• Dagiti Padtona—Kanayon a Natungpal
    Ti Pagwanawanan—2012 | Hunio 1
    • Alexander the Great

      Dagiti Padtona​—Kanayon a Natungpal

      “Awan napaay a maysa a sao manipud iti amin a naimbag a sasao a sinao kadakayo ni Jehova a Diosyo.”​—JOSUE 23:14.

      APAY A NAIDUMDUMA TI BIBLIA? Pagaammo unay a saan a nalawag ken mapagduaduaan dagiti padles idi nagkauna a tiempo a kas met laeng iti moderno a horoscope. Ti panagipadles iti masanguanan ket naibatay iti agdama a paspasamak, ngem dida maibaga dagiti espesipiko a pasamak adu a siglo kasakbayanna. Ngem detalyado ken kanayon a matungpal dagiti padto ti Biblia uray no nadakamatda “manipud iti nabayagen a tiempo ti bambanag a saan pay a naaramid.”​—Isaias 46:10.

      MAYSA A PAGARIGAN: Idi maikanem a siglo B.C.E., nakita ni propeta Daniel ti sirmata a nangipadto iti napartak a panangparmek ti Grecia iti Medo-Persia. Naipadto met nga idi “nagbalin a nabileg” ti ari ti Grecia, “nabungtol” ti turayna. Asino ti mangsuno kenkuana? Kuna ni Daniel: “Addanto tumakder nga uppat a pagarian manipud iti nasionna, ngem saan a babaen iti pannakabalinna.”​—Daniel 8:5-8, 20-22.

      TI KUNAEN DAGITI HISTORIADOR: Nasurok a 200 a tawen kalpasan ti panawen ni Daniel, nagbalin ni Alexander the Great nga ari ti Grecia. Iti uneg laeng ti sangapulo a tawen, pinarmek ni Alexander ti Imperio ti Medo-Persia ket pinalawana ti Imperio ti Grecia agingga iti Indus River (agdama a Pakistan). Ngem kellaat a natay idi agedad iti 32. Kamaudiananna, nabingbingay ti imperiona gapu iti gubat a napasamak iti asideg ti Ipsus iti Asia Minor. Dagiti uppat a nagballigi iti gubat nagbibingayanda ti Imperio ti Grecia. Ngem awan kadakuada ti nangartap iti turay ni Alexander.

      ANIA TI PANAGKUNAM? Adda kadi sabali pay a libro a kanayon a natungpal dagiti padtona? Wenno talaga a naidumduma ti Biblia?

      “Nakaad-adu dagiti padto iti Biblia . . . isu nga imposible a naiparna laeng a natungpal dagita.”​—A LAWYER EXAMINES THE BIBLE, NI IRWIN H. LINTON

  • Historia, Saan a Sarsarita
    Ti Pagwanawanan—2012 | Hunio 1

    • Historia, Saan a Sarsarita

      “Natuntonkon ti amin a bambanag manipud iti pangrugian.”​—LUCAS 1:3.

      APAY A NAIDUMDUMA TI BIBLIA? Isalaysay dagiti sarsarita ken mitolohia dagiti nakaskasdaaw nga estoria ngem saanda a dakamaten dagiti espesipiko a lugar, petsa, ken nagan dagiti tattao. Saan a kasta ti Biblia ta naglaon iti detalyado a pakasaritaan a mangipanamnama kadagiti agbasa a “ti sasaona ket pudno.”​—Salmo 119:160, The Psalms for Today, ni R. K. Harrison.

      MAYSA A PAGARIGAN: Kunaen ti Biblia a “ni Nabucodonosor nga ari ti Babilonia . . . indestierona ni Jehoiaquin [ari ti Juda] idiay Babilonia.” Idi agangay, “ni Evil-merodac nga ari ti Babilonia, iti tawen a panagbalinna nga ari, intal-ona ti ulo ni Jehoiaquin nga ari ti Juda manipud iti balay a pagikulongan.” Kanayonanna, “maysa a sustento ti patinayon a naited kenkuana [ni Jehoiaquin] manipud iti ari, iti inaldaw kas maiparbeng, iti amin nga al-aldaw ti panagbiagna.”​—2 Ar-ari 24:11, 15; 25:27-30.

      TI NATAKUATAN DAGITI ARKEOLOGO: Kadagiti rebbek ti nagkauna a Babilonia, natakuatan dagiti arkeologo dagiti dokumento ti administrasion a napetsaan idi nagturay ni Nabucodonosor II. Nakalista dagiti rasion a naited kadagiti balud ken dadduma pay a supsuportaran ti ari. Nairaman iti listaan ni “Yaukin [Jehoiaquin],” nga “ari iti pagilian ti Yahud (Juda),” ken ti sangakabbalayanna. Ti ngay kasuno ni Nabucodonosor a ni Evil-merodac? Kastoy ti mabasa iti kitikit iti maysa a basehas a nasarakan iti asideg ti siudad ti Susa: “Palasio ni Amil-Marduk [Evil-merodac], Ari ti Babilonia, anak ni Nabucodonosor, Ari ti Babilonia.”

      ANIA TI PANAGKUNAM? Adda kadi sabali a nasantuan a libro nga espesipiko ken detalyado no maipapan iti historia? Wenno talaga a naidumduma ti Biblia?

      [Blurb iti panid 5]

      “Ad-adda nga umiso ken mapagtalkan ti impormasion nga ipaay ti Biblia maipapan iti tiempo ken lugar dagiti napateg a pasamak ngem iti impormasion dagiti nagkauna a dokumento.”​—A SCIENTIFIC INVESTIGATION OF THE OLD TESTAMENT, NI ROBERT D. WILSON

      [Ladawan iti panid 5]

      Ti dokumento iti Babilonia a Nakadakamatan ni Ari Jehoiaquin ti Juda

      [Credit Line]

      © bpk, Berlin/Vorderasiatisches Museum, SMB/Olaf M. Tessmer/Art Resource, NY

  • Maitunos iti Siensia
    Ti Pagwanawanan—2012 | Hunio 1
    • Agbugbuggo iti ima

      Maitunos iti Siensia

      “Saan aya a sinuratanka inggana ita kadagiti pammatigmaan ken pannakaammo, tapno ipakitak kenka ti kinapudno ti pudno a sasao, iti kasta maisubli ti sasao isuda a kinapudno?”​—PROVERBIO 22:20, 21.

      APAY A NAIDUMDUMA TI BIBLIA? Dagiti nagkauna a libro masansan nga itampokda dagiti saan a mapagtalkan ken napeggad a kapanunotan a napaneknekan ti moderno a siensia a di umiso. Uray ita, dagiti mannurat masapul a rebisarenda dagiti libro tapno maitunos kadagiti baro a takuat. Ngem kas kunaen ti Biblia, ti Namarsua ti autorna ken “agtalinaed nga agnanayon” ti Saona.​—1 Pedro 1:25.

      MAYSA A PAGARIGAN: Imbilin ti Mosaiko a Linteg nga ikali dagiti Israelita dagiti iblengda “iti ruar ti pakarso.” (Deuteronomio 23:12, 13) No nasagidda ti bangkay ti animal wenno tao, masapul nga agbuggoda. (Levitico 11:27, 28; Numeros 19:14-16) Makuarentinas dagiti agketong agingga a mapaneknekan a saanen a makaakar.​—Levitico 13:1-8.

      TI IPALGAK TI MODERNO A MEDISINA: Ti kasayaatan pay laeng a panglaban iti sakit ket ti umiso a panagibelleng iti rugit, panagbuggo iti ima, ken panangkuarentinas. No awan ti asideg a kasilias wenno pagibellengan ti rugit, kastoy ti irekomenda ti U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC): “Umibleng iti lugar nga agarup 30 a metro ti kaadayona iti pagtaudan ti danum sa gaburan.” Sigun iti World Health Organization, no ibelleng dagiti umili dagiti rugitda iti umiso a pamay-an, maksayan iti 36 a porsiento dagiti sakit mainaig iti panagtakki. Nakurang a 200 a tawen ti napalabasen, natakuatan dagiti doktor a maakaranda dagiti pasienteda no dida bugguan dagiti imada kalpasan a nasagidda dagiti bangkay. Kuna ti CDC a ti panagbuggo iti ima “ti kaepektibuan a pamay-an tapno saan a mayakar ti sakit.” Ti ngay panangkuarentinas kadagiti agketong wenno iti dadduma pay a sakit? Kuna ti Saudi Medical Journal: “No rugrugi pay laeng ti sakit, ti panangiputong ken panangkuarentinas ti kasayaatan ken kaepektibuan a pamay-an tapno saan a mayakar ti sakit.”

      ANIA TI PANAGKUNAM? Adda pay kadi nagkauna a sagrado a libro a maitunos iti moderno a siensia? Wenno talaga a naidumduma ti Biblia?

      “Awan ti di agsiddaaw iti bilin maipapan iti kinadalus idi tiempo ni Moises.”​—MANUAL OF TROPICAL MEDICINE, DA DOKTOR ALDO CASTELLANI KEN DOKTOR ALBERT J. CHALMERS

  • Agtutunos a Libraria
    Ti Pagwanawanan—2012 | Hunio 1
    • Mannurat iti Biblia

      Agtutunos a Libraria

      “Ti padto saan a naiyeg uray kaano babaen ti pagayatan ti tao, no di ket dagiti tattao nagsaoda manipud iti Dios bayat nga idaldalan ida ti nasantuan nga espiritu.”​—2 PEDRO 1:21.

      APAY A NAIDUMDUMA TI BIBLIA? Masansan a di agtutunos dagiti nagkauna a rekord uray naisuratda iti maymaysa a tiempo. Manmano nga agtutunos dagiti libro nga insurat ti nagduduma a tattao, iti nagduduma a lugar ken tiempo. Ngem kuna ti Biblia nga amin dagiti 66 a libro ket maymaysa ti Autorna ken agtutunos ti mensahe a linaonna.​—2 Timoteo 3:16.

      MAYSA A PAGARIGAN: Ni Moises, a maysa a pastor idi maika-16 a siglo B.C.E., insuratna iti umuna a libro ti Biblia a dumtengto ti “bin-i” tapno isalakanna dagiti tattao. Idi agangay, impadto daytoy a libro nga agtaud ti bin-i iti kaputotan ni Abraham, Isaac, ken Jacob. (Genesis 3:15; 22:17, 18; 26:24; 28:14) Agarup 500 a tawen kalpasanna, impalgak ni propeta Natan nga agtaud ti bin-i iti kaputotan dagiti ar-ari nga inapo ni David. (2 Samuel 7:12) Sangaribu a tawen kalpasanna, inlawlawag ni apostol Pablo a ti bin-i ket buklen ni Jesus ken ti grupo dagiti pinilina nga adalan. (Roma 1:1-4; Galacia 3:16, 29) Kamaudiananna, idi agngudo ti umuna a siglo C.E., impadto ti maudi a libro ti Biblia a ti natda a miembro ti bin-i saksiandanto ni Jesus ditoy daga. Naipadto met a mapagungarda idiay langit, ken makipagturaydanto kenkuana iti 1,000 a tawen. Daytoy a bin-i dadaelennanto ti Diablo ken ispalenna ti sangatauan.​—Apocalipsis 12:17; 20:6-10.

      TI KUNAEN DAGITI KOMENTARISTA ITI BIBLIA: Kalpasan ti panangusig a naimbag iti 66 a libro ti Biblia, kuna ni Louis Gaussen a “nakaskasdaaw ti panagtutunos daytoy a libro, a naisurat kabayatan ti sangaribu lima gasut a tawen babaen ti adu a mannurat, . . . a nangitungpal iti maymaysa a panggep, ken intultuloyda nga inaramid dayta, nupay dida naan-anay a naawatan ti inaramid ti Anak ti Dios a panangsubbot iti lubong.”​—Theopneusty​—​The Plenary Inspiration of the Holy Scriptures.

      ANIA TI PANAGKUNAM? Namnamaem kadi nga agtutunos ti linaon ti maysa a libro nga insurat ti agarup 40 a lallaki iti uneg ti nasurok a 1,500 a tawen? Wenno talaga a naidumduma ti Biblia?

      “No mapagtitipon dagitoy a sursurat buklenda ti maymaysa a libro . . . Awanen ti pumada iti dayta iti amin a literatura ditoy lubong.”​—THE PROBLEM OF THE OLD TESTAMENT, NI JAMES ORR

  • Praktikal iti Kaaldawantayo
    Ti Pagwanawanan—2012 | Hunio 1

    • Praktikal iti Kaaldawantayo

      “Ti saom ket pagsilawan iti sakak, ken silaw iti danak.”​—SALMO 119:105.

      APAY A NAIDUMDUMA TI BIBLIA? Dadduma a libro ket maibilang a nasayaat a literatura ngem saanda a makaiwanwan iti biag. Ken kanayon a marebisar dagiti kabaruan nga instruction manual. Ngem kunaen ti Biblia a ti “bambanag a naisurat a nasaksakbay naisuratda a pakasursuruantayo.”​—Roma 15:4.

      MAYSA A PAGARIGAN: Nupay saan a libro maipapan iti medisina, naglaon ti Biblia kadagiti praktikal a balakad tapno sumayaat ti salun-at ken rikrikna. Kas pagarigan, kunaenna a “ti natalinaay a puso isu ti biag ti nainlasagan a bagi.” (Proverbio 14:30) Mamakdaar met ti Biblia: “Ti maysa a mangiputputong iti bagina sapulennanto ti kabukbukodanna nga iniimut a tarigagay; maibusor iti isuamin a praktikal a kinasirib isu umalsanto.” (Proverbio 18:1) Iti sabali a bangir, kunaenna nga “ad-adu ti kinaragsak iti panangted ngem iti panangawat.”​—Aramid 20:35.

      TI IPALGAK DAGITI PANAGSUKIMAT: Ti nasinged a panaggayyem, kinakalmado, ken kinaparabur mapasayaatna ti salun-atmo. Kuna ti The Journal of the American Medical Association: “Madoble ti peggad a maistrok dagiti lallaki a managpungpungtot ngem kadagiti lallaki a managteppel.” Natakuatan ti 10 tawen a panagadal idiay Australia a napapaut ti biag dagiti nataengan a “mannakilangen ken dagidiay adda pangyebkasanda kadagiti pakaburiboranda.” Ken idi 2008, natakuatan dagiti managsirarak manipud Canada ken United States a “naragragsak ti aggasto para iti sabsabali imbes a bukbukodan a gastuen ti kuarta.”

      ANIA TI PANAGKUNAM? No maipapan iti salun-at, mapagtalkam kadi ti maysa a libro a nakompleto agarup 2,000 a tawen ti napalabasen? Wenno talaga a naidumduma ti Biblia?

      [Blurb iti panid 8]

      “Apresiarek unay ti Biblia . . . gapu ta nagsayaat ti balakadna maipapan iti salun-at.”​—HOWARD KELLY, M.D., NANGBUANGAY KEN MANGISURSURO ITI THE JOHNS HOPKINS UNIVERSITY SCHOOL OF MEDICINE