KAPITULO 1

Nakasaganaak Kadin a Makideyt?

“Nakaad-adu dagiti impluensia a mangiduron kaniak a makideyt. Ken adu met a talaga ti nagguguapo a lallaki.”​—Whitney.

“Adda dagiti babbai a mangaw-awis kaniak a mangideyt kadakuada, ket kayatko met a patgan dayta nga awis. Ngem no agpakadaak kadagiti dadakkelko, ammok no ania ti isungbatda.”​—Phillip.

URAY no ubingka pay, mabalin a napigsa ti tarigagaymo a makikadua iti kursonadam, ken iti agkursonada met kenka. “Agtawenak iti 11 idi kayatkon ti makideyt,” malagip ni Jenifer. Kuna ni Brittany: “Idiay eskuelaan, kasla saanka a normal no awan ti kaayan-ayatmo!”

Sika ngay? Nakasaganaka kadin a makideyt? Tapno masungbatam dayta, usigentay pay nga umuna ti maysa a simple a saludsod:

Ania ti “Pannakideyt”?

Kur-itam ti sungbatmo kadagiti sumaganad a saludsod:

Kanayon a makikuykuyogka iti maysa a saanmo a kasekso. Makidedeytka kadi?

□ Wen

□ Saan

Sika ken ti saanmo a kasekso ket adda riknayo iti maysa ken maysa. Sumagmamano a daras iti tunggal aldaw nga ag-text wenno agsaritakayo iti telepono. Makidedeytka kadi?

□ Wen

□ Saan

Tunggal aglalangenkayo kadagiti gagayyemmo, kanayon a kaduam ti isu met laeng a tao a saanmo a kasekso. Makidedeytka kadi?

□ Wen

□ Saan

Nalabit a nalakam la a sinungbatan ti immuna a saludsod, ngem mabalin a nagsarimadengka sakbay a sinungbatam ti maikadua ken maikatlo. Ania aya a talaga ti pannakideyt? Ti pannakideyt tuktukoyenna ti aniaman a panaglangen a ti romantiko nga interesmo ket naipamaysa iti maysa a tao ken naipamaysa met kenka ti interesna. No kasta, wen ti sungbat dagiti tallo a saludsod. Makidedeytka no sika ken ti saanmo a kasekso ket addaan iti rikna iti maysa ken maysa ken kanayon nga agsarsaritakayo iti man telepono wenno iti personal, iti man publiko wenno dakayo laeng a dua. Nakasaganaka kadin a makideyt? Adda tallo a saludsod a makatulong kenka a mangtingiting iti dayta.

Apay a Kayatmo ti Makideyt?

Iti adu a kultura, ibilangda ti pannakideyt kas nasayaat a pamay-an tapno ad-adda a makapagam-ammo ti dua a tao. Ngem masapul a nadayaw ti panggep ti pannakideyt. Dayta koma ti tumulong iti agtutubo a lalaki ken babai a mangtingiting no kayatda ti agkallaysa.

Mabalin a tagtagilag-anen ti dadduma a gagayyemmo ti pannakideyt. Nalabit a kayatda laeng ti makikuykuyog iti kursonadada ngem awan ti panggepda a makiasawa. Dagiti dadduma mabalin pay ketdi a makideytda tapno laeng makapagpannakkelda. Ngem masansan a saan nga agbayag dagiti kasta a narabaw a relasion. “Adu nga agnobio nga agtutubo ti agsina met laeng kalpasan ti maysa wenno dua a lawas,” kuna ti maysa nga agtutubo a babai nga agnagan Heather. “Matmatanda a temporario laeng ti pannakirelasion​—banag a mangisagana kadakuada a makisina imbes a makiasawa.”

Nalawag a no makideytka iti asinoman, maapektaram ti rikna ti kadeytmo. Gapuna, siguraduem a nadalus ti intensionmo. Utobem daytoy: Kayatmo kadi nga adda mangay-ayam iti riknam a no naumaannakan ket ibellengnaka lattan? Kuna ti agtutubo a ni Chelsea: “No dadduma, kayatko a pagang-angawan ti makideyt, ngem saanen nga ang-angaw no serioso ti maysa kadakayo ngem saan a serioso daydiay maysa.”

Mano ti Tawenmon?

Iti panagkunam, mano ti tawen ti maysa nga agtutubo a mabalinen a makideyt ․․․․․

Ita, iyimtuodmo daytoy a saludsod kadagiti dadakkelmo, ken isuratmo ti sungbatda ․․․․․

Mabalin a nababbaba ti edad nga insuratmo ngem iti imbaga dagiti dadakkelmo. Wenno mabalin met a saan! Nalabit maysaka kadagiti adu nga agtutubo a nainsiriban a nangikeddeng a saan a makideyt agingga a dimo pay nagteng ti husto nga edad ken saanka pay a nakasagana. Dayta ti inkeddeng nga aramiden ni Danielle nga agtawen iti 17. Kinunana: “No lagipek ti riknak iti napalabas a dua a tawen, sabali itan ti estandartek no iti panangpili iti pakiasawaak. Kinapudnona, agingga ita, diak pay la ammo no kabaelakon ti mangaramid iti kasta a desision. Sakonto la panunoten ti makideyt no iti las-ud ti dua a tawen ket saan a nagbaliwbaliw ti personalidadko.”

Adda sabali pay a rason no apay a nainsiriban ti aguray. Inusar ti Biblia ti sasao a “kinalasbang ti kinaagtutubo” a mangdeskribir iti tiempo a narasuk ti derrep ken rikna ti maysa a tao. (1 Corinto 7:36) No kanayon a nadekketka iti saanmo a kasekso bayat nga addaka pay laeng iti kinalasbang ti kinaagtutubom, mabalin a rumugso ti riknam ket agbanag dayta iti di umiso nga aramid. Pudno a mabalin a saan unay a napateg daytoy kadagiti gagayyemmo. Adu kadakuada ti magagaran a mangpadas a makidenna. Ngem madaeram ti kasta a kapanunotan! (Roma 12:2) Kinapudnona, idagadag ti Biblia nga ‘adaywam ti imoralidad.’ (1 Corinto 6:18, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) ‘Maiwaksim ti didigra’ no agurayka agingga a malabsam ti kinalasbang ti kinaagtutubo.​—Eclesiastes 11:10.

Nakasaganaka Kadin a Makiasawa?

Tapno masungbatam dayta a saludsod, sukimatem a naimbag ti bagim. Usigem dagiti sumaganad:

Relasion. Kasano ti panangtratom kadagiti nagannak ken kakabsatmo? Masansan kadi a saanka a makapagteppel, a nalabit nagubsang wenno sarkastiko ti panagsasaom kadakuada? Ania ti makunada kenka maipapan iti dayta a banag? No kasano ti panangtratom iti pamiliam kastanto met ti panangtratom iti asawam.​—Basaem ti Efeso 4:31.

Kababalin. Positibo kadi wenno negatibo ti panagpampanunotmo? Nainkalinteganka kadi, wenno kanayon nga ipapilitmo nga aramiden ti kaykayatmo? Kabaelam kadi ti agtalinaed a kalmado uray no adda dagiti pakaburiboram? Naanuska kadi? Ti panangpatanor kadagiti bunga ti espiritu ti Dios itan isagananaka nga agbalin a nasayaat nga asawa.​—Basaem ti Galacia 5:22, 23.

Pinansial. Komusta ti panagbadyetmo? Masansan kadi nga umutangka? Maanusam kadi ti maysa a trabaho? No saan, apay a saan? Maigapu kadi iti kita ti trabaho? iti amo? Wenno gapu iti kababalin wenno ugali a masapul a balbaliwam? No saanmo nga ammo nga iggaman ti bukodmo a kuarta, kasanonto la ngatan no adda pamiliam?​—Basaem ti 1 Timoteo 5:8.

Espiritualidad. No maysaka kadagiti Saksi ni Jehova, ania ti ar-aramidem tapno mataginayon ti nasayaat a relasionmo iti Dios? Basbasaem kadi ti Sao ti Dios, mangaskasabaka, ken makiparpartisiparka kadagiti Nakristianuan a gimong? Ti tao a pakiasawaam ket maikari a maaddaan iti asawa a natibker ti espiritualidadna.​—Basaem ti Eclesiastes 4:9, 10.

No Ania ti Mabalinmo nga Aramiden

Ti pannakideyt no dika pay nakasagana ket mayarig iti panangala iti pinal nga eksaminasion iti kurso a kairugrugim pay laeng. Nalawag a saan a maiparbeng dayta! Kasapulam ti panawen a mangadal iti asignaturam tapno masungbatam dagiti saludsod iti eksaminasion.

Kasta met laeng iti pannakideyt. Kas naammuantayon, saan nga ang-angaw daytoy. Gapuna, sakbay a makideytka, nasken nga iwayaam nga adalen ti nagpateg nga “asignatura”​—no kasano ti makigayyem. Inton mabirokam ti maibagay kenka, nalalaingkanton a mangpatanor iti natibker a relasion. Kinapudnona, ti naballigi a panagasawa ket panagtipon ti dua a nasinged nga aggayyem.

Ti panangitantan iti pannakideyt saannaka a paidaman iti wayawaya. Imbes ketdi, ikkannaka iti ad-adu a wayawaya nga ‘agrag-o iti kinaagtutubom.’ (Eclesiastes 11:9) Ikkannaka pay iti panawen nga agsagana babaen ti panangpasayaat iti personalidadmo, ken kapatgan iti amin, ti espiritualidadmo.​—Un-unnoy 3:27.

Kabayatanna, mabalinmo a tagiragsaken ti makikadua kadagiti saanmo a kasekso. Kasano ti kasayaatan a panangaramidmo iti dayta? Agtitimpuyogkayo a kadua dagiti responsable nga adulto. Kinuna ti maysa a babai nga agnagan iti Tammy: “Iti panagkunak, naragragsak no kasta ti aramidenmi. Nasaysayaat ti maaddaan iti adu a gagayyem.” Immanamong ni Monica. Kinunana: “Talaga a nasayaat ti agtitimpuyog kas grupo gapu ta makitam ti nagduduma a personalidad dagiti tattao.”

Maisupadi iti dayta, no ubingka pay ngem ipamaysamon ti atensionmo iti maysa a tao, dakdakkel ti posibilidadna a masaktankanto. Isu a saanka nga aggangganat. Usarem ti kinaagtutubom nga agsursuro no kasanom a patanoren ken taginayonen ti panaggayyem. Inton ikeddengmon ti makideyt, am-ammomton a naimbag ti bagim ken ammomon no ania dagiti galad a sapulem iti agbalin a katakunaynaymo.

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI TOMO 1, KAPITULO 29 KEN 30

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Daydiay nasaldet utobenna dagiti addangna.”​—Proverbio 14:15.

BALAKAD

Tapno makapagsaganaka a makideyt ken makiasawa, basaem ti 2 Pedro 1:5-7 ken mangpilika iti maysa a kualidad a kayatmo a parang-ayen. Kalpasan ti makabulan, tingitingem no kasano kaadu ti rimmang-ayam ken nasursurom maipapan iti dayta a kualidad.

AMMOM KADI . . . ?

Ipakita ti adu a panagadal a dagiti agkasar nga agpada nga awan pay 20 ti tawenda ket adda posibilidadna nga agdiborsio iti uneg ti lima a tawen.

DAGITI ARAMIDEK!

Tapno makapagsaganaak nga agasawa, nasken a parang-ayek dagiti sumaganad a kualidad: ․․․․․

Maparang-ayko dagitoy a kualidad babaen ti ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Kadagiti ania a maitutop a gundaway a mabalinmo ti makipulapol kadagiti saanmo a kasekso?

● Kasanoka a makirinnason iti kabsatmo a kayatnan ti makideyt nupay nakaub-ubing pay?

● No makideytka ngem awan ti panggepmo a makiasawa, ania ngata ti marikna ti kadeytmo?

[Blurb iti panid 18]

“Iti panagkunak, saka la makideyt iti maysa a tao no talaga nga adda riknam kenkuana ken adda posibilidadna nga agkatuloyankayto. Maseknanka iti dayta a tao, saan a gapu ta kayatmo laeng ti makideyt.”​—Amber

[Ladawan iti panid 16, 17]

No makideytka nga awan ti panggepmo a makiasawa, kaslaka la maysa nga ubing a mangay-ayam iti baro nga abalbalay sa ibellengna dayta

KAPITULO 2

Nalimed a Pannakideyt​—Ania ti Pagdaksanna?

Naipasango ni Jessica iti narigat a situasion idi nagarem kenkuana ti kaklasena a ni Jeremy. “Nagguapo ni Jeremy,” kinunana “ken kuna dagiti gagayyemko nga awanton ti maam-ammok a kas kenkuana. Adda sumagmamano a babbai a nanggandat a makirelasion kenkuana ngem saanna a kayat ida. Siak laeng ti kayatna.”

Di nagbayag, kiniddaw ni Jeremy nga agdeytda ken Jessica. Inlawlawag ni Jessica a kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova, isu ket saan a mapalubosan a makideyt iti siasinoman a dina kapammatian. “Ngem adda napanunot ni Jeremy. Imbagana nga agdeytkami kano lattan uray dimi ibagbaga kadagiti dadakkelko,” kuna ni Jessica.

ANIA ti aramidem no kasta ti ibaga ti kursonadam? Mabalin a maklaatka a makaammo nga immanamong ni Jessica iti plano ni Jeremy. “Kombinsidoak idi a no makideytak kenkuana, masursuronanto nga ayaten ni Jehova,” kinunana. Ania ti napasamak? Ammuentayto. Kitaentay pay nga umuna no kasano a nasulisog ti dadduma a makideyt iti nalimed.

No Apay nga Adda Dagidiay Makideyt iti Nalimed

Apay nga adda dagidiay makideyt iti nalimed? Kuna ti agtutubo nga agnagan David, “Ammoda ngamin a saan ida a palubosan dagiti dadakkelda isu nga ilimedda.” Kinuna met ni Jane: “Ti nalimed a pannakideyt ket panagrebelde. No iti panagriknam ket ibilbilangdaka a kas man la awan ti nakemna, aramidem lattan ti kaykayatmo uray dimo ipakpakada kadagiti dadakkelmo.”

Adda kadi mapanunotmo nga aniaman a sabali pay a rason no apay nga agduyos dagiti dadduma a makideyt iti nalimed? No adda, isuratmo iti baba.

․․․․․

Wen, ammom nga ibilbilin ti Biblia nga agtulnogka kadagiti dadakkelmo. (Efeso 6:1) Ket no iparit dagiti dadakkelmo a makideytka, adda la ketdi naimbag a rasonda. Kaskasdi, saanka a masdaaw no mapanunotmo ti kastoy:

● Kasla maikapkapisak gapu ta siak laengen ti saan a makidedeyt.

● Agkursonadaak iti saanko a kapammatian.

● Kayatko ti makideyt iti padak a Kristiano uray no ubingak pay unay tapno makiasawa.

Mabalin nga ammom no ania ti makuna dagiti dadakkelmo maipapan kadagiti nadakamat iti ngato. Iti kaunggan ti pusom, ammom nga umiso dagiti dadakkelmo. Ngem mabalin nga umanamongka met iti kinuna ti babai nga agnagan Manami: “Nagpigsa ti tarigagayko a makideyt nga uray la makababbabawienak no dadduma iti desisionko a saanak pay laeng a makideyt. Para kadagiti agtutubo ita, kasla saan a normal ti saan a makideyt. Maysa pay, saanak a naragsak nga agmaymaysa!” Ti dadduma a kasta ti kasasaadda inrugida ti makideyt iti nalimed. Kasano?

“Imbagada Kadakami nga Ilimedmi Dayta”

Ti mismo a termino a “nalimed a pannakideyt” ipasimudaagna ti panangallilaw, ket masapul nga aramidem dayta tapno saanka a maduktalan. Adda dagidiay mangilimlimed iti pannakideytda babaen ti pannakikomunikarda a nangnangruna iti telepono wenno iti Internet. Iti imatang dagiti tattao, aggayyemda laeng ngem agdedeytda babaen ti e-mail, telepono, ken text.

Dagiti dadduma ilimedda ti pannakideytda babaen ti panangawisda kadagiti gagayyemda ngem ti panggepda ket ti makisinnarak iti kadeytda. Kinuna ni James: “Naminsan, adukami a naawis nga agkikita iti maysa a lugar. Ngem naiplano gayam dayta tapno makapagsinnarak ti dua a gayyemmi. Imbagada kadakami nga ilimedmi dayta.”

Kas imbaga ni James, masansan a ti nalimed a pannakideyt ket pagtitinnulagan dagiti aggagayyem. “Masansan nga ammo ti maysa nga adda kadedeyt ti gayyemna ngem ilimedna dayta gapu ta saanna a kayat a mapagura,” kuna ni Carol. Adda dagidiay agulbod no dadduma. “Adu ti mangilimed iti pannakideytda babaen ti panangilibakda kadagiti dadakkelda no sadino ti napananda,” kuna ti 17 ti tawenna a ni Beth. Kasta ti inaramid ni Misaki nga agtawen iti 19. “Masapul a lalaingek ti agparbo,” kunana. “Diak agibagbaga iti aniaman a kinaulbod malaksid iti pannakideytko tapno saan a madadael ti panagtalek dagiti dadakkelko.”

Dagiti Pagdaksan ti Nalimed a Pannakideyt

No agduyoska a makideyt iti nalimed, wenno no ar-aramidemon dayta, nasken nga usigem ti sumaganad a dua a saludsod:

Anianto ti pagbanagan ti ar-aramidek? Panggepmo kadi ti makiasawa a nasapa? “No makideytka nga awan ti panggepmo a makiasawa, arigna mangituktukonka iti produkto a dimo met ilako,” kuna ti 20 ti tawenna a ni Evan. Ania ti mabalin a pagbanaganna? Kuna ti Proverbio 13:12: “Ti inanama a maitantan pagsakitenna ti puso.” Talaga kadi a kayatmo a pagsakiten ti puso ti maysa a tao nga ipatpategmo? Ti sabali pay a pakdaar ket: No makidedeytka iti nalimed, saandaka a mabalakadan dagiti dadakkelmo ken dagiti dadduma pay nga adulto a maseknan kenka. Gapu ta kasta, dakdakkel ti posibilidadna a matnagka iti seksual nga imoralidad.​—Galacia 6:7.

Ania ti panangmatmat ni Jehova a Dios iti ar-aramidek? Kuna ti Biblia: “Amin a bambanag lamolamoda ken sipapanayagda a naiparang kadagiti mata daydiay pagidatagantayo.” (Hebreo 4:13) Gapuna, ammo ni Jehova ti pannakidedeytmo wenno ti pannakidedeyt ti gayyemmo nupay ilimlimedmo dayta. Ket no mangal-allilawka, di rumbeng nga iyaleng-alengmo dayta. Kondenaren ni Jehova ti panagulbod. Kinapudnona, ti “ulbod a dila” ket maysa kadagiti banag a nalawag a kuna ti Biblia a karimon ni Jehova!​—Proverbio 6:16-19.

Dika Agilimed

Sigurado a pagsayaatam no makisaritaka kadagiti dadakkelmo wenno iti nataengan a Kristiano nga adulto maipapan iti aniaman a nalimed a pannakideytmo. Ket no adda gayyemmo a makidedeyt iti nalimed, saanmo a panuynoyan babaen ti panangtulongmo kenkuana a mangkalub iti ar-aramidenna. (1 Timoteo 5:22) Ania ngata ti mariknam no adda dakes a mapasamak iti gayyemmo gapu iti pannakideytna? Saan kadi nga adda met sungsungbatam?

Kas panangyilustrar: Ipapanmo a diabetiko ti gayyemmo ken ilimlimedna ti agpempennek a mangan kadagiti nasam-it. No naduktalam dayta ngem nagpakaasi a dimo ibagbaga iti asinoman, ania ti kangrunaan a pakaseknam​—agilimedka kadi gapu ta maasianka iti gayyemmo wenno agtignayka tapno saan nga agpeggad ti biagna?

Kasta met laeng ti situasion no adda am-ammom a makidedeyt iti nalimed. Saanmo a pakadanagan ti permanente a pannakadadael ti panaggayyemyo. Ti pudno a gayyem maamirisnanto met laeng a ti inaramidmo ket para iti pagsayaatanna.​—Salmo 141:5.

Panangilimed Wenno Panagannad?

Saan nga amin a panangilimed iti pannakideyt ket agkasapulan iti panangallilaw. Kas pagarigan, ipapantayo a kayat ti agtutubo a lalaki ken babai ti ad-adda a makapagam-ammo, ngem saanda pay laeng a kayat a maammuan dayta ti adu a tattao. Nalabit, kas iti imbaga ti agtutubo nga agnagan Thomas, “saanda a kayat ti makantiawan kadagiti saludsod a kas iti, ‘Kaanokayo nga agkasar?’”

Mabalin a saan a nasayaat ti pagbanaganna no durogandaka. (Kanta ni Solomon 2:7) Dayta ti gapuna nga adda dagidiay nainsiriban a mangilimed iti panagdeytda. (Proverbio 10:19) “Dayta ti mangted iti gundaway iti lalaki ken babai a mangikeddeng no seriosoda iti maysa ken maysa,” kuna ti agtawen iti 20 a ni Anna. “No talaga a seriosoda, mabalindan nga ipakaammo dayta.”

Kabayatanna, saan a nasayaat nga ilimed ti pannakideytmo kadagidiay addaan iti karbengan a mangammo iti dayta, kas kadagiti dadakkelmo wenno kadagiti nagannak ti kadedeytmo. No saanmo a maipudno ti maipapan iti pannakideytmo, masapul nga isaludsodmo iti bagim no apay. Gapu ngata ta ammom nga adda nasayaat a rason dagiti dadakkelmo no apay a saandaka a palubosan?

“Ammokon No Ania ti Masapul nga Aramidek”

Ni Jessica, a nadakamat itay, ket nagbalbaliw ti panunotna maipapan iti nalimed a pannakideytna ken Jeremy idi nangngegna ti kapadasan ti sabali pay a Kristiano a makidedeyt met iti nalimed. “Idi nangngegko no kasanona nga insardeng ti nalimed a pannakideytna, ammokon no ania ti masapul nga aramidek,” kuna ni Jessica. Nalaka kadi nga isardeng ti nalimed a pannakideyt? Saan! “Daytoy pay laeng a lalaki ti talaga nga impatpategko,” kuna ni Jessica. “Sumagmamano a lawas a sinangsangitak iti inaldaw.”

Nupay kasta, ay-ayaten ni Jessica ni Jehova. Nupay temporario a naisiasi, desidido a mangaramid iti umiso. Idi agangay, nailiwliwagna met laeng ti saem ti panangisardengna a makideyt. “Ita, nasaysayaaten ti relasionko ken Jehova,” kuna ni Jessica. “Agyamanak unay ta ipapaayna ti kasapulantayo a panangiwanwan iti umiso a tiempo!”

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Kayatmi ti agbiag a mapagtalkan iti amin a bambanag.”​—Hebreo 13:18.

BALAKAD

Saan a kasapulan nga ibagam iti isuamin ti pannakidedeytmo. Ngem masapul nga ibagam dayta kadagidiay addaan iti karbengan a mangammo, a masansan a pakairamanan dagiti nagannak kenka ken dagiti nagannak ti kadedeytmo.

AMMOM KADI . . . ?

Panagtalek ti pundasion ti agpaut a relasion. Ti nalimed a pannakideyt dadaelenna ti panagtalek dagiti dadakkelmo ken pakapuyenna ti pundasion ti relasionmo iti kadedeytmo.

DAGITI ARAMIDEK!

No makidedeytak iti nalimed iti padak a Kristiano, masapul nga ․․․․․

No ti gayyemko ket makidedeyt iti nalimed, masapul nga ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Kitaem ti tallo a situasion a napatak ti pannakaisuratna iti panid 22. Ania kadagita, no adda man, ti mariknam no dadduma?

● Kasanom a tamingen dayta a banag a dika makideyt iti nalimed?

● No ammom a ti gayyemmo ket makidedeyt iti nalimed, ania ti aramidem, ken apay?

[Blurb iti panid 27]

“Insardengko ti makideyt iti nalimed. Pudno a nasakit para kaniak ti sumrek iti eskuelaan ket inaldaw a makitak dayta a lalaki. Ngem ammo ni Jehova a Dios ti maipapan iti maysa a situasion ken ti posible a pagbanaganna idinto ta datayo ket saan. Agtalektayo laeng ken Jehova.”​—Jessica

[Ladawan iti panid 25]

Ti panangkalub iti nalimed a pannakideyt ti maysa a gayyem ket kasla panangkalub iti ar-aramiden ti maysa a diabetiko a sililimed nga agpempennek a mangan kadagiti nasam-it

KAPITULO 3

Isu Kadi ti Maitutop a Para Kaniak?

Iwayaam a sungbatan amin dagiti sumaganad a saludsod:

Iti agdama, ania dagiti kualidad nga ibilangmo a napateg a galad ti maysa nga asawa? Iti listaan iti baba, markaam iti ✔ ti abay dagiti uppat a galad nga ibilangmo a kapatgan.

□ Nataer/napintas □ Nasayaat ti espiritualidadna

□ Mannakigayyem □ Mapagpiaran

□ Nalatak □ Natakneng

□ Naangaw □ Addaan kadagiti kalat

Adda kadi kursonadam idi ub-ubingka pay? Iti listaan iti ngato markaam iti × ti abay ti maysa a kualidad a kaay-ayom unay idi iti dayta a tao.

AWAN dakesna ti aniaman kadagiti kualidad a nadakamat iti ngato. Adda pagsayaatan ti tunggal maysa kadagita. Ngem saanka kadi nga umanamong a no ubingka pay nga agrayo, adda pagannayasam a mangipamaysa iti atensionmo kadagiti saan a napateg a kualidad, kas kadagiti adda iti makannigid a benneg?

Nupay kasta, bayat nga agmatmataenganka, lumawlawa met ti panagpampanunotmo ket sukimatem dagiti napatpateg a galad, kas kadagiti adda iti makannawan a benneg. Kas pagarigan, mabalin a maamirismo a saan gayam a mapagpiaran ti kapintasan a balasang iti lugaryo, wenno saan gayam a natakneng ti kalatakan a baro iti klaseyo. No addakan iti labes ti kinalasbang ti kinaagtutubom, nalabit nga ad-adda a kitaemton dagiti napatpateg a galad tapno masungbatam ti saludsod nga, “Isu kadi ti maitutop a para kaniak?”

Am-ammuem pay nga Umuna ti Bagim

Sakbay nga usigem no siasino ti maitutop a para kenka, nasken nga am-ammuem pay a naimbag ti bagim. Tapno maaramidmo dayta, sungbatam dagiti sumaganad a saludsod:

Ania dagiti nasayaat a kababalinko? ․․․․․

Ania dagiti pagkapuyak? ․․․․․

Kasano ti kayatko a pannakilangento kaniak ti agbalin nga asawak ken komusta ti relasionko iti Dios? ․․․․․

Saan a nalaka ti panangam-ammo iti bagi, ngem mabalinmo a pangrugian dagiti saludsod a kas kadagiti nadakamat iti ngato. Bayat nga ad-adda a maam-ammom ti bagim, ad-addanto a nakasaganaka a mangbirok iti daydiay mangparayray kadagiti nasayaat a kababalinmo imbes a pakaruenna dagiti pagkapuyam.a No ngay iti panagkunam ket nabirokamon dayta a tao?

Uray Siasino Kadi Lattan?

“Mabalin kadi ti agarem kenka?” Dayta a saludsod mabalinnaka a pagnerbiosen wenno paglagtuen gapu iti ragsak depende no siasino ti agsalsaludsod. Ipapantayon a wen ti sungbatmo ket idi agangay, addan ti nagkinnaawatanyo iti dayta a tao. Bayat ti panaglabas ti panawen, kasanom a maibaga no isu ket maitutop a para kenka?

Ipapantayo a kayatmo ti gumatang iti baro a sapatos. Napanka iti pagtagilakuan ket adda nagustuam. Impadasmo ti sapatos ngem anian a pannakadismayam ta nakail-ilet dayta. Ania ti aramidem? Gatangem kadi latta ti sapatos? Wenno mangpilika iti sabali? Nalawag a nasaysayaat no isublim ti sapatos ket mangpilika iti sabali. Narigat ti magna a nakail-ilet ti sapatosna!

Umasping dayta iti panangpili iti katakunaynay. Bayat ti panaglabas ti tiempo, mabalin nga adu ti pakaatrakaram a saanmo a kasekso. Ngem saan nga uray basta siasino lattan, ngamin ti kayatmo ket daytay kapkapnekam​—daytay maibagay iti personalidadmo ken kapadam iti kalat. (Genesis 2:18; Mateo 19:4-6) Adda kadi nabirokamon a kasta a tao? No addan, kasanom a maibaga no isu ket maitutop a para kenka?

Am-ammuem a Naimbag

Tapno masungbatan dayta naud-udi a saludsod, utobem iti realistiko a pamay-an ti maipapan iti kaayan-ayatmo. Ngem agannadka di la ket ta ti laeng kitaem ket dagiti kayatmo a makita! Gapuna, saanka nga agdardaras. Ikagumaam nga adalen ti pudpudno a kinasiasino ti kaayan-ayatmo. Masapul a kilatisem ti kinataona. Kas panangyilustrar: Ipapantayo a kayatmo ti gumatang iti lugan. Kasano kaan-anay ti panangsukimatmo iti dayta? Ti itsurana laeng kadi ti kitaem? Saan kadi a nasayaat no sukimatem a naimbag ti pakabuklanna​—a nalabit siguraduem a nasayaat ti kondision ti makinana?

Narigrigat nga amang ti mangpili iti asawa ngem ti mangpili iti lugan. Ngem kaskasdi nga adu nga agayan-ayat ti saan a mangtingtingiting a naimbag iti kinasiasino ti kaayan-ayatda. Imbes ketdi, dagiti laeng pagpadaanda ti pakaseknanda: ‘Agpada ti kayatmi a musika.’ ‘Agpada dagiti kaay-ayomi nga aramiden.’ ‘Agkatunosankami iti amin a banag!’ Ngem kas nadakamaten, no talaga nga addakan iti labes ti kinalasbang ti kinaagtutubom, saanen a dagiti makinruar a galad ti kitaem. Ammom a masapul a sukimatem “ti nalimed a kinatao ti puso.”​—1 Pedro 3:4; Efeso 3:16.

Kas pagarigan, imbes a kitaem no ania dagiti pagtunosanyo, nalabit a nasaysayaat no paliiwem ti reaksionna kadagiti gundaway a dikay agtunos. Iti sabali a pannao, ania ti reaksionna no adda diyo pagkinnaawatan? Manangipapilit kadi, a nalabit nalaka a ‘rumasuk ti ungetna’ wenno ‘nabassawang ti panagsasaona’? (Galacia 5:19, 20; Colosas 3:8) Wenno nainkalintegan kadi, a sidadaan nga agpabus-oy maigapu iti kappia no la ket ta awan ti masalungasing a prinsipio?​—Santiago 3:17.

Usigem met daytoy: Ti kadi kaayan-ayatmo ket naturay, naimon, wenno tengtenglenna ti amin a tignaymo? Kayatna kadi nga ipakadam amin a garawmo? “Adda dagiti am-ammok nga agnobio nga agap-apa gapu ta marurod daydiay maysa no saan nga agpakada daydiay maysa no adda papananna,” kuna ni Nicole. “Iti panagkunak, saan a nasayaat dayta.”​—1 Corinto 13:4.

Dagiti saludsod a kas kadagiti nadakamat iti ngato ket naipamaysa iti personalidad ken kababalin. Ngem napateg met nga ammuem ti pakasarsaritaan ti kaayan-ayatmo. Ania ti panangmatmat kenkuana dagiti sabsabali? Mabalin a kayatmo ti makisarita kadagidiay nabayagen a makaam-ammo kenkuana, kas kadagiti nataengan iti kongregasion. Iti kasta, maammuam no ti kaayan-ayatmo ket “naimbag ti damagna.”​—Aramid 16:1, 2.

Nalabit nga adu ti maammuam maipapan iti kaayan-ayatmo no isuratmo ti makunam maipapan kenkuana no kadagiti banag a nadakamaten.

Personalidad ․․․․․

Kababalin ․․․․․

Reputasion ․․․․․

Nasayaat met no adalem ti kahon a “Nasayaatto Ngata nga Asawa a Lalaki?” iti panid 39 wenno “Nasayaatto Ngata nga Asawa a Babai?” iti panid 40. Dagiti nailista a saludsod matulongannaka a mangikeddeng no ti kaayan-ayatmo ket nasayaatto nga asawa.

No ngay kalpasan ti panangusigmo kadagita ket maikeddengmo a saan a maitutop a para kenka ti kaayan-ayatmo? No kasta ti kasasaad, maipasangoka iti narigat a saludsod:

Agsinakami Kadin?

No dadduma, adda pagimbaganna ti panagsina. Usigem ti kapadasan ni Jill. Kinunana: “Idi damo, maragragsakanak no kanayon a madanagan ti nobiok no sadino ti ayanko, ania ti ar-aramidek, ken no siasino ti kaduak. Ngem dimteng ti tiempo a dinakon palubosan a makilangen iti siasinoman no di laeng isu. Pagimonanna pay ti pamiliak​—nangnangruna ni tatangko. Idi nakisinaak kenkuana, napalag-anan ti barukongko!”

Kasta met laeng ti kapadasan ni Sarah. Napaliiwna a ti nobiona a ni John ket sarkastiko, narigat nga ay-aywen, ken awan modmodona. “Naminsan,” malagip ni Sarah, “isu ket naladaw iti tallo nga oras idi dinagasnak idiay balay! Dina man la pinagunian ni nanangko a nangilukat iti ridaw. Basta inayabannak lattan ta naladawkami kanon. Imbes nga ibagana nga isu ti naladaw, duakami kano a naladaw. Rumbeng koma nga agpadispensar wenno ilawlawagna no apay a naladaw. Kangrunaan iti amin, rinaemna koma ni nanangko!” Pudno a ti maysa a makapadismaya nga aramid wenno kababalin ket saan nga umdas a mangdadael iti relasion. (Salmo 130:3) Ngem idi napaliiw ni Sarah a talaga nga awan modmodo ni John, inkeddengna ti makiwinnaswas.

No ngay kas kada Jill ken Sarah ket naikeddengmo a saan a maitutop nga agbalin nga asawam ti kaayan-ayatmo? No kasta ti kasasaad, saanmo nga iyaleng-aleng ti riknam! Nupay narigat nga aklonen, mabalin a kasayaatan ti makiwinnaswas. Kuna ti Proverbio 22:3: “Nasaldet daydiay nakakita iti didigra ket rugianna ti aglemmeng.” No kas pagarigan ta ti kaayan-ayatmo ket addaan iti maysa wenno ad-adu pay a naalas a kababalin a kas iti naibinsabinsa iti panid 39 ken 40, nasaysayaat a gupdemon ti relasionyo no di agbalbaliw. Pudno a mabalin a saan a nalaka ti makiwinnaswas. Ngem ti panagasawa ket permanente a panagtipon. Nasaysayaat ti agpasanaang iti apagbiit ngem ti tungpal-biag a panagbabawi inton agangay!

No Kasano ti Makiwinnaswas

Kasanoka a makiwinnaswas? Ikeddengmo nga umuna no kaano ken sadinokayo nga agsarita. Panunotem no kasano ti kayatmo a pannakatrato iti kasta a kasasaad. (Mateo 7:12) Kayatmo kadi nga adu ti makakita iti panagsinayo? Mabalin a saan. Kasayaatan no saanka a makiwinnaswas babaen ti answering machine ti telepono, text, wenno e-mail malaksid no kiddawen ti kasasaad. Imbes ketdi, ikeddengmo no kaano ken sadino ti mabalinyo a pagsaritaan maipapan iti daytoy a serioso a banag.

Ania ti ibagam no dimtengen dayta a kanito? Indagadag ni apostol Pablo kadagiti Kristiano a ‘sawenda ti kinapudno’ iti tunggal maysa. (Efeso 4:25) Ti ngarud kasayaatan ket ti panagbalin a nataktika ngem natibker. Silalawag nga ibagam no apay nga iti panagkunam ket saankayo a para iti maysa ken maysa. Saan a kasapulan nga ibinsabinsam amin a kamalina wenno tatekem iti pammabalaw. Kinapudnona, imbes nga ibagam ti, “Saanmo” nga inaramid daytoy wenno “Pulos a saanmo” nga inaramid dayta, nasaysayaat no agusarka kadagiti sasao a mangyebkas iti riknam​—“Kasapulak ti tao a . . .” wenno “Iti panagkunak, nasaysayaat no agsinatan ta . . .”

Saan a rumbeng nga agpangadua wenno agbaliw ti desisionmo gapu iti opinion ti kaayan-ayatmo. Laglagipem a pinilim ti makisina gapu iti nadagsen a rason. Isu nga agannadka no sisisikap a padasen ti kaayan-ayatmo a pagbaliwen ti panunotmo. “Idi nakisinaak,” kuna ti agtutubo a babai nga agnagan iti Lori, “kasla kanayon a malmalday ti dati a nobiok. Iti panagkunak, kasta ti ipakpakitana tapno maasianak kenkuana. Pudno a naasianak. Ngem diak impalubos a dayta ti mangbalbaliw iti desisionko.” Kas ken Lori, masapul nga ammom no ania ti kayatmo. Takderam ti desisionmo. No kunam a saan, masapul a saan.​—Santiago 5:12.

Dagiti Resulta ti Pannakiwinnaswas

Normal laeng a malapunoska iti liday gapu iti pannakisinam. Nalabit mariknam pay ketdi ti kinuna ti salmista: “Malagawanak idi, naparukobak iti napalalo; iti intero nga agmalem nagpagnapagnaak a sililiday.” (Salmo 38:6) Dagiti dadduma a gagayyemmo a nasayaat ti motiboda mabalin a padasenda ti tumulong babaen ti panangkombinsirda kenka a makisinnublianan. Agannadka! Sika ti agsagaba kadagiti ibunga ti desisionmo​—saan a dagiti nasayaat ti motiboda a gagayyemmo. Gapuna, sustinerem ti desisionmo uray no maladingitanka iti napasamak.

Inton agangay, sigurado a mailiwliwagmonto met laeng ti saem ti pannakiwinnaswasmo. Kabayatanna, apay a dika mangaramid kadagiti positibo nga addang, kas kadagiti sumaganad, tapno lumag-an ti barukongmo?

Ipeksam ti kaririknam iti maysa a tao a mapagtalkam.b (Proverbio 15:22) Ikararagmo ken Jehova ti maipapan iti dayta a banag. (Salmo 55:22) Agtalinaedka nga okupado. (1 Corinto 15:58) Saanmo nga iputputong ti bagim! (Proverbio 18:1) Makilangenka kadagiti tattao a makapabileg kenka. Ikagumaam nga ipamaysa ti panunotmo kadagiti positibo a banag.​—Filipos 4:8.

Inton agangay, mabalin a makabirokkanto iti sabali a kaayan-ayat. Awan duadua a natimtimbengton ti panangmatmatmo. Iti dayta a tiempo, nalabit a ti sungbatmonton iti saludsod nga “Isu kadi ti maitutop a para kaniak?” ket wen!

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI TOMO 1, KAPITULO 31

[Footnotes]

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Babaen a mismo iti ar-aramidna ipabigbig ti maysa nga ubing ti bagina no ti aramidna nasin-aw ken nalinteg.”​—Proverbio 20:11.

BALAKAD

Makiramankayo kadagiti aktibidad a makatulong iti panangadalyo iti personalidad ti maysa ken maysa:

● Duakayo nga agadal iti Sao ti Dios.

● Paliiwenyo ti tunggal maysa no iti pannakiraman kadagiti gimong iti kongregasion ken iti ministerio.

● Tumulongkayo iti panagdalus iti Kingdom Hall ken kadagiti proyekto a panagibangon.

AMMOM KADI . . . ?

Sigun kadagiti naara- mid a panagsirarak, dakdakkel ti posibilidad nga agdiborsio dagiti agassawa a saan nga agkapammatian.

DAGITI ARAMIDEK!

No agkursonadaak iti saanko a kapammatian, masapul nga ․․․․․

Tapno maammuak ti reputasion ti kaayan-ayatko, masapul nga ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Ania dagiti nasayaat a galadmo a makatulong iti relasionyo iti agbalinto nga asawam?

● Ania dagiti napateg a kualidad a birbirokem iti agbalin nga asawam?

● Ania dagiti parikut a mabalin a tumaud no makiasawaka iti saanmo a kapammatian?

● Ania dagiti pamay-an a maam-ammom ti kinatao, kababalin, ken reputasion ti kaayan-ayatmo?

[Blurb iti panid 37]

“No kasano ti panangtrato ti kaayan-ayatmo iti bukodna a pamilia, kastanto met ti panangtratona kenka.”​—Tony

[Kahon iti panid 34]

“Dikay Agbalin a di Agkaasmang a Naisangol”

“Dikay agbalin a di agkaasmang a naisangol kadagiti di manamati.” Para kenka, kasla nainsiriban dayta a prinsipio ti Biblia, a masarakan iti 2 Corinto 6:14. Ngem mabalin nga agkursonadaka latta iti saanmo a kapammatian. Apay? No dadduma, pisikal a langa laeng ti pakaatrakaram. “Kanayon a makitak dayta a balasang idiay gym,” kuna ti baro nga agnagan iti Mark. “Saan a narigat a pakigayyeman gapu ta isu ti umas-asideg ken makisarsarita kaniak.”

No am-ammom ti bagim ken adda dagiti pagsadsadagam a narelihiosuan a pagalagadan​—ken no nataenganen ti panagpampanunotmo isu a saankan a paibuybuyog iti riknam​—ammom no ania ti rumbeng nga aramidem. Uray no nataer wenno napintas, makaay-ayo, wenno kasla natakneng dayta a tao, saanna a mapasinged ti pannakigayyemmo ken Jehova.​—Santiago 4:4.

Pudno a saan a nalaka a gupden ti maysa a relasion no naunegen dayta. Kasta ti kapadasan ni Cindy. “Inaldaw a nagsangsangitak,” kinunana. “Kanayon a pampanunotek ti nobiok, uray no madama ti gimong. Kasta unay ti panangipategko kenkuana nga uray la kaykayatkon ti matay ngem ti makisina.” Ngem di nagbayag, naamiris ni Cindy a nainsiriban ti balakad ni nanangna no maipapan iti pannakirelasion iti di kapammatian. “Imbag ta nakisinaak kenkuana,” kinunana. “Agtalekak nga ipaay ni Jehova dagiti kasapulak.”

Agpadakayo kadi iti kasasaad kenni Cindy? No kasta, saanmo a bukbukodan a daeran! Mabalinmo ti makisarita kadagiti dadakkelmo. Kasta ti inaramid ni Jim idi nagkursonada iti maysa a balasang idiay eskuelaan. “Idi diakon kabaelan, nagpatulongakon kadagiti dadakkelko,” kinunana. “Nagdakkel ti naitulong daytoy a nangiliwliwag iti riknak.” Makatulong met kenka dagiti panglakayen iti kongregasion. Apay a dika makisarita iti maysa kadakuada maipapan iti agdama a sasaadem?​—Isaias 32:1, 2.

[Kahon/Ladawan iti panid 39]

Worksheet

Nasayaatto Ngata nga Asawa a Lalaki?

Dagiti Nasken nga Ammuem Maipapan Kenkuana

□ Kasano ti panangusarna iti aniaman nga autoridad a mabalin nga adda kenkuana?​—Mateo 20:25, 26.

□ Ania dagiti kalatna?​—1 Timoteo 4:15.

□ Ikagkagumaanna kadin a ragpaten dagita a kalat?​—1 Corinto 9:26, 27.

□ Kasano ti pannakilangenna iti pamiliana?​—Exodo 20:12.

□ Siasino dagiti gagayyemna?​—Proverbio 13:20.

□ Ania ti kaay-ayona a pagsaritaan?​—Lucas 6:45.

□ Ania ti panangmatmatna no maipapan iti kuarta?​—Hebreo 13:5, 6.

□ Ania ti kaay-ayona a paglinglingayan?​—Salmo 97:10.

□ Kasano ti panangiparangarangna iti ayatna ken Jehova?​—1 Juan 5:3.

Nasayaat a Galad

□ Nagaget kadi?​—Proverbio 6:9-11.

□ Nalaing kadi nga agiggem iti kuarta?​—Lucas 14:28.

□ Nasayaat kadi ti pakasarsaritaanna?​—Aramid 16:1, 2.

□ Nakonsiderar kadi kadagiti sabsabali?​—Filipos 2:4.

Naalas a Kababalin

□ Nalaka kadi nga agpungtot?​—Proverbio 22:24.

□ Kayatna kadi nga agaramidkayo iti imoral?​—Galacia 5:19.

□ Manangdangran kadi wenno nasakit ti panagsasaona?​—Efeso 4:31.

□ Mangnginum kadi?​—Proverbio 20:1.

□ Naimon kadi ken ti la bagina ti pakaseknanna?​—1 Corinto 13:4, 5.

[Kahon/Ladawan iti panid 40]

Worksheet

Nasayaatto Ngata nga Asawa a Babai?

Dagiti Nasken nga Ammuem Maipapan Kenkuana

□ Kasanona nga ipakpakita ti panagpasakupna iti pamilia ken iti kongregasion?​—Efeso 5:21, 22.

□ Kasano ti pannakilangenna iti pamiliana?​—Exodo 20:12.

□ Siasino dagiti gagayyemna?​—Proverbio 13:20.

□ Ania dagiti kaay-ayona a pagsaritaan?​—Lucas 6:45.

□ Ania ti panangmatmatna no maipapan iti kuarta?​—1 Juan 2:15-17.

□ Ania dagiti kalatna?​—1 Timoteo 4:15.

□ Ikagkagumaanna kadin a ragpaten dagita a kalat?​—1 Corinto 9:26, 27.

□ Ania ti kaay-ayona a paglinglingayan?​—Salmo 97:10.

□ Kasano ti panangiparangarangna iti ayatna ken Jehova?​—1 Juan 5:3.

Nasayaat a Galad

□ Nagaget kadi?​—Proverbio 31:17, 19, 21, 22, 27.

□ Nalaing kadi nga agiggem iti kuarta?​—Proverbio 31:16, 18.

□ Nasayaat kadi ti pakasarsaritaanna?​—Ruth 3:11.

□ Nakonsiderar kadi kadagiti sabsabali?​—Proverbio 31:20.

Naalas a Kababalin

□ Mannakiriri kadi?​—Proverbio 21:19.

□ Kayatna kadi nga agaramidkayo iti imoral?​—Galacia 5:19.

□ Manangdangran kadi wenno nasakit ti panagsasaona?​—Efeso 4:31.

□ Mangnginum kadi?​—Proverbio 20:1.

□ Naimon kadi ken ti la bagina ti pakaseknanna?​—1 Corinto 13:4, 5.

[Ladawan iti panid 30]

Saan a maitutop ti uray ania lattan a kadakkel ti sapatos; umasping iti dayta, saan a mabalin nga uray siasino lattan ti agbalin a katakunaynaymo

[Ladawan iti panid 31]

Iti panagkunam, napateg kadi a sukimatem a naan-anay ti lugan imbes a ti laeng makinruar nga itsurana? Anian a nangnangruna pay nga aramidem ti kasta no iti panangpili iti agbalin nga asawam!

KAPITULO 4

Ania ti Maibilang a Nalabes?

Umiso wenno di umiso . . .

Iti aniaman a kasasaad, saan a rumbeng nga agsinnagid ti agnobio.

□ Umiso

□ Di umiso

Uray no liklikan ti agnobio ti seksual a panagdenna, posible a makabasolda latta iti pannakiabig.

□ Umiso

□ Di umiso

Saan a talaga nga agpimpinnateg ti agnobio a saan nga aginnarakup, aglinnailo, wenno aginnungngo.

□ Umiso

□ Di umiso

AWAN duadua nga inut-utobmon daytoy a banag. Kinapudnona, no adda kaayan-ayatmon, mabalin a narigat nga ikeddeng no ania ti pagpatinggaan ti panangyebkas iti panagpinnategyo. Usigentayo ti tallo a punto a nadakamat iti ngato ket kitaentayo no kasano a matulongannatayo ti Sao ti Dios a mangsungbat iti saludsod nga, “Ania ti maibilang a nalabes?”

● Iti aniaman a kasasaad, saan a rumbeng nga agsinnagid ti agnobio.

Di umiso. Saan a kondenaren ti Biblia ti maitutop ken nadalus a pamay-an ti panangyebkas iti panagpinnateg. Kas pagarigan, iti Biblia, mabasatayo ti maipapan iti panagpinnateg ti babai a Sulamita ken ti lalaki a pastor. Nadalus ti relasionda. Nupay kasta, nabatad a nangipakitada iti ebkas ti pammateg sakbay a nagkallaysada. (Kanta ni Solomon 1:2; 2:6; 8:5) Iti kaaldawantayo, mabalin a saan a tagidaksen ti dadduma nga agnobio ti sumagmamano a nadalus nga ebkas ti pammateg no asidegdan nga agkasar.a

Nupay kasta, nasken nga agannad a naimbag dagiti agnobio. Ti panaginnungngo, panaginnarakup, wenno panangaramid iti aniaman a mangparugso iti rikna ket mabalin a mangituggod iti seksual nga imoralidad. Uray dagiti agnobio a nadayaw ti panggepda nalaka la a mayanud ti riknada ket matnagda iti seksual nga imoralidad.​—Colosas 3:5.

● Uray no liklikan ti agnobio ti seksual a panagdenna, posible a makabasolda latta iti pannakiabig.

Umiso. Nalawa ti kaipapanan ti orihinal a Griego a sao a naipatarus kas “pannakiabig” (por·neiʹa). Tuktukoyen dayta ti amin a kita ti seksual a relasion dagiti saan nga agassawa ken ti di umiso a panangaramat iti mabagbagi. Gapuna, ti pannakiabig ramanenna saan laeng a ti seksual a panagdenna no di ket uray ti panangay-ayam (masturbasion) iti mabagbagi ti sabali a tao, kasta met ti panagseks babaen ti ngiwat (oral sex) wenno kerret (anal sex).

Maysa pay, saan laeng a pannakiabig ti kondenaren ti Biblia. Insurat ni apostol Pablo: “Maiparangarang dagiti aramid ti lasag, ket dagita ti pannakiabig, kinarugit, nalulok a kababalin.” Innayonna: “Dagidiay mangannurot iti kakasta a banag saandanto a tawiden ti pagarian ti Dios.”​—Galacia 5:19-21.

Ania ti “kinarugit”? Ti Griego a sao para iti “kinarugit” ramanenna ti aniaman a narugit, iti man sao wenno aramid. Nalawag a maibilang a narugit ti panangkarawa, pananglabus, wenno panangarikap kadagiti pribado a paset ti bagi, kas iti suso. Iti Biblia, ti panangkarawa iti suso ket aramiden laeng dagiti agassawa.​—Proverbio 5:18, 19.

Dagiti dadduma nga agtutubo saanda a maamak a manglabsing kadagiti pagalagadan ti Dios. Igagarada ti agaramid iti di rumbeng, wenno saan, masukan-sukat dagiti kaparehada a sigagaramugam a pangaramidanda kadagiti narugit a seksual nga aramid. Dagiti kasta a tattao mabalin a makabasolda iti aw-awagan ni apostol Pablo kas “nalulok a kababalin.” Ti Griego a sao para iti “nalulok a kababalin” kaipapananna ti ‘naalas nga aramid, kinamanaglablabes, kinakuspag, di mateppelan a derrep.’ Sigurado a saanmo a kayat a ‘mapukaw ti isuamin a moral a riknam’ babaen ti pannakiraman iti ‘nalulok a kababalin tapno aramidem ti tunggal kita ti kinarugit buyogen ti kinaagum.’​—Efeso 4:17-19.

● Saan a talaga nga agpimpinnateg ti agnobio a saan nga aginnarakup, aglinnailo, wenno aginnungngo.

Di umiso. Maisupadi iti kapanunotan dagiti dadduma, ti di maitutop a panaginnarakup, panaglinnailo, wenno panaginnungngo dina paunegen ti relasion. Imbes ketdi, dadaelenna ti panagraem ken panagtalekyo iti maysa ken maysa. Usigem ti kapadasan ni Laura. “Naminsan, immay ti nobiok idiay balaymi idi awan ni nanangko tapno agbuya laeng koma iti telebision,” kinunana. “Idi damo, iniggamanna laeng ti imak. Ngem idi kuan, aprosannak metten. Mabutengak a mangpasardeng kenkuana amangan no makapungtot ket pumanaw.”

Ania ti makunam? Ti kadi nobio ni Laura ket talaga a maseknan kenkuana, wenno kayatna laeng a penken ti tarigagayna? Talaga kadi nga ipatpategnaka ti kaayan-ayatmo no gargariennaka nga agaramidkayo iti di maiparbeng?

No ti maysa a lalaki gargarien wenno pilitenna ti babai a mangaramid iti banag a di awaten ti konsiensiana ken maikaniwas kadagiti Nakristianuan a prinsipiona, salsalungasingenna ti linteg ti Dios ken pakakitaan a saan a napudno ti panagayatna kenkuana. Kanayonanna, ti babai a tumulok iti kayat ti lalaki ipalpalubosna a magundawayan ti bagina. Dakdakes pay, matnag iti narugit nga aramid​—nalabit pannakiabig pay ketdi.b​—1 Corinto 6:9, 10.

Mangipasdekkayo iti Pagbeddengan

No addan kaayan-ayatmo, kasanoyo a maliklikan ti di maitutop a panangyebkas iti panagpinnateg? Nainsiriban ti mangipasdek a nasaksakbay iti pagbeddengan. Kuna ti Proverbio 13:10: “Kadagidiay agiinnuman a sangsangkamaysa adda ti sirib.” Gapuna, pagsaritaanyo iti kaayan-ayatmo no ania dagiti maitutop a panangyebkas iti panagpinnategyo. Ti panangipasdek iti pagbeddengan no kaano a rimmugson ti riknayo ket mayarig iti panangikabil iti alarma no kaano a gumilgil-ayaben ti balayyo.

Pudno a narigat, nakababain pay ketdi, a pagsaritaan dayta a banag nangruna no naganus pay ti relasionyo. Ngem dakkel ti maitulong ti panangipasdek iti pagbeddengan tapno maliklikan ti itataud dagiti nakaro a parikut inton agangay. Dagiti nainsiriban a pagbeddengan ket mayarig kadagiti alikamen a no maasukan ket pagunienna ti alarma no mangrugrugi pay laeng ti uram. Malaksid iti dayta, ti abilidadyo nga agsarita maipapan kadagitoy a banag ipasimudaagna met no kasanonto kasayaat ti relasionyo. Kinapudnona, ti panagteppel, panagtutor, ken ti di panagimbubukodan ket pundasion ti makapnek a seksual a relasion dagiti agassawa.​—1 Corinto 7:3, 4.

Pudno a saan a nalaka nga annuroten dagiti nadiosan a pagalagadan. Ngem mapagpannurayam ti balakad ni Jehova. Kinapudnona, iti Isaias 48:17, dineskribirna ti bagina kas “Daydiay mangisursuro kenka tapno magunggonaam ti bagim, Daydiay mangpappapagna kenka iti dalan a rebbeng a pagnaam.” Maseknan unay ni Jehova iti pagimbagam!

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI TOMO 1, KAPITULO 24

[Footnotes]

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Ti ayat . . . saan a naalas ti panagtigtignayna.”​—1 Corinto 13:4, 5.

BALAKAD

Agdeytkayo kas grupo, wenno ipapilitmo nga adda kaduayo. Liklikanyo dagiti napeggad a situasion, kas iti panagkaduayo a dakdakayo iti nakaparada a lugan wenno iti balay wenno iti apartment.

AMMOM KADI . . . ?

No nakitulagkan nga agkasar, adda dagiti nasken a pagsaritaanyo maipapan kadagiti seksual a bambanag. Ngem ti panagsarita a nairanta a mangtukay iti derrep ket maibilang a kinarugit​—uray no aramidenyo dayta babaen ti telepono wenno panag-text.

DAGITI ARAMIDEK!

Maliklikak ti sulisog nga agaramid iti imoralidad no ․․․․․

No gargarien wenno pilitennak ti kaayan-ayatko nga agaramidkami iti di umiso, masapul nga ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Ania dagiti ikeddengmo a diyo ar-aramiden iti kaayan-ayatmo no maipapan iti panangyebkasyo iti pammateg?

● Ania ti nagdumaan ti pannakiabig, kinarugit, ken nalulok a kababalin?

[Blurb iti panid 46]

“Binasami nga agnobio dagiti naibatay iti Biblia nga artikulo maipapan iti panagtalinaed a nadalus. Nakatulong dagita iti panangsalimetmetmi iti nadalus a konsiensia.”​—Leticia

[Kahon iti panid 44]

No Ngay Limbeskamin?

No ngay nakaaramidkayo iti di umiso? Dimo panunoten a kabaelam a risuten ti parikut uray dika agpatulong. “Ikararagko no kua iti Dios a tulongannakami a saanen a mangulit iti inaramidmi,” kuna ti maysa nga agtutubo. “No dadduma, epektibo dayta ngem adda dagiti panawen a saan.” Gapuna, makisaritaka kadagiti dadakkelmo. Nasayaat met ti balakad ti Biblia nga ‘ayabam dagiti lallakay iti kongregasion.’ (Santiago 5:14) Dagitoy a Kristiano a papastor mabalin a balakadan, bagbagaan, ken tubngarendaka tapno maisubli ti relasionmo iti Dios.

[Dagiti Ladawan iti panid 47]

Urayem kadi a gumil-ayab ti balayyo sakbay a mangikabilka iti alarma? No kasta, saanyo nga urayen a rumugso ti riknayo sakbay a mangipasdekkayo iti pagbeddengan

KAPITULO 5

No Apay a Liklikam ti Makidenna no Saanka pay a Naasawaan

“Kasla kayatko a padasen ti makidenna.”​—Kelly.

“Iti panagriknak, kasla saanak a normal gapu ta diak pay napadasan ti nakidenna.”​—Jordon.

“DIMO pay kadi napadasan ti nakidenna?” Nalabit a lumnedka iti bain a mangsungbat iti dayta a saludsod! Kinapudnona, iti adu a lugar, ibilangda a karkarna wenno saan a normal ti agtutubo a dina pay napadasan ti nakidenna. Di ngarud pakasdaawan nga adu nga agtutubo ti makidendenna!

Ti Mismo a Tarigagay ken ti Panangdurog Dagiti Kakadua

No maysaka a Kristiano, ammom nga idagdagadag ti Biblia nga ‘adaywam ti pannakiabig.’ (1 Tesalonica 4:3) Kaskasdi, mabalin a marigatanka latta a mangigawid iti seksual a tarigagaymo. “No dadduma, diak ammo no apay a basta sumiplot lattan iti panunotko ti maipapan iti seksual a panagdenna,” kuna ti agtutubo nga agnagan iti Paul. Laglagipem a kaaduanna, normal laeng ti kasta a rikna.

Nupay kasta, narigat no kanayondaka a kantiawan ken pagaangawan gapu ta dimo pay napadasan ti nakidenna! Kas pagarigan, no ngay ibaga dagiti kapatadam a saanka a pudpudno a lalaki wenno babai no saanka pay a nakidenna? “Pagbalinen dagiti gagayyemmo a kasla makaparagsak ken gagangay laeng ti seksual a panagdenna. Ibilangdaka a saan a normal no dika pay nakikaidda,” kuna ni Ellen.

Ngem mabalin nga adda ti saan a kayat nga ibaga dagiti kapatadam maipapan iti panagdenna ti di pay nagkasar. Alaentayo a pagarigan ni Maria a nakidenna iti nobiona. Kinunana: “Nakariknaak iti nakaro a bain. Kagurak ti bagik ken ti nobiok.” Ad-adda a gagangay dagiti kasta a kapadasan ngem iti maamiris ti kaaduan nga agtutubo. Kinapudnona, masansan a nasaem ken napait ti ibunga ti panagdenna dagiti di pay nagkasar!

Nupay kasta, insaludsod ti agtutubo nga agnagan Shanda, “Apay pay la ngarud nga inikkan ti Dios dagiti agtutubo iti seksual a tarigagay no sadanto la mabalin a penken dayta inton naasawaandan?” Nasayaat dayta a saludsod. Ngem usigem ti sumaganad:

Ti laeng aya seksual a tarigagay ti adda a napegges a riknam? Saan. Ni Jehova a Dios pinarsuanaka nga addaan iti abilidad a makarikna iti nadumaduma a tarigagay ken emosion.

Rumbeng kadi a penkem ti tunggal tarigagaymo apaman a sumken dayta? Saan ta ti Dios inikkannaka met iti abilidad nga agteppel.

Ania ngaruden ti sungbat? Mabalin a basta sumken lattan dagiti tarigagaymo, ngem kabaelam nga igawid ti riknam. Ti panangpennek iti tunggal seksual a tarigagay ket mayarig iti panangdanog iti maysa a tao tunggal makapungtotka. Saan nga umiso ken minamaag dayta.

Kinapudnona, pulos a saan a pinanggep ti Dios nga usarentayo ti sekso iti di umiso a pamay-an. “Tunggal maysa kadakayo ammona koma no kasano nga ikutan ti bukodna a basehas [bukodna a bagi] iti pannakasantipikar ken dayaw,” kuna ti Biblia. (1 Tesalonica 4:4) No kasano nga adda “tiempo ti panagayat ken tiempo ti pananggura,” adda met tiempo ti panangpennek iti seksual a tarigagay ken tiempo ti panangkontrol iti dayta. (Eclesiastes 3:1-8) Sigurado a kabaelam a pengdan ti riknam!

No ngay adda silalais a mangisaludsod kenka iti, “Ania, dimo pay napadasan ti nakiseks?” Dika agpaublag. Mabalin a kastoy ti isungbatmo iti tao a mangkankantiaw kenka: “Wen, diak ibain dayta no di ket pagpannakkelko!” Wenno saan, mabalinmo a kunaen, “Nasaysayaat siguro no saan a dayta ti pagtungtonganta.”a (Proverbio 26:4; Colosas 4:6) Iti sabali a bangir, no kayatna a maammuan no apay, mabalinmo nga ilawlawag ti naibatay iti Biblia a takdermo.

Adda kadi pay mapanunotmo a sabali a sungbat no adda mangisaludsod kenka iti “Ania, dimo pay napadasan ti nakiseks?” No adda, isuratmo iti baba.

․․․․․

Napateg a Sagut

Ania ti marikna ti Dios no ikeddeng dagiti tattao ti agdenna uray dida pay nagkasar? Bueno, ipapanmo a gimmatangka iti regalo para iti gayyemmo. Ngem sakbay pay nga iyawatmo dayta kenkuana, linuktannan gapu ta magagaran a mangammo no ania dayta! Saan kadi a madismayaka? No kasta, panunotem no ania ti marikna ti Dios no makidennaka uray dika pay naasawaan. Kayatna nga agtutorka ta tagiragsakemto ti sagut a seksual a pannakidenna inton naasawaankan.​—Genesis 1:28.

Ania ti masapul nga aramidem no sumken ti seksual a tarigagaymo? Iti ababa a pannao, sursuruem a pengdan ti riknam. Kabaelam nga aramiden dayta! Ikararagmo ken Jehova a tulongannaka. Ti espirituna matulongannaka nga agteppel. (Galacia 5:22, 23) Laglagipem a ti “aniaman a naimbag saanto a medmedan ni Jehova kadagidiay magmagna iti kinaawan pagkurangan.” (Salmo 84:11) Kuna ti agtutubo nga agnagan Gordon: “No sumrek iti panunotko a saan met unay a dakes ti pannakidenna uray dika pay naasawaan, utobek dagiti dakes nga epektona iti espiritualidadko. Maamirisko a napatpateg nga amang ti relasionko ken Jehova ket diak kayat a madadael dayta gapu laeng iti ragsak nga itden ti basol.”

Kinapudnona, ti di pannakidenna no saanka pay a naasawaan ket saan a karkarna wenno abnormal. Ti ketdi imoralidad ti makaipababa, nakababain, ken makadadael. Gapuna, saanka nga agpaimpluensia iti di umiso a kapanunotan ti lubong a saan a normal ti maysa a tao no salsalimetmetanna dagiti pagalagadan ti Biblia. No liklikam ti makidenna gapu ta saanka pay a naasawaan, masaluadam ti salun-atmo, ti emosionmo, ken kapatgan iti amin, ti relasionmo iti Dios.

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI TOMO 1, KAPITULO 24

[Footnote]

KANGRUNAAN A TEKSTO

“No ti asinoman sititibker a nakaikeddeng iti pusona . . . a pagtalinaedenna ti bukodna a kinabirhen, naimbagto ti aramidenna.”​—1 Corinto 7:37.

BALAKAD

Liklikam ti makitimpuyog kadagidiay nababa ti pagalagadanda iti moral, uray no ibagbagada nga agpapadakayo kadagiti narelihiosuan a patpatien.

AMMOM KADI . . . ?

Adayo nga agbalbaliw dagiti tattao a nalulok iti sekso uray inton naasawaandan. Maisupadi iti dayta, dakkel ti posibilidadna nga agbalinto a nasungdo nga asawa dagidiay mangsalsalimetmet kadagiti moral a pagalagadan ti Dios.

DAGITI ARAMIDEK!

Tapno maliklikak ti makidenna bayat nga awan pay asawak, masapul nga ․․․․․

No marigatanak a mangsustiner iti desisionko gapu iti impluensia dagiti kakaduak, masapul nga ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Iti panagkunam, apay nga adda dagidiay manglais kadagiti saan pay a nakidendenna?

● Apay a mabalin a narigat a liklikan ti makidenna bayat nga awan pay asawam?

● Ania dagiti pagimbagan ti saan a pannakidenna no dika pay naasawaan?

● Kasanom nga ilawlawag iti adingmo dagiti pagimbagan ti panagkedked a makidenna no awan pay asawana?

[Blurb iti panid 51]

“Magutugotak a mangdaer kadagiti seksual a pannulisog babaen ti kanayon a pananglaglagipko nga ‘awan ti mannakiabig wenno narugit a tao nga addaan aniaman a tawid iti pagarian ti Dios.’”(Efeso 5:5)​—Lydia

[Kahon iti panid 49]

Worksheet

Ania a Talaga ti Mapasamak Kalpasanna?

Dagiti kapatadam ken ti nalatak a paglinglingayan masansan a sisisikap a kalubanda dagiti di makaay-ayo a kinapudno maipapan iti seksual a panagdenna dagiti saan pay a nagkasar. Usigem ti sumaganad a tallo a situasion. Iti panagkunam, ania a talaga ti mapasamak kadagitoy nga agtutubo?

● Pagpannakkel ti maysa a kaeskuelaam nga adun ti nakadennana a babbai. Kunana a makaparagsak dayta ken awan ti dakes a napasamak iti siasinoman. Ngem kalpasanna, ania a talaga ti mapasamak kenkuana ken kadagiti babbai? ․․․․․

● Agngudo ti pelikula babaen ti panagdenna ti dua nga agtutubo a di pay nagkasar kas panangyebkas iti ayatda iti maysa ken maysa. No iti pudpudno a biag, ania ti mapasamak kalpasanna? ․․․․․

● Adda guapo a lalaki a mangawis kenka nga agdennakayo. Kunana a dina ibagbaga iti siasinoman ti maipapan iti dayta. No nakidennaka kenkuana ket ikagkagumaam a kaluban dayta, ania a talaga ti mapasamak kalpasanna? ․․․․․

[Ladawan iti panid 54]

Ti pannakidenna no saanka pay a naasawaan ket umasping iti pananglukat iti maysa a regalo a di pay nayawat kenka