Ti Bedell’s Bible​—Nakatulong Tapno Ad-adda a Maawatan ti Biblia

IDI 1627, napan ti padi a taga-England a ni William Bedell idiay Ireland. Nasdaaw iti nasangpetanna a situasion. Ti Ireland, a Katoliko ti kaaduan nga umilina, ket iturturayan idi ti Protestante a Britain. Impatarus idin dagiti Protestante a Repormador ti Biblia kadagiti lengguahe a maus-usar idiay Europa. Ngem kasla awan man la ti interesado a mangipatarus iti Biblia iti Irish a lengguahe.

Kombinsido unay ni Bedell a “saanen a masapul nga urayen pay a makasursuro [dagiti umili ti Ireland] iti English tapno mabasada ti Biblia.” Isu a rinugianna ti maysa a proyekto a mangpataud iti Irish a Biblia. Ngem naipasango iti nakaro nga ibubusor, kangrunaanna kadagiti Protestante. Apay ngata?

IBUBUSOR ITI PANNAKAUSAR TI IRISH

Imbilang ni Bedell a responsabilidadna a sursuruen ti Irish. Idi nagbalin a pannakaulo ti Trinity College ti Dublin ken obispo ti Kilmore idi agangay, inrekomendana kadagiti estudiante nga usarenda ti Irish. Kinapudnona, impatakder ni Queen Elizabeth I iti England ti Trinity College tapno mangsanay kadagiti agbalin a ministro a mangisuro kadagiti masaksakupanna iti mensahe ti Biblia iti nakayanakanda a pagsasao. Inaramid ni Bedell ti amin tapno mapasamak dayta.

Kaaduan kadagiti tattao a masakupan ti kinaobispo ni Bedell idiay Kilmore ket agsasao iti Irish. Isu nga indawatna kadagiti autoridad a masapul nga adda dagiti ministro a makapagsao iti Irish. Imbatayna dayta iti sasao ni apostol Pablo iti 1 Corinto 14:19 a kunkunana: “Iti maysa a kongregasion kaykayatko ketdi ti agsao iti lima a sao buyogen ti panunotko, tapno maisurok met ti dadduma babaen ti ngiwat, ngem iti sangapulo a ribu a sao babaen ti maysa a pagsasao,” kayatna a sawen, iti lengguahe a saan unay a maawatan.

Ngem inkagumaan dagiti naimpluensia a tattao a pasardengen ni Bedell. Sigun kadagiti historiador, adda dagiti nangibaga a ti panangusar iti Irish ket “delikado para iti Estado” ken kuna ti dadduma a “pagdaksan [dayta] ti Gobierno.” Para met iti dadduma, pagsayaatan ti England no agtalinaed nga ignorante dagiti umili ti Ireland. Kinaagpaysuanna, adda dagiti linteg a naipaulog a mangibagbaga a masapul a tallikudan dagiti umili ti Ireland ti lengguahe ken kulturada, ken masapul a sursuruenda ti Ingles ken tuladenda ti estilo dagiti Briton.

TI BIBLIA A PROYEKTO NI BEDELL

Saan a nagpaapektar ni Bedell kadagita a kapanunotan. Idi rugrugi ti 1630’s, inrugina nga ipatarus iti Irish ti kaipabpablaak idi nga Ingles a Biblia (ti King James Version idi 1611). Kayatna ti makaaramid iti Biblia a maawatan ti adu a tattao agingga a posible. Kombinsido unay a no agtultuloy a saan a maawatan dagiti marigrigat ti Biblia, saanda a mabirokan iti dayta ti dalan nga agturong iti agnanayon a biag.​—Juan 17:3.

Saan a ni Bedell ti immuna a nakapanunot iti dayta. Agarup 30 a tawen sakbayna, ti sabali pay nga obispo a ni William Daniel, nakitana a nagrigat a maammuan ti maysa ti isursuro ti Biblia no dina maawatan ti lengguahe a nausar. Impatarus ni Daniel iti Irish ti Kristiano a Griego a Kasuratan (a pagaammo kas “Baro a Tulag”). Isu nga indauluan met ni Bedell ti pannakaipatarus ti Hebreo a Kasuratan (a pagaammo kas “Daan a Tulag”). Ti pagaammo a Bedell’s Bible ket ti napagtipon a patarusna ken ti immuna a patarus ni William Daniel. Kas resultana, ti Bedell’s Bible a kaunaan a kompleto a Biblia iti Irish ti kakaisuna nga Irish a patarus ti Biblia iti simmaruno a 300 a tawen.

Nagpatulong ni Bedell, nga eksperto a mismo iti Hebreo a lengguahe, iti dua a lumugar nga Irish ti pagsasaona a mangipatarus iti Ingles a Biblia iti Irish. Bayat ti panagipatarusda, sinigurado ni Bedell ken ti maysa wenno dua a mapagtalkan a katulonganna a husto ti kada bersikulo ken siaannad a rinebisarda dagita. Inusarda a reperensia ti Italian a patarus ti Swiss a teologo a ni Giovanni Diodati, kasta met ti Griego a Septuagint ken ti maysa a daan a manuskrito ti Hebreo a Biblia a manmano ti kopiana.

Sinurot ti grupo ni Bedell ti pamay-an dagiti nagipatarus iti King James Version (kaaduan kadakuada ket mabalin nga am-ammo a mismo ni Bedell) ket inkabilda ti personal a nagan ti Dios iti dadduma a teksto ti Biblia nga impatarusda. Kas pagarigan, iti Exodo 6:3, “Iehovah” ti patarusda iti nagan ti Dios. Ay-aywanan ti Marsh’s Library iti Dublin, Ireland ti orihinal a manuskrito ni Bedell.​—Kitaem ti kahon a “Linagip ken Inapresiarda ni Bedell.”

NAIRUAR MET LAENGEN ITI PUBLIKO

Nalpas ni Bedell ti proyektona idi agarup 1640. Ngem dina nayimprenta a dagus dayta. Apay? Ti maysa a rason ket saan a nagsardeng ti ibubusor. Tapno maikkat ti panagtalek dagiti tattao iti patarus, nagibaga dagiti kritiko iti negatibo a bambanag maipapan iti kangrunaan a paraipatarus ni Bedell ken awanan asi nga impaaresto ken impaibaludda. Saan la a dayta, nairamraman pay ni Bedell iti nadara ken naranggas a rebelion idi 1641 kontra kadagiti Briton. Idi damo, prinotektaran dagiti umili ti Ireland ni Bedell, uray no maysa a Briton, gapu ta nakitada a talaga a sipapanunot iti pagimbaganda. Ngem idi agangay, imbalud dagiti rebelde ket nakarigrigat ti napasaranna. Awan duadua a dayta ti nangpapardas iti ipapatayna idi 1642. Di na man la nakita a nairuar iti publiko ti proyektona a Biblia.

Dandani napukaw ti Biblia a proyekto ni Bedell idi naserrek ken nadadael ti balayna. Imbag laengen ta nasalbar ti maysa a nadekket a gayyemna ti amin a naipatarus a dokumento. Idi agangay, naala dayta ni Narcissus Marsh, a nagbalin idi a kangatuan nga arsobispo ti Armagh ken kangatuan a padi ti Church of Ireland. Situtured nga impayimprentana ti Bedell’s Bible idi 1685 babaen iti pinansial a tulong ti sientista a ni Robert Boyle.

BASSIT NGEM NAGPATEG A PANAGRANG-AY

Saan unay a pinadayawan ti publiko ti Bedell’s Bible. Ngem nupay bassit ti naitulongna, nagpateg dayta tapno mas maawatan ti Biblia, nangruna dagiti agsasao iti Irish​—saan laeng nga iti Ireland, no di ket iti Scotland ken iti dadduma pay a lugar. Mapennekdan ti naespirituan a kasapulanda ta mabasadan ti Sao ti Dios iti nakayanakanda a pagsasao.​—Mateo 5:3, 6.

Agingga iti panawentayo, tultulongan ti Bedell’s Bible dagiti managayat iti kinapudno a mangaramid iti dayta. Kinuna ti maysa nga agsasao iti Irish a nabiit pay a nakaammo iti pudpudno nga isursuro ti Biblia: “No basbasaenmi ti Bedell’s Bible, mangmangngegmi dagiti sasao ti Biblia iti nakayanakanmi a pagsasao. Nagdakkel a tulong dayta tapno masursurok ken ti pamiliak dagiti nagsasayaat a kinapudno iti Biblia.”