Papua New Guinea

IDI nagkauna a panawen, adu a tattao ti nagpa-Asia tapno agsapul iti baro a pagnaedan. Iti makindaya a pungto ti Malay Archipelago, nasarakanda ti New Guinea, maysa a kabambantayan a tropikal nga isla​—ti maikadua a kadakkelan nga isla iti lubong.a Dinaliasatda dagiti nabara nga igid ti baybayna, nagnaedda kadagiti nalawa nga aluguogna, nasamek a kabakiranna, ken nagwarasda kadagiti naipattopattok nga islana. Dadduma sinang-atda dagiti bantay tapno agnaed kadagiti nalamlamiis a tuktok dagiti nawayang a tanap ken nadam-eg a daga.

Nasurok a sangaribu a babassit ken nagduduma a tribu a masansan nga aggugubat ti mangbukel iti populasion ti pagilian. Agduduma ti kustombre ken kawesda. Nasurok a 800 ti lenguaheda. Kaaduan a tribu ket paset ti maysa a nainget ti pannakaguardiana a komunidad nga awan pakibianganna iti sabsabali. Adu ti mamati a ti pagtugmokan ti langit ken daga ti paglemmengan dagiti demonio ken dagiti pimmusayen nga inapoda a mabalin a tumulong wenno mangdangran kadakuada. Naigamer dagiti umili iti panangay-ayo kadagita nga espiritu.

Agduduma met ti langa dagiti umili ket awan ti maymaysa a pakabigbiganda. Ni Jorge de Meneses, maysa a Portugues nga opisial a bimmisita sadiay idi 1526, nadlawna daytoy ket pinanagananna ti isla iti Ilhas dos Papuas, a kaipapananna “Pagilian Dagiti Kingki ti Buokna.” Kuna ti Espaniol a managlayag a ni Ynigo Ortiz de Retes a dagiti umili iti isla kaaspingda dagiti agindeg iti Guinea, West Africa, isu a pinanagananna ti isla iti Nueva Guinea, wenno New Guinea.

Idi maika-19 a siglo, dagiti agtuturay iti Europa pinagkatloda ti isla. Dagiti Dutch nga immun-una a simmangpet, inukoparda ti makinlaud a kagudua ti isla, a paset itan ti Indonesia. Nagbingayan dagiti Briton ken German ti makindaya a kagudua, ket nagbalin a British New Guinea ti makin-abagatan (nga idi agangay naawagan iti Papua) ken German New Guinea ti makin-amianan (nga idi agangay naawagan iti New Guinea). Kalpasan ti Gubat Sangalubongan I, inturayan ti Australia dagitoy dua a teritoria. Kamaudiananna, idi 1975, napagtipon ti Papua ken New Guinea ket nabuangay ti agwaywayas a nasion ti Papua New Guinea.b

Ita, rumangrang-ay pay laeng ti Papua New Guinea kas paset ti moderno a lubong. Dadduma kadagiti umilina ti agnanaed kadagiti moderno a siudad nga agnumnumar iti moderno a teknolohia. Kaskasdi, 4 iti 5 nga umilina ti agnanaed kadagiti babassit a purok nga awan unay ti rinang-ayan ti panagbiagda iti napalabas a ginasut a tawen. Kadagitoy a purok, ti kaadu ti taraken a baboy ket mangipasimudaag iti kinabaknang, gagangay ti panangted iti sab-ong, nasaknap ti espiritismo, ken ipangpangrunada ti kinasungdo iti puli.

Ngem iti nabiit pay a dekada, adda nagpateg a panagbalbaliw a napasamak iti daytoy a pagilian a nagpupuniponan ti nadumaduma a tattao. Isu dayta ti naespirituan a panagbalbaliw a resulta ti panagadal ken panangyaplikar kadagiti kinapudno a masarakan iti Biblia a Sao ti Dios. Dayta a naespirituan a panagbalbaliw ti nangimpluensia kadagiti napasnek a tattao a nagduduma ti pulina ken nangpasayaat iti panagbiagda iti adu a pamay-an.​—Roma 12:2.

DAGITI IMMUNA A NANGIDANON ITI NAIMBAG A DAMAG

Naidanon ti kinapudno a linaon ti Biblia idiay Papua New Guinea idi 1932, idi dimmagas sadiay ti payunir a taga-Britania nga agnagan Peck idi napan idiay Malaya (Malaysia itan). Gapu ta dina kayat a masayang ti kaaddana sadiay, sumagmamano a lawas a nangasaba ni Peck kadagiti umili. Sakbay a napan iti destinona, nakaipaima iti ginasut a literatura a naibatay iti Biblia.

Tallo a tawen kalpasanna, pito a payunir a naglugan iti Lightbearer, maysa a de motor a barangay, ti simmanglad idiay Port Moresby tapno tarimaanenda ti nadadael a makina ti luganda. Bayat ti makabulan a kaaddada sadiay, sireregta a nangasabada iti intero a Port Moresby ken kadagiti kabangibangna. Ti maysa kadakuada, ni Frank Dewar a nabaneg a lalaki a taga-New Zealand, simrek iti isla nga awit-awitna ti adu a literatura a naibatay iti Biblia ket pinaimaanna dagiti umili nga agingga iti kaadayo a 50 a kilometro manipud iti igid ti baybay.

Dadduma kadagita a literatura ti nagun-odan ni Heni Heni Nioki, maysa nga erbolario a kameng ti tribu a Koiari. Kalpasan dayta, dagiti kinapudno a linaon ti Biblia a naammuanna ket kasla bin-i a naimula iti pusona, a nagur-uray iti panagsubli dagiti Saksi ni Jehova a mangsibug iti dayta.​—1 Cor. 3:6.

Idi arinunos ti dekada 1930, sabali pay a payunir ti nagbayag bassit a nangasaba a nangwanas kadagiti kangrunaan nga ili iti Papua New Guinea, agraman dagiti isla iti New Britain, New Ireland, ken Bougainville. Nakaipaima iti adu a literatura a naibatay iti Biblia. Ngem sakbay a masurnadan ti dadduma ti narugianna, naapektaran ti isla iti riribuk ti Gubat Sangalubongan II.

PANANGASABA ITI “DAKKEL A PUROK”

Kalpasan ti sangapulo ket dua a tawen, idi Setiembre 22, 1951, ni Tom Kitto a natayag nga Australiano a Saksi nga agtawen iti 47 nageroplano a dimteng idiay Port Moresby. Nakadagdagaang ti klima idi sadiay. Maysa ni Tom kadagiti damo a nagboluntario a mangikasaba iti Pagarian kadagiti isla iti Pasipiko. Innem a lawas kalpasanna, simmaruno a kimmadua kenkuana ni Rowena a baketna. Intero a Papua New Guinea ti teritoriada.

Di nagbayag, natakuatan dagiti agassawa a Kitto a saan nga interesado iti mensahe ti Pagarian ti kaaduan a Europeo nga agnanaed iti Port Moresby. Ngem idi agangay, naam-ammoda ni Geoff Bucknell, a padada nga Australiano, a simiasi iti kinapudno idi agtutubo pay. Immanamong ni Geoff nga agadal agingga nga isu ken ni baketna nga Irene ket nagbalin a matalek a Saksi.

Kalpasanna, immakar da Tom ken Rowena idiay Hanuabada, maysa a nagan a ti kaipapananna iti lenguahe a Motu ket “Dakkel a Purok.” Agingga iti Port Moresby Harbour, ti purok ramanenna dagiti ginasgasut a balay a nangato dagiti adigi ken datarna. Napagkokonektar dagitoy a balay babaen kadagiti atiddog a kayo a rangtay a dumanon iti aplaya. “Inaribungbongandakami dagiti umili tapno denggenda ti naimbag a damag,” insurat ni Rowena. “Nagadu dagiti interesado isu a rinabii a nagsublikami tapno mangyadal iti Biblia. Iti dua a bulan, dua laeng a rabii a dikam nakapan.” Kinuna pay ni Tom: “Naginteresan unay dagitoy a tattao ti namnama a panagungar ken ti biag iti paraiso a daga. Idi pinilit ida dagiti misionero ti Kakristianuan ken maysa a polis nga isardengda ti agadal, awan kadakuada ti simmardeng. Nagramut ti kinapudno kadagiti pusoda.”

Karaman kadagiti dimmasig iti kinapudno da Raho ken Konio Rakatani, Oda Sioni, Geua Nioki, ken ti lakayna a ni Heni Heni, a nakaala iti literatura kadagiti naglugan iti Lightbearer, 16 a tawen ti napalabasen. Di nagbayag, maysa a grupo a buklen ti agarup 30 nga interesado ti regular a makigimgimongen iti pagtaengan ni Heni Heni. “Agsisina ti pagtugawan dagiti lallaki ken babbai iti siled,” kinuna ti barito pay idi a ni Oda Sioni. “Agkawes dagiti babbai iti pandiling a naaramid iti ruot ken bulbulong ken awan ti makinngato a suotda. Awitenda dagiti maladagada kadagiti namaris a bay-on sada ibitin dayta kadagiti pasanggir iti siled. Inton napasusodan dagitoy, ipaiddada ida kadagiti bay-on sada itultulod agingga a makaturogda.”

Indauluan ni Tom Kitto dagita a gimong nga adda paraipatarusna. Siempre, adda met problema no dadduma. “Naminsan, ti kabsat ni Heni Heni a ni Badu Heni ti nagserbi kas paraipatarus,” insalaysay ni Don Fielder, a dimteng idi 1953. “Idi damo, kasla awan ti parikut ni Badu iti panangipatarus ta matuladna pay ketdi dagiti panagkompas ni Tom. Ngem idi agangay, impudno ni Badu nga awan ti naawatanna iti ibagbaga ni Tom. Inulit-ulitna laeng dagiti kinapudno nga ammona ken tinuladna dagiti panagkompas ni Tom tapno agparang nga umiso ti ibagbagana.” Iti laksid dagita, rimmang-ay ti grupo ket di nagbayag, nabuangay ti maikadua a grupo iti pagtaengan ni Raho Rakatani, iti met laeng purok ti Hanuabada.

“UMAYKA KET ISUROM DAGITI KATRIBUK”

Idi rugrugi ti 1952, ni Bobogi Naiori a panguluen dagiti Koiari ken pagaammo nga erbolario binisitana ti wantok wenno katribuna a ni Heni Heni ket timmabuno iti gimong iti pagtaengan ni Heni Heni. Nagustuan ni Bobogi ti nakita ken nangngeganna ket kalpasan ti gimong, impakaasina ken Tom Kitto: “Pangngaasim ta umayka ket isurom ti kinapudno kadagiti katribuk!”

Di nagbayag, nagbiahe da Tom ken Rowena iti napitak a dalan babaen ti daan a pickup a luganda ket napanda iti balay ni Bobogi idiay Haima, maysa a bassit a purok nga agarup 25 a kilometro iti amianan ti Port Moresby. Nangasaba ni Tom kadagiti naummong a pumurok ket impatarus dayta ni Bobogi. Kas resulta, agarup 30 katao ti nagadal iti Biblia.

Di nagbayag iti dayta met laeng a bulan, ti grupo idiay Haima nangibangonda iti bassit a pasdek a pakaangayan dagiti Nakristianuan a gimong. “Ti pasdek ket naaramid laeng iti kayo, naatepan iti pan-aw, ken addaan kadagiti pagatsiket a diding a naaramid iti tinidtid a kawayan,” kinuna ni Elsie Horsburgh, a makigimgimong idi sadiay. “Dagiti laeng bangkito, maysa a lampara, ken maysa a bassit a pisara ti adda iti uneg.” Daytoy a nanumo a pasdek ti nagbalin a kaunaan a Kingdom Hall idiay Papua New Guinea.

Idi agangay, tinarigagayan ni Bobogi a maipakaammo met ti naimbag a damag kadagiti katribuna iti kabangibang a bambantay. Gapuna, nagdaliasatda ken Tom iti narangkis a dalan nga agturong iti tanap ti Sogeri. Di nagbayag, addan iyad-adalanda a 90 a tattao iti tallo a purok sadiay.

Naammuan dagiti autoridad ti kasta nga aktibidad. Idiay Ioadabu, maysa nga opisial ti gobierno ti simrek iti paggigimongan, ket kayatna nga ammuen no siasino ti nangted ti permiso kadagiti Saksi ni Jehova a mangisuro kadagiti pumurok. Pinalutpot met dagiti polis ti sumagmamano nga interesado a pumurok maipapan iti kasasaad ti trabahomi. Dadduma a pastor iti purok ken dagiti akinkukua kadagiti plantasion impangtada pay a ranggasan dagiti kakabsat.

Gapu iti kasta a kasasaad, nagsardeng ti dadduma nga interesado. Kaskasdi, adda bassit a grupo dagiti interesado a nagtultuloy a rimmang-ay. Idi 1954, nabautisaran ti 13 kadakuada iti Laloki River idiay Haima. Dayta ti kaunaan a bautismo idiay Papua New Guinea. Maysa kadakuada ni Bobogi, a nangiwaragawag: “Uray no agsardeng amin a Koiari, agtultuloyak latta ta ammok a daytoy ti kinapudno.” Tinakderan ni Bobogi ti imbagana ket tinaginayonna ti kinatarnawna ken simamatalek a nagserbi kas maysa a panglakayen iti Haima Congregation agingga iti ipupusayna idi 1974.

DAGITI NAKALLALAGIP A TARIPNONG

Idi Hulio 1955, ni John Cutforth a taga-Canada a misionero idiay Australia, dimteng iti Port Moresby kas ti kaunaan a manangaywan iti sirkito sadiay. Dagus a nagustuan ni John ti biag iti tropiko ken dagiti napakumbaba a tattao sadiay. Dina ninamnama nga idiay Papua New Guinea ti pagserbianna iti nasurok a 35 a tawen.

Nangisangpet ni John ti video a The New World Society in Action, maysa a dokumentario a mangitampok kadagiti trabaho ken kombension dagiti Saksi ni Jehova. Bayat ti tallo a lawas a panagbisitana, 14 a daras nga impabuyana ti video kadagiti grupo nga agduduma ti kaaduda, manipud sumagmamano a gasut agingga iti dandani 2,000 a katao. Nagdakkel ti epekto dayta kadagiti umili, nga adu kadakuada ti pulos a di pay nakabuybuya iti pelikula.

Nagngudo ti panagbisita ni John babaen ti maysa nga aldaw nga asamblea sirkito idiay Haima. Kinuna ni Tom Kitto: “Idi nakiddaw a tumakder dagiti agpabautisar, . . . pitopulo ti timmakder! Kasta unay ti ragsakmi idi nakitami ti nakalinia nga 40 a lallaki ken 30 a babbai iti igid ti karayan iti kabakiran a nakasagana a mangisimbolo iti dedikasionda ken Jehova.”

Iti simmaganad a tawen, nangyurnos dagiti kakabsat iti maikadua nga asamblea sirkito idiay Haima. Ti panguluen ti purok a ni Bobogi ti nadutokan a mangibangon kadagiti kasapulan a pasilidad ken mangisagana iti taraon dagiti manamnama a tumabuno. Tallo nga aldaw sakbay ti asamblea, dagiti urnos iti panagsagana ket nagsaritaan da Bobogi ken John (Ted) Sewell, ti baro a manangaywan iti sirkito manipud Australia.

“Ania ti naibangonmon?” sipaprangka nga insaludsod ni Ted.

“Awan pay,” insungbat ni Bobogi.

“Ngem Huebes itan Bobogi, ket agasambleatayon inton Domingo!” kinuna ni Ted.

“Dika agdanag, kabsat,” insungbat ni Bobogi. “Nakasagananto aminen inton Sabado.”

Naklaat ni Ted ket nagsubli idiay Port Moresby a pampanunotenna a saanto a naballigi ti asamblea.

Iti dayta a Domingo, madandanagan ni Ted a nagbiahe a nagpa-Haima. Anian a panagbalbaliw! Iti sirok ti dakkel a kayo a sumango iti nawayang a lugar, adda naipatakder a natibker a kayo a podium. Iti medio adayo, adda nakali nga abut a pakaituntunuan dagiti baboy, kangaroo, ugsa, atap a kalapati, ikan, tugi, ken kamote. Adda dagiti maipabpaburek a tsa. Iti kapeteria a naaramid iti materiales manipud iti bakir, siraragsak nga aglalangen dagiti dimmar-ay. Kabayatan dagita, nakatakder ni Bobogi, nga awan ti dadanaganna. Kasta unay ti siddaaw ni Ted!

“Bobogi, kasano a nasursurom amin dagitoy?” masmasdaaw nga insaludsodna.

“Nakitak amin dagitoy iti video nga impabuya ni John Cutforth idi napalabas a tawen,” insungbat ni Bobogi.

Nasurok nga 400 a tattao manipud iti walo a tribu ti nakiasamblea, ket 73 ti nabautisaran. Kadagiti simmaganad a tawen, dagita nga okasion ket naawagan iti asamblea ni Bobogi.

PANANGASABA BABAEN ITI LADAWAN

Idi 1957, permanenten a nagnaed ni John Cutforth idiay Papua New Guinea ket nagserbi kas agdaldaliasat a manangaywan. Iti pay la damo nga ibibisitana, pinampanunotnan a naimbag ti kasayaatan a wagas ti panangasaba kadagiti lumugar, a kaaduan ket saanna nga ammo ti agbasa ken agsurat. Ita, nakasaganan a mangaramid kadagiti napanunotna a pamay-an.

No agpalawag iti maysa a kongregasion wenno naiputputong a grupo, isurat pay ni John iti pisara ti naganna ken ti nagan ti mangipatarus iti palawagna. Kalpasanna, itudona ti langit ket isaludsodna, “Ti Dios ngay, ania ti naganna?” Iti ngatuen ti pisara, isuratna dagiti sungbatda a “Jehova” agraman ti “Salmo 83:18.” Kalpasanna, iti makimbaba a kannigid, isuratna ti paulo a “Daan a Lubong” sa agdrowing iti dua a sinantao nga aglablaban, maysa a tao nga agsangsangit, maysa a tanem, ken ti “Roma 5:12.” Iti kannawan, isuratna ti paulo a “Baro a Lubong” sa agdrowing iti dua a sinantao nga agin-innalamano, rupa a nakaisem, ken tanem a nakurosan, ken ti “Apocalipsis 21:4.” Kalpasanna, mangipaay iti makaparayray a diskurso a mangilawlawag kadagiti drowing. Kalpasanna, agawis iti sumagmamano a mapan iti sango tapno ulitenda ti imparangna. No naawatandan ti insurona, awisenna ida a mangkopia kadagiti ladawan iti papel ket usarenda dayta iti panangasabada.

Dayta a presentasion, a naawagan iti “Umuna a Nailadawan a Sermon,” ket dakkel ti naitulongna iti panangasaba idiay Papua New Guinea. Di nagbayag, napasarunuan dayta iti dadduma pay a nailadawan a sermon. “Adu nga oras ti binusbosmi a nangkopia kadagita a nailadawan a sermon kadagiti kuaderno a mausar iti panagsanay. Maikkan iti kopia ti tunggal mayad-adalan iti Biblia tapno usarenna a mangasaba,” kuna ni Lena Davison, a nagserbi iti pagilian iti 47 a tawen. Nagaramid met dagiti ubbing iti bukodda a kuaderno dagiti drowing nga isuda a mismo ti nangkolor ket kasta unay ti panangtagipategda kadagita.

Nausar met dayta a wagas ti panangisuro kadagiti gimong iti kongregasion. “Adu a drowing iti pisara ti maus-usar bayat ti Miting Publiko ken Panagadal iti Pagwanawanan,” inlawlawag ni Joyce Willis, taga-Canada a nagpayunir iti nasurok a 40 a tawen idiay Papua New Guinea. Dagiti nailadawan a sermon a naipinta iti canvas nausarda met kadagiti asamblea kas katulongan iti panangisuro. “Dagitoy a dadakkel a ladawan ti mangipaganetget kadagiti dumdumngeg dagiti napapateg a makaisuro a punto ket magusgustuanda dagita,” kinuna ni Mike Fisher, a nagserbi sadiay kas manangaywan iti sirkito. “Adu kadagita a naipinta a ladawan ti naidispley iti balbalay dagiti naiputputong nga agibumbunannag, a siraragsak a nangusar kadagita iti panangasabada kadagiti bisitada.”

Pinullo a tawen kalpasanna, idi umad-adun ti makabasa ken makasurat ken adun ti magun-odan a literatura a napnuan kadagiti ilustrasion, saanen a maus-usar dagiti nailadawan a sermon.

NASAKSAKNAP A PANANGASABA

Idi arinunos ti dekada 1950, nagsasangpet idiay Papua New Guinea dagiti nareregta nga Australiano a sigagagar a mangikasaba iti naimbag a damag. Kanayonanna, adu a tattao a nakaammo iti kinapudno idiay Port Moresby ti nagsubli kadagiti purokda ket inkasabada ti mensahe ti Pagarian. Gapuna, nagpartak a naisaknap ti naimbag a damag iti intero a pagilian.

Idi 1957, ni David Walker, maysa nga Australiano a kabsat nga agtawen iti 26, nga agnanaed idiay Port Moresby, nadamagna nga interesado iti kinapudno dagiti umili iti kabangibang a purok ti Manu Manu ken iti rehion ti Gabadi. Nagikkat ni David iti trabahona, nangrugi nga agserbi kas special pioneer, ket maymaysana a nangasaba iti rehion iti unos ti makatawen. Idi agangay, adda dagiti nangituloy iti rinugianna, ket adda itan maysa a kongregasion ken maysa a Kingdom Hall idiay Manu Manu.

Kabayatanna, bayat ti panangasaba ni Don Fielder iti tiendaan ti Koki idiay Port Moresby, naam-ammona ti sumagmamano a mangngalap nga interesado iti kinapudno. Dagitoy a lallaki naggapuda idiay Hula, maysa a purok iti igid ti baybay nga agarup 100 a kilometro iti daya. Tapno matulongan dagitoy a mangngalap agraman ti pamiliada, naglayag a napan idiay Hula da Don ken Athol (Dap) Robson, agraman ti dadduma nga interesado a taga-Hula. Inusarda ti takuli ni Don a doble ti kaskona ken walo a metro ti kaatiddogna. Nagtalinaedda idiay Hula iti tallo nga aldaw ken nangipasdekda iti bassit a grupo ti panagadal.

Di nagbayag, immakar ni Don idiay Hula kas special pioneer, a kaduana ni Shirley a baketna ken ti agtawen iti dua nga anakda a ni Debbie. “Nangibangonkami iti bassit a kalapaw ket rinugianmi ti nangasaba iti lima a purok sadiay,” insalaysay ni Don. “Inaldaw a nagnagnakami iti agarup sangapulo ket dua a kilometro a mapan ken agsubli. Talaga a makabannog dayta, ngem makapabang-ar iti naespirituan gapu ta nagadu dagiti narugianmi nga iyadalan iti Biblia ken di nagbayag, addan walo a kabbaro nga agibumbunannag a kaduami a mangasaba.”

Gapu iti panangasaba da Don ken Shirley, maysa a lumugar a ministro ti United Church ti nakaunget kadakuada. Sinugsoganna ti makinkukua iti daga a nangipatakderan da Don iti kalapawda a paikkatna sadiay ti kalapaw. “Idi naammuan dayta dagiti umili iti kabangibang a purok, kasta unay ti pungtotda ta saanda a kayat a pumanawkami,” kuna ni Don. “Agarup 20 kadakuada ti timmulong kadakami a mangyakar iti kalapawmi​—ti pundasion ken ti isuamin​—iti maysa a lote iti purokda.”

Ngem saan a napnek ti marurrurod a pastor. Sinugsoganna dagiti autoridad iti Port Moresby a paritanda ti pannakayakar ti kalapaw dagiti agassawa a Fielder iti sadinoman a paset dayta a distrito. “Imbes a panawanmi ti teritoriami,” kuna ni Don, “kiniddawmi ken Alf Green, maysa a nalaing a karpintero, nga iyaramidanna ti takulimi iti bassit a siled babaen kadagiti kayo iti kalapawmi. Kalpasanna, inyangklami ti takuli iti aluguog dagiti parakad nga asideg iti wangawangan ti kabangibang a karayan nga umok dagiti lamok ken paglemlemmengan dagiti buaya. Sadiay a nagnaed ken nagpayunirkami iti simmaganad a dua ket kagudua a tawen.” Idi naipasngay ti maikadua nga anakda a ni Vicki, nagsubli ti pamilia Fielder idiay Port Moresby. Idi agangay, nagserbida iti trabaho a panagdaliasat. Kalpasanna, nagserbi ni Don kas kameng ti Branch Committee.

NAAMMUAN TI SABSABALI TI NAIMBAG A DAMAG

Kabayatan dayta, idiay Port Moresby, inrugi da Lance ken Daphne Gosson nga iyadalan ti sumagmamano nga agtutubo a lallaki a naggapu idiay Kerema, maysa a purok iti kosta nga agarup 225 a kilometro iti laud ti Port Moresby. Idi nagawid dagitoy a lallaki tapno agbakasionda, inkeddeng da Lance Gosson ken Jim Chambliss a sarungkaran ida idiay Kerema iti dua a lawas tapno maidanon ti naimbag a damag sadiay.

“Naguummong ti amin a pumurok tapno umimdengda kadakami,” insurat ni Lance. “Bayat ti presentasionmi, bimmallaet ti lumugar a pastor ti London Missionary Society ket dinandanogna ti agipatpatarus agingga nga inanawa dagiti pumurok. Impettengna a saandakami a kayat dagiti umili ket imbilinna a pumanawkami kano iti ‘lugarna.’ Insungbatmi a dagidiay mayat a dumngeg kadakami mabalinda ti sumurot kadakami iti sabali a lugar iti purok, ket dagidiay madi, agbatida a kadua ti pastor. Simmurot kadakami ti amin a pumurok.

“Kabigatanna, napankami iti komisioner iti distrito tapno ireportmi ti napasamak. Iti dalanmi, naam-ammomi ti maysa a babai a nakaro ti sakitna. Intukonmi nga ipan iti ospital, ngem mabuteng nga agpaospital. Kaskasdi, immannugot met laeng kalpasan ti namin-adu a panangkombinsirmi. Kalpasan a naipanmi iti doktor, napankamin iti komisioner iti distrito, ngem saannakami nga inawat. Kinapudnona, makapungtot a nangakusar kadakami nga isursuromi kano dagiti umili tapno saanda nga agpadoktor! Ngem kabayatan dayta, simrek ti doktor ti ospital ket nangngegna ti akusasion. Imbagana iti komisioner a dakami ti nangkombinsir iti masakit a babai nga agpaospital. Gapu iti dayta, dagus a nagpadispensar kadakami ti komisioner. Imbagana a kagapgapu laeng sadiay ti Katoliko a padi iti dayta a lugar a nangpadakes kadakami. Gapuna, nangdutok iti dua nga armado a polis a mangsalaknib kadakami. Naidumduma a kapadasan ti mangyadal iti Biblia a bambantayan dagiti polis!”

Di nagbayag kalpasanna, dua nga agkabannuag nga Australiano a da Jim Smith ken Lionel Dingle, dagiti special pioneer a naidestino idiay Kerema. Dagus nga inadalda ti lokal a lenguahe a Tairuma. “Sawenmi ti tunggal sao iti Motu, ket ibaga dagiti iyad-adalanmi iti Biblia no ania ti Tairuma a sao a katupagna, sa isuratmi dagita,” inlawlawag ni Jim. “Iti kasta a pamay-an, in-inut a nakaurnongkami iti bokabulario ket nangikabesakami iti simple a presentasion a mangilawlawag iti linaon ti Biblia. Masmasdaaw dagiti lumugar a makangngeg kadakami nga agsasao iti lenguaheda, gapu ta saan nga ar-aramiden dayta ti dadduma a Europeo. Kalpasan ti tallo a bulan, mangang-angaykamin kadagiti linawas a gimong idiay Tairuma iti agsumbangir ti Kerema Bay.”

Idi agangay, ni Glenn Finlay, sabali pay nga agkabannuag a payunir nga Australiano, sinunuanna da Jim ken Lionel ket 18 a bulan a nagmaymaysa a nangasaba idiay Kerema. “Maysa dayta a pannubok kaniak,” kuna ni Glenn, “ken adda dagiti gundaway a mapampanunotko no adda met laeng magapgapuanak. Ngem maysa a mamagpakumbaba a kapadasan ti nangbalbaliw iti panangmatmatko.”

“Adda lakay a panadero nga iyad-adalak iti Biblia nga agnagan iti Hevoko. Dina ammo ti agbasa ken agsurat ken kalpasan ti sumagmamano a bulan a panagadal, manmano laeng a pamunganayan a kinapudno ti naawatanna. Mapampanunotko a kasla awan mamaay ti panangisursurok kenkuana. Ngem iti maysa nga agsapa, bayat nga umas-asidegak iti balayna, nagsardengak tapno timudek ti timek a mangmangngegko. Agkarkararag ni Hevoko iti napigsa, a sipapasnek nga agyamyaman gapu ta naisuro kenkuana ti kinapudno maipapan iti nagan ni Jehova ken ti Pagarianna. Ti naimpusuan a kararagna ti nangipalagip kaniak a ti puso dagiti tattao ti kitkitaen ni Jehova saan ket a ti kinalaingda. Am-ammona unay dagidiay agayat kenkuana.”​—Juan 6:44.

PANNAKAIPASANGO ITI MAYSA A KULTO TI KARGAMENTO

Idi 1960, dua a sabali pay nga Australiano nga special pioneer, a da Stephen Blundy ken Allen Hosking, ti immakar idiay Savaiviri, maysa a purok nga agarup 50 a kilometro iti daya ti Kerema. Kalpasan ti panagnaedda iti tolda iti las-ud ti tallo a bulan, immakar da Stephen ken Allen iti maysa a bassit a kalapaw iti plantasion dagiti niog a napalawlawan iti nalawa nga aluguog.

Ti Savaiviri ket pagaammo nga ayan ti kulto ti kargamento. Kasano a nangrugi daytoy a kulto? Bayat ti Gubat Sangalubongan II, masmasdaaw dagiti lumugar iti nagadu a kinabaknang, wenno kargamento, nga isangsangpet dagiti ganggannaet a soldado. Idi nagpatingga ti gubat, pimmanaw dagiti soldado ket inyawidda dagiti kargamentoda. Kuna ti dadduma a pumurok a yantangay naggapu dagiti kargamento iti nagtugmokan ti langit ken daga​—iti lubong dagiti espiritu​—dagiti la ketdi inapoda ti mangipatpatulod kadagita ngem al-alaen dagiti soldado. Tapno maammuan dagiti espiritu dagiti kasapulanda, tinulad dagiti pumurok ti panagsanay nga inar-aramid idi dagiti soldado ken nagaramidda kadagiti natibker a pantalan kas panagsagana para iti nadayag nga aldaw nga isasangbay ti aglaplapusanan a baro a kargamento.

Di nagbayag, addan iyad-adalan da Stephen ken Allen nga agarup 250 a kameng dayta a kulto, agraman ti mismo a lider ken ti dadduma kadagiti “sangapulo ket dua nga apostolna.” “Adu kadagita a lumugar ti immawat iti kinapudno,” insalaysay ni Stephen. “Kinapudnona, kinuna kadakami ti opisial ti gobierno nga agpatpatrolia iti dayta a lugar, a nakatulong ti panangasabami tapno agpatinggan ti kulto ti kargamento idiay Savaiviri.”

PANANGPATAUD KADAGITI LITERATURA A NAIBATAY ITI BIBLIA

Dagus a nakita dagiti payunir ti kinapateg ti pannakaipatarus dagiti literatura a naibatay iti Biblia kadagiti lenguahe dagiti lumugar. Ngem kasano a makaipaayda iti literatura iti 820 a grupo nga agduduma ti lenguaheda?

Idi 1954, inaramid ni Tom Kitto ti damo nga addang babaen ti panangyurnosna iti panangipatarus dagiti lumugar a kakabsat iti maysa a kapitulo ti libro a “Let God Be True”c iti lenguahe a Motu iti Port Moresby. Babaen ti mimeograpo, nasurok a 200 a kopia dayta a kapitulo ti naipablaak ken naiwaras kas pampleta a napauluan iti “The ‘New Earth.’” Nagadu nga umili nga agsasao iti Motu ti naragsakan iti dayta.

Bayat a nagsaknap ti panangasaba iti ad-adu pay a lugar, pinagreggetan dagiti payunir ti agipatarus kadagiti literatura kadagiti lokal a lenguahe. Insalaysay ni Jim Smith: “Babaen ti panangisuratko kadagiti baro a sasao ken ebkas, nakaaramidak iti diksionario a Tairuma nga addaan iti sumagmamano a panangilawlawag maipapan iti gramatika, ket dayta ti inusarko a mangipatarus kadagiti maadal nga artikulo ti Pagwanawanan. Tapno adda usaren dagiti makigimong, masansan nga agpuyatak a mangi-type kadagiti naipatarus nga artikulo. Idi agangay, impatarusko ti maysa a polieto ken maysa a bokleta iti Tairuma. Babaen kadagita a nagkauna a publikasion, adu a taga-Kerema ti nakaammo iti kinapudno.”

Dadduma a publikasion ti napataud iti lenguahe a Hula ken Toaripi. Idi agangay, yantangay kasla imposible ti mangyimprenta kadagiti publikasion iti amin a lenguahe, impamaysa dagiti kakabsat ti agipatarus iti dua a lenguahe a maus-usar iti negosio​—ti Hiri Motu ken Tok Pisin. Ti Hiri Motu, a napasimple a kita ti Motu, ti lenguahe ti adu nga umili iti kosta ti Papua. “Inaramidmi ti amin a kabaelanmi tapno sumayaat ti kalidad dagiti pagbasaan iti dayta a lenguahe,” kuna ni Don Fielder. “Kinapudnona, Ti Pagwanawanan ken ti dadduma a publikasiontayo iti Hiri Motu ket dakkel ti naitulongna tapno mapasayaat dayta a lenguahe iti agdama a maawatan a pormana.” Ti Tok Pisin​—a kombinasion ti Ingles, German, Kuanua, ken dadduma pay a lenguahe​—ket nasaknap a maus-usar iti kabambantayan, igid ti baybay, ken dadduma pay nga isla iti makin-amianan a Papua New Guinea. Kasano a nairugi ti panangasaba iti dayta a teritoria nga ayan ti agduduma a kita ti tattao?

NAISAKNAP TI NAIMBAG A DAMAG ITI AMIANAN

Idi Hunio 1956, dagiti kakaskasar a payunir a da Ken ken ni Rosina Frame ti damo a Saksi nga immakar idiay New Ireland, maysa nga isla iti Bismarck Archipelago iti amianan a daya ti Papua New Guinea. Kas maysa nga accountant, nagtrabaho ni Ken iti dakkel a kompania idiay Kavieng, ti kangrunaan nga ili iti isla. “Sakbay a pimmanawkami idiay Sydney,” insalaysay ni Ken, “nabalakadankami a gayyemenmi nga umuna dagiti umili sakbay a mangasabakami iti publiko. Nalaing a mannait ni Rosina ket nagangayanna, adun ti agpadait kenkuana. Kinasabaanmi ida iti di pormal, ket di nagbayag, addan bassit a grupo dagiti interesado a siaannad nga aggigimong iti pagtaenganmi maminsan iti kada lawas.

“Sangapulo ket walo a bulan kalpasanna, bimmisita kadakami ti manangaywan iti sirkito a ni John Cutforth, ket kiniddawna no mabalinmi nga ipabuya ti pelikula a The Happiness of the New World Society. Nakisaritaak iti akinkukua iti pagsinean, ket immanamong a saan nga agpabayad iti panangipabuyami iti libre a pelikulami. Inwaragawag la ketdi dagiti empleadona ti maipapan iti pabuya. Idi simmangpetkami iti pagsinean, nagpupunipon dagiti tattao iti pagserkan, ket kasapulanmi ti tulong ti polis tapno makastrekkami. Nasurok a 230 a tattao ti nagbuya, a saan pay a karaman dagidiay sumirsirip kadagiti tawa. Kalpasan dayta a panagipabuya, sipapanayagen a nangasabakami.”

Idi Hulio 1957, adda kongregasion a nabuangay idiay Rabaul, New Britain, maysa a nangayed nga ili ken sangladan a pakasarakan iti dua nga aktibo a bulkan. Ti gimong ti Rabaul Congregation ket maang-angay iti likud ti balay nga ab-abangan dagiti special pioneer. “Nasurok a 100 ti rinabii nga umay iti balay tapno makipagadalda iti Biblia,” kuna ti payunir a ni Norm Sharein. “Grinupomi ida iti sagduduapulo ket aglamparakami nga agadal iti sirok ti kayo.”

Idi nangangay ti kongregasion iti kaunaan nga asamblea sirkito, pito ti nabautisaran iti asideg nga aplaya. Di nagbayag, lima kadakuada ti nagpayunir. Ngem sadino ti kasayaatan a pagserbianda? Ti intuding ti sanga nga opisina iti Australia​—idiay Madang!

Natangkenanen dagiti anien kadagiti “talon” idiay Madang, maysa nga ili iti kosta ti makin-amianan a daya ti kangrunaan nga isla. (Juan 4:35) Kinapudnona, saan a magabenan ti bassit a grupo dagiti agibumbunannag sadiay ti kaadu dagiti interesado. Idi simmangbay ti taga-Canada a payunir a ni Matthew Pope ken ti pamiliana ken nakagatangda iti balay nga addaan iti sumagmamano a kalapaw iti makinlikud nga arubayanna, nagbalin a posible ti mangpasangbay iti ad-adu pay a payunir.

Walo a payunir ti simmangpet manipud Rabaul ket nagserbida iti nadumaduma a lugar iti Distrito ti Madang. Ti maysa kadakuada ket ni Tamul Marung. Gimmatang iti bisikleta sa nagbilog a napan idiay Basken, ti purok a nakayanakanna a 48 a kilometro iti amianan ti Madang. Kalpasan a nangasaba idiay Basken, nagbisikleta a nagsubli idiay Madang, a nangaskasaba iti dalanna. Idi agangay, nagsubli manen idiay Basken, nangbuangay iti maysa a kongregasion, ken nagpayunir iti simmaganad a 25 a tawen. Kabayatan dayta, nangasawa ken naaddaan iti pamilia. Idi agangay, nagserbi iti Bethel ti balasangna ken ti maysa a kaanakanna.

Kabayatanna, idiay Madang, naam-ammo da John ken Lena Davison ti maysa a mannursuro a taga-Talidig a ni Kalip Kanai. Ti Talidig ket maysa a bassit a purok iti nagbaetan ti Basken ken Madang. Di nagbayag, kanayonen a mapan da John ken Lena idiay Talidig tapno iyadalanda ni Kalip ken dagiti kabagianna. Nakapungtot ti Katoliko nga inspektor iti eskuelaan ket imbilinna kadagiti polis a papanawenda ni Kalip ken dagiti kabagianna kadagiti pagtaenganda. Ngem saanda a naupay. Immakarda ketdi idiay Bagildig, maysa a kabangibang a purok, ket nagbalin dayta a grupo a narang-ay a kongregasion. Idi agangay, nangibangonda iti dakkel a Kingdom Hall a nausar met a pagasambleaan ken pagkombensionan. Ita, addan pito a kongregasion ken dua a grupo iti Distrito ti Madang.

Bayat a mawanwanas ti Madang, nabunga met ti ministerio da Jim Baird kasta met da John ken Magdalen Endor idiay Lae, maysa a dakkel nga ili iti kosta nga agarup 210 a kilometro iti abagatan a daya. “Dandani rinabii a mangyadalkami kadagiti dadakkel a grupo iti pagtaenganmi. Iti las-ud ti innem a bulan, sangapulo kadagiti iyad-adalanmi iti Biblia ti makipaspaseten iti ministerio,” kuna ni John. Kalpasanna, iti dayta met laeng a tawen, nasurok a 1,200 katao ti nakabuya iti pelikula a The New World Society in Action iti pagsinean idiay Lae. Temporario a trabahador ti kaaduan a nagbuya ket idi nagawidda, indanonda ti naimbag a damag kadagiti nasulinek a purokda iti kabambantayan.

Iti sulinek ti Lae, nasayaat met ti magapgapuanan dagiti matalek nga agibumbunannag. Idiay Wau, adda narang-ay a kongregasion a binuangay ni Jack Arifeae, maysa a dakkel a lalaki a nabukel ti rupana ken nakaregregta nga adipen ni Jehova. Ti pagtaenganna ti paggimgimongan ti kongregasion. Makipagad-adal metten iti Biblia ken rumangrang-ay iti naespirituan ti agarup 30 a kameng ti tribu a Kukukuku​—dagiti dati a pagam-amkan a kanibal.

Kabayatanna, gapu iti panangaskasaba da Wally ken Joy Busbridge iti kabangibang a Bulolo, nakapungtot ti New Tribes Mission, ta ibilangda a teritoriada dayta a lugar. Gapu iti panangsugsog ti Mission, nangted iti ultimatum ti amo ni Wally, “No dimo kayat ti maawanan iti trabaho, tallikudam ta relihionmo.” Immakar idiay Lae da Wally ken Joy ket intultuloyda ti nangasaba. Idi agangay, simrekda iti amin-tiempo a ministerio ket adu a tawen ti binusbosda iti trabaho a panagdaliasat.

Manipud Port Moresby, nagawid da Jerome ken Lavinia Hotota iti probinsiada ket indanonda ti naimbag a damag idiay Popondetta, maysa a bassit nga ili iti abagatan a daya ti Lae. Nalaing a mangidaulo ni Jerome ken makaguyugoy ti panangilawlawagna iti Kasuratan. Mannakigayyem met ni Lavinia ken maseknan kadagiti sabsabali. Kas iti ninamnamada, idi rugianda ti mangasaba, immay iti balayda ti Anglicano nga obispo agraman ti adu a pasurotna ket paspasardengenda ti panangasabada. Ngem saan a napabutngan da Jerome ken Lavinia. Intultuloyda ti nangasaba ket nakabuangayda iti maysa a bassit ngem naregta a kongregasion.

Idi 1963, naidanonen ti naimbag a damag idiay Wewak, maysa nga ili iti nasulinek a makin-amianan a kosta ti Papua New Guinea. Agtartrabaho iti maibangbangon nga ospital idiay Wewak dagiti German a da Karl Teynor ken Otto Eberhardt. Iti rabii ken ngudo ti lawas, mangyadalda iti nasurok a 100 nga interesado. Nakapungtot ti padi a Katoliko gapu iti panangasabada, isu a nangbukel iti bunggoy dagiti managderraaw ket imbellengda iti baybay dagiti motorsiklo da Karl ken Otto. Maysa kadagiti kakumplot ti padi ket maysa a nalatak a lider iti purok, a ti anakna a lalaki ket nagbalin a Saksi idi agangay. Idi makitana ti simmayaatan ti panagbiag ti anakna, simmingpet daytoy a lider ti purok, ket impalubosna ti panangasaba dagiti Saksi iti masakupanna a purok.

NAIBANGON TI SANGA NGA OPISINA

Bayat nga inkagumaan dagiti klero a lapdan dagiti Saksi, nagregget dagiti kakabsat tapno ‘legal a maipasdek ti naimbag a damag’ agingga iti kangatuan a tukad. (Fil. 1:7) Maitunos iti dayta, idi Mayo 25, 1960, ti International Bible Students Association, ti legal a korporasion nga us-usaren idi dagiti Saksi ni Jehova iti adu a pagilian, ket opisial a nairehistron iti gobierno. Gapu iti dayta, naaddaan dagiti kakabsat iti kalintegan a gumatang iti daga ti gobierno a pangibangonanda kadagiti Kingdom Hall ken dadduma pay a pasilidad a kasapulan tapno masuportaran ti trabaho ti Pagarian.

Iti dayta met la a tawen, naibangon ti sanga nga opisina ti Watch Tower Society iti Papua New Guinea. Nadutokan ni John Cutforth kas adipen ti sanga. Ngem yantangay manmano ti maabangan a lugar, sadino ti pakaibangonan ti pasdek para iti sanga nga opisina?

Ti sungbat ket dagiti kasangsangpet nga agassawa a da Jim ken Florence Dobbins. Nagserbi idi ni Jim iti U.S. Navy idiay Papua New Guinea bayat ti Gubat Sangalubongan II. Idi agangay, inawatda ken Florence ti kinapudno ket kalatda a palawaen ti ministerioda. “Idi 1958, simmarungkar iti balaymi ti maysa a kabsat manipud Port Moresby ket impabuyana kadakami ti sumagmamano nga slide maipapan iti Papua New Guinea,” insalaysay ni Jim. “Idi nakapanawen, nakitami ti maysa nga slide a nabatina. Adda iti dayta nga slide ti maysa kadagiti kangangayedan pay laeng a buya a nakitami. ‘Ipaw-itta daytoy iti koreo,’ kinuna ni baketko. Ngem insungbatko, ‘Saan, isublita lattan a personal kenkuana.’”

Makatawen kalpasanna, da Jim ken Florence, agraman dagiti babbalasangda a da Sherry ken Deborah, immakarda iti bassit a konkreto a balay idiay Six Mile, a kabangibang ti Port Moresby. Di nagbayag kalpasanna, nakisarita ni Jim ken ni John Cutforth maipapan iti pakaibangonan ti sanga nga opisina.

“Nagsapsapulak iti intero a Port Moresby iti lugar a pakaibangonan ti sanga nga opisina, ngem awan ti bakante a lote,” insennaay ni John.

“No ngay idiay latta balaymin?” insungbat ni Jim. “Mabalinyo nga usaren ti tallo a makisango a siled, ket iti likud ti pagnaedanmi a pamilia.”

Di nagbayag, naaramid dagiti kasapulan nga urnos, ket idi Setiembre 1, 1960, opisial a nairehistro ti pagtaengan dagiti Dobbins kas ti damo a sanga nga opisina iti Papua New Guinea.

‘PARITANYO DAGITI SAKSI’

Kinagura dagiti bumusbusor dayta a panagrang-ay. Sipud idi 1960, dagiti relihion ti Kakristianuan, ti Returned Services League (RSL), ken ti lokal a media nagtitinnulongda tapno mapadakes dagiti Saksi ni Jehova ken maparitan dagiti aktibidadda.

Dimmegdeg ti kasasaad idi a ti pampleta a mangilawlawag iti takder dagiti Saksi maipapan iti panangyalison iti dara ket naiwaras kadagiti napili a doktor, klero, ken opisial ti gobierno. Kas iti dati, dagiti klero ti Kakristianuan ti immuna a dimlaw. Idi Agosto 30, 1960, ti South Pacific Post inyimprentana ti paulo a “Dagiti Simbaan Nakapungtotda Gapu iti Isyu Mainaig iti Dara.” Iti linaonna nga artikulo, dagiti lider ti relihion inawaganda dagiti Saksi nga “anti-Kristo [ken] kabusor ti Iglesia.”

Kadagiti simmaganad nga artikulo, siuulbod a naakusar dagiti Saksi ni Jehova kas rebelde ken itantandudo kano dagiti pannursuroda ti panaglangan iti eskuelaan, saan a panagbayad iti buis, kulto ti kargamento, ken uray pay ti saan a kinamanagdaldalus. Adda pay dagiti palso a damag nga us-usarenda kano ti sumungsungad nga eklipse ti init a pamutbuteng, ken kas “panangyalis ti alipuspos dagiti inosente a katutubo.” Adda pay maysa nga editorial a nangbabalaw kadagiti Saksi gapu iti “pannakipagnaed, pannakipangan, ken pannakipagtrabahoda kadagiti pumurok.” Ti South Pacific Post binabalawna met dagiti Saksi gapu iti isursuroda nga “agpapada ti amin a tattao.” Ibilangda pay dagiti Saksi a “napegpeggad ngem iti Komunismo.”

Kamaudiananna, idi Marso 25, 1962, kiniddaw ti RSL kadagiti agtuturay iti kolonia a paritanda dagiti Saksi. Ngem ti gobierno ti Australia inwaragawagna iti publiko a linaksidda ti kiddaw. “Nagsayaat ti epekto dayta a waragawag iti intero a pagilian,” kuna ni Don Fielder. “Bimmatad kadagiti managpanunot a tattao a saan nga agpayso ti akusasion dagiti bumusbusor.”

PANANGASABA ITI BAMBANTAY

Iti dayta met la a bulan, nagbiahe iti sumagmamano a lawas da Tom ken Rowena Kitto manipud Port Moresby a nagturong kadagiti di pay naas-asak a teritoria iti kabambantayan ti New Guinea tapno ikasabada ti naimbag a damag sadiay.

Tallopulo a tawen sakbayna, dagiti taga-Australia nga agsapsapul iti balitok napanda iti kabambantayan ket nasarakanda sadiay ti agarup maysa a milion a tattao a saan a sibilisado. Impagarup dagiti masmasdaaw a pumurok a dagiti puraw a tattao ket espiritu dagiti natay nga inapoda.

Dimteng met dagiti misionero ti Kakristianuan a kasaruno dagiti agsapsapul iti balitok. “Idi nadamag dagiti misionero a dumtengkami, imbilinda kadagiti pumurok a saanda nga umimdeng kadakami,” kuna ni Rowena. “Ngem ti pakdaarda nagbalin ketdi a nagsayaat a pakaammo. Dagiti pumurok a gagangay a managusioso, sigagagar nga inur-urayda ti idadatengmi.”

Nangaramid iti bassit a tersena da Tom ken Rowena idiay Wabag, 80 a kilometro iti amianan a laud iti ili ti Mount Hagen. “Dagiti lider ti relihion binilinda dagiti pasurotda a saan a gumatang, aglako, wenno makisao kadakami ken pilpilitenda pay ida a mangibabawi iti inabanganmi a lote,” kuna ni Tom. “Ngem idi agangay, nakita dagiti pumurok a naidumakami kadagiti dadduma a taga-Europa a naam-ammoda. Kangrunaan iti amin, napaneknekanda a naasikami kadakuada. Kinapudnona, makasangitda pay gapu iti naasi a panangtratomi kadakuada ket kinunada a dida kayat a pumanawkami!”

NASAYAAT TI RESULTA TI NAANUS A PANANGISURO

Sipud 1963, nagadun a Saksi iti nadumaduma a pagilian ti immakar kadagiti kabambantayan ti Papua New Guinea tapno tumulongda a mangisaknap iti trabaho a panangasaba. Manipud daya a nagpalaud, dagitoy a kakabsat a lallaki ken babbai, in-inut a winanasda ti intero a rehion, a nangbuangayda kadagiti grupo ken kongregasion iti adu a lugar.

Idiay Goroka, iti Eastern Highlands Province, pribado a balay ti damo a naggigimongan ti maysa a bassit a kongregasion. Idi agangay, nangibangonda iti nanumo a paggimongan a naaramid kadagiti pan-aw ken kawayan. Sa idi 1967, nangibangonda iti napintas a Kingdom Hall a makalaon iti 40 a tugaw. “Inyangawko a sa la siguro mapno dagiti tugaw inton Armagedon,” kinuna ni George Coxsen, a sangapulo a tawen a nagserbi iti kabambantayan. “Ngem nagbiddutak! Ta iti 12 laeng a bulan, nagadun ti makigimgimong ket kasapulan a mangbuangaykami manen iti maysa pay a kongregasion!”

Iti nadaydaya pay, iti asideg ti Kainantu, ni Norm Sharein inyadalanna iti Biblia ti nasurok a 50 a pumurok nga um-umay iti kalapawna iti kada aldaw. Idi agangay, dagiti payunir a da Berndt ken Erna Andersson ti nangasikaso iti dayta a grupo iti dua ket kagudua a tawen. “Manmano nga agdigus dagiti umili, manmano ti kawesda, dida pulos ammo ti agbasa ken agsurat, ken naigamerda iti demonismo,” insalaysay ni Erna. “Ngem babaen ti panagan-anus ken naayat nga itutulongmi, dadduma kadakuada ti makaisitar ken makailawlawag payen iti 150 a teksto ti Kasuratan a naimemoriada.”

Napasinged da Berndt ken Erna kadagiti kagrupoda. “Idi maidestinokami idiay Kavieng, inaribungbongandak dagiti babbai ket nagsangit ken nagan-anug-ogda!” kuna ni Erna. “Nagsisinnublatda a nangapros kadagiti imak ken rupak bayat nga agar-arubos dagiti luada. Agkaraapanak iti kalapaw tapno agsangitak bayat nga ikagkagumaan ni Berndt a liwliwaen ida, ngem kasla awan ti pangay-ayo kadakuada. Idi pumanawkamin, sangabunggoy ti simmalog iti bantay a kumamkamat iti luganmi, ket agsangsangit dagiti babbai bayat ti iyaadayomi. Narigatko pay la a mailawlawag no kasano ti lidayko idi. Anian nga iliwmi a makitanto idiay baro a lubong dagidi nga impatpategmi nga umili!” Dadduma a payunir ti nangitultuloy iti trabaho da Berndt ken Erna, ket maysa a kongregasion ti nabuangay idiay Kainantu.

NAGBUNGA TI PANAGMULA ITI BIN-I TI PAGARIAN

Idi rugrugi ti dekada 1970, maysa a bassit a grupo dagiti Saksi ti nabuangay iti Mount Hagen, agarup 130 a kilometro iti laud ti Goroka. Agdindinamag daytoy nga ili gapu iti dakkel a tiendaanda a linawas a pappapanan ti rinibribu a pumurok nga adu a kilometro ti kaadayoda. “Ginasgasut a kopia ti literatura ti maipapaimami iti dayta a tiendaan,” kuna ni Dorothy Wright, maysa a natured a payunir. No agawid dagiti pumurok, idanonda ti mensahe ti Pagarian kadagiti nasulinek a luglugar a saan pay idi a madandanon dagiti agibumbunannag.

Idi agangay, ti anak ni Dorothy a ni Jim Wright ken ti kaduana a payunir a ni Kerry Kay-Smith naidestinoda idiay Banz, maysa a distrito a pagmulaan iti tsa ken kape. Masarakan dayta a distrito iti nangayed a Wahgi Valley iti daya ti Mount Hagen. Sadiay a nakaro a binusor ida dagiti misionero ti dadduma a relihion, a nangsugsog kadagiti ubbing a mangubor ken mangpapanaw kadakuada kadagiti purok. Idi nayakar ni Kerry iti sabali a teritoria, nagtalinaed ni Jim idiay Banz nupay agmaymaysa kas payunir. Kinunana: “Masansan nga agriingak iti rabii iti bassit a kalapawko ket ikararagko, ‘Jehova, apay nga addaak ditoy?’ Sa la nasungbatan dayta a saludsodko kalpasan ti adu a tawen.

“Idi 2007, nagbiaheak manipud Australia a napan idiay Banz tapno tumabuno iti kombension distrito,” kuna ni Jim. “Iti asideg ti nagsaadan ti kalapawko idi, naibangon ti maysa a napintas ken baro a Kingdom Hall a mabalin a palawaen tapno makalaon iti 1,000 a tattao. Idi sumrekak iti pagkombensionan, maysa a kabsat nga agnagan Paul Tai ti nagdardaras nga immasideg ket agsangsangit a nangarakup kaniak. Kalpasanna, inlawlawagna a siak kano ti nangyadal ken tatangna 36 a tawenen ti napalabas. Binasa ni Paul dagiti libro ni tatangna ket inawatna ti kinapudno. Imbagana kaniak nga agserserbin kas maysa a panglakayen.

“Kadagiti simmaganad nga aldaw dayta a kombension, nainterbiu-ak iti entablado ket insalaysayko ti pannakaidadanesmi idi idiay Banz,” kinuna ni Jim. “Dandani nagsangit ti amin nga adda iti tallaong. Kalpasan ti programa, immasideg ti sumagmamano a kakabsat ket inarakupdak ken agsangsangitda a nagpadispensar. Isuda gayam dagidiay ubbing idi a nangin-insulto, nangub-ubor, ken nangkamkamat a nangparuar kaniak iti purokda. Ti nangisungsong kadakuada, a maysa a Lutheran a pastor a ni Mange Samgar, ket maysan a panglakayen! Anian a nakaragragsak a panagkikita manen daydi a kombension!”

NAGRUSING TI BUKEL TI KINAPUDNO KADAGITI NASULINEK A LUGAR

Nupay adu a tattao iti Papua New Guinea ti nakaammo iti kinapudno babaen ti direkta a panangasaba dagiti Saksi, dadduma ti nakaawat laeng kadagiti bukel ti kinapudno a nakadanon iti nasulinek a luglugar. (Ecl. 11:6) Kas pagarigan, idi 1970, nangrugi a makaawat ti sanga nga opisina iti regular a report ti serbisio manipud iti maysa a purok iti nasulinek a Sepik River. Ngem saan nga am-ammo ti sanga nga opisina no siasino ken no ania a kongregasion ti paggapgapuan ti report. Gapuna, ti sanga nga opisina kiniddawna ken Mike Fisher, maysa a manangaywan iti sirkito, nga ammuenna no siasino ti mangipatpatulod iti report.

“Tapno makadanonak iti purok, nagbiaheak iti sangapulo nga oras babaen ti de motor a takuli iti akikid a karayan a lumasat iti nakalamlamok a kabakiran,” insalaysay ni Mike. “Idi makadanonak met laengen iti malem, nagkitakami iti tao nga agrepreport ket naammuak a nailaksid gayam sumagmamanon a tawen ti napalabas iti sabali a lugar. Nagawid iti purokna, nagbabawyanna dagiti basolna, ket nangrugi manen a mangasaba. Nasurok a 30 nga adulto iti purok ti mangipakpakaammo iti bagida kas Saksi ni Jehova, a dadduma kadakuada ti kualipikadon a mabautisaran. Di nagbayag, naisubli ti nailaksid nga agbabbabawi, ket opisial a binigbig ti sanga nga opisina dayta a grupo.”

Idi 1992, naammuan ti maysa pay a manangaywan iti sirkito, a ni Daryl Bryon, nga adu kano pay ti interesado iti kinapudno iti maysa a nasulinek a purok. “Tapno madanonko dayta a purok, nagmanehoak iti 80 a kilometro, nagnagnaak iti maysa nga oras ket kagudua iti nasamek a kabakiran, sa maysa pay nga oras a nagpasurongak babaen ti pananggaudko iti maysa a takuli,” inlawlawag ni Daryl. “Nasdaawak ta iti igid ti karayan iti sakaanan ti natatayag a bambantay, adda nakitak a kabbaro a pasdek nga addaan iti karatula a ‘Kingdom Hall of Jehovah’s Witnesses.’

“Kada Domingo, agarup 25 nga interesado ti aggimgimong iti dayta a pasdek tapno adalenda ti libro a Mabalinyo ti Agbiag nga Agnanayon iti Paraiso a Daga. Yantangay ibagbagada a Saksida, insaludsodko no agmammamada. ‘Saanen,’ insungbatda. ‘Idi naammuanmi ti kinapudno idi napalabas a tawen, insardengmin dayta!’ Siempre, naragsakanak idi innayon ti sanga nga opisina dayta a grupo kadagiti regular a bisitaek.”

ISASANGPET TI AD-ADU PAY A MISIONERO

Kabayatan ti dekada 1980 ken 1990, rimmang-ay ti ministerio iti Papua New Guinea gapu iti isasangpet ti adu a misionero a nasanay iti Gilead, dagiti nagturpos iti Ministerial Training School, ken dagiti special pioneer manipud Australia, Canada, England, Finland, Germany, Japan, New Zealand, Philippines, Sweden, United States, ken dadduma pay a pagilian. Doble a bendision dayta, yantangay dadduma kadagitoy nga ebanghelisador ti kinaduaan dagiti nagbalin nga assawada a padada a naregta.

Kaaduan kadagiti kasangsangpet iti pagilian ket agatender iti klase para iti panagadal iti lenguahe a Tok Pisin ken Hiri Motu iti dua wenno tallo a bulan. Agadalda iti lenguahe iti agsapa, sada usaren dagiti naadalda iti ministerio iti kada malem. Daytoy a panagsanay ti nakatulong kadakuada a mangikondukta kadagiti progresibo a panagadal iti Biblia ken makapagpalawag kalpasan ti sumagmamano a bulan.

Ti pannakasursuro iti baro a lenguahe ket nakatulong kadakuada nga agbalin a naanus ken mannakipagrikna no isuroda dagiti tattao a di makaammo nga agbasa ken agsurat. Iti kasta, natulonganda ti pinulpullo nga interesado nga agbalin a nalaing nga agbasa iti Sao ti Dios. (Isa. 50:4) Nagbanaganna, immadu dagiti agibumbunannag manipud 2,000 idi 1989 agingga iti agarup 3,000 idi 1998. Dayta ket 50 a porsiento nga irarang-ay iti las-ud laeng ti siam a tawen!

Nupay adu kadagiti ebanghelisador ti pimmanaw idiay Papua New Guinea gapu iti nakapuy a salun-at wenno dadduma pay a rason, adda agpaut a tawid nga imbatida. Kinapudnona, nakaibati dagitoy a dungdunguen a kakabsat iti agtultuloy ken naragsak a pakalaglagipan gapu iti kinamatalek ken kinamanagayatda.​—Heb. 6:10.

TRABAHO A PANAGIBANGON KAS SUPORTA ITI IRARANG-AY

Bayat nga immadu ti bilang dagiti agibumbunannag ti Pagarian, dimmakkel met ti panagkasapulan iti Kingdom Hall, Assembly Hall, ken nalawlawa a pasilidad ti sanga nga opisina. Kasano a naipaay dagitoy a kasapulan?

Sakbay ti 1975, kanayon a mangilatang ti Lands Department ti gobierno kadagiti lote para kadagiti relihion. Dagiti interesado a relihion nagaplikarda a maipaayan iti lote ket inkalinteganda dayta iti sango ti Land Board a dinutokan ti gobierno. Dagiti naballigi a bidder immawatda iti libre a lote ngem masapul a mangbangonda iti pasdek iti dayta a lote iti uneg ti rasonable a kawatiwat ti tiempo.

Idi 1963, iti laksid ti nakaro nga ibubusor dagiti klero ti Kakristianuan, naaprobaran ti kontrata ti International Bible Students Association a mangabang iti maysa a lote idiay Port Moresby. Manipud iti dayta a lote iti sikigan ti turod, matannawagan dagiti buya iti tiendaan ti Koki ken ti naasul a Coral Sea. Idi agangay, naibangon iti dayta a lugar ti dua ti kadsaaranna a sanga nga opisina ken ti maysa a Kingdom Hall. Dagiti simmaganad a naipaabang a lote iti Port Moresby ket nausar a pangibangonan kadagiti Kingdom Hall a masarakan iti Sabama, Hohola, Gerehu, ken Gordon.

Ti lote idiay Gordon, nga adda iti nalayang a lugar iti asideg ti ili ket dati a naireserba a pagpatakderan iti katedral dagiti Anglicano. “Ngem iti maysa a miting, ti tserman ti Land Board imbagana iti Anglicano a ministro a nadismaya ti board kadakuada gapu iti pananggamgamda iti daga a masansan nga ar-aramatenda pay a pagnegosiuan,” insalaysay ni Ron Fynn, a nagserbi iti 25 a tawen iti Papua New Guinea. “Kinuna pay ti tserman a saanen a maikkan dagiti Anglicano iti lote agingga a kombinsido ti Board nga us-usarenda ti naited kadakuada a lote sigun iti nakairantaanna.

“Kalpasanna, simmango kaniak ti tserman ket sinaludsodna no ania a lote ti kayatmi. Imbagak a ti kangrunaan a kayatmi ket ti lote ti ‘katedral’ idiay Gordon. Dagus a timmakder ti Anglicano a ministro tapno komontra, ngem pinagtugaw ti tserman. Naikalintegak ti kiddawmi, ket nasdaaw ti isuamin idi impaay ti komite ti kiniddawmi a lote para iti kongregasion.”

Maysa a Kingdom Hall ken uppat a kadsaaran a sanga nga opisina ti naibangon iti dayta a lote. Ti baro a pasilidad ti sanga nga opisina ket naidedikar idi Disiembre 2, 1987. Nailako ti damo a lote idiay Koki. Iti nagbaetan ti 2005 ken 2010, maysa nga uppat ti kadsaaranna a pagnaedan a pasdek, maysa a Kingdom Hall, ken maysa nga opisina dagiti agipatpatarus ti nainayon kadagiti pasilidad ti sanga nga opisina. Naidedikar dagitoy a pasdek idi Mayo 29, 2010.

Iti agdama, adda 89 a Kingdom Hall ken dadduma pay a paggigimongan iti intero a pagilian. Kadagiti aw-away, kawayan ken pan-aw pay laeng ti materiales a maus-usar a pagibangon kadagiti paggigimongan. Ngem dagiti patakder kadagiti dadakkel nga ili, moderno a materiales ti maus-usar. Adu kadagitoy a baro a Kingdom Hall ti naibangon iti sidong ti programa para kadagiti saan pay unay a narang-ay a pagilian, ket narugian dayta idiay Papua New Guinea idi 1999.

PANAGTULTULOY ITI LAKSID DAGITI PAKARIGATAN

Nagnunumuan ti nadumaduma a relihion iti Papua New Guinea a tunggal relihion ket maaddaan iti bukodna a teritoria, ket saan a mabalin a sumrek iti teritoriada ti sabali a relihion. Ngem siempre, iranranud dagiti Saksi ni Jehova ti naimbag a damag iti amin nga agtarigagay a dumngeg, sadinoman ti lugarda. Nakaunget dagiti klero gapu iti dayta ken iti iyaadu dagiti umaw-awat iti kinapudno.

“Kalpasan ti iyaakarko iti bassit nga isla ti Kurmalak, West New Britain, ti Anglicano a padi ti maysa kadagiti kaunaan a simmarungkar kaniak,” kuna ni Norm Sharein. “‘Awan ti karbengam a mangasaba kadagiti pasurotko,’ kinunana. ‘Kristianon dagiti umili ditoy!’

“Idi agangay, nakitak ti maysa kadagiti iyad-adalak iti Biblia a matartaranta a manggagaud iti takulina a sumanglad nupay napigsa ti tudo ken nadawel ti baybay. Kinapudnona, isarsarakna ti biagna iti iruruarna iti kasta a paniempo. Insang-atna ti takulina iti takdang, ket agan-anangsab a nangibaga kaniak nga adda bilog a napno kadagiti Katoliko nga indauluan ti maysa a katekista nga umay mangkabil kaniak. Awan ti paglemmengak isu a nagkiddawak ken Jehova iti sirib ken bileg.

“Idi simmangpet ti bilog, dimsaag ti agarup 15 a lallaki. Napinturaan iti nalabaga dagiti rupada, a tanda a panggepda ti mangdangran. Adda butengko idi damo, ngem pagammuan ta timmuredak met laeng. Isu nga imbes nga urayek ida, simmalogak lattan a nangsabet kadakuada. Idi makaasidegak, pinagsasawandak, a namnamaenda a makirangetak, ngem nagtalinaedak a kalmado.

“Adda met idi a siiimatang ti sabali pay nga iyad-adalak iti Biblia, ti lakay a makinkukua iti isla. Buyogen ti nasayaat a motibo, kinunana kadagiti lallaki: ‘Saan a makiranget dagiti Saksi. Ala a, danogenyo! Tapno mapaneknekanyo!’

“‘Asino ngatat’ dasdasiganna?’ intanamitimko, nga idawdawatko nga agulimek latta koman ti lakay.

“Kalpasan ti sumagmamano a minuto a pannakirinnasonko kadagiti lallaki, insingasingko nga agawiddan. Kas panangipakita iti naimbag a nakem, inyawatko ti imak iti liderda tapno makialamanoak. Nasdaaw ti lider, ket nagkikinnitada nga agkakadua. Kalpasanna, nakialamano kaniak. Kimmalmada met laengen, ket nakiinnalamanoda amin kaniak. Kalpasanna, pimmanawdan. Anian a bang-arko! Diak la ketdi malipatan ti imbaga ni Pablo ken ni Timoteo: “Ti adipen ti Apo saan a kasapulan a makiapa, no di ket kasapulan nga agbalin a naalumamay kadagiti isuamin, . . . nga agtultuloy a medmedanna ti bagina iti sidong ti dakes.’”​—2 Tim. 2:24.

Malagip ni Berndt Andersson nga iti maysa a purok iti kabambantayan, ti pastor ti Lutheran a kaduana ti agarup 70 a lallaki manipud iti sabali a purok gandatda a pagtalawen dagiti Saksi ken dadaelen ti Kingdom Hall. Nasdaawda idi sinabat ida ni Berndt iti ruar ti purok. Inasitganna ti pastor ket sinaludsodna no apay nga isursuro dagiti misionero a Lutheran a ti nagan ti Dios ket Anutu, maysa a pamiliar a nagan nga inawat ti dadduma a misionero ti Kakristianuan. Imbaga ti pastor nga adda dayta iti Biblia, isu a sinaludsod ni Berndt no sadino ti pakabasaan. Inukag ti pastor ti Bibliana ket idi nakadkadlaw nga awan ti masarakanna a kasta a teksto, inawis ni Berndt a basaenna ti Salmo 83:18. Tinulongan pay ni Berndt tapno masarakanna ti Salmo, sa sipipigsa a binasa ti pastor dayta. Idi mabasana ti nagan a Jehova, inrikepna ti Biblia ket inriawna, “Palso dayta!” Ngem naladawen idi naamirisna nga inlunodna ti mismo a Bibliana. Kalpasan dayta, adu kadagiti pasurotna ti simmingpet kadagiti Saksi.

No maminsan, dagiti bumusbusor a kameng ti dadduma a relihion puoranda dagiti Kingdom Hall a naaramid iti pan-aw, kas ti napasamak iti purok ti Agi, idiay Milne Bay Province. Ngem kasta unay ti babawi ti maysa kadagiti nagpuor ta nakainum ngamin idi. Kinapudnona, immasideg idi agangay kadagiti kakabsat, nakipagadal iti Biblia, ket nagbalin a payunir. Naitukon pay ketdi kenkuana nga agnaed iti balay dagiti payunir a kaabay ti kaibangbangon a Kingdom Hall. Gapuna, isu itan ti mismo a mangay-aywan iti lugar a nagsaadan idi ti pinuoranna a Kingdom Hall!

Ita, simmardengen ti panangidadanes dagiti relihion. “Natalna itan ti kasasaad,” kuna ni Craig Speegle. “Ngem adda manen sabali a parikut​—ti kinaranggas a masansan a gapuanan dagiti butangero ken agtatakaw a maawagan iti raskol. Isu a no kadagiti napeggad a lugar ti papananda, aggugrupo dagiti kakabsat a mangasaba ken kanayon a siputanda ti tunggal maysa.”

“Makatulong no am-ammodakami a Saksi,” kuna dagiti misionero a da Adrian ken Andrea Reilly. “Addakami man iti tiendaan wenno pangasabaan, nainsiriban ti agitugot iti literatura,” kinuna ni Adrian. “Nupay saan a dayta ti mangipasigurado iti kinatalgedmi, dakkel ti maitulongna ta isu ti pakailasinan a ministronakami ni Jehova. Naminsan, nadadaelan ti luganko iti maysa a napeggad a lugar iti Lae. Agmaymaysaak idi, ket di nagbayag adda grupo dagiti naranggas ti langada nga agtutubo a nangaribungbong kaniak. Imbag laengen ta nabiit pay a nakasaritak ida maipapan iti Biblia, ket dua kadakuada ti nakabigbig kaniak. Nagbanaganna, dagitoy ti nangidepensa kaniak. Isu nga imbes a takawan wenno dangrandak, induronda ketdi ti luganko agingga iti pagtaengan dagiti misionero, a ti kaadayona ket dandani kagudua a kilometro.”

Iti sabali pay a gundaway, bayat a makititienda ti maysa a kabsat a babai, inyarasaas kenkuana dagiti nakakutsilio a raskol, “Itedmo ta bagmo.” Dagus nga intedna ti bag, ket nagtataraydan a pimmanaw. Sumagmamano a minuto kalpasanna, insublida ti bag ken ti amin a linaonna, sada nagpadispensar. Apay? Nakonsiensiada idi luktanda ti bagna, ta nakitada ti Biblia ken ti libro a Pannakirinnason.

NAGDUDUMA A PAMAY-AN TI PANANGASABA

“Mangasabakami iti sadinoman a pakasarakanmi kadagiti tattao,” malaglagip ni Elsie Thew, a nagserbi idiay Papua New Guinea a kadua ni Bill a lakayna, nanipud 1958 agingga iti 1966. “Kasabaanmi dagiti tattao iti purokda, iti pagtaenganda, iti hardinda, iti tiendaan, ken kadagiti desdes. Makisaritakami kadagiti mangngalap iti aplaya ken iti igid ti karayan. Idi damo, agitugotkami pay iti mapa ti intero a lubong tapno maipakitami kadagiti katutubo no sadino ti naggapuanmi. No dadduma, gapu ta awanen ti sabali a lugar nga ammoda sa nakitada a simmangpetkami babaen ti eroplano, pagarupenda a naggapukami idiay langit! Isu a babaen ti mapa, naipakitami kadakuada a naggapukami laeng iti sabali a paset ti lubong.”

Ti kakaisuna a pamay-an tapno madanon dagiti agiinnadayo a purok iti igid ti baybay ken karayan ket babaen ti barangay wenno takuli. Malagip ni Steve Blundy: “Ni Kabsat Daera Guba, a taga-Hanuabada, Port Moresby, ket maysa a lakay nga eksperiensiado nga agaramid iti barangay. Adda dua a nakungkongan a troso iti sirok ti balayna, isu a siak ken ti kaduak timmulongkami a nangala iti tabla a kasapulanna tapno makaaramid iti puapua, maysa kita ti bilog wenno barangay a doble ti kaskona. Lona ti layagna. Babaen dayta, nakapaglayagkami a napan kadagiti purok iti kosta nga asideg iti Port Moresby. Ni Daera ti kapitan ket tripulantena ti dua wenno tallo a kakabsat a taga-Hanuabada.”

Idi arinunos ti 1960, nagserbi ni Berndt Andersson iti New Ireland, maysa a napintas nga isla nga agarup 650 a kilometro iti amianan a daya ti kangrunaan nga isla. Kinuna ni Berndt: “Umay dagiti umili manipud kadagiti kabangibang a babassit nga isla, ket kiddawenda a sarungkaranmi ida. Tapno masarungkaranmi ida, masapul nga adda barangaymi. Ngem kasla imposible a maaddaankami iti barangay ta apag-isu laeng ti binulan nga allowance-mi. Adda met ketdi sumagmamano a tabla a naipempen iti linong, ngem di umanay a pagaramid iti barangay. Isu nga inkararagmi dayta ken Jehova. Kalpasanna, nasdaawkami ta maysa a kabsat idiay Lae ti nangipatulod kadakami iti $200 tapno adda usarenmi a mapan kadagiti isla. Gapuna, nakaaramidkami iti barangay, a pinanagananmi iti Pioneer. Nupay kasta, awanan daytoy iti makina, isu a nangted manen iti kuarta dayta a naayat a kabsat tapno makagatangkami iti bassit a motor. Ita, mabalinmin a patgan dagiti awis a panagsarungkar kadagiti napipintas nga isla!”

Idi 1990, ti manangaywan iti sirkito a ni Jim Davies ken ti tallo pay a kakabsat nagplanoda a mangasaba iti kampo dagiti nagkamang iti makinsurong a paset ti Fly River nga asideg iti beddeng ti Indonesia. Inyurnos dagiti kakabsat nga agdagusda iti balay ti interesado a babai a ti asawana ket maikadua iti kangatuan a mangimatmaton iti kampo. “Dandani dua nga oras ti biahe nga agpasurong iti Fly River babaen ti de motor a takuli,” kuna ni Jim. “Idi agarup alas nuebe ti agsapa, dimtengkami iti nawais a paset ti kabakiran ket adda nakitami a desdes nga agturong iti adayo a kampo. Sadiay a naguraykami iti pagluganan.

“Idi agangay, iti alas singko iti malem, addan sumungad a lugan. Naglugankami ket inkargami amin nga awitmi. Awan pay 100 a metro a tinaray ti lugan idi madadaelan ket saanen a maiturong ti manibela dagiti pilid! Sikakalma a kinita ti drayber no ania ti problema, nagbirok iti barut, simmirok iti lugan, sana inggalut dagiti nagsina a piesa. ‘Saan a makaadayo daytoy,’ nakunak iti unegko. Ngem nagbiddutak. Nagpaut ti barut iti lima nga oras, nupay kanayon a nakakambio ti lugan iti four-wheel drive gapu ta lasonglasong ti kalsada. Kinapudnona, namin-adu a nailumlom ti luganmi ket masapul nga iduronmi. Simmangpetkami iti alas dies ti rabii a nabambannog ken pitakpitak.

“Tallo nga aldaw a nangasabakami iti kampo a masarakan iti naglawa a kabakiran, ket naipaimami amin a literaturami. Adda pay naam-ammomi a lalaki a nailaksid ket inyebkasna ti tarigagayna nga agsubli ken Jehova. Idi agangay, naragsakankami ta naammuanmi a naisublin. Uray ti asawana ken ti dadduma nga annakna inawatda met ti kinapudno. Nagbalin met a Saksi ti interesado nga agassawa a siaasi a nangpadagus kadakami.”

PANAGBISITA ITI SIRKITO A MASAKUPAN TI SEPIK RIVER

Gapu ta 1,100 a kilometro ti kaatiddog ti Sepik River, dayta ket kasla nagdakkel a kayumanggi a serpiente nga agsikkosikko manipud kabambantayan agingga iti baybay. Iti dadduma a lugar, nakalawlawa dayta ta saan a makita ti ballasiwna manipud iti bangir a takdang. Para kadagiti kakabsat agraman dagiti manangaywan iti sirkito ken dagiti assawada, ti karayan ket maysa a nalawa a haywey. Kumuyogtayo iti manangaywan iti sirkito ken ti asawana bayat ti panagbisitada kadagiti kongregasion kadagiti lugar a madalanan daytoy dakkel a karayan.

Insurat ni Warren Reynolds: “Tunggal agsapa, agrubbuatkami ken baketko a ni Leann a mapan iti ili ti Wewak. Naigalut iti tuktok ti luganmi ti 3.5 a metro ti kaatiddogna nga aluminum a bilogmi. Kalpasan ti tallo nga oras a panagbiahemi, sumagmamano nga aldaw nga iparadami ti luganmi iti igid ti karayan. Agbilogkami nga agpasurong tapno bisitaenmi ti agarup 30 nga agibumbunannag iti uppat a purok a madalanan ti Sepik River.

“Inkargami dagiti abastomi iti daplat ti sirokna a bilogmi a papaandaren ti 25-horsepower a makina ket nagpasurongkamin. Kalpasan ti maysa nga oras, nagpasurongkami pay iti Yuat River, nga agturong iti Sepik, ket dua pay nga oras a naglayagkami sakbay a nakadanonkami iti purok ti Biwat. Sadiay, siaayat a pinasangbaydakami dagiti kakabsat ken dagiti iyad-adalanda iti Biblia, a dadduma kadakuada ti nangiguyod iti bilogmi iti takdang tapno maipakni iti maysa kadagiti pagtaenganda. Idi nakapangaldawkamin iti saba ken getta, dua nga oras a nagnakami iti nalutlot a kabakiran, a dagiti agibumbunannag ti nangiwanwan kadakami iti dalan ken nangawit kadagiti abastomi. Idi nakasangpetkamin iti bassit a purok a maawagan iti Dimiri, naep-ep ti wawmi idi imminumkami iti getta. Iti dagusmi a balay a nangato dagiti adigina ken naaramid iti kawayan ken pan-aw, insaganami ti pagiddaanmi sa inkapetmin ti moskitero. Kalpasan ti panangrabiimi iti liningta a tugi, naturogkamin.

“Sangapulo ket uppat nga agibumbunannag ti agnanaed iti tallo a purok iti daytoy a lugar. Iti simmaganad a sumagmamano nga aldaw, nangasabakami iti tunggal purok ket nakasaomi ti adu nga interesado. Nasaksianmi met ti panagkasar ti agkabkabbalay nga iyad-adalanmi iti Biblia ket naanamonganda nga agbalin nga agibumbunannag iti Pagarian. Simple laeng ti pangrabii iti kasar​—tugi, sago, natnateng, ken dua a manok, nga inted ti dadduma nga agibumbunannag.

“Iti Domingo, kasta unay ti ragsakmi ta 93 a pumurok ti dimngeg iti palawag publiko iti agsapa! Idi malpas ti gimong iti agmatuon, nagluaskamin nga agsubli idiay Biwat nga awit-awitmi dagiti napnapno a backpack-mi. Idi nakadanonkamin, imbatimi dagiti awitmi iti balay ti maysa nga iyad-adalanmi iti Biblia sa nangrugikamin a nangasaba. Sumagmamano a tattao ti immawat iti literatura ken dadduma ti nagpayadal iti Biblia. Iti rabii nangankami iti aglikmut ti temtem, ta ti asuk ti mangbugaw kadagiti lamok.

“Kabigatanna, sinapsapami ti nagsubli iti bilogmi. Induronmi dayta agingga iti karayan, ket rinugianmi ti naglayag iti naangep pay laeng nga agsapa. Nasaksianmi ti nagsayaat a buya dagiti tumatayab ken dagiti ikan nga agpapalagapag iti danum. Siuulimek met a linabsandakami dagiti balsa dagiti pamilia a mapan aglako iti tiendaan.

“Idi nagsublikami iti luganmi, pinunnomi manen iti krudo ti tangke ti bilogmi ken nagalakami iti mainum a danum ken dadduma pay nga abasto. Kalpasanna, naglayagkami manen tapno bisitaenmi dagiti 14 nga agibumbunannag idiay Kambot. Dua nga oras kalpasanna, nakasangpetkami a nadardaripespes iti napigsa a tudo. Manipud Kambot, nagpasurongkami iti dakkel a purok iti agsumbangir nga igid ti karayan. Napno ti barangaymi kadagiti agibumbunannag. Nangasabakami kadagiti interesado agingga a dandanin sumipnget. Iti panagsublimi, nangasabakami kadagiti umili nga agtaktakder kadagiti nakatapaw a pantalan. Gapu ta nakitadakami nga agpaspasurong iti agsapa, inur-urayda ti panagsublimi. Gapu ta awan makukuarta ti kaaduan a pumurok, nagidonarda kadagiti taraon kas iti niog, karabasa, tinapa ken saba, kas panagyamanda iti isasarungkarmi ken kasukat dagiti polieto nga impaimami kadakuada. Bayat a lumlumnek ti init, nakasublikamin idiay Kambot ket lutlutuenmin dagita.

“Kas iti amin a balay idiay Kambot, nangato met dagiti adigi ti paggigimonganmi. No matutudo, ket malayus ti intero a lugar, agtakuli dagiti pumurok agingga iti agdan ti paggigimongan. Iti maudi nga aldaw ti bisita, naangay ti palawag publiko a tinabunuan ti 72 a tattao, agraman dagidiay nagnagna iti lima nga oras tapno makatabunoda.

“Idi makasublikamin iti luganmi ken idi naigalutmin ti bilog iti tuktok ti lugan, nagluaskamin para iti tallo nga oras a biahe nga agawid. Iti dalan, pampanunotenmi dagiti ipatpategmi a kakabsat nga agnanaed iti asideg ti Sepik River ken ti panangay-ayat ni Jehova kadakuada kas iyanninaw ti panagregget ti organisasionna a mangtaraon kadakuada iti naespirituan. Anian a pribilehio ti agbalin a paset ti kasta a naisangsangayan a pamilia!”

PANNAKIGUBAL KADAGITI DAKES NGA ESPIRITU

Dakkel a porsiento iti populasion ti Papua New Guinea ti agkunkuna a Kristianoda. Nupay kasta, adu ti naisinggalut kadagiti tradision, kas iti panagdayaw kadagiti inapo ken panagbuteng kadagiti dakes nga espiritu. Kasta met, kadagiti kallabes a tawen, kuna ti maysa a guidebook nga “agraraira manen ti black magic ken panagkulam.” Gapuna, no adda agsakit wenno matay, masansan a pagarupen dagiti umili a gapuanan dayta dagiti erbolario wenno espiritu dagiti inapo.

Iti sidong dagita a kasasaad, ti kinapudno a linaon ti Biblia ket pudno a mangwayawaya. Kinapudnona, uray ti dadduma kadagiti erbolario nabigbigda ti pannakabalin ti Sao ti Dios, binaybay-andan ti ar-aramidda, ket nagbiagdan maitunos iti kinapudno. Usigem daytoy dua a pagarigan:

Agnanaed ni Soare Maiga iti maysa a purok nga agarup 50 a kilometro manipud Port Moresby. Adu ti mabutbuteng kenkuana gapu kadagiti espiritistiko a pannakabalinna. Nupay kasta, interesado a mangammo iti patpatien dagiti Saksi ni Jehova. Gapuna, nangrugi a tumabuno iti grupo a panagadal iti Biblia. Di nagbayag, inawatna ti kinapudno ket insardengnan dagiti espiritistiko nga ar-aramidna. Ngem tunggal ibellengna dagiti alikamenna a nainaig iti espiritismo, kanayon nga agsubli dagita iti karkarna a wagas. Ngem determinado ni Soare a ‘mangbusor iti Diablo.’ Naminsan, inkargana amin dagita iti maysa a bag, pinadagsenanna iti bato, sana impalladaw dagita iti baybay ti Port Moresby. (Sant. 4:7) Sipud idin, saanen a nagsubli dagita. Kalpasanna, daytoy natured a lalaki ket nagbalin a naregta a Saksi ti pudno a Dios a ni Jehova.

Ni Kora Leke ket dati nga erbolario ken mangngagas nga agus-usar iti espiritismo ken mulmula. Ngem idi nagadal iti Biblia, inkagumaanna ti lumapsut iti dakes nga espiritu a tumultulong idi kenkuana nga agsalamangka. Kas ken Soare, inkagumaan ni Kora a gupden ti pannakainaigna kadagiti demonio, ket nagballigi gapu iti tulong ni Jehova. Idi agangay, nagserbi kas regular pioneer ken special pioneer. Uray idi lakayen, idi nakapuyen dagiti tumengna, intultuloy daytoy a nasungdo a kabsat nga inkasaba ti naimbag a damag kadagiti kapurokanna.

Kasano a makapan ni Kora iti paboritona a pangasabaan? Ilugan dagiti kakabsat iti karomatilia, ta awan ti sabali a pangilugananda. Idi agangay, impamuspusan ti maysa a kabsat iti sanga nga opisina nga inyaramidan iti wheelchair a dagiti materialesna ket landok ti gagangay a tugaw, pilid ti bisikleta, ken lona. Babaen ti baro a luganna, makapagwaywayasen ni Kora, ket naan-anay nga us-usarenna dayta iti panangasabana! Talaga a makapabileg ti ulidan dagiti kasta a natataengan a kakabsat, ket maragsakan la ketdi ti puso ni Jehova!​—Prov. 27:11.

PANANGISURO KADAGITI TATTAO NGA AGBASA KEN AGSURAT

“Amin a bambanag a naisurat a nasaksakbay naisuratda a pakasursuruantayo,” kuna ti Roma 15:4. Nabatad a kayat ti Dios a makabasa ken makasurat dagiti agdaydayaw kenkuana. Gapuna, kas nadakamaten, dagiti Saksi ni Jehova iti Papua New Guinea nagreggetanda nga insuro dagiti tattao nga agbasa ken agsurat.

Siempre, saan a nalaka ti agsursuro nga agbasa ken agsurat, nangruna kadagiti lallakay ken babbaketen. Ngem no natudio ti maysa nga estudiante, sigurado a makasursuro. Talaga a dakkel ti epekto ti Sao ti Dios kadagidiay nanumo ken saan a de adal.

Usigem ti kapadasan ni Save Nanpen, maysa nga agkabannuag a lalaki nga agnanaed iti surong ti Sepik River. Idi immakar ni Save idiay Lae, napadasanna ti naidumduma a biag iti moderno a lubong. Kasta met, naam-ammona dagiti Saksi ni Jehova a nangiranud kenkuana iti namnama ti Pagarian. Nagutugot ti puso ni Save, ket timmabunon kadagiti Nakristianuan a gimong. Di nagbayag, kualipikadon kas di bautisado nga agibumbunannag. Nupay kasta, agkedked nga agpabautisar. Apay? Inkarina ngamin ken Jehova a saan pay nga agpabautisar agingga a saanna a mabasa a mismo ti Biblia. Isu a pinagreggetanna ti nagadal ket nagballigi iti kalatna.

Adu latta ti saan a makabasa ken makasurat, nupay adda dagiti naipasdek a sekular nga eskuelaan iti nagduduma a lugar. Ages-eskuela dita dagiti annak ti Saksi. Kinapudnona, nagbalin a pagulidanan ti dadduma kadagitoy nga ubbing gapu iti nasayaat a pannakapadakkelda ken gapu iti pannakasanayda kadagiti gimong ti kongregasion a kas iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro.

TI KINAPUDNO ITI BIBLIA BALBALIWANNA TI BIAG

Insurat ni apostol Pablo: “Dagiti igam ti pannakigubatmi saan a nainlasagan, ngem mannakabalin babaen iti Dios a maipaay a pangbalintuag iti natibker ti pannakasarikedkedna a bambanag.” (2 Cor. 10:4) No dadduma, uray ti maysa laeng a teksto ket adda dakkel nga epektona, kas iti kasasaad ti maysa a babai nga agnagan Elfreda. Kalpasan a naipakita kenkuana ti nagan ti Dios iti Bibliana iti lenguahe a Wedau, nagkonsulta ni Elfreda iti maysa nga ensiklopedia, a nangpaneknek a pudno ti kuna ti Biblia maipapan iti nagan ti Dios. ‘Kinapudno ti isursuro dagiti Saksi ni Jehova,’ nakuna ni Elfreda. Nupay kasta, ni Armitage a lakayna karurodna dagiti Saksi. Mammartek ni Armitage, agmammama, agsigsigarilio, ken managpungpungtot.

Idi nagretiro ni Armitage iti trabahona idiay Lae, immakarda ken Elfreda idiay Alotau iti Milne Bay Province. Awan ti Saksi sadiay. Kabayatanna, nagkiddaw ni Elfreda iti suskripsion ti Pagwanawanan ken Agriingkayo! ken nakipagadal babaen ti pannakisinnuratna iti maysa a payunir a ni Kaylene Nilsen. “Linawas nga impatulod ni Elfreda dagiti naisurat a sungbatna,” kinuna ni Kaylene.

Kalpasanna, naibaon dagiti naggraduar iti Gilead a da Geordie ken Joanne Ryle idiay Milne Bay, ket sinarungkaranda ni Elfreda tapno paregtaenda ken kaduaanda a mangasaba. “Kiniddaw ni Armitage nga iyadalak iti Biblia,” malagip ni Geordie. “Gapu iti pakasaritaanna, pagduaduaak ti talaga a motibona. Ngem kalpasan ti makabulan a panangyadalko kenkuana, ammokon a napasnek. Nabautisaran idi agangay ket nagserbi a ministerial nga adipen.” Ita, tallon a kaputotan dagiti pamiliana ti immawat iti kinapudno, ket ti apokona a ni Kegawale Biyama a nadakamat itay ket maysa itan a kameng ti Branch Committee iti Port Moresby.

Bayat ti panagpayunirda idiay Hula, inyadalan da Don ken Shirley Fielder da Alogi ken Renagi Pala. “Mannanakaw ni Alogi ken kanayon a makiapa,” insurat ni Don. “Agsagsagaba iti maysa a kita ti nakaar-ariek a sakit iti kudil a kadawyan iti tropiko, ket rinunoten ti gaddil ti maysa a paset ti ngiwatna. Agmammamada met nga agassawa, isu a nakalablabaga dagiti nagbabaetan dagiti ngimmisit a ngipenda. Ni Alogi ngatan ti tao a pagarupem a di umawat iti kinapudno. Ngem naginteresda nga agassawa iti kinapudno ket timmabunoda kadagiti gimongmi, a siuulimek nga agtugawda iti likudan.

“Iti innem a bulan,” malagip ni Don, “nakitami ti nakaskasdaaw a panagbalbaliw ni Alogi. Insardengnan ti agtakaw, makiapa, ken makirikiar, ken dinalusandan ken ni Renagi ti bagida ken nakipasetdan kadagiti gimong. Inrugida metten nga ikasaba ti naimbag a damag iti sabsabali. Kinapudnona, isuda ken ti dadduma pay ti damo nga agibumbunannag idiay Hula.”

Agnanaed ni Abel Warak iti New Ireland. Gapu iti kukutelna, agpipikel dagiti ima ken sakana. Idi damo a mangngegna ti kinapudno, dandani di makapagna ni Abel ket dinan kayat ti agbiag pay. Ngem, naan-anay a binalbaliwan ti kinapudno ti kababalin ken panangmatmatna, ket simmanikar ken rimmagsak. Nagpayunir idi agangay. Masansan a mapan agkalap ni Abel tapno adda pagtaraonna, ngem gapu ta agbibineg ti sakana, saanen a makapagna kadagiti baknad. Gapuna, inggatangan dagiti kakabsat iti pagat-tumeng a bota. Nakasursuro met nga agbisikleta, isu a kabaelannan ti umadayo a mangidanon iti naimbag a damag. Kinapudnona, agbisikleta pay iti 100 a kilometro a mangsarungkar kadagiti interesado. Naminsan, nagbisikleta iti 145 a kilometro iti agpapan laeng tapno awisenna ti interesado a lalaki a tumabuno iti Memorial.

No dadduma, nakatulong ti “pannakaammo ken Jehova” uray kadagiti tattao nga addaan inaanimal nga ugali tapno mangaramidda iti dakkel a panagbalbaliw. (Isa. 11:6, 9) Kas pagarigan, idi 1986, agarup 60 a tattao manipud iti dua a purok iti asideg ti Banz ti immay nakikombension distrito idiay Lae ket nagtugawda iti sango. Dagitoy nga agnanaed iti kabambantayan ket sigud nga agbibinnusor ken masansan idi nga agrarangetda. Ngem idi naammuanda ti naimbag a damag kadagiti special pioneer, inkeddengda ti agkakapia ken agkaykaysa. Ipalagip dagita a kapadasan dagiti sasao a mabasa iti Zacarias 4:6: “‘Saan a babaen iti puersa militar, wenno uray babaen iti bileg, no di ket babaen iti espirituk,’ kinuna ni Jehova ti buybuyot.” Dayta met laeng nga espiritu ti nangtignay iti adu a napasnek a tattao nga agbiag maitunos kadagiti moral a pagalagadan ti Biblia.

PANANGRAEM ITI SAGUT TI DIOS A PANAGASAWA

Iti adu a pagilian, dagiti mangan-annurot kadagiti lokal a kostumbre ken dagiti relihion ti Kakristianuan gagangayen a dida ikankano ti Nainkasuratan a panangmatmat iti panagasawa. (Mat. 19:5; Roma 13:1) Kasta met laeng ti kasasaad idiay Papua New Guinea. Gapuna, tapno magun-odda ti anamong ni Jehova, adu ti nangaramid iti dakkel a panagbalbaliw iti biagda, kas koma dagidiay agdendenna a di pay nagkasar wenno dagidiay nasursurok ngem maysa ti asawada. Usigem ti pagarigan ti agassawa a da Francis ken Christine.

Idi nagikkat ni Francis iti militar, nagsinada ken baketna. Nagawid ni Christine ken ti dua nga annakda iti purokda idiay Goodenough Island, Milne Bay Province, ket kalpasanna, nagawid met ni Francis idiay Mount Hagen. Sadiay a nakidenna ni Francis iti sabali a babai nga addaan iti annak. Tumabtabunoda iti Assemblies of God Church. Idi agangay, ti kadendenna ni Francis ket nakasabaan dagiti Saksi ken nakipagadal iti Biblia. Naginteres met ni Francis, ket di nagbayag, makigimgimongdan iti Kingdom Hall.

Kayat ni Francis ti agbalin nga agibumbunannag iti Pagarian. Gapuna, masapul nga ilintegna ti panagasawana maitunos iti moral a pagalagadan. Sikakararag nga inut-utobna dayta, sada nagpatangan iti ikabkabbalayna. Kas napagnumuanda, immakar iti pagnaedan ti ikabkabbalayna ken dagiti annak daytoy, ket ni Francis sinublianna ni Christine, nga innem a tawenen nga insinana. Siempre, nasdaaw ni Christine ken dagiti kabagianna idi makitada ni Francis. Babaen ti Biblia, siaanus nga inlawlawag ni Francis kadakuada a tarigagayanna nga aramiden ti nalinteg iti imatang ni Jehova. Kalpasanna, kiniddawna ken baketna ken kadagiti annakda nga agsublida idiay Mount Hagen ket agkaykaysada manen a sangapamiliaan. Nasdaaw ti amin no kasano a nagbalbaliw ti pangngeddengna. Pinatgan ni Christine ti kiddaw ni lakayna, ket kas panangsubad iti amin a nagastos para iti pamiliana iti napalabas nga innem a tawen, nangted ni Francis iti kuarta para kadagiti kabagian ni baketna.

Idi nakasublin ni Christine idiay Mount Hagen, nakipagadal met iti Biblia, a pakairamanan ti panagsursurona nga agbasa. Insardengnan ti agmama ken agsigarilio. Daytoy nga agassawa ket dedikadodan nga adipen ni Jehova.

ANNAK A MANGPADPADAYAW ITI NAMARSUADA

Gapu iti kinaturedda a mangipangag iti sinanay-Biblia a konsiensiada, dagiti agtutubo idiay Papua New Guinea nakaipaayda iti nagsayaat a pammaneknek. Kas pagarigan, idi rugrugi ti 1966, maysa a mannursuro iti elementaria ti nangibaga iti pito nga annak ti Saksi a masapul nga agsaludoda iti bandera bayat ti seremonia iti sumaganad a lawas. Idi dimteng dayta a kanito, saan a nagsaludo dagita a pito nga ubbing iti imatang ti agarup 300 a naguummong nga estudiante. Kas resulta, naikkatda iti eskuelaan iti laksid ti surat dagiti nagannakda a mangkidkiddaw a saanda a mairaman kadagiti seremonia. Maysa a panglakayen iti lokal a kongregasion ti nagapelar kadagiti opisial ti gobierno ti Papua New Guinea ken Australia.

Idi Marso 23, ti Australian Administrator iti Papua New Guinea nagtelepono kadagiti autoridad iti eskuelaan ket binilinna ida a dagus a pagsublienda dagiti ubbing iti eskuelaan. Maysa dayta a panagballigi iti korte para iti pudno a panagdayaw. Sipud idin, ti gobierno ti Papua New Guinea agtultuloy a raraemennan ti kalintegan dagiti ubbing a di agsaludo iti bandera maigapu iti konsiensiada.

Addada pay sabali a pamay-an “dagiti ubbing ken agsussuso” a mangidaydayaw ken Jehova. (Mat. 21:16) Usigem ti ulidan ni Naomi nga agnanaed iti kabambantayan. Dagiti nagannakna a da Joe ken Helen saanda pay nga ammo ti kinapudno. Idi agtallo ti tawen ni Naomi, agarup makatawen a nakipagnaed iti ikitna​— manang ni Helen idiay Lae ken maysa a naregta a Saksi. Ni Naomi ket kanayon nga itugot ni ikitna iti pangasabaan, a masansan nga iyabadayna babaen iti bag. Gapu iti dayta, nagbalin a pamiliar ni Naomi iti namnama mainaig iti Pagarian, ken kangrunaanna a maigapu iti epektibo a panangusar ti ikitna kadagiti ilustrasion iti Ti Librok Dagiti Estoria ti Biblia.

Idi nagsublin ni Naomi kadagiti dadakkelna, nangala iti publikasion dagiti Saksi, napan iti ruar ti balayda, sa nagtuktok a sipipigsa iti ruangan. “Sumrekka,” impukkaw dagiti dadakkelna. Idi nakastreken, kinuna ti bassit nga ubing: “Komusta? Maysaak a Saksi ni Jehova. Immayak ta kayatkayo a kasarita maipapan iti Biblia.” Bayat a masmasdaaw a kumitkita da Joe ken Helen, intuloy ni Naomi: “Kuna ti Biblia nga agbalinto a Paraiso daytoy a lugar; ket addanto maysa nga Ari, ni Jesus, a mangituray kadatayo. Ni Jehova ti nangparsua iti amin a makitkitatayo iti aglawlaw.”

Naimayeng da Joe ken Helen. “Anianto la ngatan ti panunoten dagiti kaarruba!” kinuna ni Joe ken baketna. “Masapul nga ipupokmo ditoy balay inton bigat.”

Iti simmaganad nga aldaw, bayat a nakatugaw dagiti dadakkelna iti ruar ti balay, sipipigsa a nagtuktok ni Naomi iti diding ti siledna. “Rummuarka,” kinuna ni Joe. Rimmuar ni Naomi ket nangipaay iti sabali manen a presentasion: “Komusta? Maysaak a Saksi ni Jehova, ket immayak ta kayatkayo a kasabaan. Dagiti naimbag a tattao agbiagdanto nga agnanayon ditoy daga. Ngem dagiti tattao nga agunget ken agaramid iti dakes didanto makapan idiay Paraiso.” Nakasangit ni Helen gapu ta mariribukan, idinto ta napan naturog ni Joe gapu iti suronna.

Iti dayta a rabii, natignay ni Joe a mangukag iti daan a Bibliana a King James Version ket naiparna a nakitana ti nagan a Jehova. Kabigatanna, imbes a mapan agtrabaho, nagsurat ni Joe kadagiti Saksi ket nagmaneho iti 40 a kilometro a mapan idiay Mount Hagen tapno ibatina ti surat idiay Kingdom Hall.

Simmarungkar dagiti kakabsat iti pagtaengan da Joe ken Helen ket nayurnos a regular a mayadalanda iti Biblia. Insuroda met nga agbasa ni Helen. Nagangayanna, nabautisaran da Joe ken Helen. Kasta met, dadduma nga agad-adal iti Biblia ti nasuruan ni Helen nga agbasa. Maigapu amin dayta iti maysa a bassit nga ubing, a naimpusuan a nangidaydayaw ken Jehova!

PANANGIKAGUMAAN A MAKIGIMONG

Iti dadduma a paset ti lubong, lumasat dagiti kakabsat kadagiti napusek, narurugit a kalsada wenno aduan tao a subway tapno makatabunoda kadagiti Nakristianuan a gimong ken kombension. Ngem masansan a parikut iti Papua New Guinea dagiti di nasayaat a kalsada ken ti kaawan ti pagluganan. Gapuna, adu a pamilia ti magmagna wenno agbilog. Kas pagarigan, dagiti agibumbunannag ken ubbing kanayon a pagnaenda ti nasurok a 160 a kilometro kadagiti nagalis ken narangkis a kabambantayan tapno tumabunoda iti tinawen a kombension distrito idiay Port Moresby. Makabannog ti makalawas a pannagnada iti nakalatlatak a Kokoda Trail, a nakapasamakan ti adu a panagbabakal idi Gubat Sangalubongan II. Nagawitda kadagiti taraon, alikamen iti panagluto, kawes, ken dadduma pay a bambanag a kasapulan iti kombension.

Dagiti naiputputong a kakabsat iti Nukumanu Atoll gagangay a tumabunoda iti tinawen a kombension idiay Rabaul, a 800 a kilometro ti kaadayona iti laud. “Tapno sigurado a makagtengda sadiay iti umiso nga oras,” kinuna ni Jim Davies, “masapul nga agbiaheda iti innem a lawas a nasaksakbay gapu ta saan a masinunuo ti biahe ti bapor. Saan met a masigurado ti biahe ti bapor iti panagawidda. Naminsan, ti kakaisuna a bapor a mapan idiay Nukumanu dimmagas idiay Australia tapno matarimaan, ket nagparikut iti pinansial dagiti makinkukua. Nagbanaganna, sa la nakaawid dagiti kakabsat kalpasan ti nasurok nga innem a bulan! Siempre, saan met a kanayon a kasta, ngem gagangayen dagiti pannakataktak, isu a mapilitan dagiti kakabsat a makidagus kadagiti kapammatian wenno kakabagianda.”

TI NAGSAYAAT NGA ULIDAN DAGITI MISIONERO

Adu ti sakripisio dagiti misionero nga agserserbi iti sabali a pagilian a sadiay ti kasasaad ti panagbiag ket mabalin a narigrigat ngem iti pagilian a nakayanakanda. Kaskasdi, kas impakita ti adu kadakuada, ti panagsakripisioda ket masansan nga apresiaren dagiti umili. Kastoy ti kinuna ti maysa a babai idiay Papua New Guinea maipapan kadagiti dua a misionera a mangyad-adal kenkuana, “Napudawda, ngem saanda a mangidumduma.”

Dadduma a misionero ti agserserbi kas manangaywan iti sirkito. Tapno mabisitada dagiti kongregasion, masapul nga agdaliasatda babaen ti aniaman a kita ti lugan. Napasaran daytoy ni Edgar Mangoma a nagserbi iti sirkito a mangsaklaw iti Fly River ken Lake Murray. Kastoy ti kunana: “No bisitaek ti dua a kongregasion iti asideg ti dan-aw, agluganak iti bilog a no dadduma ket awanan iti motor. No kasta a saan a de motor ti bilog, umabut agingga iti walo nga oras ti panagbiahek a mapan iti sumaganad a bisitaek. Gagangay a tallo wenno uppat a kakabsat a lallaki ti mangitulod kaniak, ket kalpasanna, an-anusanda manen ti aggaud iti panagsublida. Apresiarek unay dagita a kakabsat!”

Ti nasayaat nga ulidan dagiti misionero, agraman ti kinapakumbaba ken panagayatda kadagiti tattao, ket nakaipaay iti nagsayaat a pammaneknek. “Pagsiddaawan dagiti pumurok ti pannakipagnaed ken pannakipanganko kadagiti interesado,” insurat ti maysa a manangaywan iti sirkito. “Kinapudnona, kinuna pay ti dadduma a pumurok kaniak: ‘Pudpudno ti panagdayawmo iti Dios. Saan a kas kenka dagiti pastormi ta dida man la makilanglangen kadakami.’ “

Marigatan kadi dagiti ganggannaet a kakabsat a babbai iti wagas ti panagbiag iti Papua New Guinea? “Adda rigrigatna kadagiti immuna a bulbulan,” malagip ni Ruth nga asawa ni David Boland, a maysa nga agdaldaliasat a manangaywan. “Namin-adu a kayatkon ti sumuko. Ngem maragsakanak ta nagtultuloyak, yantangay naapresiar ken simmingedak kadagiti kakabsat. Ad-adda a pinampanunotmi ken lakayko ti pagsayaatan ti sabsabali imbes a ti bagbagimi. Idi agangay, kasta unayen ti rag-omi. Napanglawkami iti material, ngem nabaknangkami iti naespirituan. Napaneknekanmi no kasano a bembendisionan ni Jehova ti pannakaikasaba ti naimbag a damag ken uray pay ti biagmi a mismo. No napanglawka iti material, dayta ti gundaway a talaga nga agpannurayka ken Jehova ket makitam ti bendisionna.”

GUERRA SIBIL IDIAY BOUGAINVILLE

Idi 1989, idiay Bougainville Island, ti independensia a nabayagen nga ilablaban ti maysa a grupo ket nagresulta iti nakaro a guerra sibil. Bayat ti 12 a tawen a panagrurupak, agarup 60,000 nga umili ti napilitan a nangpanaw iti balbalayda, ken 15,000 ti natay. Adu nga agibumbunannag ti karaman kadagiti pimmanaw ket nagnaedda iti dadduma a paset ti Papua New Guinea.

Sakbay unay a pumanaw iti isla ti maysa a payunir nga agnagan Dan Ernest, tiniliw dagiti soldado ti Bougainville Revolutionary Army (BRA) ket impanda iti maysa a dakkel a bodega. Malagip ni Dan: “Adda iti uneg dayta a bodega ti heneral ti BRA a nakauniporme iti kawes nga aduan iti medalia ken nakasalikad iti espada.

“‘Sika kadi ni Dan Ernest?’ insaludsodna.

“‘Wen,’ insungbatko.

“‘Nadamagko a maysaka nga espia para iti Papua New Guinea Defence Force,’ kinunana.

“Inlawlawagko nga awan ti dasdasigan dagiti Saksi ni Jehova kadagiti rinnupak iti aniaman a pagilian, ngem bimmallaet ket kinunana: ‘Ammomi! Naimatanganmi no kasano a supsuportaran ti dadduma a relihion ti siasinoman a dandanin mangabak. Ti laeng relihionyo ti kakaisuna a nagtalinaed a neutral.’ Sana innayon: ‘Madandanagan dagiti umilimi gapu iti daytoy a gubat ket kasapulanda ti makaliwliwa a mensahem. Kayatmi nga agtalinaedka ditoy Bougainville ket itultuloymo ti mangasaba. Ngem no masapul a pumanawka, siguraduek a natalgedka ken maitugotmo ti amin a sanikuam.’ Dua a lawas kalpasanna, tinungpal ti heneral ti karina idi immakarkami ken baketko idiay Manus Island, a baro a destinomi kas payunir.”

Inkagumaan ti sanga nga opisina a pinagtalinaed ti komunikasionda kadagiti agibumbunannag iti lugar nga apektado iti gubat. Nupay adda dagiti bangen, naballigi a napatulodanda iti taraon, agas, ken literatura. Impadamag ti bumisbisita a manangaywan iti sirkito: “Naapektaran ti amin a lugar gapu iti gubat, ngem okupado pay latta dagiti kakabsat a mangaskasaba ken aggigimong. Adu met ti mayad-adalan iti Biblia.”

Kamaudiananna, idi 2001, nangbukel ti agsumbangir a benneg iti katulagan ti kappia ket naideklara ti Bougainville agraman dagiti kabangibangna nga isla kas rehion nga addaan iti bukod a gobierno. Iti agdama, awan ti Saksi nga agnanaed iti Bougainville Island, ngem iti kabangibang a Buka Island, adda rumangrang-ay a kongregasion dagiti 39 nga agibumbunannag.

DINADAEL TI BULKAN TI SIUDAD TI RABAUL

Ti siudad ti Rabaul ket addaan iti nalawa a pantalan a dayta a mismo ti wangawangan ti maysa a nagkauna a bulkan. Idi Setiembre 1994, bimtak dagiti aktibo a paset ti bulkan iti agsumbangir ti pantalan. Nakaro ti pannakadidigra ti Rabaul ket nabalbaliwan ti kasasaad ti biag iti dayta a probinsia. Nadadael met ti Kingdom Hall ken ti kaabayna a pagtaengan dagiti misionero, nupay awan ti natay a kabsat. Ngem maysa a kabsat a lalaki nga addaan iti sakit iti puso ti naatake ket natay bayat nga itartarayanna ti panagbettak. Nagkamang amin a kakabsat kadagiti nairanta a lugar a pagkamangan a sumagmamano a kilometro ti kaadayoda. Sinurotda ti plano ti panagbakuit a sumagmamanon a tawen a naipaskil iti information board iti Kingdom Hall.

Dagus a nangyurnos ti sanga nga opisina iti panangtulong kadagiti naapektaran ket naorganisar ti pannakaidanon dagiti pangsaranay nga abasto. Naipatulod dagiti naidonar a kawes, moskitero, agas, gasolina, krudo, ken dadduma pay a banag, malaksid kadagiti bagas ken aba manipud iti asideg a kongregasion. Kinapudnona, nagsayaat ti naipatungpal a panangsaranay isu nga adu ti nangyebkas iti apresasionda agraman dagiti opisial iti lugar.

Idi agangay, awanen ti Rabaul Congregation. Dua nga aldaw kalpasan ti panagbettak, agarup 70 nga agibumbunannag ken dagiti annakda ti naguummong iti maysa nga abandonado nga eskuelaan. Idi simmangpet dagiti panglakayen, dinamag dagiti agibumbunannag, “Ania nga oras ti panagadaltayo iti libro?” Wen, uray nagrigat ti kasasaad, dida pulos liniwayan ti panaggigimong ken panangasaba. (Heb. 10:24, 25) Kaaduan kadagiti kakabsat ti immakar kadagiti kabangibang a grupo, ket maysa kadagita ti nagbalin a kongregasion kas resultana.

Ti lokal nga autoridad inkarina iti amin a relihion a napukawan iti sanikua a maipaayanda iti lote iti ili ti Kokopo, agarup 24 a kilometro manipud Rabaul. Naikkan iti lote ti dadduma a relihion, ngem saan a naikkan dagiti Saksi. Idi agangay, pito a tawen kalpasan ti panagbettak ti bulkan, maysa a kabsat a lalaki manipud Africa ti nagtrabaho iti planning department. Idi naammuanna ti saan a nainkalintegan a pannakatrato dagiti Saksi, dagus a nagbirok iti maitutop a lote idiay Kokopo ken tinulonganna dagiti kakabsat iti aplikasionda agingga a naaprobaran dayta. Maysa a grupo dagiti agibangbangon ti nagboluntario a timmulong iti pannakaibangon ti maysa a Kingdom Hall ken pagtaengan dagiti misionero. Kinapudnona, ti di nainkalintegan a pannakatrato dagiti Saksi ket nagbalin a bendision. Kasano? Dagiti lote nga immunan a naipaay iti dadduma a relihion ket masarakan kadagiti darisdis ti turod. Ngem ti lote a naited kadagiti kakabsat ket nagsayaat ti lokasionna iti sentro ti ili.

RIMMANG-AY TI PANAGIPATARUS

“Iti pagilian nga addaan iti nasurok a 800 a lenguahe, napateg nga adda maysa wenno sumagmamano a lenguahe nga ammo ti kaaduan tapno maaddaan dagiti tattao iti nasayaat a komunikasion,” kinuna ni Timo Rajalehto, a kameng ti Branch Committee ken manangaywan iti Translation Department. “Dagiti simple a lenguahe a maus-usar iti negosio, a kas iti Tok Pisin ken Hiri Motu, ket nasayaat para iti dayta a panggep. Nalaka a masursuro dagitoy kas maikadua a lenguahe, ken nasayaat a mausar iti inaldaw a panagsasarita. Ngem narigat nga iyallatiw dagiti naririkut nga ideya kadagitoy a lenguahe. Gapuna, dagiti agipatpatarus marigatanda a mangipaulog iti dadduma a sao.

“Kas pagarigan, awan ti sao a Tok Pisin a siuumiso a katupag ti sao a ‘prinsipio.’ Isu a pinagsilpo dagiti agipatpatarus ti dua a sao a Tok Pisin tapno mapataud ti sao a stiatok (steer talk, iti Ingles), a mangdeskribir iti maaramidan dagiti prinsipio tapno ‘maiturong’ dagiti tattao iti umiso a direksion. Inusar met ti media dayta ket us-usaren met itan ti adu nga agsasao iti Tok Pisin.”

Nangrugi a maipablaak Ti Pagwanawanan iti lenguahe a Motu idi 1958, ken iti Tok Pisin idi 1960. Dagiti pagadalan nga artikulo ket mayim-imprenta idi idiay Sydney, Australia babaen kadagiti papel a pinagkakapet ti stapler, ket kalpasanna, maipatulod idiay Port Moresby. Idi 1970, ti magasin ket addaanen iti 24 a panid, ken immabut iti nasurok a 3,500 a kopia ti maiwarwaras. Idi Enero 1972, damo a naipablaak ti 24 ti panidna nga Agriingkayo! iti lenguahe a Tok Pisin. Iti agdama, mangipabpablaak ti sanga nga opisina iti dua nga edision Ti Pagwanawanan iti kada bulan ken maysa nga edision ti Agriingkayo! iti kada tallo a bulan iti lenguahe a Tok Pisin. Iti met lenguahe a Hiri Motu, maipabpablaak ti pagadalan nga edision ti Pagwanawanan iti kada bulan ken ti publiko nga edision iti kada tallo a bulan.

“Iti nabiit pay, adda dagiti polieto nga impatarusmi iti adu a sabali pay a lenguahe, a pakairamanan ti Enga, Jiwaka, Kuanua, Melpa, ken Orokaiva,” kinuna ni Timo Rajalehto. “Apay a kasapulan pay a maaramid dayta idinto ta dagidiay agsasao kadagita a lenguahe ket maawatanda met ti Tok Pisin wenno Ingles? Kayatmi a makita no ania ti reaksion dagiti tattao iti mensahe ti Pagarian no mausar ti bukodda a lenguahe. Aginteresda ngata iti kinapudno ket matignayda a maaddaan iti positibo a panangmatmat kadagiti Saksi?

“Talaga nga adu ti naginteres! Kinapudnona, adu ti nangapresiar iti dayta. Adu ti naipasdek a panangyadal iti Biblia, ken adda pay ketdi dagiti dati a bumusbusor a simmayaat ti panangtratoda kadagiti Saksi. Dakkel ti epektona kadagiti tattao no maawatanda ti publikasion a naipatarus iti mismo a lenguaheda.”

Iti agdama, addan 31 a kameng ti Translation Department, a pakairamanan ti grupo dagiti agipatpatarus iti Hiri Motu ken Tok Pisin. Idi Disiembre 009, naragsakan ti amin nga immakar iti baro nga opisina dagiti agipatpatarus.

ADU TI NAGUNGGONAAN ITI PIONEER SERVICE SCHOOL

Maysa a nakapatpateg a pasamak iti biag ti adu a Saksi ni Jehova ti panageskuela iti Pioneer Service School. Dayta nga eskuelaan tultulonganna dagiti payunir tapno rumang-ayda iti naespirituan ken agbalinda nga ad-adda nga epektibo kas payunir. Kastoy ti kinuna ti dadduma kadagiti nakatabuno iti dayta nga eskuelaan:

Lucy Koimb: “Tinulongannak ti eskuelaan a makaamiris a ti pannakiraman iti amin-tiempo a serbisio ti maysa kadagiti kasayaatan a banag a pangusarak iti biagko.”

Michael Karap: “Sakbay a nageskuelaak, nagadu ti sarsarungkarak ngem awan ti iyad-adalak iti Biblia. Ita, nagadun ti iyad-adalak!”

Ben Kuna: “Natulongannak ti eskuelaan a mangtulad nga ad-adda iti panagpampanunot ni Jehova.”

Siphon Popo: “Napaspasnek itan ti panagadalko! Nasursurok ti agadal a saan nga agdardaras.”

Julie Kine: “Naadalko iti eskuelaan no kasano ti maaddaan iti umiso a panangmatmat kadagiti material a bambanag. Saantayo a kanayon a kasapulan ti amin a banag nga ibaga ti dadduma a kasapulantayo.”

Napaliiw ni Dan Burks, a kameng ti Branch Committee: “No ad-adu ti magapuanan dagiti payunir, agbalinda met a naragragsak ken naregregta. Masiguradotayo nga agtultuloy a magunggonaan ti adu a payunir iti daytoy a pagilian gapu iti Pioneer Service School. Siempre, karaman met a magunggonaan dagiti agibumbunannag ken dagiti interesado iti teritoria.”

IRARANG-AY A SANGSANGKAMAYSA ITI AYAT

Kinuna ni Jesus: “Maammuanto ti isuamin a dakayo dagiti adalak, no addaankayo iti ayat iti maysa ken maysa.” (Juan 13:35) Iti Papua New Guinea, nagkaykaysa dagiti tattao gapu iti Nakristianuan nga ayat iti laksid ti nagduduma a lenguahe, puli, kultura, ken kasasaad ti panagbiag. No mapaliiw dagiti nasingpet panagpuspusona a tattao ti kasta a kita ti ayat, matignayda a mangibaga, “Ti Dios adda kadakayo.”

Kasta ti kinuna ni Mange Samgar, a makinkukua kadagiti bus ken taga-Banz a dati a pastor ti Lutheran a nadakamat nga immun-unan. Apay a naibagana dayta? Ti lokal a kongregasion inabanganda ti maysa kadagiti bus a kukua ni Mange tapno makatabunoda iti kombension distrito idiay Lae. “Gapu ta kayatna ti agusioso maipapan kadagiti Saksi, nakilugan met iti bus,” kinuna da Steve ken Kathryn Dawal, nga agpadpadaan iti pagkombensionan idi sumangpet ti bus. “Kasta unay ti siddaaw ni Mange iti kinaorganisado ken panagkaykaysa dagiti Saksi ni Jehova iti laksid ti nagduduma a puli ken tribuda. Idi agbiahen nga agawid ti bus a napno kadagiti Saksi, kombinsidon ni Mange a nasarakannan ti kinapudno. Idi agangay, nagbalin ni Mange ken ti anakna a lalaki kas panglakayen.”

Agkasapulan iti baro a pagnaedan ti agkabannuag ngem biuda a ni Kabsat Hoela Forova, maysa a regular pioneer a mangay-aywan iti biuda metten nga inana. Namindua nga intedna iti kabagianna ti inur-urnongna a kuarta tapno agpagatang iti tabla a pagaramid iti balay. Ngem saanen a nagparparang ti kabagianna. Idi naammuan ti kongregasion ti kasasaadna, imbangonanda iti balay iti las-ud laeng ti tallo nga aldaw. Agkarasangit ni Hoela bayat dayta a tallo nga aldaw gapu iti pannakalapunosna iti ayat dagiti kakabsat. Ti pannakaibangon ti balayna ket nakaipaay met iti nagsayaat a pammaneknek. Maysa a diakono iti simbaan ti nangyebkas: “Kasano koma a makaibangon iti balay iti las-ud ti tallo nga aldaw dagitoy a tattao a saan a nagur-or iti kuarta ken agpagnapagnada laeng a nakaawit iti bag dagiti libro!”

Insurat ni apostol Juan: “Babassit nga annak, agayattayo koma, saan nga iti sao wenno babaen iti dila, no di ket iti aramid ken kinapudno.” (1 Juan 3:18) Kas resulta ti kasta nga ayat a naipakita iti nagduduma a pamay-an, nagtultuloy a rimmang-ay ti trabaho iti Papua New Guinea. Kinapudnona, ti 3,672 nga agibumbunannag ket nakaikondukta iti 4,908 a panangyadal iti Biblia, ket adda 25,875 a timmabuno idi 2010 iti Memorial ti ipapatay ni Kristo​—maysa a dakkel a pammaneknek nga agtultuloy ti pamendision ni Jehova!​—1 Cor. 3:6.

Iti napalabas nga agarup 70 a tawen, adda sumagmamano a natutured a kakabsat a napan iti daytoy a nakaskasdaaw ken naidumduma a pagilian tapno ikasabada ti kinapudno a mangwayawaya kadagiti tattao. (Juan 8:32) Kadagiti simmaganad a dekada, adu pay a ganggannaet ken pumurok a Saksi ti timmulong iti panangasaba. Adu kadakuada ti naipasango kadagiti dadakkel a lapped: nasamek a kabakiran, aluguog a napno iti lamok a pagtataudan ti sakit a malaria, ken lasonglasong a kalsada wenno awan pay ketdi ti kalsada, kasta met ti kinapanglaw, kinaranggas gapu iti panagduduma iti puli, nasaknap nga espiritismo, ken no dadduma, naranggas nga ibubusor dagiti klero ti Kakristianuan ken dagiti pasurotda. Masapul pay a sanguen dagiti kakabsat ti karit gapu iti kinaawan adal dagiti tattao ken ti karit iti panangasaba gapu iti rinibu a nagduduma a tribu nga agus-usar iti nasurok a 800 a lenguahe! Ti di agimbubukodan a panangikasabada iti Pagarian ket inapresiar unay dagidiay simmaruno kadakuada a nangitultuloy iti inrugida a trabaho.

Agingga ita, adu kadagitoy a karit ti sangsanguen pay laeng dagiti adipen ni Jehova idiay Papua New Guinea. Ngem babaen iti tulong ti Dios, posible ti amin a bambanag. (Mar. 10:27) Gapuna, babaen ti naan-anay a panagtalek iti Dios, agtalek dagiti kakabsat iti daytoy a nagduduma ti kasasaadna a pagilian nga adu pay a nasin-aw ti panagpuspusoda ti mangaramid iti “panagbalbaliw nga agturong iti nasin-aw a pagsasao, tapno isuda amin umawagda iti nagan ni Jehova, tapno agserbida kenkuana iti abagan-abaga.”​—Sof. 3:9.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 88]

“Bobogi, kasanom a nasursuro amin dagitoy?”

[Blurb iti panid 100]

‘Immanamong a saan nga agpabayad iti panangipabuyana iti pelikulami’

[Blurb iti panid 104]

“No dimo kayat ti maawanan iti trabaho, tallikudam ta relihionmo”

[Blurb iti panid 124]

Nakonsiensiada idi nakitada ti linaon ti bagna

[Blurb iti panid 149]

“Napudawda, ngem saanda a mangidumduma”

[Kahon/Ladawan iti panid 80]

Maipapan iti Papua New Guinea

Pagilian

Ti Papua New Guinea, a nalawlawa bassit ngem iti California nga estado ti U.S.A., ket masarakan iti makindaya a kagudua ti isla a New Guinea. Masakupanna ti 151 a babbabassit nga isla. Ti kaaduan a makin-uneg a luglugar ket kabambantayan; napataraigidan ti kosta kadagiti nalasbang a kabakiran ken aluguog.

Umili

Kadagiti 6.7 a milion nga agindeg, 99 porsiento ti Papuan ken Melanesian. Dadduma ti Polynesian, Tsino, ken Europeo. Kaaduan nga umili ibilangda ti bagbagida kas Kristiano.

Lenguahe

Ti Papua New Guinea ti pagilian a kaaduan ti lenguahe nga agdagup iti 820. Sangapulo ket dua a porsiento dayta iti amin a lenguahe iti intero a lubong. Malaksid kadagiti katutubo a lenguahe, kaaduan nga umili ti agsasao iti Tok Pisin, Hiri Motu, wenno Ingles.

Pagsapulan

Gagangay laeng ti biag ti agarup 85 a porsiento kadagiti umili, kas iti panagmula iti nateng kadagiti babassit a purok. Agmulada iti kape ken tsa iti kabambantayan tapno pamastrekanda. Nakatulong met iti ekonomiada ti mineral, gas, ken lana, kasta met dagiti produkto ti panagbakir.

Taraon

Kamote, aba, kahoy, sago, ken saba ti kangrunaan a taraonda, a kanenda a naata wenno naluto. Manganda met iti nateng, tropikal a prutas, de lata a karne ken ikan. Manganda laeng iti karne ti baboy kadagiti espesial nga okasion.

Klima

Kanayon nga agtudo. Yantangay masarakan ti Papua New Guinea iti asideg ti equator, nadagaang ti klima iti kosta, ngem nalamiis iti kabambantayan.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 83, 84]

‘Naparmekko ti Kinamanagbabainko’

ODA SIONI

NAYANAK 1939

NABAUTISARAN 1956

ABABA A PAKASARITAANNA Kaunaan a payunir a lumugar iti Papua New Guinea. Agserserbi ita kas special pioneer iti Hohola Motu Congregation, Port Moresby.

◼ IDI nakita ni manangko da Tom ken Rowena Kitto a mangaskasaba iti purok ti Hanuabada, imbaonnak a tumabuno kadagiti gimongda tapno maammuak no ania dayta a “baro a relihion.” Aggigimongkami idi iti balay da Heni Heni Nioki, maysa a lumugar a mayad-adalan iti Biblia.

Agtawenak idi iti 13 ken managbabainak unay. Napanak iti balay da Heni Heni, a nagtataripnongan ti agarup 40 a pumurok, ket nagtugawak a nakapannimid ken di maun-uni iti likudan. Nagustuak ti nangngegko isu a kanayonen a nakigimongak. Di nagbayag, kiniddaw ni Heni Heni nga ipatarusko ti Ingles a sao ni Tom Kitto iti lenguahe a Motu, nga us-usaren ti kaaduan a timmabuno.

Sumagmamano a tawen kalpasanna, idi nagtrabahoak iti ospital iti lugarmi tapno agsanayak a doktor, siaasi a kinapatangnak ni John Cutforth, a kunkunana, “No agbalinka a doktor, matulongam dagiti tattao iti pisikal, ngem no agbalinka a naespirituan a ‘doktor,’ matulongam ida a manggun-od iti biag nga agnanayon.” Iti dayta a lawas, rinugiak ti agpayunir.

Idiay Wau ti damo a nakaibaonak kas payunir. Nabiit pay a sinarungkarak ti ili ket nakasarakak iti sumagmamano a tattao nga interesado iti kinapudno. Naminsan, inawisnak ni Jack Arifeae a mangasaba iti kapilia dagiti Luterano. Ti linteg ti Dios maipapan iti dara ti pinilik kas tema. Nagimdeng a naimbag ti 600 a miembro dayta a relihion, ta adu kadakuada ti mamati a no manganda iti dara ti tao, lumugan kadakuada ti espiritu dayta a tao. Nakapungtot ti padi ket imbagana iti gimong a saandak a patien. Ngem nagustuan ti adu kadakuada ti nangngegda ket rimmang-ayda iti naespirituan.

Agarup makatawen kalpasanna, naibaonak idiay Manu Manu nga agarup 50 a kilometro iti amianan a laud ti Port Moresby. Naam-ammok sadiay ni Tom Surau, maysa a kapitan ti purok, a nangawis kaniak a mangasaba iti purokna. Kalpasan ti tallo nga aldaw a panangyadalko kadagiti pumurok, binalsigda ti kayo a rebulto ni Birhen Maria sada imbelleng iti karayan.

Dagiti tattao nga agnanaed iti baba ti karayan inurnongda dagiti nayanud a paset ti rebulto sada impan iti padi a Katoliko iti purokda, nga impukpukkawda, “Pinapatayda ni Maria!” Sinalangaddak ti dua a padi ket maysa kadakuada ti nangdanog iti rupak. Uray la a nasugatak gapu iti suotna a singsing. Idi umaydak ikanawa dagiti pumurok, nagtartaray a pimmanaw ti dua a padi.

Napanak idiay Port Moresby tapno madait ti sugatko ken tapno agdarumak iti polisia. Namulta dagiti padi ken naikkatda iti saadda. Kabayatanna, nagsubliak iti purok ket nangipasdekak iti maysa a naiputputong a grupo. Babaen ti tulong ni Jehova, naparmekko ti kinamanagbabainko.

[Ladawan]

Naangay dagiti damo a gimong iti balay ni Heni Heni

[Kahon iti panid 86]

Ti Sistema a Wantok

Ti termino a wantok, a kayatna sawen, “one talk” iti lenguahe a Tok Pisin, ket mainaig iti nakasingsinged a singgalut dagiti agkakapuli nga agsasao iti maymaysa a lenguahe. Ramanen dayta a singgalut dagiti espesipiko nga obligasion ken pribilehio. Kas pagarigan, makalikaguman a kadakuada a suportaranda dagiti lallakay ken babbaket a wantok (dagiti kapadada iti lenguahe) wenno dagidiay awanan iti trabaho ken saan a makabael nga agtrabaho. Makatulong dayta iti pagilian nga awanan iti ahensia a tumultulong kadagiti nakurapay.

Adda met pagdaksan ti sistema a wantok. Kas pagarigan, no iyaplikar dagiti pumurok dagiti kinapudno a maad-adalda iti Biblia, ilaksid ida ti dadduma a kapamiliada. Kadagita a kasasaad, dagiti kabbaro iti kinapudno masapul nga agtaklinda ken Jehova no maawananda iti trabaho wenno no agkasapulanda iti material a tulong gapu iti sabali a makagapu. (Sal. 27:10; Mat. 6:33) “Gapu iti sistema a wantok, marigatan met dagiti kakabsat a mangliklik iti di umiso a pannakilangen kadagiti saan a Saksi a kabagianda, a pakairamanan dagiti nailaksid,” kinuna ni Kegawale Biyama, a kameng ti Branch Committee. “No panawen ti eleksion, dagiti kandidato pilitenda dagiti kabagianda a Saksi a mangikompromiso iti Nakristianuan a neutralidadda.” Siempre, saanda a makikompromiso.

[Kahon/Ladawan iti panid 91]

Nagutugotna ti Puso ti Adu a Tattao

Bayat ti panagmisionerona iti Papua New Guinea, nagutugot ni John Cutforth ti puso ti adu a tattao. Maipapan kenkuana, kastoy ti nakuna dagiti padana a misionero ken ti dadduma a nakaduana iti ministerio.​—Prov. 27:2.

Erna Andersson: “Kinuna ni John kadakami: ‘Ti pudno a misionero ammona ti makibagay iti amin a kita ti tattao. No pungdol ti itedda a pagtugawam, agtugawka iti dayta; dayta ti kasayaatan a maitedda. No nakersang a kama ti itukonda, maturogka iti dayta; ebkas dayta ti kinaimbagda. No karkarna a taraon ti idasarda, kanem dayta; naisagana dayta buyogen ti ayat.’ Naisangsangayan ti ulidan ni John kas managsakripisio a misionero.”

Awak Duvun: “Bayat ti panangituray ti Britania, naan-anay nga insuro ni John kadagiti tattao nga awan koma ti panangidumduma iti nagbaetan dagiti nangisit ken puraw! Masansan nga ibagana nga ‘Awan nagdumaan ti nangisit ken napudaw!’ Ipatpategna ti isuamin.”

Peter Linke: “Maysa a malem, nataputapok ken nabambannog a simmangpet ni John iti pagnanaedanmi iti Goroka kalpasan ti nagmalmalem a panagdaliasatna. Kaskasdi, idi nakapangrabiin, kinunana, ‘Awan pay nagapuanak para iti asinoman ita nga aldaw,’ ket napan bimmisita iti maysa a pamilia iti purok tapno paregtaenna ida, nupay sumipnget idin. Kanayon a maseknan iti sabsabali. Ipatpategmi ni John.”

Jim Dobbins: “Insuro kadakami ni John ti simple a panagbiag ken simple a panangisuro, nga agusar kadagiti ilustrasion a maawatan dagiti tattao, kas iti inaramid ni Jesus. Nakatulong dayta kadakami a makikomunikar kadagidiay saan a makabasa ken makapagsurat.”

[Kahon/Ladawan iti panid 101]

‘Ditay Koma Pulos Sumuko’

KALIP KANAI

NAYANAK 1922

NABAUTISARAN 1962

ABABA A PAKASARITAANNA Maysa kadagiti lumugar idiay Madang nga immuna a nangawat iti kinapudno. Kas insalaysay ti anakna a ni Ulpep Kalip.

◼ NAPAKUMBABA ken nauneg ti panagpampanunot ni tatangko. No adda parikut, dumngeg a naimbag ken agusig sakbay nga agsao.

Idi agtawenak iti 15, nayospitalak idiay Madang ta sinikbab ti pating ti maysa a gurongko. Idi binisitanak ni tatangko iti ospital, nagam-ammoda ken John Davison. “Inton baro a lubong,” kinuna ni John, “suktanto ni Jehova ti gurong ti anakmo.” Naguyugoy ti interes ni Tatang, isu a sipapasnek a nagadal iti Biblia. Di nagbayag, naaddaan ni Tatang iti nabileg a pammati.

Gapu ta naglusulos ni Tatang ken dagiti kabagianna iti relihionda a Katoliko, adda nangsugsog kadagiti polis a papanawendakami iti balbalaymi. Awan pay makatawenna dagiti 12 a balbalaymi, a napalawlawan kadagiti nalasbang a hardin ti sabsabong. Nangipuruak dagiti polis kadagiti aluten kadagiti pan-aw nga atepmi ket simged dagita. Pinadasmi a salbaren dagiti aruatenmi, ngem nasken a rummuarkamin gapu iti gumilgil-ayab nga apuy ken napuskol nga asuk. Nagsangsangitkami lattan bayat a dimmapo dagiti balaymi.

Malmaldaangkami a nagturong idiay Bagildig a kabangibang a purok. Sadiay a pinalubosannakami ti kapitan ti purok nga agnaed iti maysa a bassit a kalapaw. Dita nga inggunamgunam ni Tatang: ‘Yantangay naidadanes idi ni Jesus, namnamaentayo a maidadanestayo met. Nupay kasta, ditay koma pulos sumuko!’

[Kahon/Ladawan iti panid 107, 108]

Agyamyaman ta “Sabali” nga Eskuelaan ti Nastrekna

MICHAEL SAUNGA

NAYANAK 1936

NABAUTISARAN 1962

ABABA A PAKASARITAANNA Nagbalin nga special pioneer idi Setiembre 1964 ket isu ti kabayagan nga special pioneer iti Papua New Guinea.

◼ IDI 1959, immakarak idiay Rabaul tapno ituloyko ti panageskuelak. Idi nadamagko nga adda eskuelaan dagiti Saksi ni Jehova, napanak iti balay ti “mannursuro” a ni Lance Gosson, nga impagarupko a makastrekakon iti bokasional nga eskuelaan. Inawisnak ni Lance a makiraman iti panagadal iti Biblia a maang-angay iti kada Mierkoles. Inawatko ti awis nupay sabali ti ninamnamak. Inapresiarko unay ti naadalko, nangruna idi naammuak a ti nagan ti Dios ket Jehova ken addanto “baro a langlangit ken baro a daga.” (2 Ped. 3:13) Nabautisaranak idi agsapa ti Hulio 7, 1962, a kasta unay ti yamanko ta “sabali” ti nastrekko nga eskuelaan.

Iti dayta met la nga aldaw, tinabunuak ti miting para kadagiti interesado nga agpayunir. Ti manangaywan iti distrito a ni John Cutforth ti nangmiting kadakami. Impaganetgetna a nakapurpurawen ti kataltalonan agpaay iti panagani ket kasapulan ti ad-adu a trabahador. (Mat. 9:37) Idi a kabaelakon, dagus a nagpasalistaak kas vacation pioneer, nga awag idi kadagiti auxiliary pioneer. Idi Mayo 1964, rinugiak ti agserbi kas regular pioneer, ken iti Setiembre, nangrugiak nga agserbi kas special pioneer.

Adda malagipko a kapadasak idi nangasabaak iti asideg ti Rabaul. Maysa a lalaki a Tolai ti nangkiddaw nga iggamanna ti Bibliak ta adda teksto a kayatna a basaen. Idi nayawatkon, pinigispigisna ti Bibliak sana imbarsak. Imbes a makaungetak, inreportko iti hepe dagiti polis ti napasamak, ket dagus a nangibaon ti polis a mangaresto iti lalaki. Kinuna ti hepe iti lalaki: “Dakeska a tao. Sinalungasingmo ti linteg ti Dios ken ti linteg ti gobierno. Masapul a gumatangka iti baro a Biblia ket itedmo kenkuana inton bigat. Ibaluddaka no dimo aramiden dayta.” Kalpasanna, imbaga ti hepe nga agsubliak iti estasion ti pulis iti alas dies iti kabigatanna tapno alaek ti igatangko iti baro a Biblia. Idi nagsubliak, addan ti kuarta. Sipud idin, adun nga umili a Tolai ti immawat iti kinapudno.

Iti sabali pay a gundaway, kaduak ti maysa a grupo dagiti Saksi nga agiwarwaras iti Kingdom News iti laud ti Wewak ket addaak iti likudanda. Nupay kasta, naammuan ti maysa a lider ti purok ti ar-aramiden dagiti kakabsat ket kinolektana dagiti naiwarasen a kopia. Nalabit ammona a sumarunoak, ta nakabannikes a mangur-uray kaniak iti tengnga ti kalsada nga iggemna dagiti Kingdom News. Sinaludsodko no ania ti problema. Inyawatna kaniak dagiti Kingdom News ket kinunana, “Teritoriak daytoy, ket diak kayat nga agiwaraskayo kadagitoy.”

Innalak dagita kenkuana. Kabayatanna, immaribungbong dagiti pumurok. Insaludsodko kadakuada, “No agmulakayo iti hardinyo wenno mapankayo agkalap, masapul kadi a mangalakayo pay iti permiso?”

“Saan!” kinuna ti maysa a babai.

Kalpasanna, insaludsodko kadagiti pumurok, “Kayatyo kadi a basaen daytoy?”

“Wen,” kinunada. Isu nga awan nakalapped iti panangibunongko manen kadagiti kopia ti Kingdom News. Ngem idi agangay, masapul nga ikalintegak ti bagik iti sango dagiti nagtataripnong a 20 a lider ti purok. Makaparagsak ta dua laeng kadakuada ti saan a pabor iti panangasabami.

[Kahon/Ladawan iti panid 112]

‘Kinnanda Kadin ta Pusom?’

AIOKOWAN

NAYANAK 1940

NABAUTISARAN 1975

ABABA A PAKASARITAANNA Maysa kadagiti taga-Enga nga immuna a nakaammo iti kinapudno.

◼ IDI simmangpet da Tom ken Rowena Kitto iti Wabag, Enga Province, nangisaknap dagiti misionero ti dadduma a relihion iti palso nga estoria maipapan kadakuada. Kas pagarigan, imbagada a kalkalien da Tom ken Rowena dagiti natay sada kanen. Napabutnganak kadagidiay nga estoria.

Maysa nga aldaw, sinaludsod ni Tom ken tatangko no adda am-ammona nga agtutubo a babai a mabalin a tumulong ken baketna iti panagtagibalay. Intudonak ni Tatang. Mabutengak, ngem pinilitnak ni Tatang nga awatek ti trabaho.

Idi agangay, sinaludsod da Tom ken Rowena kaniak, “Iti panagkunam, ania ti mapasamak no matay ti tao?”

“Dagiti naimbag a tattao mapanda idiay langit,” insungbatko.

“Nabasam kadi dayta iti Biblia?” sinaludsodda.

“Diak nageskuela, isu a diak ammo ti agbasa,” kinunak.

Sinuruandak nga agbasa, ket in-inut a naawatak ti kinapudno a linaon ti Biblia. Idi saanakon a makimismisa iti Katoliko, sinaludsod ti maysa kadagiti lider ti simbaan: “Apay a dika metten makimismisa? Kinnan kadin dagidiay puraw nga agassawa dayta pusom?”

“Wen,” insungbatko, “naaladan ti pusok gapu ta isursuroda kaniak ti kinapudno.”

[Kahon/Ladawan iti panid 117]

“Kukuam Laeng, Basta Ikkannakto iti Manok”

AWAIWA SARE

NAYANAK 1950

NABAUTISARAN 1993

ABABA A PAKASARITAANNA Naammuanna ti kinapudno idi adda iti naiputputong a lugar. Agserserbi itan kas ministerial nga adipen iti Mundip Congregation.

◼ IDI a nagdagusak iti balay ti maysa a gayyemko, nakitak ti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Agnanayon. Binasak ti sumagmamano a kapitulo dayta ket sinaludsodko no mabalinko a dawaten. “Kukuam laeng, basta ikkannakto iti manok,” insungbatna.

Sinukatak ngarud iti manok, ket inyawidko ti libro ket binasak a naimbag dayta. Di nagbayag, iranranudkon dagiti nakaskasdaaw a bambanag a naammuak, nupay namindua a pinaayabandak dagiti lider ti simbaan ta paspasardengendak a mangasaba!

Di nagbayag, nagsuratak iti sanga nga opisina tapno ammuek no kasano a makasaritak dagiti Saksi ni Jehova iti lugarmi. Inyurnosda nga agkitakami ken ni Alfredo de Guzman, a nangawis kaniak a tumabuno iti kombension distrito idiay Madang.

Simmangpetak iti kombension a sikakawes iti pang-away ken nagatiddog ti nangisit a barbasko. Ngem siaasi ken siraraem a trinatodak ti isuamin. Uray la a nakasangitak kabayatan ti programa, gapu ta natignay ti pusok iti nangngegak. Idi timmabunoak iti maikadua nga aldaw ti kombension, nakaibarbasakon.

Kalpasan ti kombension, immay ni Alfredo iti purokmi​—a dua nga oras a biahe babaen iti trak ken lima nga oras a pagpagnaen manipud Madang. Nagadu ti saludsod ti pamiliak ken dagiti gagayyemko, ket inusarna ti Biblia a nangsungbat iti tunggal saludsod.

Adda itan 23 nga agibumbunannag iti Mundip Congregation ket nasuroken nga 60 ti makigimgimong.

[Kahon/Ladawan iti panid 125, 126]

“Ala, Agsaoka!”

MAKUI MAREG

NAYANAK 1954

NABAUTISARAN 1986

ABABA A PAKASARITAANNA Adu a tawen nga agsolsolo a payunir iti maysa nga isla nga awan a pulos ti sabali a Saksi.

◼ IDI 1980, inawatko ti polieto nga impaima ti maysa a payunir iti Madang ket inyawidko dayta idiay Bagabag Island, nga innem nga oras a biahe babaen ti barangay. Nagustuak ti nabasak ket nagsuratak iti sanga nga opisina tapno agkiddawak iti ad-adu pay nga impormasion. Di nagbayag, nakaawatak iti surat manipud ken Badam Duvun, maysa a payunir iti Madang, a mangaw-awis kaniak a tumabuno iti kombension distrito. Dua a lawas a bimmisitaak kenkuana ket rinugiak ti agadal iti Biblia. Tinabunuak met ti amin a gimong iti Kingdom Hall sadiay. Idi nagawidak, intultuloyko ti nagadal babaen ti surat.

Idi agangay, 12 a pamilia ti rinugiak nga iyadalan iti Biblia idiay Bagabag Island. Regular a naggigimongkami iti balay ti ulitegko, a tinuladmi ti grupo a panagadal a nakitak idiay Madang. Gapu iti dayta, nakapungtot ni tatangko a maysa a nalatak a kameng ti Lutheran Church. “Ni Yahweh ti am-ammok, saan a ni Jehova,” imbugkawna. Inukagko ti Bibliak a Tok Pisin ket impakitak kenkuana ti footnote ti Exodo 3:15, a nakailawlawagan ti nagan ti Dios. Saan a nakauni ni tatangko.

Namitlo nga inayabannak a sumango kadagiti lider ti simbaan tapno ikalintegak ti pammatik. Naaramid ti maysa kadagita iti kadakkelan a kapilia iti isla. Nasurok a sangagasut a tattao ti immay. Makapadanag ti kasasaad. “Ala, agsaoka!” imbugtak ti tserman. “Kayatko laeng a tungpalen ti kuna ti Mateo 6:33 a panangyun-una iti Pagarian ti Dios,” insungbatko, a kasta unay ti panangpetpetko iti Bibliak. Nakapungtot ni Tatang. “Isursuronakami kadi?” imbugkawna. Timmakder ti maysa nga ulitegko tapno kabilennak koma, ngem inkanawanak ti maysa pay a kabagianmi. Nagbalin a nariribuk ti taripnong. Kamaudiananna, pinagawiddakon.

Ngem adu pay a parikut ti naipasango kaniak. Nakalkaldaang ta natay ti masakit a maladaga ti maysa kadagiti ina a tumabtabuno kadagiti gimongmi. Pinabasoldak ti dadduma kadagiti pumurok a kunkunada a natay ti ubing gapu kano iti baro a relihion nga isursurok iti ina ti maladaga. Linayatandak ni Tatang iti malo a landok ket pinapanawnak iti balaymi. Nagkamangak idiay Madang a kaduak ti ikitko a ni Lamit Mareg, a nangawat met iti kinapudno. Di nagbayag, nabautisarankami.

Idi agangay, nagsakit iti nakaro ni tatangko. Inyawidko iti balayko ditoy Madang ket inaywanak agingga iti ipapatayna. Bayat daydi a panangaywanko kenkuana, saannan a binusor ti relihionko. Sakbay a natay, indagadagna nga agsubliak idiay Bagabag Island tapno mangasabaak kadagiti agindeg sadiay. Kasta ti inaramidko idi 1987. Siaasi nga impatakderandak dagiti kabagiak iti bassit a balayko, ket iti 14 a tawen, agmaymaysaak a Saksi sadiay. Iti 12 kadagita a tawen, nagserbiak kas regular pioneer.

Kalpasanna, nagawidak ditoy Madang tapno agpayunir a kadua ni ikitko a Lamit. Idi 2009, innem nga indibidual manipud Bagabag Island ti immay ditoy Madang tapno tumabunoda iti Memorial ti ipapatay ni Kristo. Diak pulos nakiasawa, ket maragsakanak ta nausarko dayta a kasasaad tapno ad-adda a makapagserbiak ken Jehova.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 141, 142]

Inamponnak ni Jehova

DORAH NINGI

NAYANAK 1977

NABAUTISARAN 1998

ABABA A PAKASARITAANNA Idi ubing pay, naammuanna ti kinapudno ket dayta ti makagapu nga inlaksid ti pamiliana. Idi agangay, nagpayunir ket agserserbi itan iti sanga nga opisina.

◼ IDI agtawenak iti 17, nakasarakak iti libro a napauluan iti Mabalinyo ti Agbiag nga Agnanayon iti Paraiso a Daga. Di nagbayag, nabigbigko a naisangsangayan unay ti linaon dayta. Ammok a naggapu kadagiti Saksi ni Jehova dayta a libro gapu ta idi agtawenak iti uppat, dua a Saksi ti nangestoria kaniak maipapan iti Paraiso a daga nga ikarkari ti Dios.

Di nagbayag kalpasan a nasarakak ti libro nga Agbiag nga Agnanayon, kinuna dagiti nangampon kaniak a yantangay liman ti annakda, masapul nga agsubliakon iti pamiliak idiay Wewak, maysa nga ili iti igid ti baybay. Idi simmangpetak sadiay, nakipagnaedak iti kabsat ni tatangko.

Gapu ta magagaranak a makipagkita kadagiti Saksi, sinapulko ti Kingdom Hall ket nakasangpetak sadiay idi dakdakamatenen ti tserman ti pangserra a kanta. Nupay kasta, maysa a misionero nga agnagan Pam manipud Estados Unidos ti nangyurnos nga iyadalannak iti Biblia. Maragragsakanak unay iti maad-adalko. Ngem kalpasan laeng ti namitlo a panagadalmi, pinagungtannak metten ti ulitegko.

Naminsan, idi asidegakon iti balay ti ulitegko kalpasan ti pannakigimongko iti Domingo, adda agas-asuk iti paraangan. Pupuoranna gayam ti amin nga alikamenko, agraman dagiti publikasion nga us-usarek iti panagadal iti Biblia. Idi nakitanak, binugkawannak, “No kayatmo ti sumurot iti panagdayaw dagita a tattao, inka agpaaywan kadakuada.” Gapu ta pinagtalawnak ti ulitegko, napilitanak a napan iti pagtaengan dagiti mismo a nagannakko, nga agnanaed iti maysa a purok nga agarup dua nga oras a biahe manipud Wewak.

Idi umasidegak ken tatangko, imbagana kadagiti addingko: “Siasino ngata daytoy a babai? Ditay am-ammo. Impadawattayon idi agtawen pay la iti tallo.” Naawatak a saanna a kayat a makipagnaedak kadakuada. Gapuna, nagnaedak iti sadinoman a mabalinko a pagdagusan.

Agarup dua a tawen kalpasanna, dua a kakabsat a lallaki nga special pioneer ti naam-ammok iti purok dagiti nagannakko. Imbagak kadakuada, “Pangngaasiyo ta ibagayo ken Pam a diak nalipatan dagiti insurona kaniak, ngem diak ammo ti pangbirokak kenkuana.” Ngem di nagbayag kalpasanna, nagkitakami manen ken Pam idiay Wewak ket intuloymi ti nagadal. Kabayatan dayta, nagnaedak iti tallo a nagduduma a pamilia, ngem pinagtalawdak met laeng gapu iti pannakitimpuyogko kadagiti Saksi. Siaasi nga inyurnos ni Pam ti pannakipagnaedko iti maysa a pamilia dagiti Saksi idiay Wewak. Nabautisaranak idi 1998 ket nagserbiak kas regular pioneer idi Setiembre 1999. Naawisak nga agserbi iti Bethel idi 2000 ket naaddaanak iti pribilehio a makipagtrabaho iti grupo nga agipatpatarus iti Tok Pisin.

Nupay inlaksiddak ti bukodko a pamilia, a nakasaktan unay ti riknak, naparaburanak met iti naespirituan a pamilia a mangipatpateg kaniak. Ti Salmo 27:10 ti maysa kadagiti paboritok a teksto, nga agkuna: “No kas pagarigan ti bukodko nga ama ken ti bukodko nga ina pinanawandak, ni met laeng Jehova pidutennakto.”

[Ladawan]

Literatura iti lenguahe a Tok Pisin

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 147, 148]

“Ni Jehova ti Katan-okan a Mannursurotayo”

JOHN TAVOISA

NAYANAK 1964

NABAUTISARAN 1979

ABABA A PAKASARITAANNA Siraranggas nga indadanes dagiti mannursuro ken kaeskuelaanna isu a napilitan nga agsardeng nga ageskuela kalpasan ti dua la a tawen. Agserserbi itan kas manangaywan iti sirkito.

◼ NAIPASNGAYAK idiay purok ti Govigovi iti Milne Bay Province. Nakipagadal iti Biblia ni tatangko idi agtawenak iti pito, ket insurona kaniak dagiti naadalna.

Ages-eskuelaak idin. Idi naammuan ti dua nga Anglicano a mannursurok a makitimtimpuyogak kadagiti Saksi, rugiandak metten nga idadanes. Kasta met laeng ti panangtrato kaniak dagiti kaeskuelaak nga uray la a binasbasnotandak. Gapuna, napilitanak a sumardeng nga ageskuela kalpasan ti dua la a tawen.

Makatawen kalpasanna, nakitak ti maysa kadagiti mannursurok iti tiendaan. “Nasariritka nga ubing ket agballigika koma no ageskuelaka,” kinunana. “Ngem gapu iti relihionmo, adipenendakanto dagiti kaeskuelaam.” Idi imbagak ken tatangko ti kinuna ti mannursurok, napabilegak iti insungbatna. “No dinaka kayat nga isuro ti lubong,” kinunana, “ni Jehova ti mangisuro kenka.”

Ni Tatang ken ti maysa a kabsat nga special pioneer ti nangtulong kaniak a manggun-od iti kasayaatan nga edukasion​—ti pannakaammo a mangiturong iti biag nga agnanayon. (Juan 17:3) Dawawa ti talaga a lenguahek, ngem inyadalandak iti Biblia iti lenguahe a Hiri Motu, a dayta ti nagbalin a maikadua a lenguahek, ken iti Tok Pisin, a nagbalin a maikatlo a lenguahek. Nabautisaranak idi agtawenak iti 15. Dua a tawen laeng kalpasanna, nagpayunirakon.

Idi 1998, naawisak nga ageskuela iti Ministerial Training School. Diak unay idi ammo ti agsao iti Ingles. Isu a tapno makapagsaganaak nga ageskuela, inyurnos ti sanga nga opisina a maitimpuyogak iti kongregasion nga agus-usar iti Ingles idiay Port Moresby. Nagbalin ngarud a maikapat a lenguahek ti Ingles.

Idi nagraduarak, naidestinoak iti Alotau Congregation idiay Milne Bay Province. Innem a bulan kalpasanna, kasta unay ti pannakasorpresa ken ragsakko idi madutokanak kas maysa a manangaywan iti sirkito. Karaman kadagiti immuna a sirkitok ti New Britain, New Ireland, Manus Island, ken dadduma pay a kabangibang nga isla. Idi 2006, inkallaysak ti patpatgek a ni Judy, ket kalpasan ti makatawen a panagserbimi kas special pioneer, nagserbikami manen kas manangaywan iti sirkito.

No agbisitaak kadagiti kongregasion, masansan nga ibagak kadagiti agtutubo: “Ni Jehova ti katan-okan a Mannursurotayo. Isu nga agpaisurokayo kenkuana, ta isu ti makatulong kadakayo a maaddaan iti pudpudno a naballigi a biag.” Talaga a nakapatpateg dayta a leksion a nasursurok iti biag.

[Ladawan]

Kaduak ni Judy a baketko

[Tsart/Dagiti Ladawan iti panid 156, 157]

DAGITI PASAMAK ITI PANAGLABAS DAGITI TAWEN Papua New Guinea

1930

1935 Nangasaba idiay Port Moresby dagiti payunir a naglayag babaen ti barangay a Lightbearer a kukua ti Sosiedad.

1940

1950

1951 Simmangpet da Tom ken Rowena Kitto iti Port Moresby.

1956 Immakar dagiti payunir idiay New Ireland ken New Britain.

1957 Nagaramid ni John Cutforth kadagiti nailadawan a sermon.

1960

1960 Nairehistro ti International Bible Students Association.

1962 Immakar da Tom ken Rowena Kitto iti kabambantayan ti New Guinea.

1965 Naibangon ti sanga nga opisina idiay Koki, Port Moresby.

1969 Naangay ti “Peace on Earth” nga International Assembly idiay Haima, Papua.

1970

1975 Nagtipon ti Papua ken New Guinea ket nabukel ti Papua New Guinea.

1977-1979 Dinadael dagiti naranggas a managderraaw dagiti Kingdom Hall iti Milne Bay Province.

1980

1987 Naidedikar ti baro a sanga nga opisina.

1989 Bimtak ti guerra sibil iti Bougainville Island.

1990

1991 Naipablaak ti Pagwanawanan iti lenguahe a Tok Pisin ken Hiri Motu a kagiddan ti Ingles nga edision.

1994 Panangrugi ti Hospital Liaison Committee.

1994 Bimtak ti bulkan a nangdadael iti Rabaul, New Britain.

1999 Nabuangay ti Kingdom Hall Construction Desk iti sanga nga opisina.

2000

2002 Naibangon ti Assembly Hall idiay Gerehu, Port Moresby.

2010

2010 Naidedikar ti kaibangbangon nga ekstension ti sanga nga opisina.

2020

[Graph/Ladawan iti panid 118]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Dagup Dagiti Agibumbunannag

Dagup Dagiti Payunir

3,500

2,500

1,500

500

1955 1965 1975 1985 1995 2005

[Dagiti Mapa iti panid 81]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

PAPUA NEW GUINEA

PORT MORESBY

Wewak

Sepik River

Kambot

Dimiri

Biwat

Yuat River

Wabag

Mount Hagen

Banz

Wahgi Valley

NEW GUINEA HIGHLANDS

Lake Murray

Fly River

Basken

Talidig

Bagildig

Madang

Goroka

Kainantu

Lae

Bulolo

Wau

Kerema

Savaiviri

Gulf of Papua

Popondetta

Kokoda Trail

Hula

Agi

Govigovi

Alotau

CORAL SEA

Manus Island

Bismarck Archipelago

BISMARCK SEA

Bagabag Island

New Britain

Rabaul

Kokopo

Kurmalak Island

New Ireland

Kavieng

SOLOMON SEA

Goodenough Island

Buka Island

Bougainville Island

Nukumanu Atoll

Equator

Haima

Six Mile

Hanuabada

Port Moresby Harbour

Koki Market

Sogeri Plateau

Ioadabu

[Ladawan iti panid 74]

[Ladawan iti panid 77]

Ti “Lightbearer”

[Ladawan iti panid 78]

Dagiti damo nga agibumbunannag, agpakannawan: Bobogi Naiori, Heni Heni Nioki, Raho Rakatani, ken Oda Sioni

[Ladawan iti panid 79]

Ti purok ti Hanuabada a makita iti likudanna ti Port Moresby

[Ladawan iti panid 82]

Da Shirley ken Don Fielder sakbay unay ti isasangpetda

[Ladawan iti panid 85]

Ti damo a Kingdom Hall iti PNG, idiay Haima, Port Moresby

[Ladawan iti panid 87]

Ni John Cutforth

[Ladawan iti panid 89]

Ti nakopia a nailadawan a sermon

[Dagiti Ladawan iti panid 90]

Kannawan: Ni John Cutforth a mangisursuro babaen kadagiti ladawan; baba: kabsat a nakaawit iti pisara dagiti ladawan a mausar iti panangasaba kadagiti purok iti bakir

[Ladawan iti panid 92]

Da Alf Green, David Walker, ken Jim Smith

[Dagiti Ladawan iti panid 93]

Kannigid: Da Shirley, Debbie, ken Don Fielder; kannawan: ni Don ken ti takulina

[Ladawan iti panid 96]

Da Jim Smith ken Glenn Finlay

[Ladawan iti panid 97]

Ni Stephen Blundy a bumalballasiw iti Kerema Bay

[Ladawan iti panid 99]

Da Rosina ken ni Ken Frame

[Ladawan iti panid 102]

Da Matthew ken Doris Pope

[Dagiti Ladawan iti panid 103]

Ti balay da Magdalen ken John Endor a nausar kas ti kaunaan a paggigimongan idiay Lae

[Ladawan iti panid 109]

Kabambantayan

[Ladawan iti panid 110]

Da Tom ken Rowena Kitto iti sango ti bassit a tersena ken balayda idiay Wabag

[Ladawan iti panid 113]

Da Erna ken Berndt Andersson

[Ladawan iti panid 114]

Da Kerry Kay-Smith ken Jim Wright

[Ladawan iti panid 115]

Ni Mike Fisher iti Sepik River

[Ladawan iti panid 123]

Dagiti bumusbusor pinuoranda ti Kingdom Hall idiay Agi ngem naibangon manen ken napalawa

[Ladawan iti panid 127]

Da Elsie ken Bill Thew

[Ladawan iti panid 128]

Maysa a “puapua” a nakaukrad dagiti layagna

[Ladawan iti panid 128]

Ti barangay a “Pioneer” nga inaramid ni Berndt Andersson

[Dagiti Ladawan iti panid 131]

Panaglayag iti Sepik River

[Dagiti Ladawan iti panid 132, 133]

Kannigid: Ti manangaywan iti sirkito a ni Warren Reynolds ken ni Leann a baketna, idi binisitada ti purok ti Biwat; ngato: palawag publiko bayat ti ibibisitana iti purok ti Dimiri

[Ladawan iti panid 135]

Ni Soare Maiga

[Ladawan iti panid 135]

Ni Kora Leke

[Ladawan iti panid 136]

Ni Save Nanpen

[Ladawan iti panid 139]

Da Geordie ken Joanne Ryle

[Ladawan iti panid 145]

Naikkat iti eskuelaan ti dadduma kadagitoy nga ubbing gapu iti dida panagsaludo iti bandera

[Dagiti Ladawan iti panid 152, 153]

Kannigid: Ti Rabaul ken ti bulkan a Tavurvur a makita iti adayo; baba: ti Kingdom Hall idiay Rabaul a nadadael idi 1994

[Ladawan iti panid 155]

Grupo dagiti agipatpatarus, 2010

[Dagiti Ladawan iti panid 161]

Sanga nga Opisina iti Papua New Guinea

Branch Committee: Dan Burks, Timo Rajalehto, Kegawale Biyama, Craig Speegle