Ti Makaay-ayo a Maris ti Koryo Celadon

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY KOREA

IDI 1995, adda gameng a natakuatan idiay Truman Library sadi Missouri, E.U.A. Ania dayta? Maysa a bassit a seramika a botelia ti danum nga adda sabong a diseniona ken natayengteng ti kinasilengna. Nupay siam a pulgada laeng ti katayagna, naikeddeng a $3,000,000 ti gatad ti botelia. Maysa dayta a pagarigan ti damili dagiti Koreano a pagaammo kas Koryo celadon, ket insagut dayta ti gobierno ti Korea iti dati a presidente ti E.U. a ni Harry Truman idi 1946.

Apay a nagngina ti Koryo celadon? Ket ania ti nakaigidiatanna iti dadduma a seramika?

Nagpaiduma a Pamay-an

Tukoyen ti nagan a “Koryo celadon” ti nagpaiduma a kita ti seramika a damo a naaramid kabayatan ti paset ti pakasaritaan ti Korea a pagaammo kas ti panawen ti Koryo (918-1392 K.P.).a Ti Koreano a sao para iti celadon ket ch’ongja, kayatna a sawen asul ti kolorna a porselana. Dagiti Tsino idi a panawen pinadayawanda ti celadon, babaen ti panagusarda iti sasao a kas ti “kasayaatan iti baba ti init.” Espesial unay ti Koryo celadon gapu iti natayengteng, asul-berde a kinasilengna.

Gapu iti panagtipon dagiti kolor ti damili ken pagpasileng, napataud ti makaallukoy a maris a jaspe-berde. Naaramid daytoy babaen ti namindua a panangyurno iti tunggal pedaso. Ilawlawag ti historiador iti arte dagiti Koreano a ni Yang-Mo Chung nga iti daytoy a proseso, naaramid ti basehas manipud iti damili nga addaan landok. Nayurno nga umuna dayta iti 700 agingga iti 800 a degree Celsius. Sumaganad, napasileng ti rabawna iti calcium carbonate ken 1 agingga iti 3 a porsiento a landok. Kalpasanna, nayurno manen ti basehas​—iti temperatura itan a 1,250 agingga iti 1,300 a degree Celsius ken iti nakubong nga atmospera.b

No sukimatentayo a naimbag ti Koryo celadon, makitatayo dagiti elegante a linia ken sukogna a kasla natural ti panagbagayda. Makita kadagiti klasikal a celadon a botelia, kapetera, pinggan, ken burnay dagiti agpapada nga artistiko a linia ken sukog a kas makita kadagiti tradisional a kawes ken uray salsala dagiti Koreano. Ti nadumaduma a tema iti nakaparsuaan ket makita met kadagiti artistiko a disenio dagiti basehas. Pinagbalin dagiti dumadamili ti nadumaduma a disenio a nakitada iti kabambantayan, kaykayo, ikan, tumatayab, insekto, ken tattao kas nakaskasdaaw a buya ti daga iti rabaw ti celadon. Makita pay laeng ti dadduma a geometriko a padron nga inusarda kadagiti agdama a disenio dagiti damili.

Kitaentayo itan dagiti kolor a nausar kadagiti padron ti celadon. Nangisit ken puraw ti naikalupkop a naimbag iti kaaduan a padron. Idi damo, tinulad dagiti dumadamili ti Koryo ti pamay-an dagiti Tsino. Ngem di nagbayag, impakitada ti kinamanagpartuatda iti bukodda nga estilo. Ti kasayaatan a pagarigan ket ti pamay-an ti panangkalupkop a maawagan sanggam. Iti daytoy a proseso, mayukit ti matarigagayan a disenio iti rabaw ti di pay nalpas a basehas, sa maselselan iti puraw wenno nalabaga a damili dagiti nayukit a linia. Kalpasanna, mayurno dayta. Kabayatan daytoy a pamay-an, agbalin no kuan a nakapudpudaw ti puraw a damili, ngem ngumisit ti nalabaga a damili.

No kitaentayo a naimbag ti celadon, makitatayo dagiti nagbabassit a rikki iti rabawna. Depekto kadi daytoy? Apay a karkarna a nagparang daytoy? No nalablabor unay ti naikalupkop a disenio, naingpis laeng ti maikabil a pagpasileng tapno nalawag a makita ti disenio. Agsipud ta nakaing-ingpis ken nalaka nga agrikki, nalaka a tumaud dagiti babassit a rikki iti intero a rabaw ti celadon​—maysa a dakes nga epekto ti matarigagayan a nasaragasag a panagpasileng. Isu a dagiti rikki ket maibilang a natural a paset ti Koryo celadon ken saan a depekto. Kinapudnona, igagara ti dadduma a dumadamili ita a panawen ti agaramat kadagiti agrikki a pagpasileng.

Dagiti Panagregget a Mangaramid Manen Kadagiti Koryo Celadon

Kalpasan a rinaut dagiti Mongol ti Korea idi rugrugi ti maika-13 a siglo, kellaat a kimmapuy ti industria ti Koryo celadon. Kamaudiananna, insardeng dagiti dumadamili ti agaramid kadagiti nagpipintas a basehas, ket saanen a naammuan dagiti pamay-an ti panagaramidda. Ita, gapu iti kinangina ti Koryo celadon ken manmano dagiti nabati a kasta, panggep dagiti dumadamili ita a panawen nga isubli ti kasta a panagdamili. Babaen ti panangsukimatda iti tedda dagiti nagkauna a celadon, nakaaramidda kadagiti pedaso a kaasping ti kadakkel ken sukog dagiti orihinal, ket sumagmamano kadagiti dumadamili ti agkuna a nakaaramidda iti maris a kapada dagiti immun-una a makakayaw a maris ti Koryo celadon. Nupay kasta, narigat ti agaramid manen iti umiso a komposision ti kadaanan a pagpasileng​—pagpasileng a naaramid laeng kadagiti natural a material.

Sarsarangten met dagiti dumadamili ita a panawen ti karit a panangtulad iti dadduma a detalye, kas iti no kasano a mayurno ti damili ken no kasano kapaut. Nageksperimento dagiti managsirarak idiay Celadon Research Institutes ditoy Korea iti nadumaduma a material ken pamay-an tapno makaaramidda manen iti makaay-ayo ti marisna a Koryo celadon.

Kadagiti kallabes a tawen, natakuatan dagiti nabayagen a napukaw a gameng a Koryo celadon. Kas pagarigan, idi 1995 adda mangngalap a nagtignay iti nangngegna a sarsarita maipapan kadagiti tedda ti damili a naisalat kadagiti iket. Kaduana ti dadduma pay a mangngalap a nangsapul iti damili. Idi agangay, nakakalap iti 129 a pedaso ti celadon. Kalpasan ti panagballigi dagitoy a mangngalap, nangbuangay ti Korean Cultural Property Preservation Bureau iti grupo dagiti imbestigador. Nakasarakda iti maysa a barko a limned a sikakarga kadagiti celadon, ket iti unos ti sumagmamano a bulan, nakaala ti grupo iti 463 a pedaso! Nabatad nga amin daytoy ti makagapu a gimmagar dagiti managsirarak iti celadon ken historiador iti arte.

Panangtagiragsak Ita iti Koryo Celadon

Kasano a matagiragsakmo ita ti kinapintas ti Koryo celadon? Nalabit mabalinmo a pasiaren dagiti eksibit ti arte dagiti Koreano iti sumagmamano a nalatak a museo iti lubong, kas iti British Museum wenno New York’s Metropolitan Museum of Art. Nasaysayaat pay a no umayka ditoy Korea, mabalinmo ti agpasiar idiay ili ti Kangjin. Adda sadiay ti kaaduan kadagiti nagkauna nga urno dagiti celadon. Wenno mabalinmo ti dumar-ay iti maysa kadagiti sumagmamano a tinawen a piesta ti seramika idiay Probinsia ti Kyŏnggi. Mabalin a makitam sadiay ti pannakaaramid ti celadon. Mabalin pay ketdi a padasem ti agaramid iti celadon. Mapanunotmo kadi a sika a mismo ti mangsuksukog iti basehas, a suratam dayta iti nadumaduma a sasao wenno padron, iyurnom, ken kamaudiananna iggamam ti mismo nga inaramidmo?

Siempre, mabalinmo met ti gumatang kadagiti moderno a celadon iti department store wenno tiendaan dagiti rekuerdo. Sadiay a makita dagiti plorera, set dagiti tasa, ken dadduma pay a basehas​—inaramid man dagiti lokal a dumadamili wenno inaramid iti maysa a paktoria. Nalabit mabalinmo nga idasaran dagiti sangailim iti sumagmamano a tsa ti Korea a naikabil kadagiti tasa a celadon idinto ta ti plorera a celadon a napno kadagiti sabong ti mangarkos iti lamisaanyo.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 17]

Maysa nga orihinal a plorera idi maika-12 a siglo

[Credit Line]

The Collection of National Museum of Korea

[Ladawan iti panid 18]

Dagiti detalye ti Koryo celadon a mangipakpakita iti nagpaiduma a panangkalupkop