Asinot’ Mangisuro Kadakuada Maipapan iti Sekso?

ANIAN a rag-o ti ipaay ti kappasngay nga ubbing! Maragsakan dagiti nagannak kenkuana, makigantilda kenkuana, ken ibagada kadagiti gagayyemda ti dandani amin nga aramidenna. Ngem di agbayag mabigbigdanto a mangipaay met dayta kadakuada kadagiti kangrunaan a baro a responsabilidad. Maysa kadagiti napatpateg a responsabilidad isut’ panangisuro iti dayta a mangsalaknib iti bagina iti dumakdakes a lubong.

Kasano a matulongan dagiti nagannak ti dungdunguenda nga ubing a dumakkel iti kinanataengan a mangtagiragsakto iti nabara ken naragsak a biag ti pamilia ken nalabit mangtaripatonto metten kadagiti mismo a managbuteng-Dios nga annakna? Mabalin a matmatan daytoy dagiti dadduma a nagannak a maysa a nagdakkelan a trabaho, isu nga awan duadua a maapresiar ti sumagmamano a singasing.

Mabalin a suruanyo dagiti annakyo iti wagas a pinangisuro kadakayo dagiti dadakkelyo. Ngem adu a nagannak ti bassit laeng ti naisuro kadakuada, no adda man, maipapan iti sekso. Uray no nasuruankayo a naimbag, nagbaliwen ti lubong, kasta met dagiti kasapulan dagiti annakyo. Maysa pay, adu kadagiti managbasa itoy a magasin ti nangsurot kadagiti natantan-ok a pagalagadan ken maysa a nasaysayaat a wagas ti panagbiag. Gapuna, nasken a saludsodanyo ti bagiyo: ‘Ti kadi pamay-an a panangisurok kadagiti annakko maitunos kadagiti agdama a panangmatmatko ken ti dumakdakkel a kasapulan dagiti annakko?’

Dadduma a nagannak palubosanda dagiti ubbingda a mangammo kadagita nga impormasion a kabukbukodanda. Ngem ti panangaramid iti dayta pataudenna ti nakaam-amak a saludsod: Aniantot’ maadalda? Kaano? Pakaadalanda, ken iti sidong dagiti ania a kasasaad?

No Aniat’ Isuro dagiti Eskuelaan

Adu a nagannak ti agkuna: “O, maadaldanto dayta idiay eskuelaan.” Adu nga eskuelaan ti mangisuro maipapan iti sekso, ngem mammano kadakuada ti mangisuro maipapan iti moralidad. Kinuna ti dati a Sekretario ti Edukasion ti E.U. a ni William J. Bennett idi 1987 a dagiti eskuelaan ipanayagda “ti sipapakinakem a panangbusor iti panangilasin iti dakes ken naimbag.”

Ni Tom, ama ti dua a nakaay-ayat nga ubbing a babbai, inimtuodna ti pannakabagi ti eskuelaanda: “Apay a dika ibaga lattan a ti sekso iti ruar ti pagassawaan ket dakes?” Kinunana a kayatna nga ibaga dayta ngem saan kano a mabalin a sairen ti eskuelaan dagiti di nagkasar nga inna dagiti ubbing ken dagiti kabbalayda a lallaki. Ngarud, ibaganto dagiti eskuelaan nga adda pagpilian dagiti estudiante ngem paspasarayda nga ibaga no ania ti umiso a pilien.

‘Gumatangak iti Libro’

Nalabit a kunaen ti dadduma a nagannak: “Igatangak ida iti libro.” Mabalin a makatulong ti nasayaat a libro, ngem masapul a siguraduenyo a naimbag nga umanamongkayo iti ibagbagana. Mammano a libro maipapan iti daytoy a tema ti maseknan iti moralidad wenno mangdakamat la koma no ania ti naimbag ken dakes. Dadduma iparegtada pay ketdi dagiti imoral nga aramid. Ket pudno a naisangsangayan a libro ti mangibaga a ti seksual nga aramid ket maipaay laeng iti agassawa.

Gapuna, ti rebbengen a panangisuro iti moralidad kadagiti annak ket maipabiang iti nangisaadan ti Dios iti dayta idi damo—kadagiti naayat a nagannakda. Kinuna ti Biblia kadagiti amma: “Isuromto a siaagawa dagitoy [dagiti linteg ti Dios] kadagiti annakmo, ket dagitoy ti saoem kadakuada no situtugawka iti balaymo, ken no magmagnaka iti dalan, ken no agiddaka, ken no bumangonka.”—Deuteronomio 6:7.

Kinapudnona, mabalin a dagiti nagannak ti kasayaatan a mangisuro kadagiti annakda. Di mabalinan ti aniaman a libro wenno eskuelaan a sandian ti bileg ti natibker a pammatida wenno ti nasayaat nga ulidan ti pamilia. Kas inlawlawag ni William Bennett: “Ipakita dagiti panagadal a no dagiti nagannak ti kangrunaan a gubuayan ti edukasion iti sekso, narigrigat a masulisog dagiti ubbing a makiraman iti sekso. . . . Dagiti nagannak, a nangnangruna ngem ti asinoman, napateg ti akemda.”

Dadduma a nagannak, nupay kasta, maamakda amangan no ti pannakaammo ket mangiturong iti panangpadas. Nalawag nga agpannuray daytoy kangrunaanna iti no ania ti isuro ken kasano nga isuro dayta. Kinapudnona maadalto met laeng dagiti ubbing dagiti bambanag maipapan iti sekso. Saan kadi a nasaysayat a maammuanda ti umiso ken nadayaw a pamay-an manipud kadagiti nadalus ken naayat a dadakkelda ngem manipud iti maysa a tao iti lansangan wenno idiay eskuelaan wenno manipud narugit panagpampanunotna a nataengan?

Ngem agtalinaed latta ti saludsod: Kasanoyo a maisuro dagitoy a bambanag iti nadiosan ken nadayaw a pamay-an? No mangngegan dagiti ubbing nga “amin ket mangar-aramid iti dayta,” kasano a makumbinsiryo ida a dagiti kasayaatan ken kararagsakan a tattao ket saanda a kasta? Kasano a matulonganyo ida a makabigbig a ti panagbiag babaen ti pagalagadan ti Biblia nga “adayuanyo ti pannakiabig” saan laeng a mangituggod iti kasayaatan ken kararagsakan a biag no di ket isut’ kakaisuna a pamay-an a makaay-ayo iti Dios? Dagiti sumaganad nga artikulo mangipaayda kadagiti napateg a sungbat kadagitoy nasken a saludsod.—1 Tesalonica 4:3.

Kaano ti Panangrugi ken Kasanot’ Kaadu ti Ibaga

ADUT’ napasnek a nagannak ti mangipagarup a ti edukasion iti sekso ti mabalin a tamingen bayat ti nakababain a panagsasarita maipapan kadagiti pudno a mapaspasamak maipapan iti panagdinna ken panagpasngay iti maysa a sangapulo-minuto a pannagna iti kakaykayuan a kadua ti maysa a 13-años. Ngem masansan a daytoy ket napaneknekan a nagbassitan ken naladawen iti adu a tawtawen. Gagangayen nga agkomento ti maysa a naayat a naganak: “Imbagak kadakuada ti dandani isuamin a banag, ket pagarupek nga ammoda aminen.”

Adda pay kadi nasaysayaat a pamay-an a panangisuro kadagitoy nasken a bambanag? No adda, kaano ti rumbeng a panangrugi dagiti nagannak, ken aniat’ maaramidanda ken ibagada?

Nainsiriban, dandani manipud iti pannakaipasngay ti ubing, rebbeng a mangisaadkayo iti pamuon iti panangipaay itoy a nagpateg a pannursuro. No mangrugikayo no naganus pay ti ubing, makaipaaykayo iti impormasion a siaalumamay, kadagiti babassit a pannursuro iti pamay-an a nalaka a maawatan a maitunos iti pakagunggonaan ti anakyo.

Bayat ti panangdigos dagiti nagannak kadagiti babassit nga annakda, mabalin nga isuroda kadakuada dagiti paset ti bagida: “Daytoy ti barukongmo . . . ti tianmo . . . ti tumengmo.” Apay nga aglaktawkayo manipud tian a mapan iti tumeng? Nakababain kadi ti adda iti baetda? Wenno daytat’ pribado laeng? Siempre, ditay mangus-usar kadagiti naalas a sasao maipaay kadagitoy a pribado a paspaset. Ngem apay a di basta ibaga a “mabagbagi”? Dagitoy met ket paset iti panamarsua nga inawagan ti Dios a “naimbag.”—Genesis 1:31; 1 Corinto 12:21-24.

Kalpasanna, nalabit no makita ti ubing a masukatan ti lampin, mabalin a kunaenyo a sidadayaw a ti lalaki addaan mabagbagi ket ti babbai addaan met ti mabagbagi. Mabalinyo nga ilawlawag a siaalumamay a dagitoy ket personal a bambanag. Dagitoy mapagsasaritaan laeng iti uneg ti pamilia, saan a kadagiti dadduma nga ubbing wenno tattao iti ruar ti pamilia.

Iti kasta, mailawlawagyo dagiti adu a bambanag sakbay ti panagbalinda a nakababain, a mangrugi a nasapa ken itultuloy bayat a dumakkel ti pannakaawat ti ubing.

Panangilawlawag iti Panagpasngay

Inton tallo wenno lima a tawennan,a mabalin a panunotenen ti ubing ti maipapan iti panagpasngay ket mabalin nga imtuodenna: “Sadinot’ naggapuan dagiti ubbing?” Mabalinyo a sungbatan: “Dimmakkelka iti nabara, natalged a lugar iti uneg ni mommy.” Nalabit daytoy makapneken iti dayta a kanito. Inton agangay mabalin nga agimtuod ti ubing: “Kasano ti iruruar ti ubing?” Mabalinyo nga isungbat: “Nangaramid ti Dios iti naisangsangayan nga abut a pagruaran ti ubing.” Apagkanito laeng ti atension ti ubing, gapuna dagiti kasayaatan a sungbat ket simple ken direkta. Ipaayyo ti kasapulan nga impormasion a saggabassit iti tunggal tiempo, nga ibatiyo ti ad-adu agpaay iti kamaudianan.

No naalibtak dagiti nagannak, makasarakda kadagiti adu a gundaway a mangisuro. No dandani agpasngay ti maysa nga asideg a kabagian, mabalin a kunaen ti ina: “Ni ikitmo a Susan nalabit agpasngayton iti di mabayag—kasta ti kadakkel ti tianko sumagmamano a lawas sakbay ti pannakaipasngaymo.” Ti mainanama a pannakaipasngay ti bassit a kabsat a lalaki wenno babai makaipaay iti adu a nararagsak ken makaay-ayo a bulbulan ti panangisuro.

Kamaudiananna mabalin a panunoten ti ubing: “Kasano a timmaud ti ubing?” Ti simple a sungbat ket: “Maysa a bin-i manipud iti ama ti sumabat iti selula ti itlog ti ina ket mangrugin a dumakkel ti ubing, kas iti maysa a bin-i iti daga agtubo nga agbalin a sabong wenno maysa a kayo.” Iti sabali a tiempo mabalin nga agimtuod ti ubing. “Kasano ngay a sumrek ti bin-i ni daddy iti uneg ni mommy?” Mabalinyo a kunaen, a sidadayaw: “Ammom ti pannakaaramid ti ubing a lalaki. Adda ti mabagbagina. Ti ina addaan met abut iti bagina a pakaiserkan dayta, ket maimula ti bin-i. Kastoy ti panangaramid ti Dios kadatayo tapno dagiti ubbing dumakkelda iti napintas, nabara a lugar agingga a dakkeldan nga agbiag a bukodda. Kalpasanna maipasngayen ti nakaay-ayat a baro nga ubing!” Mabalinyo ti agsao a buyogen ti panagsiddaaw iti nakaskasdaaw a pamay-an a panangurnos ti Dios kadagitoy a bambanag.b

Masapul nga agannadkayo a di mangitantan a mangsungbat kadagiti saludsod a buyogen ti pannakabain: “Ibagakto kenka no nataenganka bassiten.” Daytoy mabalin a pakaruenna ti panagusiuso dagiti ubbing ket mabalin a manggutugot kadakuada a manggun-od iti impormasion kadagiti di umiso a gubuayan. Ti ubing a nataengan bassiten nga agimtuod iti saludsod ket makaawaten kadagiti simple ken nadayaw a sungbat. Ti di panangipaay ti sungbat mabalin a mangupayton iti anakyo a manggun-od iti impormasion kadakayo.

Kasano Kasapa?

Marikna dagiti adu a nagannak a rumbeng a maaddaan dagiti annakda iti kangrunaan a pannakaawat kadagitoy a bambanag sakbay ti panageskuelada, isu a pakangngeganda iti di umiso nga impormasion manipud kadagiti dadduma nga ubbing.

Inlawlawag ti maysa a lolo: “Diak nagsalsaludsod, ngem idi innem ti tawenkon, inkeddeng ni tatangko a tiempon ti panangilawlawag iti nagtaudan dagiti ubbing. Imbagana a ti seksual a panagdinna ti lalaki ken babai a mabalin a mangpataud iti maysa nga ubing ket gagangay laeng a kas iti pannangan, ngem imbaga ti Dios a daytoy ket para laeng kadagiti tattao nga agassawa. Gapuna, adda agpadpada ti maysa nga ina ken maysa nga ama a mangayat iti ubing ken mangaywan iti dayta.” Innayon pay daytoy a lolo: “Ti intedna a panangilawlawag maitutop ti tiempona. Nakakitaakon kadagiti innem-tawenna a mangkatkatawa kadagiti imoral a ladladawan a drinowingda a diak maawatan.”

Siempre, dagita a panangilawlawag rumbeng a maiparang, saan a kas nakababain a banag, no di ket maysa a pribado a banag. Mabalin nga ulitenyo a daytat’ palimed ti pamilia a di masapul a dakamaten kadagiti dadduma nga ubbing wenno kadagiti tao a saan a kameng ti pamilia. No agbiddut ti anakyo itoy a banag, mabalin a siaalumamay a kunaenyo: “Shhh! Laglagipem, daytat’ palimedta. Iti laeng pamiliatayo a pagsaritaantayo dayta.”

Saan a Makapakigtot

No ti pannakasapul itoy a panangsalaysay kigtotenna ti asinoman a managbasa, basta panunotenyo laeng no mano a napasnek nga agtutubo a nagannak ti mangsapsapul iti nadayaw a pamay-an a mangilawlawag kadagitoy a bambanag kadagiti annakda. Saan kadi a ti direkta a panangilawlawag iti naayat a pagtaengan nasaysayaat ngem ti pamay-an a pannakaammo dagiti adu a nagannak kadagitoy a bambanag, manipud kadagiti narugit a gubuayan a saan a kameng ti pamilia?

No pudno nga umimdengkayo ken no sungbatanyo dagiti saludsod iti simple ken nadayaw a pamay-an, pagbalinenyo a nalaklaka ti panagimtuod dagiti annakyo kadakayo kadagiti sabsabali a saludsod bayat ti panaglabas ti tawen ken dumakkel ti pannakasapulda iti impormasion.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 6]

Ti umadani a panagpasngay mangipaay iti gundaway a mangipaay iti napateg a panangisuro

Nasken ti Mangrugi a Nasapa

DAGITI ubbing addaanda iti kalintegan a maaddaan iti naan-anay a nakapapati a panangilawlawag no kasano ti panagandar ti bagida ken no kasano ti panangsalaknibda iti bagbagida manipud kadagiti imoral a tao. Ngem kaano a rumbeng a mangrugi ti panangisuro? Nasapsapa ngem ti pagarupen ti adu.

Ti panagbarito/panagbalasang mangrugi iti pubertad, ti edad a mangrugi nga agparang dagiti pagilasinan iti panagmataengan. Mabalin a damo nga agkadawyan ti babai iti edad a 10 wenno nasapsapa pay wenno naladladaw kas iti 16 wenno naladladaw pay. Ti lalaki mabalin a damo a mangiruar iti semilia iti edad nga 11 wenno 12. Nakasagananton aya dagiti annakyo sakbay dayta a tiempo, ibagayon iti edad a siam?a Ammodanto kadi metten iti dayta a naganus nga edad ti kinapateg ti panangsalimetmet iti kinabirhenda?

Ipakaammo Kadakuada dagiti Panagbalbaliw ti Bagi

Ti anakyo a babai addaan kalintegan a mangammo kadagiti inted-Dios a panagbalbaliw a mapasamak iti bagina. Ti maysa nga ina mabalin a dakamatenna ti panagkadawyanna ket ipakaammona iti balasangna no ania a kita ti proteksion ti us-usarenna. Rumbeng nga ilawlawagna a dagitoy a panagbalbaliw ket gagangay a panagandar ti bagi. Iti positibo a pamay-an, mabalin nga ilawlawag ti ina a ti bagi ti balasangna agsagsaganan a maipaay iti tiempo, adu a tawtawen manipud ita, inton isut’ makiasawa ket agbalin metten nga ina. Mabalin nga ilawlawag ti maysa nga ina iti balasangna a ti bagi isagsaganana ti maysa a naisangsangayan a nalamuyot, kas espongha nga ap-ap a nabaknang iti ur-urat a maipaay iti ubing iti aanakan. No di mainginaw ti ubing, ti ap-ap mairuar ket aglasat iti mabagbagi, ket daytoy a pamay-an maawagan iti panagkadawyan.

Kasta met, ti baroyo rumbeng a maammuanna a nasaksakbay ti panagwayaway iti rabii, wenno ti panagwayaway no matmaturog. (Deuteronomio 23:10, 11) Masapul a maawatanna a ti panagwayaway ti nagalis a likido, a no dadduma mapasamak no agtagtagainep, ket pamay-an laeng ti bagi a mangiruar kadagiti naurnongna a semilia. Agpada dagiti babbaroyo ken babbalasangyo rumbeng a maammuanda nga awan dakes dagitoy a panagbalbaliw ti bagida. Dagiti bagida maisagsagana laeng a maipaay iti mabalin a pannakiasawa iti masanguanan ken ti panagbalin a nagannak.b

Kas nagannak, rumbeng nga ibilangyo a napateg dagitoy a bambanag, ta dagitoy ket nadiosan a bambanag. Ket dakayo dagiti mannursuro a tinudingan ti Dios.

Ania ti Natalged a Panagdinna?

Bayat ti panaglabas ti tawen ket sumreken dagiti annakyo iti kinatin-edyer, masapul a siguraduenyo nga ammoda a ti panagdinna dagiti di agassawa ket napeggad, aniaman ti mangngeganda a maisupadi iti dayta. Dagiti benereal a saksakit, agraman ti AIDS, nagbalindan a sangalubongan a saplit. Dagita a saksakit mabalin a pakaigapuan iti kinalupes, maiyanak nga addaan depekto, kanser, ken uray pay ipapatay. Kasta met, dagitat’ mabalin a maiyakar dagiti tao a di pay mangipagarup nga addaanda iti sakit.

Rebbeng a mabigbig dagiti annakyo nga awan ti naan-anay nga epektibo a pamay-an iti pananglapped iti panagsikog wenno iti panangpasardeng ti pannakaiyakar ti sakit. Kinapudnona, ti nakaskasdaaw a kaadu ti bilang dagiti agtutubo a mangaramat iti nadumaduma a kita ti panglapped iti sikog ket agsikogda. Ket uray no dagiti kondom a naipablaak a manglapped iti pannakaala iti AIDS manipud iti agsakit a pareha, impadamag ti The New England Journal of Medicine a di malapdan dagiti kondom ti pannakaiyakar ti mikrobio ti AIDS a masansan iti 17 porsiento.

Gapuna, ti kolumnista ti New York Post a ni Ray Kerrison sinungbatanna ti kunada a dagiti kondom ‘pabassitenna iti bassiusit ti peggad iti panagsakit iti AIDS’ babaen ti panagsuratna: “Nakaskasdaaw a kinabassit. No mangikargaka iti maysa a bala iti paltog, ket posiposem ti pagyanan ti bala ket agay-ayamka iti Russian roulette mabalin a mapapataymo ti bagim iti maminsan iti tunggal innem a panangposipos. Babaen iti kondom, mabalin nga agsakitka iti AIDS iti maminsan iti lima a panangusar. Itan mabalinmin a panaganan ti kinaulbod iti panangusar ti kondom tapno di makaala iti AIDS iti pudno a naganna. Daytat’ seksual a roulette.”

Rumbeng a maammuan dagiti annakyo a ti solusion iti parikut iti benereal a saksakit ket simple laeng. Daytat’ panangawat iti urnos ti Dios iti panangusar iti nadiosan a sagut iti panagpaadu. Kinapudnona, ti natalged a panangusar iti seksualidadyo ket iti uneg ti panagasawa, kinapudnona iti tungpal-biag a pannakitipon iti maysa a dungdunguen a tao a di pay pulos nakidindinna iti sabali a tao.

Dagiti Pagalagadan ti Dios Maysa a Salaknib

Kunaen ti Biblia: “Ti lalaki . . . ket makitiponto iti asawana.” “Dika makikamalala.” “Ngem ti pannakiabig ken ti amin a kita ti kinarugit saan man la a madukit kadakayo.” “Ti mannakiabig . . . awan ti aniaman a tawidda iti pagarian ni Kristo ken ti Dios.”—Genesis 2:24; Mateo 5:27; Efeso 5:3, 5.

Dagitoy a pagalagadan saanda a naulpit. Imbes ketdi, ti panangsurot kadakuada mangiturong iti naragsak, nasinged a pamilia. Ti di pay naipasngay nga ubing maipaayanto iti banag a kalinteganna—dua a nagannak, maysa nga ina ken maysa nga ama. Tunggal maysa adda kualidadda a nagduma, ket tunggal maysa makaipaay iti biag ti ubing kadagiti bambanag nga awan iti sabali.

Kas nagannak, agpadpada babaen iti panangisuro ken babaen iti ulidanyo, masapul nga ipasagepsepyo dagiti naibatay-Biblia a prinsipio iti puso ken isip ti anakyo. Masapul nga agibangonkayo babaen kadagiti natibker a materiales—naandur iti apuy. Kas kunaen ti Biblia: “Ti aramid ti tunggal maysa maiparangarangto, ta ti aldaw ipakitananto ta maipalgakto gapu iti apuy; ket ti met laeng apuy padasennanto ti aramid ti tunggal maysa, no ania a kita.” No agibangonkayo a sititibker ket agtalinaed ti trabahoyo, magunggonaankayto.—1 Corinto 3:13.

Ngem agtalinaed ti napateg a saludsod: Kasano a mapabilegyo daytoy a panangsanay bayat nga agturong dagiti annakyo iti tawtawen ti kinatin-edyer ken iti kinanataengan?

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 8]

Napateg ti panangisagana iti anakyo kadagiti panagbalbaliw ti bagi

Dagidiay Nariribuk a Kinatin-edyer

NALIKMUT dagiti tin-edyer kadagiti makagargari a mensahe. Maus-usar ti sekso a mangipakaammo kadagiti dandani aniaman a banag manipud sapatos agingga kadagiti jeans. Napno ti moderno a musika kadagiti mangargari ti sekso. Iti telebision masukatsukat ti pakidinnaan dagiti makaay-ayo nga adulto. Ngem umiso kadi daytoy?

Maysa a kangrunaan a diario iti America ti nagkuna a ti “nasaknap a pannakaipasagepsep ti sekso” kadagiti programa a maipabpabuya kadagiti nasapa pay nga or-oras iti aldaw ket “makariribuk ken minamaag a pagannayasan ti panangiprograma.” Inawagan ti The Journal of the American Medical Association dayta a “pananggundaway kadagiti agtutubo babaen iti panaglinglingay ken ti pamay-an ti panagipakaammo.”

Masapul a siguraduenyo nga ammo dagiti annakyo a saan a tunggal maysa ket agbibiag a kasta. Uray pay kunaenda, a kagudua kadagiti 17-años a babbai iti America ket napadasandan ti nakidinna, dayta kaskasdi a kaipapananna a ti sabali a kagudua saanda pay a nakidindinna. Kas kinuna ti dati a Sekretario ti Edukasion iti E.U. a ni William J. Bennett: “Saan nga ar-aramiden ti ‘isuamin’ dayta, ket mabalin a tarigagayantayo nga ipaayan met dagidiay nga agtutubo—kagudua kadagiti 17-añostayo—ti saranay ken pammabileg.”

Impakaammona nga iti maysa a surbey a naala idiay Grady Memorial Hospital idiay Atlanta, Georgia, E.U.A., 9 iti 10 a babbai a nakurkurang ngem 16 ti tawenna “ti agtarigagay a mangammo no kasano ti mangibaga iti ‘saan’ iti sekso.” Matulonganyo kadi dagiti annakyo tapno makumbinsirda a, saan laeng a ti nakapuy ken agallaalla a panagtignay, no di ket ti positibo ken nalawag a saan ti kakaisuna nga umiso a sungbat iti aniaman nga imoral a singasing? Matulonganyo aya ida a makabigbig a dagiti tattao a naimbag raemendanto ida gapu iti daytoy? Kas imbaga ti maysa a tin-edyer a managan Emily iti diario ti California, E.U.A.: “Dagiti mararaem unay a tattao saanda nga imoral.”

Rebbeng a tulonganyo dagiti annakyo a makabigbig a ti sekso wenno pannakidinna ket nakabilbileg a puersa—nakabilbileg ta pinataudna ti intero a sangatauan. Daytoy dina kayat a sawen, nupay kasta, a daytat’ di matengngel. Imbes ketdi, kaipapananna a kas maysa a nabileg nga sports car, daytat’ masapul nga umiso ti pannakausarna, sigun kadagiti paglintegan iti kalsada. Ti di panangipangag kadagiti paglintegan iti agsikkosikko a kalsada iti bantay mangiturong iti didigra. Ti di panangipangag kadagiti inted-Dios a seksual a kababalin maaddaanto kadagiti umasping a pagbanagan. Kasano a matulonganyo dagiti annakyo, nga inay-ayatyo unay, a makabigbig itoy a kinapudno?

Isuroyo Ida a Napateg ti Nadalus a Panagbiag

Salaysayenyo iti tin-edyeryo ti nagsayaatan nga ulidan idiay Biblia maipapan iti napintas nga agtutubo a balasang a Sulamita. Mabalin a maipagpannakkelna: “Maysaak a bakud, ket dagiti susok umaspingda kadagiti torrena.” Iti moral isut’ umasping iti di mabalin nga ulien a bakud ti maysa a sarikedked a di magteng dagiti torrena. Ket iti imatang ti mainanama nga asawana, isut’ kas daydiay “nakasarak iti talna.” Wen, ti talna iti isip a di riribuken ti panagbabawi ket maysa a nabaknang a gunggona iti kinadalus.—Canta ni Salomon 8:10.

Ngem kasano a makapagtalinaed a natibker iti moral ti maysa nga agtutubo, kas maysa a bakud? Sakbay a dumteng dagita a bambanag, masapul a siguraduenyo a ti agmatmataenganen nga anakyo ammona ti agannad babaen ti panangliklik kadagiti kasasaad a mabalin, ken masansan, a mangiturong iti imoralidad. Kas pangarigan, masapul a maammuanda a no kasano a ti panagmaneho a nabartek agturong iti didigra, kasta met magargari ti didigra iti maysa a padaya dagiti tin-edyer a sadiay dadduma ti mangitugot kadagiti naingel nga inumen wenno sadiay awan ti mapagtalkan nga adulto a timmabuno.

Kasta met, tulonganyo ida a mangimula iti panunotda a ti panagwaywayas iti balay (wenno maysa nga apartment) a kadua ti sabali nga agtutubo a di kasekso gargarienna ti pannakasulisog. Masapul a nalawag a makita dagiti agtutubo ti moral a peggad iti panangipalubos iti siasinoman a dida asawa a mangsagid kadagiti pribado a paspaset ti bagida agraman ti barukong. Ilawlawagyo kadakuada a ti pannakagargari masansan a mangrugi iti makaparasuk iti sekso a panangsagid kadagiti paspaset ti bagi.—Idiligyo ti 1 Corinto 7:1.

Masapul a tulonganyo dagiti dungdunguenyo nga annak a makabigbig a ti pudno nga ayat saanna laeng a kaipapanan ti pannakidinna ken dakes ti makidinna iti di asawa. Dadduma nga agtutubo ti makidinna sakbay ti pannakitulagda a makiasawa. Mabalin a makidinnada iti adu a pareha a saan a pulos nga agkaskasar. Kalpasanna, bayat nga aglabas ti tawen ket mabigbigda a pudno a kasapulanda ti asawa, masarakandanto a nalidayda ken nabaybay-an. Pudno, awan ti nangsapul ti pannakitulag kadakuada, ngem awan met ti nakitulag kadakuada.

Dagiti babbalasangyo ken babbaroyo rumbeng a maammuanda a ti kinabirhenda ket nakapatpateg unay a di maibelleng a kas maysa a basura. Tulonganyo ti anakyo a makakita a ti naan-anay a panangtagiragsak iti panagdinna masagrap laeng iti uneg ti sagrado nga urnos ti panagasawa. Iti napintas, naidaniw a balikas, kunaen ti Biblia: “Uminumka iti danum kadagiti tangkem met laeng, ken tumbog a danum kadagiti bubonmo met laeng. Maiparbeng aya nga agwarasto koma dagiti ubbogmo, ken dagiti ay-ayus ti danum kadagiti kalkalsada? Mabendisionan koma dagiti ubbogmo, ket pagrag-oam ti asawa ti kinaagtutubom.”—Proverbio 5:15, 16, 18.

Kas naayat a nagannak, masapul nga ikagumaanyo nga isuro dagitoy a kinapudno. Daytoy ket maysa a naisangsangayan a karit itatta, ta ti panagsikog kadagidiay di kasado gagangayen a maawat. Ni Lillian, maysa a nars a managpaanak, kunaenna a saanen a masdaaw a makakita iti maam-amak a langa ti maysa a 15-años a di kasado nga ama no ti maysa a mapagpannakkel a lolo ubbaenna ti kappasngay nga anak a lalaki a dina sisasagana, situtulok, wenno kabaelan nga awaten.

Impakaammo ti maysa a managkomento iti telebision nga adu nga “ubbing unay nga agwaywayas a babbai nga addaan annak ngem awanan assawa” masansan a dida maturpos ti ageskuela, makapagtrabaho, wenno makaipaay iti umiso a panangpadakkel kadagiti annakda. Dagitoy a tin-edyer nga inna, kinunana, “nasiluanda iti kabukbukodanda a didigra. . . . Dandani di maliklikan ti kinapanglaw ket mabalin nga agtalinaedto met a napanglaw ti naipasngay nga ubing.”

Ti Ulidanyo a Mismo

Ti kababalinyo a mismo nabileg ti epektona kadagiti annakyo. No maminsan pudno daytoy iti nasiksikap pay a pamay-an ngem ti pagarupenyo. Aniat’ mapasamak no nairuamen ti maysa nga ama a kumita kadagiti napipintas a babbai? Wenno ti maysa nga ina kunaenna, “Anian a nagguapo!” bayat ti ilalabas ti makaawis a lalaki? Dagita kadi a nagannak maparegtada dagiti tin-edyerda nga agbalin a nadalus. No maawiskayo a nangnangruna iti pisikal a langa, masdaawkayo kadi no dagiti annakyo ipangpangrunada dagiti nainlasagan a galad ngem dagiti kababalin, kinamanangaasi, napudno nga ayat, wenno ti dedikasion ti tao iti Dios?

Ti panangisuro kadagiti agtutuboyo iti kasapulan a maammuanda maipapan iti sekso ngarud ad-adut’ saklawenna ngem ti pagarupenyo. Dayta ramanenna ti kababalinyo, ti espiritu a pataudenyo iti pagtaengan, ti kinatulokyo a mangisuroyo a nasapa kadagiti agtutuboyo, agraman ti ulidan nga ipaayyo. Nalawag, amin daytoy sapulenna ti tiempo ken panagregget, ngem dakkel ti gunggona!

Dikay Pay Aya Naisuro Ida?

Ngem ania ngay no dandanin agmataengan dagiti annakyo, ket dikay pay naisalaysay dagitoy a banag kadakuada? Mabalinyo laeng a kunaen: “Pudno a nagbiddutak ta inurayko ti nakabaybayag a tiempo a panangisarita kadakayo kadagitoy a bambanag, ngem tarigagayak a maaddaankay iti kasayaatan a biag no mabalin ta padasekon nga isarita daytoy ita.”

Wen, nasaysayaat a salaysayen dagitoy a banag kadagiti annakyo no natataengandan ngem ti saan a pulos a dakdakamaten. Ti panangisuro iti moral kadagiti agtutuboyo ket nagpateg a rebbengen ken maysa a pribilehio. Kinuna ni Ron Moglia iti New York University: “Asinoman a nagannak a mangidian ti kalinteganna a makisarita iti anakna maipapan iti sekso ket ididianna ti maysa kadagiti kararagsakan a kapadasanna.”

No nabiit pay nga inapresiaryo dagiti moral a pagalagadan ti Dios ket ammo dagiti annakyo a dikay nagbibiag a maitunos kadagita idi napalabas, siguraduenyo a maawatanda no apay a nagbaliwkayo itan. Mabalin nga isingasingyo a basaenda daytoy a magasin ken kalpasanna iyurnosyo ti panangsalaysay iti impormasion. Dikay koma maupay no kuna ti agtutubo: “Ay, ammok amin dayta!” Saan a pulos maisukat dagiti kapanunotan a naala kadagiti kaeskuelaan, wenno kadagiti kaedad wenno ti kapadasan iti pannakidinna iti nasayaat a moral a pannakaiwanwan. Kinapudnona, ti kinaignorante mangiturong iti didigra.

Ti panangsanay kadagiti annakyo sapulenna ti dakkel a panangikagumaan, ngem natan-ok ti gunggona! Kas simple ken nalawag a kunaen ti Biblia: “Ti nalinteg a tao magna iti kinamatalekna. Naragsakto dagiti annakna kalpasanna.”—Proverbio 20:7.