay saan a nadakamat ti danaw nga apuy no iti biangda, manamnamatayo kadi a mapagungardanto? Awan ti pakabasaantayo a mapagungarto pay dagidiay papatayen ti Ukom ni Jehova iti dayta a tiempo. Kas imbaga a mismo ni Jesus, amin a saan a “karnero” agturongdanto “iti agnanayon nga apuy a naisagana iti Diablo ken kadagiti anghelna,” kayatna a sawen, “iti agnanayon a pannakagessat.” (Mateo 25:33, 41, 46) Daytanto ti kangitingitan ti “aldaw ti panangukom ken ti pannakadadael dagiti di nadiosan a tattao.”​—2 Pedro 3:7; Nahum 1:2, 7-9; Malakias 4:1.

26. Isalaysaymo iti ababa ti resulta ti Armagedon.

²⁶ Babaen dayta a pamay-an, manungpalton ti interamente nga organisasion ni Satanas ditoy daga. Naglabaston ti “immuna a langit” ti napolitikaan a turay. Naan-anay a nadadaelton ti “daga,” ti kasla permanente a sistema a binuangay ni Satanas iti unos dagiti adu a siglo. Awanton ti “baybay,” ti nadangkes a sangatauan a bumusbusor ken Jehova. (Apocalipsis 21:1; 2 Pedro 3:10) Ngem ania ti aramiden ni Jehova maibusor ken ni Satanas a mismo? Dayta ti sumaruno nga ibaga kadatayo ni Juan.

Kapitulo 40

Pannakarumek ti Ulo ti Uleg

Sirmata 14​—Apocalipsis 20:1-10

Suheto: Ti pannakaigarangugong ni Satanas iti mangliwengliweng, ti Milenio a Turay, ti maudi a pannakasubok ti sangatauan, ken ti pannakadadael ni Satanas

Panawen a pannakatungpalna: Manipud iti ngudo ti dakkel a rigat agingga iti pannakadadael ni Satanas

1. Ania ti natungpalen iti umuna a padto iti Biblia?

MALAGIPMO kadi ti umuna a padto iti Biblia? Insawang dayta ni Jehova a Dios idi kinunana iti Serpiente: “Mangikabilakto ti panagginnura iti nagbaetanyo iti babai ken iti nagbaetan ti bin-im ken ti bin-ina. Dunorennakanto iti ulo ket dunoremto iti mukod.” (Genesis 3:15) Dimtengen iti tampokna ti kaitungpalan dayta a padto! Natuntontayon ti historia ti pannakigubat ni Satanas iti nailangitan nga arig babai nga organisasion ni Jehova. (Apocalipsis 12:1, 9) Ti naindagaan a bin-i ti Uleg, agraman ti relihion, politika, ken dakkel a negosiona, nangibunton iti nakaro a panangidadanes iti bin-i ti babai​—ni Jesu-Kristo ken dagiti 144,000 a napulotan a pasurotna ditoy daga. (Juan 8:37, 44; Galacia 3:16, 29) Makatuok nga ipapatay ti impalak-amna ken ni Jesus. Ngem kasla maysa laeng daytoy a sugat iti mukod, gapu ta pinagungar ti Dios ti matalek nga Anakna iti maikatlo nga aldaw.​—Aramid 10:38-40.

2. Kasano ti pannakadunor ti Serpiente, ken ania ti mapasamak iti naindagaan a bin-i ti Serpiente?

² Komusta met ti maipapan iti Serpiente ken ti bin-ina? Idi agarup 56 K.P., nangaramid ni apostol Pablo iti atiddog a surat para kadagiti Kristiano idiay Roma. Iti pangserrana, pinaregtana ida, a kunkunana: “Iti biangna, ti Dios a mangipaay iti talna rumekennanto ni Satanas iti baba dagiti sakayo iti mabiiten.” (Roma 16:20) Saan laeng a garumiad ti magapuanan daytoy a panangdunor. Marumekto ni Satanas! Inusar ni Pablo ditoy ti Griego a sao a syn·triʹbo, a ti kayatna a sawen, panangdunor agingga nga agbalin a kasla nalusak a gulaman, panangipayatpayat, naan-anay a panangdadael babaen ti panangrumek. No maipapan iti natauan a bin-i ti Serpiente, nakaronto ti pannakasaplit dayta iti aldaw ti Apo, nga agngudon iti dakkel a rigat, inton naan-anay a marumek ti Babilonia a Dakkel ken dagiti napolitikaan a sistema ti lubong, agraman dagiti pasurotda a mangipapaay kadakuada iti pinansial ken namilitariaan a tulong. (Apocalipsis, kapitulo 18 ken 19) Iti kasta, iyegton ni Jehova ti tampok ti panagbinnusor ti dua a bin-i. Ti Bin-i ti babai ti Dios agballiginto maibusor iti naindagaan a bin-i ti Serpiente, ket maawanton dayta a bin-i!

Maigarangugong ni Satanas iti Mangliwengliweng

3. Ania ti ibaga kadatayo ni Juan a mapasamakto ken ni Satanas?

³ Ania ngarud ti agur-uray ken ni Satanas a mismo ken kadagiti demoniona? Ibaga kadatayo ni Juan: “Ket nakitak ti maysa nga anghel a bumabbaba manipud langit nga addaan iti tulbek ti mangliwengliweng ken maysa a dakkel a kawar iti imana. Ket kinemmegna ti dragon, ti kadaanan a serpiente, nga isu ti Diablo ken Satanas, ket pinarautanna iti las-ud ti sangaribu a tawen. Ket inggarangugongna iti mangliwengliweng ket rinikpanna dayta ken sinelioanna dayta iti rabawna, tapno saannan a mayaw-awan dagiti nasion agingga a maturpos ti sangaribu a tawen. Kalpasan dagitoy a banag masapul nga isu maluk-atan iti bassit a kanito.”​—Apocalipsis 20:1-3.

4. Asino ti anghel nga addaan iti tulbek ti mangliwengliweng, ken kasanotay nga ammo?

⁴ Asino daytoy nga anghel? Masapul a mannakabalin daytoy tapno kabaelanna a paksiaten ti kangrunaan a kabusor ni Jehova. Adda kenkuana ti “tulbek ti mangliwengliweng ken maysa a dakkel a kawar.” Saan aya nga ipalagipna kadatayo daytoy ti maysa nga immun-una a sirmata? Wen, ti ari dagiti dudon ket naawagan “ti anghel ti mangliwengliweng”! (Apocalipsis 9:11) Isu a maimatangantayo manen ditoy ti panagtignay ti Kangrunaan a Manangalangon iti kinasoberano ni Jehova, nga isu ni naipadayag a Jesu-Kristo. Daytoy nga arkanghel​—a nangitapuak ken ni Satanas manipud langit, a nangukom iti Babilonia a Dakkel, ken nangpaksiat kadagiti “ar-ari ti daga ken dagiti buyotda” iti Armagedon​—sigurado a saanna nga ipabiang iti nababbaba nga anghel ti napateg a tignay a panangigarangugong ken ni Satanas iti mangliwengliweng!​—Apocalipsis 12:7-9; 18:1, 2; 19:11-21.

5. Ania ti aramiden ti anghel ti mangliwengliweng ken ni Satanas a Diablo, ken apay?

⁵ Idi naitapuak manipud langit ti dakkel nga apuy ti kolorna a dragon, natukoy daytoy kas “ti kadaanan a serpiente, daydiay naawagan iti Diablo ken Satanas, a mangyaw-awan iti intero a mapagnaedan a daga.” (Apocalipsis 12:3, 9) Ita, iti pannakatiliw ken pannakaigarangugongna, naan-anay a nadeskribir manen kas “ti dragon, ti kadaanan a serpiente, nga isu ti Diablo ken Satanas.” Daytoy nagdakes ti pakasaritaanna a manangalun-on, manangallilaw, manangpardaya, ken bumusbusor ket nakawaran sa naitapuak “iti mangliwengliweng,” a narikpan ken naselioan a siiirut, “tapno saannan a mayaw-awan dagiti nasion.” Ti pannakaipupok ni Satanas iti mangliwengliweng ket agpaut iti sangaribu a tawen, a kabayatan dayta awanto ti nakaidumaanna iti naibartolina a balud, a saannanton a maimpluensiaan ti sangatauan. Ti anghel ti mangliwengliweng naan-anay nga iyadayona ni Satanas manipud iti Pagarian ti kinalinteg. Anian a pannakabang-arto dayta iti sangatauan!

6. (a) Ania ti mangpaneknek a dagiti sairo maitapuakda met iti mangliwengliweng? (b) Ania ti mabalinton a mangrugi, ken apay?

⁶ Ania ti mapasamak kadagiti sairo? ‘Maidulindanto met maipaay iti pannakaukom.’ (2 Pedro 2:4) Naawagan ni Satanas iti “Beelzebub nga agturay kadagiti sairo.” (Lucas 11:15, 18; Mateo 10:25) Gapu iti naunday a panawen a pannakikaduada ken ni Satanas, saan aya a rumbeng laeng a maigarangugongda met iti mangliwengliweng? Ti mangliwengliweng ket nabayagen a pagbutbutngan dagita a sairo; iti maysa a gundaway a sinaranget ni Jesus ida, “nagpakpakaasida kenkuana a saanna a bilinen ida a mapan iti yuyeng” wenno iti mangliwengliweng. (Lucas 8:31) Ngem inton maigarangugong ni Satanas iti mangliwengliweng, sigurado a kaduananto dagiti anghelna. (Idiligmo ti Isaias 24:21, 22.) Kalpasan a mapasamak dayta ken ni Satanas ken kadagiti sairona, mabalinen a mangrugi ti Sangaribu a Tawen a Panagturay ni Jesu-Kristo.

7. (a) Anianto ti kasasaad ni Satanas ken dagiti demoniona bayat ti kaaddada iti mangliwengliweng, ken kasanotay nga ammo? (b) Agpada kadi ti Hades ken ti mangliwengliweng? (Kitaem ti footnote.)

⁷ Addanto ngata ti maaramid ni Satanas ken dagiti demoniona bayat ti kaaddada iti mangliwengliweng? Bueno, lagipem ti eskarlata ti marisna, pito ti ulona nga atap nga animal nga “adda idi, ngem awanen, ket kaskasdi a dandanin rummuar manipud iti mangliwengliweng.” (Apocalipsis 17:8) Bayat ti kaaddana iti mangliwengliweng, “awanen” daytoy. Saanen nga agtigtignay, di aggargaraw, arigna a natayen. Umasping iti dayta, kinuna ni apostol Pablo maipapan ken ni Jesus: “‘Siasinonto ti umulog iti yuyeng?’ kayatna a sawen, tapno iyulina ni Kristo manipud kadagiti natay.” (Roma 10:7) Bayat ti kaaddana iti yuyeng, ni Jesus ket natay. a Rasonable ngarud a kunaen a ni Satanas ken dagiti demoniona addadanto iti arig natay a kasasaad, a dida makapagtignay bayat ti sangaribu a tawen a kaaddada iti mangliwengliweng. Anian a nakasaysayaat a damag dayta para kadagiti mangipatpateg iti kinalinteg!

Dagiti Ukom iti Sangaribu a Tawen

8, 9. Ania itan ti kuna kadatayo ni Juan maipapan kadagidiay situtugaw kadagiti trono, ken siasino dagita?

⁸ Kalpasan ti sangaribu a tawen, maruk-atanto ni Satanas iti apagbiit manipud iti mangliwengliweng. Apay? Sakbay a sungbatanna dayta a saludsod, isublinatay ni Juan iti rugi dayta a panawen. Mabasatayo: “Ket nakakitaak kadagiti trono, ket adda dagidiay nagtugaw kadakuada, ket naited kadakuada ti pannakabalin a mangukom.” (Apocalipsis 20:4a) Siasino dagitoy situtugaw kadagiti trono ken agturturay sadi langit a kaduada ni naipadayag a Jesus?

⁹ Isuda “dagiti nasantuan” a dineskribir ni Daniel nga agturturay iti Pagarian a kaduada Daydiay “kasla anak ti tao.” (Daniel 7:13, 14, 18) Isuda met laeng dagiti 24 a panglakayen nga agtugaw kadagiti nailangitan a trono iti mismo a saklang ni Jehova. (Apocalipsis 4:4) Karaman dagiti 12 nga apostol, a nangikarian ni Jesus iti kastoy: “Iti pannakaparsua manen, inton ti Anak ti tao agtugaw iti nadayag a tronona, dakayo a simmurot kaniak agtugawkayto met iti sangapulo ket dua a trono, a manguk-ukom iti sangapulo ket dua a tribu ti Israel.” (Mateo 19:28) Karaman met ni Pablo, agraman dagiti Kristiano sadi Corinto a nagtalinaed a matalek. (1 Corinto 4:8; 6:2, 3) Karaman met kadakuada dagiti kameng ti kongregasion ti Laodicea a nagballigi.​—Apocalipsis 3:21.

10. (a) Kasano ti panangdeskribir ita ni Juan iti 144,000 nga ar-ari? (b) Sigun iti immun-unan nga imbaga kadatayo ni Juan, siasino dagiti karaman iti 144,000 nga ar-ari?

¹⁰ Dagiti trono​—a 144,000 ti dagupda​—ket naisagana para kadagitoy a napulotan a nagballigi a ‘nagatang manipud iti sangatauan kas umuna a bungbunga maipaay iti Dios ken iti Kordero.’ (Apocalipsis 14:1, 4) “Wen,” intuloy ni Juan, “nakitak dagiti kararua dagidiay napapatay babaen ti wasay gapu iti panangsaksida ken Jesus ken gapu iti panagsao maipapan iti Dios, ken dagidiay saan a nagdaydayaw iti atap nga animal wenno uray iti ladawanna ken saan nga immawat iti marka iti mugingda ken iti imada.” (Apocalipsis 20:4b) No kasta, maibilang kadagidiay nga ari dagiti napulotan a Kristiano a martir nga idi damo, iti pannakalukat ti maikalima a selio, inyimtuodda ken ni Jehova no kasano pay kabayag ti panagurayna sakbay nga ibalesna ti darada. Iti dayta a kanito, naikkanda iti puraw a pagan-anay ket naibaga kadakuada nga agurayda iti mabiit. Ngem ita naibalesdan babaen ti pannakawalangwalang ti Babilonia a Dakkel, ti pannakadadael dagiti nasion babaen ti Ari ti ar-ari ken Apo ti ap-appo, ken ti pannakaigarangugong ni Satanas iti mangliwengliweng.​—Apocalipsis 6:9-11; 17:16; 19:15, 16.

11. (a) Kasanotay a tarusan ti sasao a “napapatay babaen ti wasay”? (b) Apay a maikuna a sakripisio ti ipapatay amin dagiti 144,000?

¹¹ Amin kadi dagitoy a 144,000 nga ar-ari nga ukom ket literal a “napapatay babaen ti wasay”? Nalabit a mammano laeng kadakuada ti literal a napapatay iti kasta a wagas. Ngem daytoy nga ebkas di pagduaduaan a nairanta a mangsaklaw kadagiti amin a napulotan a Kristiano a nagibtur iti nadumaduma a pannakamartir.b (Mateo 10:22, 28) Sigurado a kayat koma ni Satanas a papatayen amin ida babaen ti wasay, ngem, kinapudnona, saan nga amin a napulotan a kabsat ni Jesus ket matay kas martir. Adu kadakuada ti matay gapu iti sakit wenno panaglakay. Nupay kasta, karamanda iti grupo a makita ita ni Juan. Ti ipapatayda amin, no an-anagen, ket sakripisio. (Roma 6:3-5) Maysa pay, awan kadakuada ti nagbalin a paset ti lubong. Gapuna, ti lubong ginurana amin ida ken arigna a natayda amin iti imatangna. (Juan 15:19; 1 Corinto 4:13) Awan kadakuada ti nagdaydayaw iti atap nga animal wenno iti ladawanna, ken idi natayda, awan kadakuada ti addaan iti marka ti animal. Natayda amin kas dagiti nagballigi.​—1 Juan 5:4; Apocalipsis 2:7; 3:12; 12:11.

12. Ania ti kinuna ni Juan maipapan kadagiti 144,000 nga ar-ari, ken kaano a mapagungarda?

¹² Ita sibibiag manen dagitoy a nagballigi! Kinuna ni Juan: “Ket nagbiagda ket nakipagturayda ken Kristo kas ar-ari iti sangaribu a tawen.” (Apocalipsis 20:4c) Kaipapananna kadi a sa la mapagungar dagitoy nga ukom kalpasan ti pannakadadael dagiti nasion ken ti pannakaipupok ni Satanas ken dagiti demoniona iti mangliwengliweng? Saan. Sibibiagen ti kaaduan kadakuada, yantangay kaduada ni Jesus a nakigubat kadagiti nasion iti Armagedon. (Apocalipsis 2:26, 27; 19:14) Kinapudnona, impasimudaag ni Pablo a nangrugi ti panagungarda di nagbayag kalpasan ti panangrugi ti kaadda ni Jesus idi 1914 ken adda dagiti umun-una a mapagungar. (1 Corinto 15:51-54; 1 Tesalonica 4:15-17) No kasta, ti panagungarda ket mapasamak iti las-ud ti maysa a panawen bayat a saggaysa nga awatenda ti sagut nga imortal a biag sadi langit.​—2 Tesalonica 1:7; 2 Pedro 3:11-14.

13. (a) Ania ti rumbeng a pannakaawattayo iti sangaribu a tawen a panagturay dagiti 144,000, ken apay? (b) Ania ti pannakaawat ni Papias ti Hierapolis iti sangaribu a tawen? (Kitaem ti footnote.)

¹³ Ti panagturay ken panangukomda ket agpaut iti sangaribu a tawen. Literal kadi daytoy a sangaribu a tawen, wenno simboliko daytoy, nga iladladawanna ti di nakedngan, naunday a panawen? Ti “rinibu” mabalin a kaipapananna ti dakkel, di nakedngan a bilang, kas iti nadakamat iti 1 Samuel 21:11. Ngem ditoy ti “sangaribu” ket literal, yantangay namitlo a nagparang iti Apocalipsis 20:5-7 kas “ti sangaribu a tawen.” Inawagan ni Pablo daytoy a tiempo ti panangukom kas “maysa nga aldaw” idi kinunana: “[Ti Dios] intudingna ti maysa nga aldaw a panangukomnanto a sililinteg iti lubong.” (Aramid 17:31, Ti Biblia) Yantangay kuna kadatayo ni Pedro a ti sangaribu a tawen ket maysa nga aldaw iti imatang ni Jehova, maitutop ngarud a literal a sangaribu a tawen daytoy nga Aldaw ti Panangukom.c​—2 Pedro 3:8.

Ti Dadduma Kadagiti Natay

14. (a) Ania ti imballaet ni Juan maipapan iti “dadduma kadagiti natay”? (b) Kasano a dagiti sasao ni apostol Pablo lawaganda ti termino a “nagbiag”?

¹⁴ Ngem, siasinonto dagiti ukomen dagitoy nga ari no, kas imballaet ditoy ni apostol Juan, “(ti dadduma kadagiti natay saanda a nagbiag agingga a maturpos ti sangaribu a tawen)”? (Apocalipsis 20:5a) Manen, tapno matarusantayo ti ebkas a “nagbiag,” masapul nga ikabilangantayo ti konteksto. Nagduduma ti kayat a sawen daytoy nga ebkas sigun kadagiti kasasaad. Kas pagarigan, kinuna ni Pablo maipapan kadagiti padana a napulotan a Kristiano: “Dakayo ti pinagbiag ti Dios nupay nataykayo kadagiti labsing ken basbasolyo.” (Efeso 2:1) Wen, dagiti napulotan iti espiritu a Kristiano ‘nagbiagda,’ uray idi umuna a siglo, ta naideklarada a nalinteg maibatay iti pammatida iti daton ni Jesus.​—Roma 3:23, 24.

15. (a) Ania a takder iti imatang ti Dios ti tinagiragsak dagiti saksi ni Jehova sakbay ti panawen dagiti Kristiano? (b) Kasano nga ‘agbiag’ dagiti sabsabali a karnero, ken kaano a tagikuaenda ti daga iti naan-anay nga anag?

¹⁵ Umasping iti dayta, dagidi saksi ni Jehova sakbay ti panawen dagiti Kristiano naideklarada a nalinteg kas gagayyem ti Dios; ket nupay natayen da Abraham, Isaac, ken Jacob, naikuna a ‘sibibiagda.’ (Mateo 22:31, 32; Santiago 2:21, 23) Nupay kasta, dagitoy ken amin a dadduma pay a mapagungarto, agraman ti dakkel a bunggoy dagiti matalek a sabsabali a karnero a makalasatto inton Armagedon ken amin nga agbalinto nga annakda idiay baro a lubong, ket agbalinto pay laeng a perpekto. Dayta ti itungpalto ni Kristo ken dagiti kakaduana nga ar-ari ken papadi bayat ti sangaribu a tawen nga Aldaw ti Panangukom, maibatay iti subbot a daton ni Jesus. Iti ngudo dayta nga Aldaw, “dagiti dadduma kadagiti natay” ‘nagbiagdanton’ iti anag a nagbalindan a perpekto a tattao. Kas makitatayto, masapul a lumasatda iti maudi a pannubok, ngem sanguendanto dayta a pannubok kas perpekto a tattao. No malasatanda dayta a pannubok, ideklaranto ti Dios a maikarida nga agbiag nga agnanayon, a nalintegdan iti naan-anay nga anag. Mapasarandanto ti naan-anay a kaitungpalan ti kari a: “Dagiti nalinteg tagikuaendanto ti daga, ket agtaengdanto nga agnanayon iti dayta.” (Salmo 37:29) Anian a nakaay-ayat a masakbayan ti agur-uray iti natulnog a sangatauan!

Ti Umuna a Panagungar

16. Kasano ti panangdeskribir ni Juan iti panagungar dagidiay agturayto kas ar-ari a kadua ni Kristo, ken apay?

¹⁶ No maipapan manen kadagidiay ‘nagbiag ket nakipagturayda ken Kristo kas ar-ari iti sangaribu a tawen,’ isurat ni Juan: “Daytoy ti umuna a panagungar.” (Apocalipsis 20:5b) Kasano nga umuna? Isu “ti umuna a panagungar” no iti panawen, ta dagidiay makapasar iti dayta isuda ti “umuna a bungbunga iti Dios ken iti Kordero.” (Apocalipsis 14:4) Umuna met dayta no iti kinapateg, yantangay dagidiay mairaman iti dayta agbalindanto a kadua ni Jesus nga agturay iti nailangitan a Pagarianna ket ukomendanto ti intero a sangatauan. Kamaudiananna, umuna dayta no iti kalidad. Malaksid ken Jesu-Kristo a mismo, dagidiay karaman iti umuna a panagungar isuda laeng dagiti parsua a nadakamat iti Biblia nga umawat iti imortalidad.​—1 Corinto 15:53; 1 Timoteo 6:16.

17. (a) Kasano ti panangdeskribir ni Juan iti nagsayaat a namnama dagiti napulotan a Kristiano? (b) Ania “ti maikadua nga ipapatay,” ken apay nga “awan autoridad” dayta kadagidiay 144,000 a nagballigi?

¹⁷ Anian a nagsayaat a namnama para kadagitoy a napulotan! Kas kuna ni Juan: “Naragsak ken nasantuan ti asinoman nga addaan paset iti umuna a panagungar; kadagitoy awan autoridad ti maikadua nga ipapatay.” (Apocalipsis 20:6a) Kas inkari ni Jesus kadagidi Kristiano sadi Smirna, dagitoy a nagballigi a mairaman iti “umuna a panagungar” didanto agpeggad iti “maikadua nga ipapatay,” a kaipapananna ti pannakaikisap, pannakadadael nga awanan namnama iti panagungar. (Apocalipsis 2:11; 20:14) Ti maikadua nga ipapatay ‘awan ti autoridadna’ kadagita a nagballigi, ta saandanton nga agrupsa ken saandanton a matay.​—1 Corinto 15:53.

18. Ania pay ti kuna ni Juan maipapan kadagiti baro a mangituray iti daga, ken anianto ti magapuananda?

¹⁸ Anian ti pannakaigidiatda kadagiti ari ti daga bayat ti panagturay ni Satanas! Nagpaut laeng iti 50 wenno 60 a tawen ti kabayagan a panagturay dagita nga ari, ken kaaduan kadakuada iti sumagmamano laeng a tawen. Adu kadakuada ti nangirurumen iti sangatauan. Maysa pay, kasano koma a permanente nga umimbag dagiti nasion no agbaliwbaliw met dagiti agtuturay ken agbaliwbaliw dagiti pagalagadanda? Maigiddiat kadakuada, kastoy ti kuna ni Juan maipapan kadagiti baro a mangituray iti daga: “No di ket isudanto ti papadi ti Dios ken ni Kristo, ket makipagturaydanto kenkuana kas ar-ari iti sangaribu a tawen.” (Apocalipsis 20:6b) Kaduadanto ni Jesus a mangbukel iti kakaisuna a gobierno iti unos ti sangaribu a tawen. Ti panagserbida kas papadi babaen ti panangipakatda iti pateg ti perpekto a natauan a daton ni Jesus ti mamagbalinto kadagiti natulnog a tattao a perpekto iti naespirituan, moral, ken pisikal. Ti panagarida agresultanto iti itatanor ti sangalubongan a kagimongan dagiti tattao a mangyanninaw iti kinalinteg ken kinasanto ni Jehova. Kas uk-ukom iti sangaribu a tawen, kaduadanto ni Jesus a mangiturong a siaayat kadagiti natulnog a tattao iti kalat a biag nga agnanayon.​—Juan 3:16.

Ti Maudi a Pannubok

19. Anianto ti kasasaad daytoy daga ken ti sangatauan iti ngudo ti Sangaribu a Tawen a Panagturay, ken anianto ti aramiden ni Jesus?

¹⁹ Iti ngudo ti Sangaribu a Tawen a Panagturay, ti intero a daga ket umarnginton iti daydi orihinal nga Eden. Talaga a paraisonto dayta. Ti perpekto a sangatauan dinanton kasapulan ti maysa a nangato a padi a mangibabaet kenkuana iti saklang ti Dios, yantangay naikkatton ti amin nga epekto ti basol nga impatawid ni Adan ken naawanton ti maudi a kabusor a ni patay. Ti Pagarian ni Kristo naibanagnanton ti panggep ti Dios a mangparsua iti maysa a lubong nga iturayan ti maysa a gobierno. Iti dayta a kanito, ni Jesus “iyawatna ti pagarian iti Dios ken Amana.”​—1 Corinto 15:22-26; Roma 15:12.

20. Ania ti kuna kadatayo ni Juan a mapasamak inton panawenen ti maudi a pannubok?

²⁰ Panawenton ti maudi a pannubok. Saan a kas kadagiti immuna a tao idiay Eden, agtalinaedto ngata a natarnaw dayta a napagbalin a perpekto a lubong ti sangatauan? Ibaga kadatayo ni Juan ti mapasamak: “Itan apaman a maturpos ti sangaribu a tawen, maluk-atanto ni Satanas iti nakaibaludanna, ket rummuarto tapno iyaw-awanna dagidiay nasion nga adda iti uppat a suli ti daga, da Gog ken Magog, tapno urnongenna ida a sangsangkamaysa maipaay iti gubat. Ti bilang dagitoy ket kas iti darat ti baybay. Ket nagwarasda iti pangakabaan ti daga ket linawlawda ti pakarso dagiti sasanto ken ti ay-ayaten a siudad. Ngem bimmaba ti apuy manipud langit ket inalun-onna ida.”​—Apocalipsis 20:7-9a.

21. Kas maudi a panagreggetna, anianto ti aramiden ni Satanas, ken apay a ditay koma masdaaw no addanto dagiti sumurot ken ni Satanas uray kalpasan ti Sangaribu a Tawen a Panagturay?

²¹ Anianto ti pagbanagan ti maudi a panagregget ni Satanas? Allilawennanto “dagidiay nasion nga adda iti uppat a suli ti daga, da Gog ken Magog,” ket iturongna ida “iti gubat.” Siasino koma pay dagiti dumasigto ken ni Satanas kalpasan ti sangaribu a tawen ti naragsak, makapabileg a teokratiko a panagturay? Bueno, ditay koma liplipatan a ni Satanas nabaelanna nga inallilaw da perpekto nga Adan ken Eva bayat a tagtagiragsakenda ti biag idiay Paraiso ti Eden. Ket nabaelanna pay nga inyaw-awan dagiti anghel sadi langit a nakakita iti dakes a nagbanagan ti damo nga iyaalsa. (2 Pedro 2:4; Judas 6) Saantayo ngarud a pakasdaawan nga addanto dagiti perpekto a tattao a maguyugoy a sumurot ken ni Satanas uray kalpasan ti naragsak a sangaribu a tawen a panagturay ti Pagarian ti Dios.

22. (a) Ania ti ipasimudaag ti ebkas a “dagidiay nasion nga adda iti uppat a suli ti daga”? (b) Apay a dagiti rebelde naawaganda iti “Gog ken Magog”?

²² Kuna ti Biblia a dagitoy a rebelde isuda “dagidiay nasion nga adda iti uppat a suli ti daga.” Di kayat a sawen daytoy a mabingbingayto manen ti sangatauan kadagiti agwaywayas a nasion. Ipasimudaagna laeng daytoy a dagita a rebelde suminadanto kadagidiay nalinteg, nasungdo ken ni Jehova ken iparangarangdanto ti isu met laeng a kinadakes nga iparparangarang ita dagiti nasion. ‘Mangpanunotdanto iti makadangran a gandat,’ a kas iti inaramid ni Gog ti Magog iti padto ni Ezequiel, a gandatenda a dadaelen ti teokratiko a gobierno ditoy daga. (Ezequiel 38:3, 10-12) Gapuna, naawaganda iti “Gog ken Magog.”

23. Ania ti ipasimudaag ti banag a ti kaadu dagiti rebelde ket “kas iti darat ti baybay”?

²³ “Kas iti darat ti baybay” ti kaadu dagidiay makiraman iti iyaalsa ni Satanas. Kasano kaadu dayta? Awan ti naipakpakauna a bilang. (Idiligmo ti Josue 11:4; Uk-ukom 7:12.) No manonto amin dagiti rebelde ket agdepende iti aramiden ti tunggal maysa inton maipasangoda kadagiti pangallilaw ni Satanas. Ngem di pagduaduaan nga adudanto, yantangay ipapandanto nga umdas ti bilegda a mangparmek iti “pakarso dagiti sasanto ken ti ay-ayaten a siudad.”

24. (a) Ania “ti ay-ayaten a siudad,” ken kasano a mapalawlawan dayta? (b) Ania ti irepresentar “ti pakarso dagiti sasanto”?

²⁴ “Ti ay-ayaten a siudad” ket isu la ketdi daydiay siudad a nadakamat ni naipadayag a Jesu-Kristo kadagiti pasurotna iti Apocalipsis 3:12, nga inawaganna dayta iti “siudad ti Diosko, ti baro a Jerusalem a bumaba manipud langit nga aggapu iti Diosko.” Yantangay maysa dayta a nailangitan nga organisasion, kasanonto a ‘malawlaw’ dayta dagiti rebelde a tattao ditoy daga? Iti anag a palawlawanda ti “pakarso dagiti sasanto.” Ti pakarso ket adda iti ruar ti siudad; no kasta, “ti pakarso dagiti sasanto” irepresentarna la ketdi dagidiay adda ditoy daga iti ruar ti nailangitan a disso ti Baro a Jerusalem a sisusungdo a mangsupsuporta iti urnos ti gobierno ni Jehova. Inton dagiti rebelde nga idauluan ni Satanas rautenda dagidiay matalek, ibilangto dayta ni Apo Jesus kas iraraut kenkuana. (Mateo 25:40, 45) “Dagidiay [a] nasion” ikagumaandanto a dadaelen a naan-anay amin a nagapuanan ti Baro a Jerusalem iti pannakaaramid ti daga a paraiso. Isu nga iti panangrautda iti “pakarso dagiti sasanto,” rarautenda met “ti ay-ayaten a siudad.”

Ti Danaw nga Apuy ken Asupre

25. Kasano a dineskribir ni Juan ti pagbanagan ti iraraut dagiti rebelde iti “pakarso dagiti sasanto,” ken ania ti kaipapananna daytoy ken Satanas?

²⁵ Agballiginto kadi daytoy a maudi a panagregget ni Satanas? Sigurado a saan​—a kas met la iti di panagballigi ni Gog ti Magog iti aramidenna nga iraraut iti naespirituan nga Israel iti kaaldawantayo! (Ezequiel 38:18-23) Silalawag a deskribiren ni Juan ti pagbanaganto dayta: “Ngem bimmaba ti apuy manipud langit ket inalun-onna ida. Ket ti Diablo a nangyaw-awan kadakuada naitapuak iti danaw nga apuy ken asupre, a sadiay ti ayanen agpadpada ti atap nga animal ken ti ulbod a mammadto.” (Apocalipsis 20:9b-10a) Iti daytoy a gundaway, ni Satanas, ti orihinal a Serpiente, ket saan laengen a basta maibalud iti mangliwengliweng no di ket mapukawton, marumekrumek, naan-anay a maikisap a kas man la babaen ti apuy.

26. Apay a ti “danaw nga apuy ken asupre” di mabalin a literal a lugar a pagtutuokan?

²⁶ Naammuantayon a ti “danaw nga apuy ken asupre” ket di mabalin a literal a lugar a pagtutuokan. (Apocalipsis 19:20) No agnanayon a matutuok ni Satanas iti kasta a lugar, nasken ngarud a ni Jehova pagtalinaedenna a sibibiag ni Satanas. Ngem, ti biag ket maysa a sagut, saan a dusa. Ipapatay ti dusa ti basol, ket sigun iti Biblia, dagiti natay a parsua dida marikna ti ut-ot. (Roma 6:23; Eclesiastes 9:5, 10) Maysa pay, mabasatayonto a ni patay a mismo, agraman ti Hades, maitapuakda iti dayta met la a danaw nga apuy ken asupre. Sigurado a ni patay ken ti Hades dida agsagaba iti ut-ot!​—Apocalipsis 20:14.

27. Kasano a ti napasamak iti Sodoma ken Gomorra tulongannatay a mangtarus iti termino a danaw nga apuy ken asupre?

²⁷ Amin daytoy patalgedanna a simboliko ti danaw nga apuy ken asupre. Kanayonanna, ti pannakadakamat ti apuy ken asupre ipalagipna kadatayo ti nagbanagan ti nagkauna a Sodoma ken Gomorra, a dinadael ti Dios gapu iti nakaro a kinadakesda. Idi dimteng ti tiempoda, “pinagtudo ni Jehova iti asupre ken apuy manipud ken Jehova, manipud iti langlangit, iti Sodoma ken iti Gomorra.” (Genesis 19:24) Ti napasamak kadagita a dua a siudad ket nadakamat kas “pannakaukom a dusa ti agnanayon nga apuy.” (Judas 7) Ngem saan a nagsagaba iti agnanayon a pannakatutuok dagita a dua a siudad. Imbes ketdi, naikisapda, napukawda a namimpinsan, agraman dagiti nakadakdakes a tattao a nagnaed kadagita. Awan itan dagita a siudad, ken awan ti makasierto no sadino ti ayan idi dagita.

28. Ania ti danaw nga apuy ken asupre, ken kasano a naiduma dayta iti patay, Hades, ken mangliwengliweng?

²⁸ Maitunos iti daytoy, ti Biblia a mismo ilawlawagna ti kaipapanan ti danaw nga apuy ken asupre: “Daytoy kaipapananna ti maikadua nga ipapatay, ti danaw nga apuy.” (Apocalipsis 20:14) Nalawag nga isu met laeng dayta ti Gehenna a nadakamat idi ni Jesus, ti lugar a pagtungpalan dagiti nadadael a nadangkes, saan ket a pagtutuokanda iti agnanayon. (Mateo 10:28) Naan-anay, nakaro a pannakadadael dayta, nga awan ti namnama a pannakapagungar. Gapuna, nupay adda dagiti tulbek ti patay, Hades, ken ti mangliwengliweng, awan ti nadakamat a tulbek a manglukat iti danaw ti apuy ken asupre. (Apocalipsis 1:18; 20:1) Agnanayon nga agtalinaed dita dagiti kautibona.​—Idiligmo ti Marcos 9:43-47.

Matutuokdanto iti Aldaw ken Rabii iti Agnanayon

29, 30. Ania ti kuna ni Juan maipapan iti Diablo agraman ti atap nga animal ken ti ulbod a mammadto, ket ania ti kayat a sawen dayta?

²⁹ Maipapan iti Diablo agraman ti atap nga animal ken ti ulbod a mammadto, kuna pay ni Juan: “Ket matutuokdanto iti aldaw ken rabii iti agnanayon ken awan inggana.” (Apocalipsis 20:10b) Ania ti kayat a sawen daytoy? Kas nadakamaten, saan a rasonable a kunaen a literal a matutuok dagiti simbolo a kas iti atap nga animal ken ti ulbod a mammadto, agraman ni patay ken ti Hades. Gapuna, awan ti pamatiantayo nga agsagabanto ni Satanas iti agnanayon. Isu ket mapukawto.

³⁰ Ti kangrunaan a kaipapanan ti Griego a sao a nausar ditoy para iti “tuok,” ba·sa·niʹzo, ket “panangsubok (kadagiti metal) babaen iti pangsubokan.” Ti maikadua a kayuloganna ket “panangpalutpot babaen ti panangtuok.” (The New Thayer’s Greek-English Lexicon of the New Testament) Iti konteksto, ti pannakausar daytoy a Griego a sao ipasimudaagna a ti mapasamak ken Satanas agserbinto, iti agnanayon, a kas pangsubokan no iti isyu maipapan iti kinaumiso ken kinalinteg ti panagturay ni Jehova. Namimpinsanton a narisut dayta nga isyu maipapan iti soberano a panagturay. No bilang ta addanto manen mangkarit iti kinasoberano ni Jehova, saanen a kasapulan a masubokto manen ti kasta a karit iti las-ud ti naunday a panawen tapno laeng mapaneknekan a saan a pudno dayta.​—Idiligmo ti Salmo 92:1, 15.

31. Kasano a matulongannatayo ti dua a Griego a sao a nainaig iti sao a kaipapananna ket “tuok” tapno matarusantayo ti dusa a lak-amento ni Satanas a Diablo?

³¹ Mainayon pay, nausar iti Biblia ti nainaig a sao a ba·sa·ni·stesʹ, “paratutuok,” a ti kaipapananna ket “manangibalud.” (Mateo 18:34, Kingdom Interlinear) Maitunos iti dayta, agnanayonto a maibalud ni Satanas iti danaw nga apuy; saanto pulos a maluk-atan. Kamaudiananna, iti Griego a Septuagint, a kabesado unay ni Juan, ti nainaig a sao a baʹsa·nos ket nausar a tumukoy iti pannakaibabain nga agturong ken patay. (Ezequiel 32:24, 30) Tumulong daytoy kadatayo a mangtarus a nakababain ti pannusa a lak-amen ni Satanas, ti agnanayon nga ipapatay iti danaw nga apuy ken asupre. Matayto dagiti aramidna a maikanunong kenkuana.​—1 Juan 3:8.

32. Ania a dusa ti lak-amento dagiti demonio, ket kasanotay nga ammo?

³² Manen, saan a nadakamat dagiti demonio iti daytoy a bersikulo. Kaduanto kadi ida ni Satanas a maluk-atan iti ngudo ti sangaribu a tawen sa kaduananto met laeng ida nga aglak-am iti dusa nga agnanayon nga ipapatay? Wen, kas ipakita dagiti ebidensia. Iti pangngarig maipapan kadagiti karnero ken kalding, kinuna ni Jesus a dagiti kalding agturongdanto “iti agnanayon nga apuy a naisagana iti Diablo ken kadagiti anghelna.” (Mateo 25:41) Ti ebkas nga “agnanayon nga apuy” nalawag a tuktukoyenna ti danaw nga apuy ken asupre a pakaitapuakanto ni Satanas. Dagiti anghel ni Satanas naigarangugongda a naikanunong kenkuana manipud langit. Nabatad a mapanda idiay mangliwengliweng a maikanunong kenkuana iti rugrugi ti Sangaribu a Tawen a Panagturay. Maikanatad ngarud a madadaeldanto met a maikanunong kenkuana iti danaw nga apuy ken asupre.​—Mateo 8:29.

33. Ania a maudi a detalye ti Genesis 3:15 ti matungpalton, ket iti ania a banag ti pangiturongan itan ti espiritu ni Jehova ken ni Juan?

³³ Iti kastoy a wagas, matungpalton ti maudi a detalye ti padto a nailanad iti Genesis 3:15. Inton maitapuak ni Satanas iti danaw nga apuy, kayarigannanto ti natay nga uleg a ti ulona ket rinim-it ti mukod a landok. Awanton nga agnanayon ni Satanas ken dagiti demoniona. Awanen ti nadakamat pay maipapan kadakuada iti libro nga Apocalipsis. Ita ta naimpadtuan a naikisapen dagitoy, ti espiritu ni Jehova iturongna ti atension iti banag a paginteresan unay dagidiay addaan namnama nga agbiag nga agnanayon ditoy daga: Anianto ti resultana iti sangatauan ti nailangitan a turay ti “Ari ti ar-ari” ken “dagidiay naayaban ken napili ken matalek kenkuana”? (Apocalipsis 17:14) Tapno masungbatan, isublinatay manen ni Juan iti rugrugi ti Sangaribu a Tawen a Panagturay.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 293]

Ti Natay a Baybay. Posible nga ayan idi ti Sodoma ken Gomorra

[Dagiti ladawan iti panid 294]

“Mangikabilakto ti panagginnura iti nagbaetanyo iti babai ken iti nagbaetan ti bin-im ken ti bin-ina. Dunorennakanto iti ulo ket dunoremto iti mukod”

Kapitulo 41

Ti Aldaw ti Panangukom ti Dios—Ti Naragsak a Pagbanaganna!

Sirmata 15​—Apocalipsis 20:11–21:8

Suheto: Ti sapasap a panagungar, ti Aldaw ti Panangukom, ken dagiti bendision nga iyeg dagiti baro a langlangit ken ti baro a daga

Panawen a pannakatungpalna: Ti Sangaribu a Tawen a Panagturay

1. (a) Ania ti napukaw ti sangatauan idi nagbasol da Adan ken Eva? (b) Ania a panggep ti Dios ti saan a nagbalbaliw, ken apay nga ammotayo a kasta?

KAS tattao, naparsuatayo nga agbiag nga agnanayon. No tinungpal da Adan ken Eva dagiti bilin ti Dios, pulos a saanda koma a natay. (Genesis 1:28; 2:8, 16, 17; Eclesiastes 3:10, 11) Ngem idi nagbasolda, napukawda ti perpekto a biag nga agpaay koma kadakuada ken kadagiti kaputotanda, ket ni patay ti nangituray iti sangatauan kas maysa a naulpit a kabusor. (Roma 5:12, 14; 1 Corinto 15:26) Kaskasdi, saan a nagbalbaliw ti panggep ti Dios nga agbiag nga agnanayon dagiti perpekto a tattao iti maysa a paraiso a daga. Gapu iti kasta unay a panagayatna iti sangatauan, imbaonna ditoy daga ti bugbugtong nga Anakna, ni Jesus, a nangipaay iti perpekto a natauan a biagna kas pangsubbot kadagiti “adu” a kaputotan ni Adan. (Mateo 20:28; Juan 3:16) Mabalinen nga usaren ni Jesus daytoy legal a pateg ti datonna tapno isublina dagiti manamati a tattao agturong iti perpekto a biag iti paraiso a daga. (1 Pedro 3:18; 1 Juan 2:2) Anian a naindaklan a rason tapno ‘agrag-o ken agragsak’ ti sangatauan!​—Isaias 25:8, 9.

2. Ania ti impakaammo ni Juan iti Apocalipsis 20:11, ken ania ti “naindaklan a puraw a trono”?

² Inton maipupok ni Satanas iti mangliwengliweng, mangrugin ti nadayag a Sangaribu a Tawen a Panagturay ni Jesus. Isu daytan ti “aldaw” a ti Dios “panggepna nga ukomen ti mapagnaedan a daga buyogen ti kinalinteg babaen ti maysa a lalaki a dinutokanna.” (Aramid 17:31; 2 Pedro 3:8) Kuna ni Juan: “Ket nakitak ti maysa a naindaklan a puraw a trono ken daydiay situtugaw iti dayta. Manipud iti sanguananna nagtalaw ti daga ken ti langit, ket awan disso a nasarakan maipaay kadakuada.” (Apocalipsis 20:11) Ania daytoy “naindaklan a puraw a trono”? Awan sabali no saan a ti pangukoman a trono “ti Dios nga ukom dagiti isuamin.” (Hebreo 12:23) Ita, ukomennan ti sangatauan tapno ikeddengna no siasino ti mabenepisiaran iti pangsubbot a daton ni Jesus.​—Marcos 10:45.

3. (a) Iti ania nga anag a “naindaklan” ken “puraw” ti trono ti Dios? (b) Siasino ti mangukom inton Aldaw ti Panangukom, ken maibatayto iti ania?

³ Ti trono ti Dios ket “naindaklan,” a mangipaganetget iti kinatan-okna kas Soberano nga Apo, ken “puraw,” a mangigunamgunam iti naan-anay a kinalintegna. Isu ti kangatuan nga Ukom ti sangatauan. (Salmo 19:7-11; Isaias 33:22; 51:5, 8) Nupay kasta, intalekna ken ni Jesu-Kristo ti trabaho a panangukom: “Ta awan a pulos ti ukomen ti Ama, no di ket ti isuamin a panangukom impabiangna iti Anak.” (Juan 5:22) Kadua ni Jesus ti 144,000 a katulonganna, a kadakuada naited ti “pannakabalin a mangukom . . . iti sangaribu a tawen.” (Apocalipsis 20:4) Kaskasdi, maukomto ti tunggal maysa maibatay kadagiti pagalagadan ni Jehova inton Aldaw ti Panangukom.

4. Ania ti kaipapanan ti ‘panagtalaw ti daga ken ti langit’?

⁴ Kasano a “nagtalaw ti daga ken ti langit”? Isu met laeng daytoy daydiay langit a simmina a kas maysa a pagbasaan idi maluktan ti maikanem a selio​—dagiti natauan nga agtuturay a ‘naidulin maipaay iti apuy a maisagsagana iti aldaw ti panangukom ken iti pannakadadael dagiti di nadiosan a tattao.’ (Apocalipsis 6:14; 2 Pedro 3:7) Ti daga isu ti organisado a sistema dagiti bambanag nga adda iti sidong daytoy a panangituray. (Apocalipsis 8:7) Makuna a nagtalawto daytoy a langit ken daga inton madadael ti atap nga animal ken dagiti ar-ari ti daga ken dagiti buyotda, agraman dagidiay immawat iti marka ti atap nga animal ken dagidiay nagdayaw iti ladawanna. (Apocalipsis 19:19-21) Kalpasan a madadael ti daga ken langit ni Satanas, ikeddengen ti Dakkel nga Ukom ti sabali pay nga Aldaw ti Panangukom.

Ti Sangaribu a Tawen nga Aldaw ti Panangukom

5. Kalpasan ti panagtalaw ti daan a daga ken ti daan a langit, siasinonto dagiti nabati a maukom?

⁵ Siasinonto dagiti nabati a maukom kalpasan a nagtalaw ti daan a daga ken ti daan a langit? Saan a dagidiay napulotan a natda a kameng ti 144,000 yantangay dagitoy ket naukomen ken naselioanen. No addanto pay napulotan a sibibiag ditoy daga kalpasan ti Armagedon, masapul a matayda di agbayag ket awatenda ti nailangitan a gunggonada babaen ti panagungar. (1 Pedro 4:17; Apocalipsis 7:2-4) Ngem dagiti minilion a kameng ti dakkel a bunggoy a naggapu iti dakkel a rigat agtakderda a nakaminminar “iti sanguanan ti trono.” Gapu iti pammatida iti naibukbok a dara ni Jesus, naibilangdan a nalinteg agpaay iti pannakaispal. Kaskasdi, agtultuloy a maukomda agingga a maturpos ti sangaribu a tawen bayat nga iturturong ida ni Jesus “kadagiti ubbog ti dandanum ti biag.” Inton maisublida iti kinaperpekto ken kalpasan a masubokda, maideklaradanton a naan-anay a nalinteg. (Apocalipsis 7:9, 10, 14, 17) Uray dagiti ubbing a makalasatto iti dakkel a rigat ken dagiti ubbing a maipasngayto kabayatan ti Milenio masapul met a maukomda bayat ti sangaribu a tawen.​—Idiligmo ti Genesis 1:28; 9:7; 1 Corinto 7:14.

6. (a) Siasino dagiti nakita ni Juan, ket ania ti ipasimudaag dagiti sasao a “dagiti dadakkel ken dagiti babassit”? (b) Kasano ti pannakapagungar dagiti di mabilang a minilion nga adda iti lagip ti Dios?

⁶ Ngem napaliiw ni Juan ti umariwekwek a tattao nga ad-adu nga amang ti bilangda ngem iti nakalasat a dakkel a bunggoy. Rinibu a milion ti kaaduda! “Ket nakitak dagiti natay, dagiti dadakkel ken dagiti babassit, a sitatakder iti sanguanan ti trono, ket naukrad dagiti lukot.” (Apocalipsis 20:12a) “Dagiti dadakkel ken dagiti babassit” saklawenda dagidiay prominente agraman dagidiay saan a prominente a tattao a nagbiag ken natay ditoy daga bayat ti naglabas nga 6,000 a tawen. Sigun iti Ebanghelio nga insurat ni apostol Juan di nagbayag kalpasan ti Apocalipsis, kinuna ni Jesus maipapan iti Ama: “Inikkanna [ni Jesus] iti autoridad a mangukom, agsipud ta isu Anak ti tao. Dikay agsiddaaw iti daytoy, agsipud ta um-umayen ti oras nga amin dagidiay adda kadagiti pakalaglagipan a tanem mangngegdanto ti timekna ket rummuarda.” (Juan 5:27-29) Anian a nakaskasdaaw nga annongen​—ti panangpagungar kadagiti natay iti intero a historia! Awan duadua a saan nga aggigiddan ti panagungar dagidiay di mabilang a minilion nga adda iti lagip ti Dios tapno ti dakkel a bunggoy​—a nagbassit ti bilangda no maidilig​—kabaelandanto a tamingen dagiti parikut a mabalin a tumaud gapu ta dagidiay mapagungar mabalin nga agannayasda pay la iti damo a mangsurot iti sigud a kabibiagda, agraman dagiti nainlasagan a pagkapuyan ken kababalinda.

Siasino Dagiti Mapagungar ken Maukom?

7, 8. (a) Ania a lukot ti naukrad, ket ania ti mapasamak kalpasan dayta? (b) Siasinonto dagiti saan a mapagungar?

⁷ Kuna pay ni Juan: “Ngem sabali pay a lukot ti naukrad; dayta ti lukot ti biag. Ket naukom dagiti natay manipud kadagidiay banag a naisurat kadagiti lukot sigun kadagiti aramidda. Ket ti baybay inyawatna dagidiay natay nga adda kenkuana, ket ni patay ken ti Hades inyawatda dagidiay natay nga adda kadakuada, ket naukomda a tumunggal maysa sigun kadagiti aramidda.” (Apocalipsis 20:12b, 13) Talaga a makapikapik a buya! ‘Ti baybay, ni patay, ken ti Hades’ adda akmen ti tunggal maysa kadagita, ngem paliiwentayo ta dina kayat a sawen a dida pulos agkakanaig.a Idi adda ni Jonas iti tian ti ikan, iti kasta, iti tukok ti baybay, imbagana nga isu ket adda idiay Sheol, wenno Hades. (Jonas 2:2) Makuna nga adda met idiay Hades ti maysa a tao a natay gapu iti basol nga impatawid ni Adan. Sititibker nga ipatalged dagitoy a naimpadtuan a sasao nga awanto ti asinoman a mabaybay-an.

⁸ Ngem adda dagidiay saan a mapagungar a di ammo ti bilangda. Karaman kadagitoy dagiti saan a nagbabawi nga eskriba ken Fariseo a nangilaksid ken ni Jesus ken kadagiti apostol, ti narelihiosuan a “tao ti kinakillo,” ken dagiti napulotan a Kristiano a ‘natnag.’ (2 Tesalonica 2:3; Hebreo 6:4-6; Mateo 23:29-33) Dinakamat met ni Jesus ti maipapan kadagiti arig kalding a tattao inton panungpalan ti lubong a mapan “iti agnanayon nga apuy a naisagana iti Diablo ken kadagiti anghelna,” kayatna a sawen, “agnanayon a pannakagessat.” (Mateo 25:41, 46) Saanen a mapagungar dagitoy!

9. Kasano nga impasimudaag ni apostol Pablo nga addanto dagidiay naisangsangayan a maparaburan inton panagungar, ket siasino ti karaman kadagita?

⁹ Iti sabali a bangir, addanto dagidiay naisangsangayan a naparaburan inton panagungar. Impasimudaag dayta ni apostol Pablo idi kinunana: “Adda inanamak iti Dios . . . nga addanto panagungar nga agpadpada dagiti nalinteg ken dagiti nakillo.” (Aramid 24:15) No maipapan iti naindagaan a panagungar, “dagiti nalinteg” iramandanto dagiti matalek a lallaki ken babbai idi ugma​—da Abraham, Rahab, ken adu pay a sabsabali​—a naideklara a nalinteg kas gagayyem ti Dios. (Santiago 2:21, 23, 25) Karaman met iti daytoy a grupo dagiti nalinteg a sabsabali a karnero a natay a matalek ken ni Jehova iti moderno a panawen. Nalabit nga amin dagiti kasta a natarnaw a tattao mapagungardanto a nasapsapa kabayatan ti Milenio a Panagturay ni Jesus. (Job 14:13-15; 27:5; Daniel 12:13; Hebreo 11:35, 39, 40) Di pagduaduaan nga adunto kadagitoy a napagungar a nalinteg ti maikkan iti naisangsangayan a pribilehio a mangimaton iti dakkel a trabaho a panangisubli iti Paraiso.​—Salmo 45:16; idiligmo ti Isaias 32:1, 16-18; 61:5; 65:21-23.

10. Kadagidiay mapagungarto, siasino “dagiti nakillo”?

¹⁰ Ngem, siasino “dagiti nakillo” a nadakamat iti Aramid 24:15? Karaman kadagitoy ti rineprep a tattao a natay iti intero a historia, nangnangruna dagidiay nagbibiag ‘kadagiti tiempo ti kinaignorante.’ (Aramid 17:30) Dagitoy dagidiay saan a naikkan iti gundaway nga agtulnog iti pagayatan ni Jehova gapu iti lugar a nakayanakanda wenno gapu iti panawen a nagbiaganda. Mainayon pay, mabalin nga adda dagiti dadduma a nakangngeg iti mensahe ti pannakaisalakan ngem dida nakapagtignay a naan-anay iti dayta a tiempo wenno nataydan sakbay a nakapagdedikar ken nakapagpabautisarda. Inton panagungar, masapul nga itultuloyda a balbaliwan ti panagpampanunot ken kabibiagda no kayatda a maaprobetsar ti biag nga agnanayon.

Ti Lukot ti Biag

11. (a) Ania “ti lukot ti biag,” ken makinnagan ti maisurat iti dayta a lukot? (b) Apay a maukradto ti lukot ti biag bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturay?

¹¹ Dinakamat ni Juan ti maipapan iti “lukot ti biag.” Isu daytoy ti rekord dagidiay umawat iti agnanayon a biag manipud ken Jehova. Nairekord iti daytoy a lukot dagiti nagan dagiti napulotan a kakabsat ni Jesus, dagiti karaman iti dakkel a bunggoy, ken dagiti matalek idi ugma, kas ken Moises. (Exodo 32:32, 33; Daniel 12:1; Apocalipsis 3:5) Ngem no maipapan kadagiti “nakillo” a mapagungar, saan a nakalista ti naganda iti lukot ti biag. Gapuna, maukradto ti lukot ti biag bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturay tapno adda gundaway a maisurat ti nagan dagidiay agbalin a kualipikado. ‘Maitapuakto iti danaw nga apuy’ dagidiay saan a naisurat ti naganda iti dayta a lukot, wenno libro, ti biag.​—Apocalipsis 20:15; idiligmo ti Hebreo 3:19.

12. Ania ti pakaibatayan ti pannakaisurat ti nagan ti maysa iti maukrad a lukot ti biag, ket kasano a nangted iti ulidan ti Ukom a dinutokan ni Jehova?

¹² Ania ngarud ti pakaibatayan ti pannakaisurat ti nagan ti maysa iti maukrad a lukot ti biag iti dayta a panawen? Ti tulbek ket kas met laeng idi tiempo da Adan ken Eva: panagtulnog ken Jehova. Kas iti insurat ni apostol Juan kadagiti ay-ayaten a pada a Kristiano: “Ti lubong aglabas ken kasta met ti tarigagayna, ngem ti agaramid iti pagayatan ti Dios agtalinaed iti agnanayon.” (1 Juan 2:4-7, 17) No maipapan iti panagtulnog, nangted iti ulidan ti Ukom a dinutokan ni Jehova: “Nupay [ni Jesus] ket Anak, nasursurona ti panagtulnog manipud iti bambanag a sinagabana; ket kalpasan a napagbalinen a naan-anay isu nagbalin a makinrebbeng iti agnanayon a pannakaisalakan dagidiay amin nga agtultulnog kenkuana.”​—Hebreo 5:8, 9.

Pannakaukrad ti Dadduma Pay a Lukot

13. Kasano a maipakita dagiti napagungar ti kinatulnogda, ket aniada a prinsipio ti masapul nga annurotenda?

¹³ Kasano a maipakita dagitoy a napagungar ti kinatulnogda? Impatuldo a mismo ni Jesus ti dua a kangrunaan a bilin, idi kinunana: “Ti umuna ket, ‘Denggem, O Israel, ni Jehova a Diostayo ket maymaysa a Jehova, ket masapul nga ayatem ni Jehova a Diosmo buyogen ti intero a pusom ken buyogen ti intero a kararuam ken buyogen ti intero a panunotmo ken buyogen ti intero a pigsam.’ Ti maikadua isu daytoy, ‘Masapul nga ayatem ti padam a tao a kas iti bagim.’” (Marcos 12:29-31) Masapul met nga annurotenda dagiti siguden a naipasdek a prinsipio ni Jehova, kas ti panangtallikudda iti panagtakaw, panagulbod, pammapatay, ken imoralidad.​—1 Timoteo 1:8-11; Apocalipsis 21:8.

14. Ania dagiti sabali pay a lukot a maukrad, ken ania ti linaonda?

¹⁴ Nupay kasta, dinakamat ni Juan dagiti sabali pay a lukot a maukrad kabayatan ti Milenio a Panagturay. (Apocalipsis 20:12) Ania dagita? Adda dagiti gundaway a nangted ni Jehova kadagiti espesipiko nga instruksion agpaay kadagiti partikular a situasion. Kas pagarigan, idi kaaldawan ni Moises, nangted ti Dios kadagiti detalyado a linteg a mangipanamnama iti biag kadagiti Israelita no annurotenda dagita. (Deuteronomio 4:40; 32:45-47) Idi umuna a siglo, naipaay dagiti baro nga instruksion a tumulong kadagidiay matalek a mangannurot kadagiti prinsipio ni Jehova iti sidong ti Nakristianuan a sistema dagiti bambanag. (Mateo 28:19, 20; Juan 13:34; 15:9, 10) Ita, kuna ni Juan a “naukom dagiti natay manipud kadagidiay banag a naisurat kadagiti lukot sigun kadagiti aramidda.” Nabatad ngarud a ti pannakaukrad dagitoy a lukot ipakaammoda dagiti detalyado a kalikaguman ni Jehova iti sangatauan bayat ti sangaribu a tawen. No ipakatda dagiti pagalagadan ken bilbilin a sagudayen dagita a lukot ti biag, mabalin nga agpaut ti biag dagiti natulnog a tattao agingga a maragpatdanto kamaudiananna ti agnanayon a biag.

15. Ania a kampania ti edukasion ti kasapulanto bayat ti panagungar, ken iti ania a wagas a nalabit nga agtultuloy ti panagungar?

¹⁵ Anian a nagdakkel a kampania ti teokratiko nga edukasion ti kasapulanto! Idi 2005, dagiti Saksi ni Jehova iti intero a lubong nangikonduktada iti promedio a 6,061,534 a panagadal iti Biblia kadagiti nagduduma a disso. Ngem inton panagungar, awan duadua a maikonduktanto ti di mabilang a minilion a panagadal iti Biblia ken kadagiti baro a lukot! Amin a kameng ti ili ti Dios masapul nga agbalindanto a mannursuro ken agpursigidanto. Bayat a rumangrang-ay dagidiay napagungar, di pagduaduaan a makiramandanto iti daytoy nakasaksaknap a programa a panangisuro. Nalabit nga agtultuloy ti panagungar iti wagas a dagidiay sibibiag sirarag-odanto a mangabrasa ken mangisuro kadagiti dati a kameng ti pamiliada ken gagayyemda. Kalpasanna, dagitoy ti mangabrasa ken mangisuronto met kadagiti sabsabali. (Idiligmo ti 1 Corinto 15:19-28, 58.) Dagiti nasurok nga innem a milion a Saksi ni Jehova nga aktibo a mangisaksaknap iti kinapudno itatta mangipaspasdekdan iti natalged a pundasion para kadagiti pribilehio a namnamaenda a masagrapdanto bayat ti panagungar.​—Isaias 50:4; 54:13.

16. (a) Makinnagan ti saanto a maisurat iti lukot, wenno libro, ti biag? (b) Siasino dagidiay a ti panagungarda ket mapaneknekan a panagungar “iti biag”?

¹⁶ No maipapan iti naindagaan a panagungar, kinuna ni Jesus a ‘dagidiay nagaramid iti naimbag a bambanag rummuarda iti panagungar iti biag, dagidiay nangyugali iti nakadakdakes a bambanag iti panagungar iti pannakaukom.’ Ditoy, agkasungani ti “biag” ken ti “pannakaukom,” nga ipakitana a dagidiay napagungar a “nangyugali iti nakadakdakes a bambanag” kalpasan a maisuro kadakuada dagiti naipaltiing a Kasuratan ken dagiti lukot maukomdanto a di maikari iti biag. Saanto a maisurat ti naganda iti lukot, wenno libro, ti biag. (Juan 5:29) Kastanto met ti mapasamak iti asinoman a sigud a matalek ngem sumiasi gapu iti aniaman a rason bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturay. Mabalin a maikkat dagiti nagan. (Exodo 32:32, 33) Ngem no maipapan kadagidiay situtulnog a mangannurot kadagiti banag a naisurat kadagiti lukot, agtalinaedto a nakasurat dagiti naganda iti lukot ti biag ket agtultuloyda nga agbiag. Mapaneknekanto a ti panagungarda ket panagungar “iti biag.”

Ti Panungpalan ni Patay ken ti Hades

17. (a) Ania a nakaskasdaaw a pasamak ti dineskribir ni Juan? (b) Kaano nga awanton ti nagyan ti Hades? (c) Kaano a ti ipapatay nga impatawid ni Adan ‘maitapuakto iti danaw nga apuy’?

¹⁷ Sumaruno, deskribiren ni Juan ti maysa a nakaskasdaaw a pasamak! “Ket ni patay ken ti Hades naitapuakda iti danaw nga apuy. Daytoy kaipapananna ti maikadua nga ipapatay, ti danaw nga apuy. Kanayonanna pay, siasinoman a saan a nasarakan a naisurat iti libro ti biag naitapuak iti danaw nga apuy.” (Apocalipsis 20:14, 15) Inton maturpos ti milenio nga Aldaw ti Panangukom, naan-anayton a maawan “ni patay ken ti Hades.” Apay nga agkalikagum daytoy iti sangaribu a tawen? Inton mapagungar ti kaudian a tao nga adda iti lagip ti Dios, awanton ti nagyan ti Hades, ti tanem ti sangatauan. Ngem agingga a saan pay nga interamente a naikkat kadagiti tattao ti natawid a basol, mabalin a mapasaranda pay latta ti ipapatay nga impatawid ni Adan. Amin a mapagungar ditoy daga, agraman ti dakkel a bunggoy a makalasat iti Armagedon, masapul a tungpalenda ti naisurat kadagiti lukot agingga a maipakat ti pateg ti subbot ni Jesus a naan-anay a mangikkat iti sakit, panaglakay, ken dadduma pay a natawid nga an-annayen. Kalpasanna, ti ipapatay nga impatawid ni Adan, agraman ti Hades, ‘maitapuakto iti danaw nga apuy.’ Awandanton nga agnanayon!

18. (a) Kasano ti panangdeskribir ni apostol Pablo iti panagballigi ti turay ni Jesus kas Ari? (b) Ania ti aramiden ni Jesus iti perpekto a natauan a pamilia? (c) Ania ti dadduma pay a mapasamak iti ngudo ti sangaribu a tawen?

¹⁸ Iti kasta, naan-anayton a naibanag ti dineskribir ni apostol Pablo iti suratna kadagiti taga-Corinto: “Ta [ni Jesus] masapul nga agturay kas ari agingga a ti Dios naikabilnan amin dagiti kabusorna iti babaen dagiti sakana. Kas ti maudi a kabusor, ni patay [nga impatawid ni Adan] mapukawto.” Anianto ti sumaruno a mapasamak? “Inton ti amin a bambanag naipasakupen kenkuana, iti kasta ti Anak a mismo ipasakupnanto met ti bagina iti Daydiay a nangipasakup iti amin a bambanag kenkuana.” Iti sabali a pannao, ni Jesus “iyawatna ti pagarian iti Dios ken Amana.” (1 Corinto 15:24-28) Wen, yantangay naparmekton ni Jesus ti patay nga impatawid ni Adan baeten ti pateg ti pangsubbot a daton, iyawatnanton ti perpekto a natauan a pamilia ken ni Amana, ni Jehova. Nabatad nga iti daytoy a kanito, iti ngudo ti sangaribu a tawen, a maluk-atan ni Satanas tapno maaramid ti maudi a pannubok a mangikeddeng no makinnagan ti permanente a nakasurat iti lukot ti biag. ‘Umagawaka a sipipinget’ tapno karamanto a nakasurat ti naganmo!​—Lucas 13:24; Apocalipsis 20:5.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 298]

Dagidiay “nakillo” a mapagungar nga agtulnogto kadagiti nakaukrad a lukot bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturay maisuratto met ti naganda iti lukot ti biag

Kapitulo 42

Baro a Langit ken Baro a Daga

1. Ania ti dineskribir ni Juan idi isu ket insubli ti anghel iti rugrugi ti Sangaribu a Tawen a Panagturay?

DAYTOY nadayag a sirmata agtultuloy a maibuksilan bayat a ti anghel isublina ni Juan iti rugrugi ti Sangaribu a Tawen a Panagturay. Ania ti deskribirenna? “Ket nakitak ti maysa a baro a langit ken maysa a baro a daga; ta ti immuna a langit ken ti immuna a daga naglabasdan, ket ti baybay awanen.” (Apocalipsis 21:1) Makaallukoy a buya ti makitatayo!

2. (a) Kasano a ti padto ni Isaias maipapan iti baro a langlangit ken baro a daga ket natungpal kadagiti naisubli a Judio idi 537 K.K.P.? (b) Kasanotay nga ammo nga addanto pay sabali a kaitungpalan ti padto ni Isaias, ken kasano a matungpal dayta a kari?

² Ginasgasut a tawen sakbay ti tiempo ni Juan, kinuna idi ni Jehova ken ni Isaias: “Ta adtoy mangparsuaak iti baro a langlangit ken baro a daga; ket dagiti immun-una a banag saandanto a maipalagip, saandanto met a tumpuar iti puso.” (Isaias 65:17; 66:22) Damo a natungpal daytoy a padto idi a nagsubli idiay Jerusalem dagiti matalek a Judio idi 537 K.K.P. kalpasan ti 70 a tawen a pannakaidestieroda idiay Babilonia. Iti dayta a pannakaisublida, nagbalinda a maysa a nadalusan a kagimongan, maysa a “baro a daga,” iti sidong ti maysa a baro a sistema ti gobierno, dagiti “baro a langlangit.” Ngem ni apostol Pedro impatuldona ti sabali pay a kaitungpalan dayta a padto, idi a kinunana: “Ngem adda baro a langlangit ken baro a daga nga ur-urayentayo sigun iti karina, ket kadagitoy agtaeng ti kinalinteg.” (2 Pedro 3:13) Ipakita ni Juan a matungpal daytoy a kari bayat ti aldaw ti Apo. Aglabasto “ti immuna a langit ken ti immuna a daga,” ti organisado a sistema ti bambanag ni Satanas agraman dagiti gobiernona nga inimpluensiaan ni Satanas ken dagiti demoniona. Mapukawto ti nadawel a “baybay” ti nadangkes, rebelioso a sangatauan. Masukatanto dagita iti “maysa a baro a langit ken maysa a baro a daga”​—maysa a baro a kagimongan dagiti tattao iti sidong ti baro a gobierno, ti Pagarian ti Dios.​—Idiligmo ti Apocalipsis 20:11.

3. (a) Ania ti dineskribir ni Juan, ken ania ti Baro a Jerusalem? (b) Kasano a ‘bumaba nga aggapu idiay langit’ ti Baro a Jerusalem?

³ Ituloy ni Juan: “Nakitak met ti nasantuan a siudad, ti Baro a Jerusalem, a bumabbaba nga aggapu idiay langit manipud iti Dios ket naisagana kas maysa a nobia a naarkosan maipaay iti asawana.” (Apocalipsis 21:2) Ti Baro a Jerusalem isu ti nobia ni Kristo, a buklen dagiti napulotan a Kristiano nga agtalinaed a matalek agingga ken patay sadanto mapagungar tapno agbalinda nga ar-ari ken papadi a kadua ni naipadayag a Jesus. (Apocalipsis 3:12; 20:6) No kasano a ti naindagaan a Jerusalem nagbalin idi a sentro ti gobierno ti nagkauna nga Israel, ti nadayag a Baro a Jerusalem ken ti Nobiona buklenda ti gobierno ti baro a sistema dagiti bambanag. Isu daytoy ti baro a langit. ‘Bumaba ti nobia nga aggapu idiay langit,’ saan nga iti literal a pamay-an, no di ket iti anag nga iturongna ti atensionna ditoy daga. Ti nobia ti Kordero isunto ti nasungdo a katulonganna nga agturay iti nalinteg a gobierno iti intero a lubong. Talaga a bendision dayta para iti baro a daga!

4. Ania ti inkari ti Dios nga umasping iti inkarina iti kabbaro idi a nasion ti Israel?

⁴ Ituloy nga ibaga kadatayo ni Juan: “Idin nangngegko ti maysa a natbag a timek manipud iti trono a kunana: ‘Adtoy! Ti tolda ti Dios adda iti sangatauan, ket isu makipagnaedto kadakuada, ket isudanto dagiti ilina. Ket ti Dios a mismo addanto kadakuada.’” (Apocalipsis 21:3) Idi a ni Jehova inaramidna ti tulag ti Linteg iti kabbaro idi a nasion ti Israel, inkarina: “Sigurado nga ikabilkonto ti tabernakulok iti tengngayo, ket saannakayto a karurod ti kararuak. Ket pudno a magnaakto iti tengngayo ket agbalinak a Diosyo, ket dakayo, iti biangyo, agbalinkayto nga ilik.” (Levitico 26:11, 12) Kasta met laeng ita ti kari ni Jehova kadagiti matalek a tattao. Bayat ti sangaribu a tawen nga Aldaw ti Panangukom, agbalindanto a naisangsangayan nga ilina.

5. (a) Kasano a ‘makipagnaedto’ ti Dios iti sangatauan bayat ti Milenio a Panagturay? (b) Kasano a makipagnaedto ti Dios iti sangatauan kalpasan ti Sangaribu a Tawen a Panagturay?

⁵ Bayat ti Milenio a Panagturay, “makipagnaedto” ni Jehova iti sangatauan iti maysa a temporario nga urnos, ta isu ket irepresentarto ti ari nga Anakna a ni Jesu-Kristo. Ngem iti ngudo ti Sangaribu a Tawen a Panagturay, inton iyawaten ni Jesus ti Pagarian ken ni Amana, saanton a kasapulan ti maysa a mangibagi wenno mangibabaet nga ari. Permanente ken direkta a makipagnaedto ni Jehova iti “ilina” iti naespirituan a wagas. (Idiligmo ti Juan 4:23, 24.) Anian a nagtan-ok a pribilehio para iti naisubli a sangatauan!

6, 7. (a) Ania dagiti agkakaimbag a kari nga impakaammo ni Juan, ket siasino dagiti mangsagrap kadagita a bendision? (b) Kasano a dineskribir ni Isaias ti paraiso nga agpadpada a naespirituan ken pisikal?

⁶ Kuna pay ni Juan: “Ket punasennanto ti amin a lua kadagiti matada, ket awanton ni patay, awanto metten ti panagleddaang wenno panagsangit wenno ut-ot. Ti immuna a bambanag naglabasdan.” (Apocalipsis 21:4) Maminsan pay, maipalagip kadatayo dagiti immun-una a naipaltiing a kari. Pinadpadaanan met ni Isaias ti panawen inton maawanen ti ipapatay ken panagdung-aw, ket ti rag-o ti mangsukatto iti leddaang. (Isaias 25:8; 35:10; 51:11; 65:19) Pasingkedan ita ni Juan nga addanto nakaskasdaaw a kaitungpalan dagita a kari bayat ti sangaribu a tawen nga Aldaw ti Panangukom. Ti dakkel a bunggoy ti umuna a mangsagrap kadagiti bendision. “Ti Kordero, nga adda iti tengnga ti trono,” nga agtultuloy a mangipastor kadakuada, “idalannanto ida kadagiti ubbog ti dandanum ti biag. Ket ti Dios punasennanto ti amin a lua kadagiti matada.” (Apocalipsis 7:9, 17) Ngem inton agangay, kaduadanto met dagiti amin a napagungar a mangipakita iti pammati kadagiti probision ni Jehova, ket tagiragsakendanto nga agpadpada ti naespirituan ken pisikal a paraiso.

⁷ “Iti dayta a tiempo,” kuna ni Isaias, “maluktanto ti matmata dagidiay bulsek, ket maluktanto ti mismo a laplapayag dagidiay tuleng.” Wen, “iti dayta a tiempo kumalay-atto daydiay pilay a kas iti panagkalay-at ti kalakian nga ugsa, ket ti dila daydiay umel umkisto gapu iti ragsak.” (Isaias 35:5, 6) Iti daytanto met a tiempo, “pudno unay a mangbangondanto iti balbalay ket agnaedda; ket pudno unay nga agmuladanto kadagiti kaubasan ket kanenda ti bungada. Saandanto a mangbangon ket sabali ti agnaed; saandanto nga agmula ket sabali ti mangan. Ta kas iti al-aldaw ti maysa a kayo kastanto ti al-aldaw ti ilik; ket ti aramid dagiti bukodda nga ima usarento a naan-anay dagidiay pinilik.” (Isaias 65:21, 22) No kasta, didanto maparut ditoy daga.

8. Ania ti kinuna a mismo ni Jehova no maipapan iti kinamapagpiaran dagitoy nga agkakaimbag a kari?

⁸ Anian a nagdayag a buya ti mapanunottayo bayat nga ut-utobentayo dagitoy a kari! Nakaskasdaaw a probision dagiti agur-uray para iti matalek a sangatauan iti sidong ti naayat a gobierno ti langit. Saan kadi a nakappapati dagita a kari? Tagtagainep la kadi dagita ti maysa a lakay a naidestiero iti isla ti Patmos? Ni Jehova a mismo ti sumungbat: “Ket kinuna Daydiay situtugaw iti trono: ‘Adtoy! Pagbalbalinek a baro ti amin a bambanag.’ Kasta met, kunana: ‘Isuratmo, agsipud ta dagitoy a sasao matalek ken napudnoda.’ Ket kinunana kaniak: ‘Napasamakdan! Siak ti Alfa ken ti Omega, ti pangrugian ken ti panungpalan.’”​—Apocalipsis 21:5, 6a.

9. Apay a sigurado a matungpalto dagitoy a masanguanan a bendision?

⁹ Arigna a pinirmaan a mismo ni Jehova ti maysa a garantia, wenno papeles ti titulo, a mangpatalged iti pannakatungpal dagitoy a masanguanan a bendision para iti matalek a sangatauan. Adda kadi asinoman a mabalin a mangkuestion iti daytoy a Garantisador? Sigurado unay dagitoy a kari ni Jehova isu a nagsao iti wagas a kas man la natungpaldan: “Napasamakdan!” Saan aya a ni Jehova “ti Alfa ken ti Omega . . . , Daydiay adda ita ken adda idi ken um-umay, ti Mannakabalin-amin”? (Apocalipsis 1:8) Isu a talaga! Kinunana a mismo: “Siak ti umuna ken siak ti maudi, ket malaksid kaniak awan ti Dios.” (Isaias 44:6) Gapuna, kabaelanna ti mangipaltiing kadagiti padto ken mangtungpal kadagiti amin a detalye dagita a padto. Anian a makapabileg iti pammati! Gapuna ikarina: “Adtoy! Pagbalbalinek a baro ti amin a bambanag”! Imbes a pagduaduaantayo no talaga met laeng a matungpal dagitoy a nakaskasdaaw a bambanag, kastoy koma ti panunotentayo: ‘Ania ti nasken nga aramidek tapno matawidko dagita a bendision?’

“Danum” Para Kadagiti Mawaw

10. Ania a “danum” ti ituktukon ni Jehova, ken ania ti isimbolona?

¹⁰ Ni Jehova a mismo ti agkuna: “Iti asinoman a mawaw mangtedakto nga awan bayadna manipud iti ubbog ti danum ti biag.” (Apocalipsis 21:6b) Tapno maep-ep dayta a pannakawaw, masapul a silalagip ti tao iti naespirituan a kasapulanna ken situtulok a mangakseptar ‘iti danum’ nga itden ni Jehova. (Isaias 55:1; Mateo 5:3) Ania a “danum”? Ni Jesus a mismo sinungbatanna dayta a saludsod idi kinasabaanna ti maysa a babai iti asideg ti bubon idiay Samaria. Kinunana iti babai: “Siasinoman nga uminum manipud iti danum nga itedkonto kenkuana saanton a pulos mawaw, ngem ti danum nga itedkonto kenkuana agbalinto kenkuana nga ubbog ti danum nga agburburayok a mangipaay iti agnanayon a biag.” Agayus dayta nga “ubbog ti danum ti biag” manipud iti Dios babaen ken Kristo kas probision a mangisubli iti sangatauan iti perpekto a biag. Kas iti Samaritana, magagarantayo unay koma nga uminum iti adu manipud iti dayta nga ubbog! Ken kas iti dayta a babai, sidadaantayo koma a mangtallikud kadagiti awan pategna nga aktibidadtayo tapno mapantayo isarita ti naimbag a damag kadagiti sabsabali!​—Juan 4:14, 15, 28, 29.

Dagidiay Agballigi

11. Ania ti inkari ni Jehova, ket siasino ti umuna a pagaplikaran dagita a sasao?

¹¹ Dagidiay uminum iti dayta a makapabang-ar a “danum” masapul met nga agballigida, kas iti ituloy a kunaen ni Jehova: “Ti asinoman nga agballigi tawidennanto dagitoy a banag, ket siakto ti Diosna ket isunto ti anakko.” (Apocalipsis 21:7) Daytoy a kari ket umarngi kadagiti kari a masarakan kadagiti mensahe a naiturong iti pito a kongregasion; gapuna, dagitoy a sao agaplikarda nga umuna kadagiti napulotan nga adalan. (Apocalipsis 2:7, 11, 17, 26-28; 3:5, 12, 21) Dagiti naespirituan a kakabsat ni Kristo iti unos dagiti panawen sigagagar a sinegseggaanda ti pribilehioda a makipaset iti Baro a Jerusalem. No agballigida kas ken ni Jesus, matungpalto dagiti ninamnamada.​—Juan 16:33.

12. Kasano a matungpalto kadagiti kameng ti dakkel a bunggoy ti kari ni Jehova iti Apocalipsis 21:7?

¹² Ti dakkel a bunggoy manipud kadagiti amin a nasion segseggaanda met daytoy a kari. Masapul nga agballigida met, a sisusungdo nga agserbida iti Dios agingga a makaruarda iti dakkel a rigat. Kalpasanna, sumrekda iti naindagaan a tawidda, ‘ti pagarian a naisagana kadakuada manipud iti pannakabangon ti lubong.’ (Mateo 25:34) Dagitoy ken dadduma pay a kameng ti naindagaan a karnero ti Apo a makalasatto iti pannubok iti ngudo ti sangaribu a tawen ket maawaganto kas “dagiti sasanto.” (Apocalipsis 20:9) Kas kameng ti sapasap nga organisasion ti Dios, tagiragsakendanto ti sagrado a takderda kas annak ti Namarsua kadakuada, ni Jehova.​—Isaias 66:22; Juan 20:31; Roma 8:21.

13, 14. Tapno matawidtayo dagiti naindaklan a kari ti Dios, ania nga ar-aramid ti masapul a determinado a liklikantayo, ken apay?

¹³ Gapu iti daytoy a naindaklan a namnama, anian a nagpateg nga agtalinaed a nadalus dagiti Saksi ni Jehova babaen ti panangliklikda kadagiti narugit a bambanag iti lubong ni Satanas! Masapul a napigsa, desidido, ken determinadotayo tapno ti Diablo dinatay pulos maitipon kadagidiay dineskribir a mismo ni Jehova ditoy: “Ngem no maipapan kadagiti natakrot ken kadagidiay awanan pammati ken kadagidiay makarimon iti kinarugitda ken kadagiti manangpapatay ken kadagiti mannakiabig ken kadagidiay mangan-annurot iti espiritismo ken kadagiti managrukbab iti idolo ken kadagiti amin a managulbod, ti bingayda ket idiayto danaw a sumsumged iti apuy ken asupre. Daytoy kaipapananna ti maikadua nga ipapatay.” (Apocalipsis 21:8) Wen, daydiay agngayangay a makipagtawid masapul a liklikanna dagiti nalulok nga aramid daytoy daan a sistema ti bambanag. Masapul nga agballigi babaen ti panagtalinaedna a matalek iti laksid ti amin a pammarigat ken sulisog.​—Roma 8:35-39.

¹⁴ Nupay ibagbaga ti Kakristianuan nga isu ti nobia ni Kristo, iparparangarangna dagiti makarimon nga aramid a dineskribir ditoy ni Juan. Gapuna, isu ket agturong met iti agnanayon a pannakadadael a kas kadagiti amin a paset ti Babilonia a Dakkel. (Apocalipsis 18:8, 21) Agur-uray met iti agnanayon a pannakadadael ti asinoman a napulotan wenno kameng ti dakkel a bunggoy a mangannurot wenno mangiparegta iti kasta a dakes nga aramid. No itultuloyda nga aramiden dagitoy, didanto tawiden ti kaitungpalan dagiti kari. Ket iti baro a daga, insigida a madadael ti asinoman a mangiparangarang kadagiti kasta nga aramid, ket mapanto iti maikadua nga ipapatay nga awanen namnamana nga agungar.​—Isaias 65:20.

15. Siasino dagiti naisangsangayan a nagballigi, ket iti ania a sirmata a ti Apocalipsis dumteng iti nadayag a tampokna?

¹⁵ Naisangsangayan ti panagballigi ti Kordero, ni Jesu-Kristo, ken ti nobiana a 144,000, ti Baro a Jerusalem. Anian a maikanatad ngarud a ti Apocalipsis dumteng iti nadayag a tampokna babaen ti ultimo, mangnibinibi a buya ti Baro a Jerusalem! Ita, deskribiren ni Juan ti maudin a sirmata.

[Dagiti ladawan iti panid 302]

Iti baro a daga a kagimongan, addanto naragsak a trabaho ken timpuyog para iti isuamin