Kapitulo 112

Ti Maudi a Paskua ni Jesus Asidegen

BAYAT nga umadanin ti Martes, Nisan 11, inringpas ni Jesus ti panangisursurona kadagiti apostol idiay Bantay dagiti Olivo. Anian a kinaokupado, kinabannog dayta nga aldaw idi! Ita, nalabit bayat nga agsubsubli idiay Betania iti rabii, kunana kadagiti apostolna: “Ammoyo nga iti kalpasan ti dua nga aldaw umay ti paskua, ket ti Anak ti tao mayawat tapno mailansa iti kayo.”

Kaawatan a binusbos ni Jesus ti sumuno nga aldaw, Mierkoles, Nisan 12, iti naulimek a panaginana a kadua dagiti apostolna. Iti aldaw sakbayna, tinubngarna iti publiko dagiti relihiuso a papangulo, ket naawatanna a sapsapulendat’ panangpapatay kenkuana. Gapuna iti Mierkoles saanna nga imparang ti bagina kadakuada, ta dina kayat ti aniaman a makasinga iti panangrambakna ti Paskua a kadua dagiti apostolna iti sumaganad a rabii.

Kabayatanna, dagiti pangulo a papadi ken dagiti panglakayen dagiti tattao nagtataripnongda idiay paraangan ti kangatuan a padi, a ni Caifas. Nasaktan pay laeng manipud panangatake ni Jesus iti napalabas nga aldaw, nagnunumuanda ti panangtiliw kenkuana babaen iti kinasikap ket isut’ papapatayda. Ngem kanayon nga ibagbagada: “Saan nga iti bayat ti piesta, di la ket ta adda bumangon a riri kadagiti umili.” Agbutengda kadagiti tattao, a ti paborda ket tagtagiragsaken ni Jesus.

Bayat ti sidadakes a panangisiksikat dagiti pangulo a relihiuso ti panangpapatayda ken Jesus, immawatdat’ sangaili. Iti pannakakellaatda, daytat’ maysa kadagiti mismo nga apostol ni Jesus, ni Judas Iscariote, daydiay nangimulaan ni Satanas ti nagdakes nga isip a mangliput ken Apona! Anian a ragsakda idi nagimtuod ni Judas: “Ania ti kayatyo nga ited kaniak tapno isu iyawatko kadakayo?” Siraragsak nga immanamongda nga isut’ bayadanda iti 30 a bagi ti pirak, ti gatad ti maysa nga adipen sigun iti Mosaiko a Linteg ti tulag. Manipud idin, agsapsapulen ni Judas ti nasayaat a gundaway a mangliput ken Jesus kadakuada nga awan ti adu a tattao iti aglawlaw.

Ti Nisan 13 mangrugi iti ilelennek ti init ti Mierkoles. Dimtengen ni Jesus manipud Jerico iti Biernes, gapuna daytoy ti maikanem ken maudi a rabii a binusbosna idiay Betania. Iti sumaganad nga aldaw, Huebes, masapul a maaramid dagiti maudi a panagsagana para ti Paskua, a mangrugi iti ilelennek ti init. Iti daytanto a masapul a mapartin ti kordero ti Paskua santo maituno nga intero. Sadino ngay ti pangrambakanda ti piesta, ket asinot’ agsagana?

Saan a nangted ni Jesus kadagita a detalye, nalabit tapno lapdan ni Judas a mangipakaammo kadagiti pangulo a papadi tapnon matiliwda ni Jesus bayat ti panangrambak ti Paskua. Ngem itan, nalabit iti nasapa a paset ti malem ti Huebes, ni Jesus imbaonna da Pedro ken Juan manipud Betania, a kunkunana: “Inkayo ket agsaganakay iti maipaay kadatayo iti paskua tapno mangantayo.”

“Adino ti kayatmo a pangisaganaanmi?” insaludsodda.

“Inton makastrekkayo iti siudad,” inlawlawag ni Jesus, “masarakannakayto ti maysa a tao a nagawit ti maysa a karamba ti danum. Surotenyo agingga iti balay a serkanna. Ket kunaenyo iti akinkua iti balay, ‘Ti Mannursuro kunana kenka: “Adino ti yan ti pakasangailiak a panganak ti paskua agraman dagiti ad-adalak?”’ Ket isu ipakitananto kadakayo ti maysa a dakkel a salas a naarkosan. Agsaganakay idiay.”

Awan duadua a ti akinkua ti balay ket adalan ni Jesus a nalabit ur-urayennan ti panangidawat ni Jesus nga usaren ti balayna nga agpaay iti daytoy espesial nga okasion. Uray no kasta, idi dimteng da Pedro ken Juan idiay Jerusalem, nakitada amin kas impadto ni Jesus. Gapuna siniguro dagiti dua a ti kordero ket nakasaganan ken amin dagiti dadduma nga urnos maaramidda a mangaywan kadagiti kasapulan ti 13 a manangrambak ti Paskua, ni Jesus ken dagiti 12 nga apostolna. Mateo 26:1-5, 14-19; Marcos 14:1, 2, 10-16; Lucas 22:1-13; Exodo 21:32.

▪ Aniat’ kaawatan nga aramiden ni Jesus iti Mierkoles, ken apay?

▪ Ania a taripnong ti naangay iti pagtaengan ti kangatuan a padi, ken agpaay iti ania a panggep a sinarungkaran ni Judas dagiti panguluen ti relihion?

▪ Asino dagiti imbaon ni Jesus idiay Jerusalem iti Huebes, ken agpaay iti ania a panggep?

▪ Aniat’ nakita dagitoy a naibaon a mangipanayag manen kadagiti namilagruan a pannakabalin ni Jesus?

Kapitulo 113

Kinapakumbaba idi Maudi a Paskua

DA Pedro ken Juan, a binilin ni Jesus, dimmanondan sadi Jerusalem tapno saganaanda ti Paskua. Ni Jesus, nalabit agraman dagiti sangapulo pay nga apostol, malemen idi sumangpetda. Lumlumneken ti init idi a ni Jesus ken dagiti kaduana simmalogda iti Bantay dagiti Olibo. Daytoyen ti maudi nga aldaw a panangmatmat ni Jesus iti siudad manipud itoy a bantay aginggat’ kalpasan ti panagungarna.

Idi kuan ni Jesus ken dagiti kaduana simmangpetdan iti siudad ket nagturongdan iti balay a pangrambakanda iti Paskua. Immulida idiay makingngato a nalawa a siled, a sadiay naisaganan amin a kasapulanda para iti pribada a panangrambakda iti Paskua. Sinegseggaan ni Jesus daytoy a pasken, kas kinunana: “Tinarigagayak iti nasged unay ti makipangan kadakayo iti daytoy a paskua sakbay nga agsagabaak.”

Sigun iti ugali, uppat a kopa ti arak ti inumen dagiti makipaset iti Paskua. Idi inawatnan ti nalabit maikatlo a kopa, nagyaman ni Jesus sana kinuna: “Alaenyo daytoy ket ipasayo iti maysa ken maysa; ta kunak kadakayo, Manipud ita diakto uminumen iti bunga ti ubas agingga iti umay ti pagarian ti Dios.”

Idi mangmanganda, timmakder ni Jesus, inikkatna ti makinruar a pagan-anayna, nangala ti tualia, sana pinunno ti palanggana iti danum. Gagangay, ti bumalay siguraduenna koma a bugguan ti saka dagiti sangailina. Ngem yantangay awan bumalay iti daytoy a pasken, inaywanan ni Jesus daytoy a personal a panagserbi. Uray asino koma kadagidi apostol ti nanggundaway iti daytoy; ngem, gapu ta rumsua nga adda panagriribalda, awan nangaramid itoy. Ita alusiisendan gapu ta inrugin ni Jesus a bugguan dagiti sakada.

Idi dimmanon ni Jesus kenkuana, nagkitakit ni Pedro: “Uray kaano dikanto bugguan dagitoy sakak.”

“No saanka a bugguan, awanto ti pannakabagim kaniak,” kunan Jesus.

“Apo,” insungbat ni Pedro, “saan laeng a dagitoy sakak, no di dagiti pay imak ken ti ulok.”

“Ti nabugguanen,” kunan Jesus, “saan a masapul a bugguanen no di laeng dagiti saka, ngem adda amin a sidadalus. Ket dakayo nadaluskayo, ngem saan a dakay amin.” Kinunana daytoy gapu ta ammona nga implano ni Judas Iscariote a liputan isuna.

Idi nabugguanen ni Jesus amin a saka dagiti 12, agraman saka ti mangliput kenkuana, a ni Judas, insuotna ti makinruar a pagan-anayna sa nagpuesto manen idiay lamisaan. Sana inyimtuod: “Ammoyo ti inaramidko kadakayo? Dakayo naganendak, ‘Mannursuro,’ ken, ‘Apo,’ ket umiso ti panagsaoyo, ta kastaak ngarud. Gapuna, no siak, nupay Apo ken Mannursuro, binugguak dagiti sakayo, dakayo rebbengyo met ti agbibinnuggo ti saka ti maysa ken maysa. Ta inikkankayo ti pagtuladan, tapno, kas iti inaramidko kadakayo, aramidenyo met koma. Pudno unay a kunak kadakayo, Ti adipen saan a dakdakkel ngem iti apona, ket saan met a dakdakkel ti maysa a naibaon ngem iti nangibaon kenkuana. No ammoyo dagitoy, naragsakkayo no aramidenyo ida.”

Anian a nagpintas a leksion no iti napakumbaba a panagserbi! Saan koma a tarigagayan dagiti apostol ti kangrunaan a saad, nga ipapanda nga importanteda unay ket masapul a pagserbian ida dagiti dadduma. Masapul a surotenda ti padron nga inted ni Jesus. Saan a ritual a panangbuggo iti saka daytoy. Saan, no di ket isut’ situtulok a panagserbi nga awanan panangidumduma, uray kasanot’ kanumo wenno kalaadna dayta a trabaho. Mateo 26:20, 21; Marcos 14:17, 18; Lucas 22:14-18; 7:44; Juan 13:1-17.

▪ Aniat’ nagpaiduma no iti panangbuya ni Jesus iti Jerusalem idi simrek iti siudad tapno rambakanna ti Paskua?

▪ Idi Paskua, nabatad nga ania a kopa ti impasa ni Jesus kadagiti 12 nga apostol kalpasan ti panagyamanna?

▪ Ania a personal a panagserbi ti kaugalian kadagiti sangaili idi addan Jesus ditoy daga, ket apay nga awan daydi a panagserbi idi sinelebraran da Jesus ken dagiti apostolna ti Paskua?

▪ Aniat’ panggep ni Jesus a nangaramidan iti nanumo a trabaho a panangbuggo iti saka dagiti apostolna?

Kapitulo 114

Ti Panglaglagip a Pangmalem

KALPASAN ti panangbuggo ni Jesus iti saksaka dagiti apostolna, inadawna ti kasuratan idiay Salmo 41:9, a kunkunana: “Isu a nakikaan iti kanek inkugtarna ti mukodna kaniak.” Sa, iti pannakariribuk ti espirituna, inlawlawagna: “Ti maysa kadakayo iyawatnakto.”

Nagliday dagiti apostol ket kunada ken Jesus a sinaggaysa: “Siak aya, Apo?” Uray ni Judas Iscariote nagsaludsod met. Ni Juan, a nakasadag a dumna ken Jesus iti lamisaan, nagsadag iti barukong ni Jesus ket nagsaludsod: “Apo, siasino?”

“Maysa kadagiti sangapulo ket dua, dayta makikamalukong kaniak,” insungbat ni Jesus. “Pudno, ti Anak ti tao mapan a pudno, kas adda a naisurat maipapan kenkuana, ngem asi pay dayta tao a gapu kenkuana maliputan ti Anak ti tao! Naim-imbag koma iti dayta a tao no pulos a di nayanak.” Kalpasan dayta, simrek manen ni Satanas ken Judas, a ginundawayanna ti pannakalukat ti pusona, a nagbalin a dakes. Iti dayta met la a rabii, apagpag-isu ti panangawag ni Jesus ken ni Judas “ti anak ti pannakadadael.”

Ni Jesus kunana ita ken Judas: “Ti aramidem, aramidem iti madaras.” Awan kadagiti dadduma nga apostol ti makaawat no aniat’ kayat a sawen ni Jesus. Impapan dagiti dadduma a gapu ta ni Judas ti agig-iggem ti kahon ti kuarta, ibagbaga ni Jesus kenkuana: “Gatangem ti masapultayo a maipaay iti piesta,” wenno isut’ mapanen ket mangted kadagiti napanglaw.

Kalpasan ti ipapanaw ni Judas, rinugian ni Jesus ti interamente a baro a selebrasion, wenno pananglaglagip, a kadua dagiti matalek nga apostolna. Nangalat’ maysa a tinapay, nagkararag iti panagyaman, pinispisina dayta, ket sana inted kadakuada, a kunkunana: “Alaenyo, kanenyo.” Inlawlawagna: “Daytoy kaipapananna ti bagik a maited gapu kadakayo. Itultuloyyo nga aramiden daytoy a panglaglagip kaniak.”

Idi tunggal maysa nakapanganen ti tinapay, nangala ni Jesus ti maysa a kopa ti arak, nalabit ti maikapat a kopa a nausar iti serbisio ti Paskua. Nagkararag met iti panagyaman, sana impasa dayta kadakuada, a dinawat nga uminumda iti dayta, sana kuna: “Daytoy a kopa kaipapananna ti baro a tulag gapu iti darak, a maibuyat gapu kadakayo.”

Gapuna, daytoy iti kinapudnona, ket pananglaglagip ti ipapatay ni Jesus. Kada tawen iti Nisan 14 daytat’ maulit, kas kinuna ni Jesus, a panglaglagip kenkuana. Daytat’ mangipalagip kadagiti mangrambak no aniat’ naaramidan ni Jesus ken ti nailangitan nga Amana a mangted ti pakalasatan ti sangatauan manipud iti panangilunod ni patay. Kadagiti Judio a nagbalin a paspasurot ni Kristo, ti selebrasion sukatanna ti Paskua.

Ti baro a tulag, a daytat’ pinagtignay ti naiparukpok a dara ni Jesus, sinukatanna ti daan a Linteg ti tulag. Daytat’ imbabaet ni Jesu-Kristo kadagiti dua a partido​—iti maysa a bangir, isu ni Jehova a Dios, ket iti sabali a bangir, dagiti 144,000 a naiyanak iti espiritu a Kristiano. Malaksid iti panangtedna ti pannakapakawan dagiti basol, impalubos met ti tulag ti pannakabukel ti maysa a nailangitan a nasion dagiti ari ken papadi. Mateo 26:21-29; Marcos 14:18-25; Lucas 22:19-23; Juan 13:18-30; 17:12; 1 Corinto 5:7.

▪ Ania a padto ti Biblia ti inadaw ni Jesus maipapan ti maysa a kadua, ket ania nga aplikasion ti inaramidna iti dayta?

▪ Apay a nagliday unay dagiti apostol, ken aniat’ insaludsod ti tunggal maysa kadakuada?

▪ Aniat’ imbaga ni Jesus nga aramiden ni Judas, ngem kasanot’ panangipatarus dagiti dadduma nga apostol kadagitoy a bilbilin?

▪ Ania a selebrasion ti rinugian ni Jesus kalpasan ti ipapanaw ni Judas, ken aniat’ panggep a serbianna?

▪ Asinoda dagiti partido iti baro a tulag, ken ania ti magapuanan ti tulag?

Kapitulo 115

Bimtak ti Panagsusuppiat

NASAPSAPA iti dayta a rabii, nangisuro ni Jesus iti nagsayaat a leksion iti napakumbaba a panagserbi babaen iti panangbuggona ti saksaka dagiti apostolna. Kalpasanna, inyusuatna ti Panglaglagip ti umas-asidegen nga ipapatayna. Ita, maigapu a nagnangruna iti nabiit pay a napasamak, rimsua ti nakaskasdaaw a pasamak. Naaddaan dagiti apostol ti nakaro a panagsusuppiat no asino kadakuada ti kadadakkelan! Nalawag, daytoy ket paset ti agdama a suppiat.

Lagipenyo a kalpasan ti panagbalbaliw ti langa ni Jesus idiay bantay, nagsusuppiatan dagiti apostol no asino kadakuada ti kadadakkelan. Kasta met, kiniddaw da Santiago ken Juan ti prominente a saad iti Pagarian, a nagresulta iti ad-adda pay a panagsusuppiat kadagiti apostol. Ita, iti maudi a rabiina kadakuada, anian ti pannakapaleddaang ni Jesus a makakita kadakuada nga aggaapa manen! Aniat’ aramidenna?

Imbes a pagungtanna dagiti apostol gaput’ tignayda, siaanus a nakirinnason manen ni Jesus kadakuada: “Dagiti ar-ari dagiti Gentil iturayanda ida, ket dagiti addaan turay kadakuada managanda iti Managparabur. Ngem dakayo, saan koma a kasta. . . . Ta asino ti dakdakkel, ti sumango iti panganan wenno ti agserbi? Saan kadi a ti sumango iti panganan?” Kalpasanna, kas panangipalagip kadakuada iti ehemplona, kunana: “Ngem kadakayo siak ti kasla agserbi.”

Agpapanpay iti kinaimperpektoda, nagtalinaed dagiti apostol a kadua ni Jesus bayat dagiti pannakasuotna. Iti kasta kunana: “Ket siak makitulagak kadakayo ti maysa a pagarian a kas iti pannakitulag ni Amak kaniak.” Daytoy personal a tulag iti nagbaetan da Jesus ken dagiti nasungdo nga adalanna itiponna ida kenkuana a makiraman iti naarian a panagturay. Iti kamaudiananna adda laeng limitado a bilang a 144,000 a naiyeg iti daytoy a tulag maipaay iti Pagarian.

Nupay naipasango kadagiti apostol daytoy a nakaskasdaaw a namnama a makiraman ken Kristo nga agturay iti Pagarian, agdamada a nakapuy iti naespirituan. “Dakay amin maitibkolkayto gapu kaniak iti daytoy a rabii,” kuna ni Jesus. Nupay kasta, iti panangibagana ken Pedro nga Isut’ nagkararagen a maipaay kenkuana, inggunamgunam ni Jesus: “Inton makapagbabawikan, pabilgem dagiti kakabsatmo.”

“Ubbing,” inlawlawag ni Jesus, “bassit pay a tiempo a makipagianak kadakayo. Sapulendakto; ket kas kinunak kadagiti Judio, ‘No adino ti papanak dikay mabalin ti umay,’ kunak met kadakay ita. Maysa a bilin a baro ti itdek kadakayo, tapno agayan-ayatkayo iti maysa ken maysa; kas iti panagayatko kadakayo, kasta met agayan-ayatkayo koma iti maysa ken maysa. Gapu itoy mailasindanto a dakayo dagiti adalak, no adda ayan-ayatyo iti maysa ken maysa.”

“Apo, adino ti papanam?” inyimtuod ni Pedro.

“No adino ti papanak saannak a mabalin a suroten ita,” insungbat ni Jesus, “ngem surotennakto kalpasanna.”

“Apo, apay a saanka a mabalin a suroten ita?” kayat a maammuan ni Pedro. “Ti biagko itedkonto gapu kenka.”

“Itedmonto kadi ti biagmo gapu kaniak?” inyimtuod ni Jesus. “Pudno kunak kenka, itatta, wen, itatta a rabii, Saanto pay nga agtaraok a mimindua ti kawitan namitlonton a nailibaknak.”

“Agpapanpay no maikanunongak kenka a matay,” impapati ni Pedro, “saankanto nga ilibak uray kaanoman.” Ket nupay kasta met ti kinuna ti dadduma nga apostol, imparammag ni Pedro: “No maitibkoldanto amin kenka, uray kaano diakto maitibkol!”

Iti panangtukoyna idi tiempo nga imbaonna dagiti apostol iti panangaskasaba idiay Galilea nga awanan supot ti kuarta wenno pagbalonan, inyimtuod ni Jesus: “Adda aya aniaman a nagkurang kadakayo?”

“Awan!” insungbatda.

“Ngem ita ti adda supot ti kuartana alaenna, ken kasta met ti pagbalonanna,” kunana, “ket ti awanan ilakona ti kagayna ket gumatang ti kampilan. Ta kunak kadakayo a masapul a matungpal kaniak daytoy adda a naisurat, awan sabali, ‘Ket naibilang kadagiti managdakdakes.’ Ta dagiti bambanag a maipapan kaniak adda pannakatungpalda.”

Itudtudo ni Jesus ti tiempo inton isut’ ibayubay dagiti managdakdakes, wenno nakillo a tattao. Ipampamatmatna met a maipasangonto dagiti adalanna iti nakaro a pannakaidadanes. “Apo, adtoy ti dua a kampilan,” kinunada.

“Umanayen,” insungbatna. Kas makitatayonto, ti kaadda ti kampilan kadakuada iwayaannanto iti mabiit ni Jesus a mangisuro iti sabali pay a napateg a leksion. Mateo 26:31-35; Marcos 14:27-31; Lucas 22:24-38; Juan 13:31-38; Apocalipsis 14:1-3.

▪ Apay a nakaskasdaaw ti panagsusuppiat dagiti apostol?

▪ Kasanot’ panangtaming ni Jesus iti suppiat?

▪ Aniat’ naibanag babaen ti tulag nga inaramid ni Jesus kadagiti adalanna?

▪ Ania a baro a bilin ti ited ni Jesus, ket kasanot’ kapateg dayta?

▪ Ania nga aglablabes a panagtalek ti imparangarang ni Pedro, ket aniat’ kunaen ni Jesus?

▪ Apay a dagiti bilin ni Jesus maipapan iti panangitugot iti supot ti kuarta ken pagbalonan ket naiduma iti daydiay immun-una nga intedna?

Kapitulo 116

Panangisagana Kadagiti Apostol iti Ipapanawna

TI PANGLAGLAGIP a pannangan nalpasen, ngem ni Jesus ken dagiti apostolna addada pay laeng iti makingngato a siled. Nupay dandani pumanawen ni Jesus, adu pay ti kayatna nga ibaga. “Saan koma nga agpulkok ti pusoyo,” liniwliwana ida. “Mangalagadkayo ti pammati iti Dios.” Ngem innayonna: “Mangalagadkayo met ti pammati kaniak.”

“Idiay balay ni Amak adda adu a pagianan,” intuloy ni Jesus. “Innak mangisagana ti pagiananyo . . . tapno no adino ti yanko, addakay met koma. Ket no adino ti papanak, ammoyo ti dalan.” Saan a naawatan dagiti apostol a ni Jesus agsasao maipapan iti ipapan idiay langit, gapuna insaludsod ni Tomas: “Apo, dikam ammo no adino ti papanam. Kasano ti pannakaammomi ti dalan?”

“Siak ti dalan ken ti kinapudno ken ti biag,” insungbat ni Jesus. Wen, babaen laeng ti panangawat kenkuana ken panangtulad ti panagbiagna a makastrek ti asinoman iti nailangitan a balay ti Ama agsipud ta, kas kinuna ni Jesus: “Awan ti umay ken Ama no di magna kaniak.”

“Apo, ipakitam kadakami ti Ama,” inkalikagum ni Felipe, “ket umanayen kadakami.” Kaawatan a kayat ni Felipe a mangted ni Jesus ti makita a pagilasinan ti Dios, kas kadagidiay naited idi ugma kadagiti sirmata kada Moises, Elias, ken Isaias. Ngem, kinapudnona, dagiti apostol addaandat’ banag a nasaysayaat ngem iti dayta a kita dagiti sirmata, kas kinuna ni Jesus: “Nabayag nga aldaw nga addaak kadakayo, ket dinak nailasin, Felipe? Ti nakakita kaniak, nakitana ni Ama.”

Apagpag-isu ti panangisarming ni Jesus iti personalidad ni Amana ta ti panagbiag a kaduana ken panangpaliiw kenkuana, iti kaiyariganna, kasla aktualen a nakitana ti Ama. Kaskasdi, ti Ama natantan-ok ngem ti Anak, kas bigbigen ni Jesus: “Dagiti sao a sawek kadakayo saanko a sawen a sisiak.” Siuumiso nga inted amin ni Jesus ti dayaw ti sursurona iti nailangitan nga Amana.

Anian a makaparegta kadagiti apostolna a makangngeg iti ibaga itan ni Jesus kadakuada: “Ti mangalagad pammati kaniak, dagiti aramid nga aramidek, aramidennanto met; ket dakdakkelto pay ngem dagitoy ti aramidenna”! Di kayat a sawen ni Jesus a dagiti paspasurotna agaramiddanto kadagiti daddadakkel a namilagruan a pannakabalin ngem ti naaramidanna. Saan, no di ket kayatna a sawen itultuloydanto ti ministeriona iti nabaybayag a tiempo, iti adayo a dakdakkel a disso, ken iti ad-adu nga amang a tattao.

Saanto a baybay-an ni Jesus dagiti adalanna kalpasan ti ipapanawna. “Ket ti aniaman a dawatenyonto iti naganko,” inkarina, “dayta ti aramidekto.” Mainayon pay, kinunana: “Ket agdawdawatakto ken Ama ket ikkannakayto ti sabali a katulongan tapno adda kadakayo nga agnanayon, nga isu ti espiritu ti kinapudno.” Iti kamaudiananna, kalpasan ti iyuulina sadi langit, imbukbok ni Jesus kadagiti adalanna ti nasantuan nga espiritu, daytoy sabali a katulongan.

Ti ipapanaw ni Jesus asidegen, ta kinunana: “Adda pay apagbassit ket ti lubong dinakto makitan.” Ni Jesus agbalinton nga espiritu a parsua nga awanton tao a mabalin a makakita. Ngem inkari manen ni Jesus kadagiti matalek nga apostolna: “Ngem dakayo makitadakto, gapu ta agbiagak ken agbiagkayto met.” Wen, saanto laeng nga agparang ni Jesus kadakuada iti natauan a porma kalpasan panagungarna no di ket inton tiempona pagungarennanto ida iti biag a kaduana idiay langit kas espiritu a parparsua.

Ita iyebkas ni Jesus ti simple a pagalagadan: “Ti addaan kadagiti bilbilinko ket tungpalenna ida, isu dayta ti agayat kaniak. Ket ti agayat kaniak ayatento ni Amak, ket isu ayatekto ket agparangakto kenkuana.”

Iti daytoy ni apostol Judas, daydiay managan met ti Tadeo, simminga: “Apo, ania ti mapasamak ta agparangkanto kadakami ket saan nga iti sangalubongan?”

“No adda agayat kaniak,” insungbat ni Jesus, “salimetmetannanto ti saok ket ni Amak ayatennanto . . . Ti di agayat kaniak saanna a tungpalen dagiti saok.” Maigiddiat kadagiti natulnog a paspasurotna, ti lubong inwaksina ti pannursuro ni Kristo. Gapuna saanna nga ipanayag ti bagina kadakuada.

Kabayatan ti naindagaan a ministeriona, insuro ni Jesus ti adu a bambanag kadagiti apostolna. Kasanoda a lagipen amin ida, nangnangruna ta, uray agingga itoy a kanito, nagadu ti saanda pay a naawatan? Makaparagsak ta, inkari ni Jesus: “Ti katulongan, ti nasantuan nga espiritu, nga ibaonto ni Ama iti naganko, isu isuronanto kadakayo dagiti amin a banag ket ipalagipnanto kadakayo dagiti isuamin nga imbagak kadakayo.”

Kas panangliwliwa manen kadakuada, kuna ni Jesus: “Ti talna ibatik kadakayo, ti talnak itdek kadakayo. . . . Saan koma nga agpulkok ti pusoyo.” Pudno, ni Jesus pumanawen, ngem inlawlawagna: “No inayatdak koma, nagrag-okay koma a pudno, ta innak ken Ama, ta ni Ama dakdakkel ngem siak.”

Bassiten ti natda a tiempo ni Jesus kadakuada. “Diakto makipagsaon ti adu kadakayo,” kunana, “ta ti agturay ti lubong umayen. Ket awan ti pannakatengngelna kaniak.” Ni Satanas a Diablo, a nabalinannat’ simrek ken Judas ket isut’ natengngelna, ti agturay iti lubong. Ngem awan pagkapuyan a basol ken Jesus a mabalin nga usaren ni Satanas tapno isut’ ibaw-ingna manipud panagserbina iti Dios.

Panangtagiragsak iti Nasinged a Relasion

Simmaruno iti pannangan a panglaglagip, pinarparegta ni Jesus dagiti apostolna babaen iti puso-iti-puso nga impormal a palawag. Nalabit a limbesen ti tengngat’ rabii. Gapuna indagadag ni Jesus: “Tumakderkayo, pumanawtay ditoy.” Nupay kasta, sakbay a makapanawda, ni Jesus, a natignay gaput’ ayatna kadakuada, nagtultuloy a nagsao, a nangted ti makapatignay a pangngarig.

“Siak ti pudno a puon ti ubas, ket ni Amak ti agtaltalon,” rinugianna. Ti Naindaklan nga Agtaltalon, a ni Jehova a Dios, immulana daytoy simboliko nga ubas idi pinulotanna ni Jesus iti nasantuan nga espiritu idi mabautisaran idi otonio ti 29 K.P. Ngem intuloy nga impakita ni Jesus a ti ubas isimsimbolonat’ ad-adda pay ngem isuna, a kunkunana: “Isuamin a santakko a di agbunga ikkatennanto, ket amin dagiti sanga nga agbunga isu ti dalusanna, tapno mangted koma ti ad-adu a bunga. . . . Kas ti santak a saanna a mabalin ti agbunga nga is-isu no di maikamang iti ubas, kasta met a dikay mabalin, no saankayo nga agtaeng kaniak. Siak ti ubas, dakayo dagiti santak.”

Idi Pentecostes, 51 nga al-aldaw iti kamaudiananna, dagiti apostol ken ti dadduma pay nagbalinda a santak ti ubas idi naiparukpok kadakuada ti nasantuan nga espiritu. Inton agangay, 144,000 a tattao ti agbalin a santak iti makailadawan a puon ti ubas. Agraman iti puon ti ubas, a ni Jesu-Kristo, dagitoy buklenda ti simboliko nga ubas a mangted bungbunga ti Pagarian ti Dios.

Inlawlawag ni Jesus ti tulbek iti panagbunga: “Ti agnaed kaniak, ket siak kenkuana, daytoy ti agbunga ti adu; ta no awanak, awan ti mabalinyo nga aramiden.” Nupay kasta, no ti tao saan nga agbunga, kuna ni Jesus, “maibellengto iti ruar a kas ti santak ket magangonto; ket urnongendanto ket ibelleng iti apuy ket mapuoranto.” Iti kasumbangirna, inkari ni Jesus: “No agnaedkayo kaniak ket dagiti saok agtaengda kadakayo, dawatenyo ti aniaman a kayatyo ket maaramidto kadakayo.”

Kasta met, kinunan Jesus kadagiti apostolna: “Daytoy ti pakaidayawan ni Ama, nga agbungakayo ti adu ket agbalinkay koma nga adalak.” Ti bunga a tarigagayan ti Dios manipud kadagiti santak isut’ panangipamatmatda kadagiti kas ken Kristo a kualidad, nangnangruna ti ayat. Mainayon pay, gapu ta ni Kristo ket manangiwaragawag ti Pagarian ti Dios, ti matarigagayan a bunga ramanenna met ti ar-aramidda a panagaramid ti ad-adalan kas inaramidna.

“Agtaengkay iti ayatko,” inggunamgunam ita ni Jesus. Kaskasdi, kasano a maaramidan dagiti apostolna dayta? “No tungpalenyo dagiti bilbilinko,” kunana, “agtaengkayto iti ayatko.” Iti panangituloyna, inlawlawag ni Jesus: “Daytoy ti bilinko, nga agayan-ayatkayo iti maysa ken maysa a kas ti panagayatko kadakayo. Awan ti addaan dakdakkel nga ayat ngem daytoy, ti mangted ti biagna gapu kadagiti gagayyemna.”

Iti sumagmamano nga oras, idemostranton ni Jesus daytoy aglaplapusanan nga ayat babaen ti panangtedna ti biagna nga agpaay kadagiti apostolna, agraman kadagiti amin a sabsabali pay a mangalagad ti pammati kenkuana. Ti ulidanna rebbeng a tignayenna dagiti pasurotna a maaddaan ti isu met laeng a managsakripisio nga ayat iti maysa ken maysa. Daytoy nga ayat ti mangipabigbig kadakuada, kas kinuna a nasapsapa ni Jesus: “Gapu itoy mailasindanto a dakayo ti adalak, no adda ayatyo iti maysa ken maysa.”

Iti panangbigbigna kadagiti gagayyemna, kuna ni Jesus: “Dakayo ti gagayyemko no aramidenyo dagiti ibilinko kadakayo. Dikay naganenen ti ad-adipen, ta ti adipen dina ammo ti aramiden ni apona. Ngem ninaganankayo ti pagpagayam, ta isuamin dagiti nangngegko ken Amak impakaammok kadakayo.”

Anian a nagsudi ti maaddaan ti kasta a relasion​—nga agbalin a nasinged a pagayam ni Jesus! Ngem tapno agtultuloy a tagiragsaken daytoy a relasion, masapul a dagiti pasurotna ti “agtultuloy nga agbunga.” No agbungada, kuna ni Jesus, “ti amin a dawatenyonto ken Ama iti naganko itdenna[nto] kadakayo.” Pudno unay, daytat’ dakkel a gunggona iti panangpataud ti bunga ti Pagarian! Kalpasan nga inggunamgunamna manen kadagiti apostolna nga “agayan-ayatkayo iti maysa ken maysa,” inlawlawag ni Jesus a ti lubong guraennanto ida. Kaskasdi, liniwliwana ida: “No ti lubong guraennakayo, ammoyo a ginuranak nga immun-una ngem dakayo.” Sumaganad nga impanayag ni Jesus no apay a ti lubong guraennanto dagiti pasurotna, a kunkunana: “Gapu ta saankay a paset ti lubong, no di ket pinilikayo iti lubong, gapuna guraennakay ti lubong.”

Iti panangilawlawagna pay iti rason ti pananggura ti lubong, intuloy ni Jesus: “Ngem amin dagitoy aramidendanto kadakayo gapu iti naganko, ta dida ammo [ni Jehova a Dios] ti nangibaon kaniak.” Dagiti datdatlag nga ar-aramid ni Jesus, iti epektona, pabasolenda dagidiay manggura kenkuana, ta kinunana: “No diak koma nagaramid kadakuada kadagiti ar-aramid nga awan sabali a nakaaramid, awan koma ti basolda; ngem ita nakitada ket ginurada, saan laeng a siak, no di ket ni Amak pay.” Gapuna, kas kinuna ni Jesus, natungpal ti kasuratan: “Ginuradak nga awan ti gapuna.”

Kas immuna nga inaramidna, liniwliwa manen ni Jesus ida babaen ti panangikarina a mangipatulod ti katulongan, ti nasantuan nga espiritu, nga isut’ napigsa nga aktibo a puersa ti Dios. “Paneknekannanto ti maipapan kaniak; ket, mangpaneknekkayto met.”

Kanayonan a Pammagbaga ti Pammakada

Ni Jesus ken dagiti apostol sisasaganadan a panawan ti makingngato a siled. “Dagitoy sinaok kadakayo tapno dikay koma maitibkol,” intuloyna. Kalpasanna nangted ti napasnek a pammakdaar: “Dagiti tattao paruarendakayto kadagiti sinagoga. Kinapudnona, umay pay ti oras a siasinoman a mamapatayto kadakayo panunotennanto a mangipapaay ti sagrado a serbisio iti Dios.”

Dagiti apostol kaawatan a mariribukanda unay iti daytoy a pakdaar. Nupay immuna a kinuna ni Jesus a ti lubong guraennanto ida, saanna a direkta nga impanayag a mapapataydanto. “Ngem [daytoy] saanko nga insao kadakayo idi damo,” inlawlawag ni Jesus, “ta addaak pay idi kadakayo.” Kaskasdi, anian a nagsayaat a pinakpakaunaanna ida iti daytoy nga impormasion sakbay nga isut’ pimmanaw!

“Ngem ita,” intuloy ni Jesus, “innakon iti nangibaon kaniak, ket awan kadakayo ti mangimtuod kaniak, ‘Adino ti papanam?’” Nasapsapa iti dayta a rabii, nagimtuodda no sadino ti papananna, ngem ita napabutnganda unay iti imbagana kadakuada a gapu itoy saanda nauliten nga insaludsod daytoy. Kas kinuna ni Jesus: “Ngem agsipud ta sinaok kadakayo dagitoy, ti ladingit pinunnona ti pusoyo.” Maladingitan dagiti apostol saan laeng a gapu ta naammuanda nga agsagabadanto ti nakas-ang a pannakaidadanes ken mapapatayda no di ket gapu ta ti Apoda pumanawen kadakuada.

Gapuna inlawlawag ni Jesus: “Maipaay a pakagunggonaanyo no mapanak. Ta no diak mapan, ti katulongan dinto umay kadakayo; ngem no mapanak, ibaonkonto kadakayo.” Kas maysa a tao, mabalinan laeng ni Jesus ti addat’ maysa a lugar iti maysa a kanito, ngem inton adda idiay langit, maibaonna ti katulongan, ti nasantuan nga espiritu ti Dios, kadagiti paspasurotna sadinoman ti yanda ditoy daga. Gapuna ti ipapanaw ni Jesus makagunggonanto.

Ti nasantuan nga espiritu, kuna ni Jesus, “mangtedto iti lubong ti makaallukoy a pammaneknek maipapan iti basol ken ti kinalinteg ken ti panangukom.” Ti basol ti lubong, ti saanna a panamati iti Anak ti Dios, maibutaktakto. Mainayon pay, ti makaallukoy a pammaneknek ti kinalinteg ni Jesus maidemostranto babaen ti iyuulina ken Ama. Ken ti pannakapaay ni Satanas ken ti dakes a lubongna a mangperdi iti kinatarnaw ni Jesus isut’ makaallukoy a pammaneknek a ti agturay itoy a lubong ket naukomen a sidadagsen.

“Adda pay adu nga ibagak kadakayo,” intuloy ni Jesus, “ngem dikay mabalin nga awiten ita.” Gapuna inkari ni Jesus nga inton iparukpokna ti nasantuan nga espiritu, nga isut’ aktibo a puersa ti Dios, daytantot’ mangidalan kadakuada iti pannakaawat kadagitoy a bambanag maitunos iti abilidadda a mangtarus kadakuada.

Saan a naawatan a naan-anay dagiti apostol a ni Jesus ket matay ken agparangto kadakuada kalpasan ti panagungarna. Gapuna nagsisinnaludsodda: “Ania daytoy a kunana kadatayo, ‘Iti apagbassit pay ket didak makitan, ken, iti apagbassit manen, ket makitadakto,’ ken, ‘gapu ta mapanak ken Ama’?”

Malasin ni Jesus a kayatda ti agimtuod kenkuana, gapuna inlawlawagna: “Pudno, pudno kunak kadakayo, Agsangitkayto ket agsainnekkayto, ngem ti lubong agragsakto; naladingitkayto, ngem ti ladingityo agbalinto a rag-o.” Naladladaw iti dayta nga aldaw, iti malem, idi a napapatayen ni Jesus, nagrag-o dagiti nailubongan a papangulo ti relihion, ngem nagladingit dagiti adalan. Ti ladingitda nagbalin a rag-o, nupay kasta, idi napagungaren ni Jesus! Ket ti rag-oda nagtultuloy idi inikkanna ida ti pannakabalin idi Pentecostes tapno agbalinda kas saksina babaen ti panangiparukpokna kadakuada ti nasantuan nga espiritu ti Dios!

Iti panangiyar-arigna ti kasasaad dagiti apostol iti maysa a babai nga agpaspasikal, kuna ni Jesus: “Ti babai, no aganak, adda ladingitna, ta dimteng ti orasna.” Ngem kuna ni Jesus a ti babai dinanton malaglagip ti rigatna apaman a naipasngayen ti ubing, ket pinaregtana dagiti apostolna a kunkunana: “Ket dakay ngarud ita, adda ladingityo; ngem makitakayto manen [inton mapagungarakon] ket agragsakto ti pusoyo, ket awanto ti makaikkat kadakayo ti ragsakyo.”

Agingga itoy a kanito, dagiti apostol dida pay pulos dimmawdawat iti nagan ni Jesus. Ngem ita kunana: “Amin a dawatenyonto ken Ama iti naganko itdennanto kadakayo. . . . Ta ni met laeng Ama ayatennakayo, gapu ta dakayo inayatdak ket pinatiyo a naggapuak iti Dios. Naggapuak ken Ama ket immayak ditoy lubong. Panawak manen ti lubong ket mapanak ken Ama.”

Dagiti sao ni Jesus ket dakkel a pammaregta kadagiti apostol. “Babaen iti daytoy mamatikami a naggapuka iti Dios,” kunada. “Mamatikay aya ita?” inyimtuod ni Jesus. “Adtoy! Umay ti oras, ket dimtengen a maiwarawarakayto ket tunggal maysa mapanto iti dissona ket baybay-andakto a maymaysa.” Kasla di nakappapati, ngem napasamak daytoy sakbay a limmabas ti rabii!

“Dagitoy insaok idi kadakayo tapno adda koma talnayo kaniak.” Impatingga ni Jesus: “Ditoy lubong addanto rigat, ngem tumuredkayo! Siak pinarmekko ti lubong.” Pinarmek ni Jesus ti lubong babaen ti simamatalek a panangtungpalna ti pagayatan ti Dios agpapan pay amin a pinadpadas nga aramiden ni Satanas ken ti lubongna tapno tungdayen ti kinatarnaw ni Jesus.

Pangserra a Kararag Idiay Makingngato a Siled

Natignay gaput’ nauneg a panagayat kadagiti apostolna, ni Jesus isagsaganana ida maipaay iti asidegen nga ipapanawna. Ita, kalpasan ti nabayag a panangbagbaga ken panangliwliwana kadakuada, intangadna dagiti matana idiay langit ket immararaw ken Amana: “Padayawam ti Anakmo, tapno ti Anakmo padayawannaka koma, kas iti panangtedmo kenkuana ti pannakabalin iti amin a lasag, tapno, dagiti amin nga intedmo kenkuana, ikkanna koma ida ti biag nga agnanayon.”

Anian a makatignay a tema ti inserrek ni Jesus​—biag nga agnanayon! Gapu ta naikkan “pannakabalin iti amin a lasag,” mabalin nga ipaay ni Jesus dagiti gunggona ti daton a subbotna iti matmatay a sangatauan. Kaskasdi, mangipaay ti “biag nga agnanayon” kadagidiay laeng anamongan ni Amana. Iti panangpalawana itoy tema ti biag nga agnanayon, intuloy ni Jesus iti kararagna:

“Daytoy kaipapananna ti biag nga agnanayon, a maammuandaka koma a maymaysa a pudno a Dios, ken ni Jesu-Kristo nga imbaonmo.” Wen, ti pannakaisalakan agpannuray iti pananggun-od ti pannakaammo iti Dios ken iti Anakna. Ngem ad-adu pay ti kasapulan ngem iti basta pannakaammo.

Masapul a ti maysa a tao am-ammona ida a sisisinged, a patanoren ti mannakaawat a pannakigayyem kadakuada. Masapul a ti maysa riknaenna kas ti panagrikriknada kadagiti bambanag ken matmatanna ti bambanag kas iti panangmatmatda. Ken kangrunaanna, masapul a pagreggetan ti maysa a tao a tuladen dagiti di maartapan a kualidadda iti pannakilangenlangen kadagiti dadduma.

Sumaganad inkararag ni Jesus: “Siak indaydayawka ditoy daga, naturposko ti aramid nga intedmo nga aramidek.” Gapu ta natungpalna ti naituding kenkuana agingga itoy a punto ket agtalek iti masanguanan a panagballigina, indawatna: “Ket ita, Ama, padayawannak kenka met laeng iti dayag nga adda kaniak idi iti dennam idi awan pay ti lubong.” Wen, idawdawatna itan a maisubli iti dati a nailangitan a dayagna babaen iti panagungar.

Iti pananggupgopna ti kangrunaan a trabahona ditoy daga, kuna ni Jesus: “Impalawagko ti naganmo kadagiti tao nga intedmo kaniak itoy lubong. Kukuam ida idi ket intedmo ida kaniak, ket sinalimetmetanda ti saom.” Inusar ni Jesus ti nagan ti Dios, a Jehova, iti ministeriona ken indemostrana ti umiso a panangibalikas iti dayta, ngem ad-adu pay ti inaramidna ngem ti basta panangipakaammo iti nagan ti Dios kadagiti apostolna. Pinalawana met ti pannakaammoda ken panangipategda ken Jehova, iti personalidadna, ken kadagiti pangpanggepna.

Iti panangidayawna ken Jehova kas ti Ulona, Daydiay pagserserbianna, sipapakumbaba a binigbig ni Jesus: “Ta dagiti sasao nga intedmo kaniak intedko kadakuada, ket inawatda ket naammuandaka a pudno a naggapuak kenka kas pannakabagim, ket pinatida a sika imbaonnak.”

Kas panamaggiddiatna kadagiti paspasurotna ken iti dadduma ti sangatauan, sumaganad nga inkararag ni Jesus: “Agdawatak, saan a maipaay iti lubong, no di ket maipaay kadagidiay intedmo kaniak . . . Bayat ti kaaddak kadakuada inaywanak ida . . . , inggagak ida, ket awan kadakuada ti napukaw malaksid daydi anak ti pakadadaelan,” awan sabali, ni Judas Iscariote. Iti daytoy met la a kanito, addan ni Judas iti nakababain a rantana a mangilibak ken Jesus. Gapu itoy, di pagaammo ni Judas a tungtungpalenna ti Kasuratan.

“Ket ti lubong ginurana ida,” intuloy ni Jesus iti kararagna. “Diak dawaten nga ikkatem ida ditoy lubong, no di ket igagam koma ida iti managdakdakes. Saanda a paset ti lubong, kas kaniak a saanak a paset ti lubong.” Ti paspasurot ni Jesus addada ditoy lubong, daytoy organisado a natauan a sosiedad nga iturturayan ni Satanas, ngem naisinada ken masapul nga agtalinaedda a naisina iti dayta ken iti kinadakesna.

“Pagsantuem ida babaen ti kinapudno,” intuloy ni Jesus, “ti saom isu ti pudno.” Ditoy aw-awagan ni Jesus ti naipaltiing a Hebreo a Kasuratan, nga isut’ kanayon a nagadawanna, “ti kinapudno.” Ngem ti insurona kadagiti adalanna ken ti insuratda iti kamaudianan babaen ti paltiing nga isut’ Kristiano a Griego a Kasuratan isu pay “ti kinapudno.” Daytoy a kinapudno mapagsantona ti maysa a tao, mabalbaliwanna a naan-anay ti biagna, ken mapagbalinna a tao a naisina iti lubong.

Ita ikararagan ni Jesus “saan laeng a dagitoy, no di ket dagiti pay mamati [kenkuana] babaen iti saoda.” Ngarud ikarkararagan ni Jesus dagidiay agbalinto a napulotan a paspasurotna ken dagiti dadduma nga adalanna iti masanguanan a maurnongto pay kas “maymaysa nga arban.” Aniat’ indawatna nga agpaay kadagitoy?

“Tapno isuda amin agmaymaysada koma, a kas met sika Ama, kaniak, ket siak kenka, . . . tapno agmaymaysada koma, a kas met koma kadata nga agmaymaysa.” Ni Jesus ken ni Amana saanda a literal a maymaysa a persona, no di ket agtunosda iti amin a bambanag. Ikarkararag ni Jesus a dagiti paspasurotna tagiragsakenda koma daytoy met laeng a panagmaymaysa tapno “ti lubong maammuanna koma a sika imbaonnak ket inayatmo ida a kas met iti panagayatmo kaniak.”

Maipaay kadagidiay agbalinto a napulotan a paspasurotna, agkiddaw itan ni Jesus iti nailangitan nga Amana. Maipaay iti ania? “A no adino ti yanko, addada met koma a maikuyog kaniak, tapno makitada ti dayagko nga intedmo kaniak, ta inayatnakon idi saan pay a nabangon ti lubong,” a kayatna a sawen, sakbay ti panangiyinaw da Adan ken Eva iti anakda. Nabayagen sakbay dayta, inayaten ti Dios ti bugbugtong nga Anakna, a nagbalin a Jesu-Kristo.

Iti panangserrana ti kararagna, impaganetget manen ni Jesus: “Ket impakaammok kadakuada ti naganmo ket ipakaammokto, tapno ti ayat a panangayatmo kaniak adda koma kadakuada ket siak kadakuada.” Kadagiti apostol, ti panangammo iti nagan ti Dios ramanenna ti personal a pannakaammoda ti ayat ti Dios. Juan 14:1–​17:26; 13:27, 35, 36; 10:16; Lucas 22:3, 4; Exodo 24:10; 1 Ar-ari 19:9-13; Isaias 6:1-5; Galacia 6:16; Salmo 35:19; 69:4; Proverbio 8:22, 30.

▪ Sadinot’ papanan ni Jesus, ket ania a sungbat ti inawat ni Tomas maipapan iti dalan nga agturong sadiay?

▪ Babaen iti panagdawatna, aniat’ kaawatan a kayat ni Felipe nga ipaay ni Jesus?

▪ Apay a daydiay nakakita ken Jesus nakitana metten ti Ama?

▪ Kasano a dakdakkelto ti maaramidan dagiti pasurot ni Jesus ngem iti naaramidanna?

▪ Iti ania a kaipapanan a ni Satanas awan pannakatengngelna ken Jesus?

▪ Kaano nga immula ni Jehova ti simboliko nga ubas, ket kaano ken kasano a dadduma agbalindanto a paset ti ubas?

▪ Inton agangay, manonto ti agbalin a santak ti simboliko nga ubas?

▪ Ania a bunga ti tarigagayan ti Dios manipud kadagiti santak?

▪ Kasanot’ panagbalintay a pagayam ni Jesus?

▪ Apay a ti lubong guraenna dagiti paspasurot ni Jesus?

▪ Ania a pakdaar ni Jesus ti nangriribuk kadagiti apostolna?

▪ Apay a di naisaludsod dagiti apostol ni Jesus no sadino ti papananna?

▪ Aniat’ nangnangruna a di maawatan dagiti apostol?

▪ Kasanot’ panangilawlawag ni Jesus a ti kasasaad dagiti apostol agbaliwto manipud ladingit nga agturong iti rag-o?

▪ Aniat’ kuna ni Jesus nga aramidento dagiti apostolna iti mabiit?

▪ Kasanot’ panangparmek ni Jesus iti lubong?

▪ Iti ania a kaipapanan a ni Jesus naikkan “pannakabalin iti amin a lasag”?

▪ Aniat’ kayatna a sawen ti pananggun-od ti pannakaammo iti Dios ken ti Anakna?

▪ Kadagiti ania a pamay-an nga impakaammo ni Jesus ti nagan ti Dios?

▪ Ania “ti kinapudno,” ken kasano a ‘pagsantuenna’ ti maysa a Kristiano?

▪ Kasano a ti Dios, ti Anakna, ken amin a pudno a managdaydayaw maymaysada?

▪ Kaano ‘ti pannakabangon ti lubong’?