Siasino ni Teofilo ti Antioquia?

“AWAGANNAK a Kristiano, a kasla ket tay nagan a nakababain nga ikutan, a siak, no iti biangko, bigbigek a Kristianoak, ket ikutak daytoy a nagan tapno agbalinak a dungdungnguen ti Dios, a namnamaek a makapagserbiak iti Dios.”

Kasta ti panangirugi ni Teofilo iti nagkatlo a paset ti librona a napauluan iti Theophilus to Autolycus. Dayta ti rugi ti depensana maibusor iti maikadua a siglo nga apostasia. Situtured nga ipabigbig ni Teofilo ti bagina kas maysa a pasurot ni Kristo. Agparang a determinado a mangaramid kadagiti gannuatna tapno agbalin a “dungdungnguen ti Dios,” maitunos iti kaipapanan ti naganna iti pagsasao a Griego. Asino ni Teofilo? Kaano a nagbiag? Ket aniat’ naaramidanna?

Personal a Pakasaritaan

Bassit ti naammuan maipapan iti personal a pakasaritaan ni Teofilo. Isut’ pinadakkel dagiti di-Kristiano a nagannak. Idi agangay nakomberte ni Teofilo iti Kinakristiano ngem kalpasan laeng ti naannad a panangadalna iti Kasuratan. Nagbalin nga obispo iti kongregasion idiay Antioquia iti Siria, a pagaammo ita kas Antakya, idiay Turkey.

Maitunos iti bilin ni Jesus, nangasaba dagiti immuna a siglo a Kristiano kadagiti agnaed iti Antioquia. Inlanad ni Lucas ti balligida, a kunkunana: “Ti ima ni Jehova adda kadakuada, ket maysa a dakkel a bilang dagiti nagbalin a manamati bimmaw-ingda iti Apo.” (Aramid 11:20, 21) Kas inwanwan ti Dios, naglatak dagiti pasurot ni Jesu-Kristo kas Kristiano. Immuna a naaramat daytoy a termino idiay Antioquia iti Siria. (Aramid 11:26) Idi umuna a siglo K.P., nagdaliasat ni apostol Pablo nga agturong idiay Antioquia iti Siria, ket nagbalin dayta a pagtarusanna. Kaduada ni Juan Marcos, rinugian da Bernabe ken Pablo ti immuna a panagdaliasatda kas misionero manipud Antioquia.

Awan duadua a naparegta unay dagiti nagkauna a Kristiano idiay Antioquia iti ibibisita dagiti apostol iti siudadda. Ti nabara a panangipangagda iti kinapudno ti Sao ti Dios ti awan duadua a maigapu kadagiti makapabileg-pammati nga ibibisita dagiti pannakabagí ti bagi a manarawidwid idi umuna a siglo. (Aramid 11:22, 23) Ania ketdin a pannakaparegtada a makakita a nakaad-adu dagiti agnaed iti Antioquia a mangidedikar iti biagda ken Jehova a Dios! Nupay kasta, nasurok a 100 a tawen kalpasanna sa nagbiag ni Teofilo idiay Antioquia.

Kinuna ni historiador Eusebius a ni Teofilo ti maikanem nga obispo ti Antioquia, manipud idi panawen dagiti apostol ni Kristo. Adu ti insurat ni Teofilo nga oral a diskusion ken panangsupiat iti kinaerehes. Isut’ karaman kadagiti sangapulo ket dua wenno ad-adu pay a Kristiano nga apologist idi kaaldawanna.

Panangadal Kadagiti Suratna

Iti isusungbatna iti immun-una a saritaan, nagsurat ni Teofilo ken ni pagano nga Autolycus babaen kadagitoy a panglukat a sasao: “Ti natalabit a dila ken ti nangayed a sasao mangyeg iti rag-o ken ti kasta a dayaw a kas ti kinapasindayag mangparagsak, kadagiti nakapimpiman a tattao a rinuker ti panunotda.” Ilawlawag ni Teofilo, a kunkunana: “Ti managayat iti kinapudno saanna nga ikankano dagiti naarkosan a sasao, no di ket sukimatenna ti pudpudno a kababagas ti sarita . . . Inatakarnak kadagiti ubbaw a sasao, a pagpampannakkelmo dagiti diosmo a kayo ken bato, a namartilio ken natubay, nagedgedan ken nakitikitan, a di man makakita wenno makangngeg, ta didiosen dagitoy, ken gapuanan ti im-ima dagiti tao.”​—Idiligyo ti Salmo 115:4-8.

Ibutaktak ni Teofilo ti kinaubbaw ti idolatria. Iti gagangay a wagas ti panagsuratna, a sibabatad, nupay maulit-ulit, nga inkagumaanna nga ilawlawag ti pudpudno a kinasiasino ti pudno a Dios. Ilawlawagna: “Di mailawlawag ken di mailadawan ti langa ti Dios, ket di makita dagiti mata ti tao. Ta iti kinadayag Isut’ di mabalin a tarusan, iti kinanaindaklan di matukod, iti kinangato di mautob, iti kinabileg di maipadis, iti kinasirib di maartapan, iti kinaimbag awan katupagna, iti kinamanangngaasi di mayebkas.”

Iti panangiladawanna pay iti Dios, itultuloy ni Teofilo: “Ngem isu ti Apo, gapu ta agturturay iti uniberso; Ama, agsipud ta immun-una ngem kadagiti amin a banag; Manangdisenio ken Managaramid, agsipud ta Isu ti namarsua ken nangaramid iti uniberso; ti Kangatuan, agsipud ta Isut’ nangatngato ngem iti isuamin; ken Mannakabalin-amin, agsipud ta Isuna a Mismo ti agturturay ken mangsaksakup kadagiti isuamin.”

Sumaganad, iti panangipamaysana kadagiti espesipiko a gapuanan ti Dios, itultuloy ni Teofilo iti pamay-an nga umasping iti naannad ken kasla maulit-ulit nga estilona, a kunkunana: “Ta aramidna dagiti langlangit, parsuana ti daga, aramid dagiti imana ti baybay; kaasping ken kaladladawanna ti tao; parparsuana ti init, bulan, ken dagiti bituen, nagaramid kadagiti pagilasinan, paniempo, ken al-aldaw, ken tawtawen, tapno agserbida ken agbalinda nga adipen ti tao; ket pinarsua ti Dios amin a banag, tapno babaen kadagiti aramidna maipakaammo ken matarusan koma ti kinatan-okna.”

Ti kanayonan pay a pagarigan iti panangatakar ni Teofilo kadagiti palso a dios idi kaaldawanna mapaliiw kadagiti sumaganad a sasaona ken ni Autolycus: “Ti nagnagan dagidiay kunam a pagdaydayawam, ket nagnagan dagiti natay a tao. . . . Ket aniada a kita a tao? Saan aya a maysa a kanibal ni Saturno, a pinapatay ken linamutna dagiti bukodna nga annak? Ket no inaganam ti anakna a ni Jupiter, . . . no kasano a pinasuso ti maysa a kalding . . . Ket ti dadduma pay nga aramidna,​—insesto, ken pannakikamalala, ken kinaderrepna.”

Iti panangpalawana iti argumentona, pinabileg ni Teofilo ti takderna maibusor iti pagano nga idolatria. Insuratna: “Rumbeng kadi nga ulitek pay a saggaysaen dagiti adu nga ayup a dinaydayaw dagiti taga-Egipto, agpadpada dagiti reptilia, ken baka, ken atap nga animal, ken tumatayab, ken dagiti lames . . . Dagiti Griego ken dadduma pay a nasion, agdaydayawda kadagiti bato ken kayo, ken dadduma pay a kita dagiti material a banag.” “Ngem ti Dios, ti sibibiag ken pudno a Dios, isut’ pagdaydayawak,” kuna ni Teofilo.​—Idiligyo ti 2 Samuel 22:47; Aramid 14:15; Roma 1:22, 23.

Napateg a Pammaneknek

Dagiti balakad ken pammagbaga a mangpaneknek iti kinaulbod ni Autolycus kadagiti nagkatlo a paset ti surat ni Teofilo naglaon iti adu nga aspeto ken detalyado. Naiturong kada Hermogenes ken Marcion dagiti dadduma pay a surat ni Teofilo. Nangisurat met kadagiti libro ti pammagbaga ken panangiwanwan, a nagkomento pay mainaig kadagiti Ebanghelio. Nupay kasta, dagiti laeng tallo a libro a naiturong ken ni Autolycus, maymaysa a manuskrito, ti naitalimeng.

Maysa a panagpadispensar ti immuna a libro a naisurat para ken Autolycus kas pangidepensa iti Nakristianuan a relihion. Ti maikadua a libro para ken Autolycus makirinnason maibusor kadagiti nalatak a pinapagano a relihion, pattapatta, pilosopo, ken mannaniw. Napagdilig dagiti pinapagano a literatura ken ti Kasuratan iti maikatlo a libro ni Teofilo.

Iti pangrugian ti maikatlo a libro ni Teofilo, nabatad a mamati pay laeng ni Autolycus nga awan mamaayna a sarsarita ti Sao ti kinapudno. Babalawen ni Teofilo ni Autolycus, a kunkunana: “Siraragsak nga an-anusam dagiti maag. No saan a kasta, saanka a natignay kadagiti maag a tattao a paimpluensiaan kadagiti ubbaw a sasao, ken mamati kadagiti nasaknap a sayangguseng.”

Ania dayta a “nasaknap a sayangguseng”? Ipalgak ni Teofilo ti gubuayanna. “Siuulbod a pinabasoldakami [dagiti manangpardaya] buyogen kadagiti di nadiosan a bibig, [dakami] a managdaydayaw iti Dios, ken maawagan Kristiano, a kunkunada a dagiti assawami a babbai ti mapagririnnanudan agpaay kadagiti seksual a panggep; ken nakabasolkami pay iti insesto kadagiti bukodmi a kakabsat a babbai, ket, ti kadaksan ken kadadawelan iti amin, a mangmangankami iti lasag ti tao.” Inkagumaan ni Teofilo a sinaranget daytoy nakadakdakes, di umiso a pinapagano a panangmatmat maipapan kadagiti makunkuna a Kristiano idi maikadua a siglo. Inaramatna ti lawag ti kinapudno a linaon ti naipaltiing a Sao ti Dios.​—Mateo 5:11, 12.

Ti mangpaneknek a pagaammo unay ni Teofilo ti Sao ti Dios isut’ masansan a panangaramat ken panangtukoyna agpadpada iti Hebreo ken Griego a teksto iti Biblia. Isut’ maysa kadagiti kaunaan a komentarista kadagiti Ebanghelio. Ti adu a panangtukoy ni Teofilo kadagiti Kasuratan mangipaay iti nabaknang a pannakaawat iti kapanunotan a nasaknap idi panawenna. Inaramatna ti pannakaammona kadagiti naipaltiing a surat tapno iparangarangna ti naindaklan a kinatan-okda no maidilig kadagiti pagano a pilosopia.

Ti urnos ti material ni Teofilo, ti makaisuro a wagasna ken ti maulit-ulit nga estilona mabalin a di makaay-ayo iti dadduma a tattao. Saantayo a maikuna ita no agingga iti ania a naapektaran ti kinaumiso dagiti panangmatmatna gapu iti naipadto nga apostasia. (2 Tesalonica 2:3-12) Nupay kasta, iti daydi ipapatayna, idi agarup 182 K.P., nabatad a nagbalin ni Teofilo a natibker nga apologist, a dagiti suratna ti ipatpateg dagiti pudno a Kristiano iti moderno a panawentayo.

[Ladawan iti panid 30]

Situtured a sinupiat ni Teofilo dagiti argumento ni Autolycus

[Picture Credit Line iti panid 28]

Dagiti ladawan iti pinanid 28 ken 30 napataud manen manipud iti Illustrirte Pracht - Bibel/Heilige Schrift des Alten und Neuen Testaments, nach der deutschen Uebersetzung D. Martin Luther’s