Nakadekdekket ni Bebe ken ni tatangna. Dagiti sasao a nangngegna ket imbaga ti maysa a gayyem ti pamiliada a nasayaat met ti intensionna, ngem imbes a maliwliwa, ad-adda ketdi a nasaktan. “Saanko a pagsayaatan ti ipapatayna,” sangkaibagana iti bagina. Idi insurat ni Bebe iti maysa a libro no ania ti napasamak, nalawag nga agladladingit pay laeng uray tawtawenen ti napalabas.

Kas iti nabigbig ni Bebe, mabalin nga aglabas pay ti adu a tiempo sakbay a maep-ep ti saem, aglalo no nakadekdekket kadatayo ti tao a natay. Husto la unay ti panangdeskribir ti Biblia iti ipapatay kas “ti maudi a kabusor.” (1 Corinto 15:26) Awan ti makaigawid iti ipapatay. Masansan a mapasamak dayta iti tiempo a ditay ninamnama ket guluenna ti biagtayo. Alaenna pay kadatayo dagiti ipatpategtayo. Awan ti makalisi iti nasaem a resultana. Isu a normal laeng no marigatantayo a mangsango iti ladingit nga epekto ti ipapatay.

Siguro napampanunotmon: ‘Kasano kabayag tapno mailiwliwag ti ladingit? Kasano a mailiwliwag? Ania ti aramidek tapno maliwliwak dagiti natayan? Adda kadi pay namnama dagiti natayen nga ay-ayatentayo?’

Napadasam kadin ti nagsakit iti apagbiit? Mabalin nga immimbagka a dagus ken baka nalipatam pay ketdin dayta. Ngem saan a kasta ti panagladingit. “Awan ti makuna a ‘panagrekober’ iti ladingit,” insurat ni Dr. Alan Wolfelt iti librona a Healing a Spouse’s Grieving Heart. Ngem innayonna: “Iti panaglabas ti panawen ken iti tulong ti dadduma, maksayanto ti ladingitmo.”

Kas pagarigan, panunotem ti narikna ti ulo ti pamilia a ni Abraham idi natay ni baketna. Kuna ti Biblia nga “immay ni Abraham tapno dung-awanna ni Sara ken tapno sangitanna.” Ti sasao nga ‘immay tapno dung-awan ken sangitanna’ mabalin nga ipakitana a saan laeng nga apagbiit ti saem a nariknana.a Ti maysa pay ket ni Jacob. Naallilaw isuna a ti anakna a ni Jose ket pinatay kano ti maysa a narungsot nga animal. Nagladladingit iti “adu nga aldaw,” ket saan a nabaelan a liwliwaen dagiti kapamiliana. Kalpasan ti mano a tawen, malaglagipna latta ti ipapatay ni Jose ken masaksaktan latta.—Genesis 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28.

Kasta met laeng ti marikrikna ita ti adu a tattao a natayan iti ay-ayatenda. Kitaem ti dua a pagarigan.

• “Natay ni Robert a lakayko idi Hulio 9, 2008. Iti daydi bigat sakbay ti aksidente, kas iti gagangay no mapanen iti trabahona, binisongnak ken binisongko met, naginnarakupkami, ken imbagami ti ‘I love you.’ Ita, limmabasen ti innem a tawen ngem marikriknak latta ti saem. Diak ammo no mailiwliwagkonto pay ti ipapatay ni Rob.”—Gail, 60 anyos.

• “Uray no nasurok a 18 a tawenen nga awan iti sibayko ti baketko a dungdungnguek unay, mail-iliwak latta kenkuana ken maladladingitanak iti ipapatayna. No adda makitak a nagpintas a parsua wenno buya iti aglawlaw, malaglagipko isuna, ket diak magawidan ti bagik a mangpanunot no kasano ngata karagsak isuna no makitkitana met dagiti makitkitak.”—Etienne, 84 anyos.

Talaga a normal laeng ti pannakarikna iti kasta a saem ken napaut a panagladingit. Agduduma ti pamay-antayo nga agladingit, isu a saan a nasayaat no dillawentayo ti reaksion ti maysa a tao kadagiti trahedia. Ken ditay met koma kagura ti bagitayo no kasla sobran ti panagladingittayo. Kasanotayo a mailiwliwag ti ladingittayo?

Adu ti balakad no kasano nga aramiden dayta. Ngem saan nga amin ket makatulong. Kas pagarigan, mabalin nga adda dagiti mangibaga a dika agsangsangit wenno dimo ipekpeksa ti riknam iti uray ania a pamay-an. Mabalin nga ibaga met ti dadduma nga iruarmo amin a marikriknam. Ngem mas balanse ti balakad ti Biblia ken suportaran dayta dagiti moderno a panagadal.

Iti dadduma a kultura, ibilangdaka a saan a pudno a lalaki no agsangitka. Ngem talaga kadi a nakababain ti agsangit, aglalo no adu ti tao? Kuna dagiti eksperto iti emosion ken panagpampanunot a ti panagsangit ket normal a paset ti panagladingit. Ken mabalin a makatulongto ti panagladingit tapno malag-ananka iti saem a marikriknam uray pay kasano kakaro dayta. Ngem no igawidmo ti bagim nga agladingit, mabalin a pagdaksam dayta, imbes a pagsayaatam. Saan a suportaran ti Biblia ti ideya a madi ti agsangit wenno saanka a pudno a lalaki no agsangitka. Panunotem ti inaramid ni Jesus. Uray kabaelanna a pagbiagen dagiti natay, nagsangit latta iti sanguanan dagiti tattao idi natay ti dungdungnguenna a gayyem a ni Lazaro!—Juan 11:33-35.

Kaaduanna a paset ti panagladingit ti pannakarikna iti pungtot, aglalo no bigla ken di ninamnama ti ipapatay ti maysa. Adu ti rason nga agpungtot ti maysa a natayan, kas koma no makangngeg iti saan a napagpanunotan ken awan nakaibatayanna a sasao manipud iti maysa a maresrespeto a tao. “Agtawenak laeng iti 14 idi natay ni tatangko,” kuna ni Mike a taga-South Africa. “Idi pumpon, imbaga ti maysa a ministro a kasapulan ti Dios dagiti nasingpet a tattao ket alaenna ida a nasapa.a Nakaungetak ta kasapulanmi unay ni tatangmi. Uray 63 a tawenen ti napalabas, masaksaktanak latta iti imbagana.”

Ti ngay pannakakonsiensia? Mabalin a sangkapanunotmo, ‘Saan koma a natay no kastoy wenno kasdiay ti inaramidko.’ Posible a mariknam dayta aglalo no bigla ti ipapatay ti ay-ayatem. Wenno mabalin a mas makonsiensiaka no iti maudi a panagsaritayo sakbay a natay ket nagririkayo.

No parparigatennaka dagiti rikna a kas iti pungtot ken pannakakonsiensia, nasayaat no dimo laplapdan ti panangyebkasmo kadagita. Makisaritaka ketdi iti gayyemmo a dumngeg ken mangipasigurado kenka a normal laeng dagita a rikna kadagiti natayan. Kuna ti Biblia: “Ti pudno a kadua agayat iti isuamin a tiempo, ken ti kabsat a mayanak no adda rigat.”—Proverbio 17:17.

Ti kasayaatan a Gayyem a mabalin a pagpatulongan ti maysa a natayan ket ti Namarsua kadatayo a ni Jehova. Ibukbokmo kenkuana ti linaon ti pusom babaen ti kararag gapu ta ‘ipatpategnaka.’ (1 Pedro 5:7, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) Maysa pay, ikarkarina nga amin dagidiay mangaramid iti dayta, mabang-arandanto babaen ti “talna ti Dios a mangringbaw iti isuamin a panunot.” (Filipos 4:6, 7) Usaren met ti Dios ti Saona, ti Biblia, a mangbang-ar kenka. Ilistam dagiti makaliwliwa a bersikulo. (Kitaem ti kahon iti baba.) Mabalinmo pay nga ikabesa ti dadduma kadagita. Dakkel ti maitulongna no pampanunotem dagita aglalo iti rabii no agmaymaysaka ken marigatanka a maturog.—Isaias 57:15.

Itay nabiit, natay iti kanser ti ipatpateg nga asawa ti 40 anyos a lalaki nga awagantayo iti Jack. Kuna ni Jack a pirmi ti lidayna no dadduma. Ngem nakitana a nagdakkel a tulong ti kararag. “No agkararagak ken Apo Jehova,” kunana, “mariknak a saanak nga agmaymaysa. Kaaduanna a makariingak iti rabii ken diakon makaturog. Kalpasan ti panangbasa ken panangpampanunotko a naimbag kadagiti makaliwliwa a bersikulo iti Biblia ken panangibukbokko iti riknak babaen ti kararag, agbalin a kalmado ken natalna ti puso ken panunotko, ket intono kuan, makaturogakon.”

Natay ti nanang ti agtutubo a ni Vanessa gapu iti sakit. Napaneknekanna met a talaga a makatulong ti kararag. “Kadagiti karirigatan a tiempo iti biagko,” kunana, “awagak laeng ti nagan ti Dios sa agsangitak. Dimngeg ni Apo Jehova kadagiti kararagko ken kanayon nga intedna ti pigsa a kasapulak.”

Ti dadduma nga eksperto a mammagbaga kadagiti agladladingit ibalbalakadda kadagiti natayan a tumulongda iti sabsabali wenno agboluntarioda iti dadduma a trabaho iti komunidad. Makatulong dayta tapno rumagsakda ken makissayan ti ladingitda. (Aramid 20:35) Napaneknekan ti adu a Kristiano a natayan a makaliwliwa la unay ti panangtulong iti sabsabali.—2 Corinto 1:3, 4.

Nariknam kadin a kasla awan maitulongmo iti maysa a gayyemmo nga agladladingit gapu iti ipapatay ti ay-ayatenna? No dadduma, mabalin a ditay ammo no ania ti ibaga wenno aramidentayo, isu a saantayon nga agsasao ken awanen ti aramidentayo. Ngem adda dagiti banag a makatulong a mabalintay nga aramiden.

Kaaduanna a ti laeng kasapulan ket ti kaaddam ken ti panangibagam iti simple a sao a kas iti “Makipagriknaak.” Iti adu a kultura, ti panangarakup wenno ti medio nairut a panangpetpet iti ima ket makatulong tapno maipakita ti pannakipagrikna. No kayat ti maysa a natayan ti makisarita, dumngegka a naimbag. Ngem ti kasayaatan ket ti panangtulongmo iti pamilia ti natayan, kas iti panangaramid iti trabaho iti balay a saandan a maaramid. Karaman kadagita ti panagluto, panangaywan kadagiti ubbing, wenno panangtulong kadakuada kadagiti urnos iti pumpon no kayatda. Mabalin a dakdakkel ti maitulong dagita ngem iti kasayaatan a sasao a pangliwliwam.

Iti panaglabas ti tiempo, mabalin a kayatmo a kasarita ti natayan maipapan iti tao a natay. Pagsaritaanyo dagiti nasayaat nga ugali ken dagiti naragsak a kapadasan ti ipatpategna a pimmusay. No aramidem dayta, mabalin a mapaisemmo pay ketdi ti maysa nga agladladingit. Kas pagarigan, ni Pam, a natay ti lakayna a ni Ian innem a tawenen ti napalabas, kunana: “No dadduma, estoriaenda kaniak dagiti nagsasayaat a naaramidan ni Ian a diak ammo, ket maragragsakanak no kua.”

Sigun kadagiti researcher, adu a natayan ti tultulongan dagiti gagayyemda no kalkalpas ti trahedia, ngem saanton a maited dagiti kasapulanda no adu manen ti asikasuen dagiti gagayyemda. Ikagumaam ngarud a regular a kontaken ti maysa nga agladladingit a gayyemmo kalpasan ti ipapatay ti ipatpategna.a Apresiaren la unay ti adu nga agladladingit ti kasta a panangliwliwa kadakuada iti agtultuloy a pannakariknada iti liday.

Panunotem ti kapadasan ni Kaori, maysa nga agtutubo a babai a taga-Japan. Nariknana a kasla nagtupak ti langit kenkuana idi natay ni nanangna, sa natay met ni manangna kalpasan ti 15 a bulan. Imbag laengen ta intultuloy a tinulongan dagiti naayat a gagayyemna. Ni Ritsuko, adayo nga in-inauna ngem ni Kaori, imbagana a kayatna ti agbalin a nadekket a gayyem ni Kaori. “Ti agpayso,” kinuna ni Kaori, “diak naragsakan idi imbagana dayta. Diak kayat nga adda mangsukat iti lugar ni nanangko iti biagko, ken diak pulos pinanunot nga adda makaaramid iti dayta. Ngem gapu iti panangtrato kaniak ni Mama Ritsuko, nagbalinak a nadekket kenkuana. Linawas idi nga agkaduakami a mapan mangasaba ken makigimong. Awisennak a mapan agtsaa, umaynak ikkan iti makan, ken namin-adu met nga inikkannak iti surat ken card. Nagsayaat ti naitulongna kaniak ti kinapositibo ni Mama Ritsuko.”

Dose a tawenen ti naglabas sipud idi natay ti nanang ni Kaori, ket agserserbida itan ken lakayna kas full-time a manangaskasaba. Kuna ni Kaori: “Sipapanunot latta ni Mama Ritsuko kaniak. No agaw-awidak idiay ayanmi, kanayon a bisitaek, ket maragragsakanak a makisarsarita kenkuana.”

Maysa pay a pagarigan ket ni Poli, maysa a Saksi ni Jehova idiay Cyprus. Naparabur ti asawana a ni Sozos ken nasayaat a pagtuladan a Kristiano a mangidadaulo ta kanayon nga awisenna iti balayda dagiti ulila ken balo tapno agkakaduada ken manganda. (Santiago 1:27) Ngem makapaladingit ta iti edad a 53, natay ni Sozos gapu iti tumor ti utek. “Awanen ’tay matalek a lakayko a nakadkaduak iti 33 a tawen,” kuna ni Poli.

Kalpasan ti pumpon, immakar idiay Canada da Poli ken ti inaudi nga anakna a lalaki a ni Daniel nga agtawen iti 15. Nakikadkaduada kadagiti Saksi ni Jehova sadiay. Malagip ni Poli: “Saan nga ammo dagiti gagayyemmi iti baro a kongregasionmi ti kakaro ti napasamak ken ti narigat a situasionmi, ngem dida nagsardeng a nangtulong ken nangliwliwa kadakami. Nagdakkel a tulong dayta aglalo iti dayta a tiempo a kasapulan la unay ti anakko ni tatangna! Impakita dagiti mangidadaulo iti kongregasion a talaga nga ipatpategda ni Daniel. Maysa kadakuada ti kanayon a mangitugot kenkuana no adda gathering-da ken no agaayamda.” Nasayaat itan ti situasion da Poli ken Daniel.

Sigurado nga adu ti maaramidantayo a mangtulong ken mangliwliwa kadagiti natayan. Makaliwliwa met a maammuan ti ibagbaga ti Biblia a naragsak a namnama iti masanguanan.

Ni Gail, a nadakamat iti maikadua nga artikulo, ket agduadua no mailiwliwagnanto pay ti ipapatay ti lakayna a ni Rob. Ngem magagaran a makakitanto ken lakayna iti inkari ti Dios a baro a lubong. Kunana: “Paboritok a teksto ti Apocalipsis 21:3, 4.” Kastoy ti linaonna: “Ti Dios a mismo addanto kadakuada. Ket punasennanto ti amin a lua kadagiti matada, ket awanton ni patay, awanto metten ti panagleddaang wenno panagsangit wenno ut-ot. Ti immuna a bambanag naglabasdan.”

Kuna ni Gail: “Ibagbaga dayta a bersikulo no anianto dagiti nagsasayaat a mapasamak. Maasianak kadagiti natayan a saan a makaammo iti namnama a makitadanto manen dagiti natayen nga ay-ayatenda.” Gapu ta kombinsido ni Gail iti dayta a namnama, agbolboluntario kas full-time a manangaskasaba, ket ipakpakaammona kadagiti kaarrubana ti kari ti Dios nga addanto tiempo nga “awanton ni patay.”

‘Imposible!’ mabalin a maibagam. Ngem panunotem ti kapadasan ti lalaki nga agnagan Job. Nagkaro idi ti sakitna. (Job 2:7) Indawatna a matay koman, ngem mamati latta a kabaelan ti Dios a pagbiagen manen isuna ditoy daga. Dakkel ti kompiansana a nangibaga: “O italimengnak koma iti Sheol [wenno, tanem] . . . Umawagkanto, ket siak sungbatankanto. Kailiwmonto ti aramid dagita imam.” (Job 14:13, 15) Sigurado ni Job a kailiwto isuna ti Dios ken talaga a kayat ti Dios a pagbiagen manen.

Asidegen nga aramiden ti Dios dayta ken ni Job ken iti nakaad-adu pay a tattao inton paraison daytoy daga. (Lucas 23:42, 43) “Addanto panagungar,” ipasigurado ti Biblia iti Aramid 24:15. “Dikay agsiddaaw iti daytoy, agsipud ta um-umayen ti oras nga amin dagidiay adda kadagiti pakalaglagipan a tanem mangngegdanto ti timekna ket rummuarda.” (Juan 5:28, 29) Makitanto ni Job a matungpal dayta a kari. Maisublinto ti “kired ti kinaagtutubona,” ket agnanayonton a nasalsalun-at, wenno ‘nasalsalibukag ngem iti kinaagtutubona.’ (Job 33:24, 25) Kastanto met laeng ti mapasamak iti amin a mangipatpateg iti naayat a regalo ti Dios a pannakapagungar ditoy daga.

No addan natay nga ipatpategmo, mabalin a dagiti impormasion a nabasam dina interamente nga ikkaten ti ladingitmo. Ngem no panunotem a naimbag dagiti kari ti Dios a mabasa iti Biblia, maaddaanka iti agpaypayso a namnama ken pigsa tapno makapagtultuloyka iti inaldaw a biagmo.—1 Tesalonica 4:13.

Kayatmo kadi nga ad-adu pay ti maammuam no kasanom a mailiwliwag ti ladingitmo? Adda kadi saludsodmo a kas iti, “Apay nga ipalpalubos ti Dios ti kinadakes ken panagrigrigat?” Pangngaasim ta bisitaem ti website-mi a jw.org/ilo tapno maammuam dagiti makatulong ken makaliwliwa a sungbat ti Biblia.