Milan ken Turin​—Dagiti Siudad a Makaay-ayo a Pagpasiaran

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ITALIA

MAKAAY-AYO a kapadasan ti agpasiar idiay Italia. Nakallalagip daytoy a pagilian gapu iti nagpupunipon a taraon, arak, buya, historia, kultura, musika, ken lenguahena. Mabalin a nasayaat ti agpasiar ita a kalgaw, nangruna kadagidiay naawis a tumabuno iti maysa kadagiti maangay sadiay a kombension dagiti Saksi ni Jehova. Palubosandakami a mangipasiar biit kenka iti dua kadagiti naisangsangayan a siudad ti Italia ken dagiti rehionda.

Milan​—Ti Aktual a Kabesera ti Italia?

No negosio ken industria ti pagsasaritaan, masansan a maibilang ti Milan kas ti aktual a kabesera ti Italia. No idilig iti dadduma pay a siudad ti Italia, saan unay a nalatak dayta kadagiti antigo ken arte. Idiay Milan, kasla mas prominente ti moderno ngem iti kadaanan. Nupay kasta, ti Milan ti ayan ti sumagmamano kadagiti kapintasan nga arte ken arkitektura a mangpaneknek iti kadaanan a pakasaritaanna.

Dagiti Gaul ti nagnaed iti rehion idi agarup 600 K.K.P. Dagitoy ti nagkauna a Celtic nga umili a naggapu iti pagilian a pagaammo itan kas Francia. Idi 222 K.K.P., ti siudad ket pinarmek dagiti Romano sa impanaganda iti dayta ti Latin a Mediolanum, a Milan itan. Iti adu a siglo, nabingay ken naparmek a daga ti peninsula ti Italia, a nakagun-od laeng iti wayawaya idi maikadua a ngalay ti maika-19 a siglo. Naipasidong ngarud ti Milan iti nakaad-adu ken nagsasaruno a manangsakup. Karaman kadagidiay nangsakup iti daytoy a lugar isu dagiti Lombard, a nalabit naggapu idiay Scandinavia. Ti naganda a Lombardy ti impanaganda iti rehion a ti Milan ti kabeserana.

Pasiarem ti Siudad

Kas iti dadduma a paset ti Italia, nagdakkel ti impluensia ti Iglesia Katolika iti pakasaritaan ti Milan. Di ngarud pakasdaawan a ti katedral, wenno duomo, idiay Milan ti maikatlo a kadakkelan a simbaan iti Europa ken maysa kadagiti kadakkelan iti lubong a simbaan a naaramid iti estilo a Gotiko. Agarup 500 a pie ti kaatiddogna, addaan natitirad nga atep ken nasurok a 3,000 nga estatua ken pigura a karkarna ti pannakaukitda. Nangrugi a naibangon idi 1385 ket naileppas kalpasan ti lima a siglo. Kadagitoy nga aldaw, no dakamaten dagiti Italiano ti maysa a trabaho a nagbayag a malpas, kunaenda a daytat’ kaasping ti “panagaramid iti katedral.”

Aginteresto dagiti agbasbasa iti Biblia a makakita iti nagan ti Dios, iti porma a “Jahve,” iti ngatuen ti maysa nga estilo a Gotiko a tawa iti parupa ti katedral. Naarkosan ti makinruar a paset ti katedral iti nagadu nga eksena a nailanad iti Biblia.

Ti Castello Sforzesco ket maysa kadagiti pasdek a nagbalin a simbolo ti siudad. Daytat’ impaaramid ti pamilia Sforza, a nagturay idi idiay Milan idi maika-15 a siglo. Adu itan a museo ti adda iti unegna. Maysa a nalatak a siled ti addaan kadagiti lamina nga ibaga ti dadduma nga obra kano ti agdindinamag nga artist ken sientista a ni Leonardo da Vinci.

Karaman kadagiti kalatakan nga obra ni da Vinci ket ti maysa a lamina iti uneg ti maysa a kombento ti Santa Maria delle Grazie nga addaan estilo a Renaissance idi maika-15 a siglo. Nailadawan iti dayta ni Jesus iti gagangay a maaw-awagan Maudi a Pangrabii ken naikeddeng a maysa kadagiti kalatakan iti amin a lamina idi panawen ti Renaissance. Ti Pinacoteca di Brera a maysa pay a museo, ket addaan iti maysa kadagiti kaaduan a koleksion ti lamina ti Italia nga obra dagiti nalatak nga artist a kas kada Bellini, Raphael, Tintoretto, ken Caravaggio.

Maapresiarto dagiti estudiante ti Biblia ti Pinacoteca Ambrosiana, a maysa a libraria ken pangbuyaan kadagiti obra ti arte. Makitam sadiay ti Muratorian Fragment, maysa a Latin a katalogo ti Kristiano a Griego a Kasuratan a naaramid idi arinunos ti maikadua a siglo K.P. Makatulong dayta a mangpasingked iti pannakabukel ti kanon ti “Baro a Tulag.”a

Adda iti dayta met la a libraria ti codex a maawagan Ambrosian O 39 sup., a naaramid idi maikasiam a siglo K.P., a nangilanad iti nagan ti Dios babaen ti Tetragrammaton. Naisurat dayta iti kuadrado a Hebreo a letra wenno karakter, kas nadakamat iti New World Translation of the Holy Scriptures​—With References.b Adda met iti libraria ti dadduma pay a kadaanan a bersion ti Biblia ken ti Atlantic Codex, agraman ti maysa a koleksion ti nasurok a 2,000 a drawing ken nasientipikuan a surat ni Leonardo da Vinci.

Maisingasing kadagiti agpasiar a laglagipenda nga adu a museo ken libraria ti adda iti uneg dagiti kadaanan a pasdek, a naranga gapu iti kinapintasda, ngem nalaka a mapunno gapu iti umad-adu a turista kadagitoy nga aldaw. Kaaduanna, masapul nga agpalista a nasaksakbay dagiti agpasiar, ket adda sumagmamano a museo a mangikeddeng iti kapaut ti oras ti panagpasiar.

Sakbay a pumanawka iti kadaanan a paset ti siudad, nalabit kayat a makita dagidiay managrayo iti musika ti ruar ti La Scala a maysa kadagiti kalatakan nga opera house iti lubong. Nupay ti agpasiar ket di agbuya iti opera, nalabit kayatna a pasiaren ti museo, a pakakitaan iti adu a rekuerdo dagiti musiko ken nalatak a kumakanta.c

Makitam ti pangkaaduan a buya ti siudad no agpasiarka iti moderno a paset ti Milan. Daytat’ maysa kadagiti kabaknangan a siudad iti Europa, nga addaan iti adu nga agkakangato a pasdek ken istadium a pagay-ayaman. Magustuamto ti kinanadumaduma, kinapintas, ken nabayagen a pakasaritaan ti Milan. Dagiti sangaili a pagay-ayatda ti aggatang ken agpasiar kayatdanto a sarungkaran ti nagdakkel a Galleria Vittorio Emanuele II, nga addaan nangayed a sarming a bobida ken nagtimbukel nga atep.

Maragsakankanto nga agpasiar idiay Milan! Ngem ita, agbiahetayo iti makinlaud a daya tapno pasiaren ti nagpaiduma a nalatak a siudad ti Italia.

Turin​—Maysa Pay Kadagiti Saniata ti Italia

Agarup maysa a milion ti agnanaed iti siudad ti Turin. Daytat’ adda iti akikid unay a paset ti Po Valley, iti sakaanan ti makinlaud a kabambantayan ti Alps, a dandani 100 a kilometro manipud iti beddeng ti Francia. Nalikmut dayta iti nagdakkelan nga “ampiteatro” a buklen ti bin-ig a kabambantayan ti alpino. Kabambantayan, kakaykaywan, ken tanap ti dandani kagudua iti probinsia ti Turin. Makadanonka kadagiti pagayuyangan iti bantay babaen ti awan pay maysa nga oras a panagbiahem. Awan pay dua nga oras ket mabalin nga addakan kadagiti aplaya ti Liguria.

Immun-una dagiti kapuonan ti Turin ngem kadagiti Romano. Idi damo, daytat’ bario dagiti umili a maawagan Taurini, ket nagbalin a kolonia ti Roma idi agangay. Adda iti historikal a disso dagiti nabatbati a pasetna. Adda dagiti pasdek a naaramid idi Edad Media, ngem naaramid idi maika-17 ken maika-18 a siglo ti kaaduan kadagiti arkitektura ti siudad. Estilo a baroque ti pannakaaramid ti kaaduan a makita a pasdek a naintar kadagiti kalsada ti kangrunaan a distrito ti negosio.

Ti Turin ti ayan ti maysa kadagiti kapintasan iti lubong a museo dagiti Egipcio. Ti nagpaiduma a koleksionna kadagiti inaramid ti kadaanan a sibilisasion a nangrugi iti igid ti karayan Nilo ket maikadua laeng iti adda sadi Cairo.

Iti sumagmamano la nga oras a panagpasiar, maay-ayokanto iti historikal ken artistiko a sentro ti siudad, ti Madama Palace, ti Royal Palace, ken ti Mole Antonelliana, a 170 a metro ti kangatona, nga agingga iti nabiit pay, ket maysa kadagiti kangatuan a pasdek a gapuanan dagiti mason iti Europa. Kas maysa kadagiti pakabigbigan ti siudad, daytat’ pangipadisan no dadduma ti Turin iti Eiffel Tower idiay Paris. Adda met ti Valentino Park, nga addaan kadagiti botanikal a hardin, agraman karuotan, abenida, fountain, ken ti naaramid manen a napaderan a bario idi Edad Media​—napintas ken karkarna a kaasping unay ti bario idiay Piedmont idi maika-15 a siglo.

Ti Turin ket maysa kadagiti kapatgan a sentro iti panagpartuat kadagiti produkto ti Italia. Dayta ti ayan ti kompania ti lugan a FIAT (Fabbrica Italiana Automobili Torino). No magustuam dagiti kadaanan a lugan, ti Museo dell’Automobile, nga agarup 3 a kilometro manipud iti siudad, ket addaan koleksion a 150 a kadaanan ken klasikal a lugan a pakairaman dagiti Bugatti, Maserati, ken Lancia. Nabatad no apay a nainaig iti industria ti lugan ti pamastrekan ti agarup kagudua iti agdama a populasion ti Turin.

Dagiti Saksi ni Jehova Idiay Turin ken Milan

Adun a siglo a dagiti tanap iti aglawlaw ti Turin ti nagnaedan ti nagadu a Waldenses, a kaputotan dagiti agbambaniaga a manangaskasaba idi Repormasion dagiti Protestante. Di ngarud pakasdaawan a kabayatan ti panagbaniaga ti nangidaulo kadagiti Estudiante iti Biblia (kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova) a ni Charles Taze Russell sadi Europa idi 1891, nakasaritana ti pastor dagiti Waldenses sadiay a ni Daniele Rivoir. Impaipatarus ni Russell kenkuana ti sumagmamano a katulongan iti panagadal iti Biblia iti lenguahe nga Italiano. Nabuangay idi tawen 1903 ti kaunaan a grupo dagiti Estudiante ti Biblia iti daytoy a lugar. Idi nagsubli ni Russell sadi Italia idi 1912, 40 a tattao ti regular a mangang-angay iti Nakristianuan a panaggigimong iti pasdek idiay Pinerolo, nga asideg iti Turin. Ket idiay Pinerolo ti nakaangayan ti kaunaan nga asambleada iti lenguahe nga Italiano idi 1925.

No kasta, aktual a nangrugin dagiti Estudiante iti Biblia idiay Turin idi pay la dekada 1920. Dagiti kaunaan a misionero dagiti Saksi ni Jehova ket naibaon idiay Italia idi 1946. Timmulongda a nangpadur-as iti trabaho dagiti Saksi. Nabuangay dagiti kaunaan a kongregasion idiay Turin idi arinunos ti dekada 1940 ken rugrugi ti dekada 1950. Ita, addan 13,000 a Saksi ni Jehova iti siudad ken iti probinsiana. Idiay ngay Milan?

Nasurok la bassit a makatawen, ti sanga nga opisina a mangirepresentar kadagiti Saksi ni Jehova idiay Italia ket adda idiay Milan. Nayakar dayta idiay Roma idi 1948. Naangay iti teatro ti siudad ti Milan ti kaunaan nga asamblea kalpasan ti gubat idi 1947. Ag-700 manipud iti intero a pagilian ti dimmar-ay. Idi 1963, ti Vigorelli Velodrome ti Milan, a nalabit kalatakan idi a pagsasalipan iti panagbisikleta iti Europa, ti nakaangayan ti “Agnanayon a Naimbag a Damag” nga Internasional nga Asamblea.

Iti moderno a panawen, naballigi unay ti panangasaba dagiti Saksi ni Jehova idiay Milan. Iti agdama, 57 ti kongregasion iti siudad, nga addaan nasurok nga 4,000 nga aktibo a manangaskasaba. Napagbalin met nga Assembly Hall ti maysa a dati a teatro iti siudad.

Talaga a makagunggona ti agpasiar idiay Milan ken Turin. No mapankanto sadiay, mabalin a makaparagsak dayta a kapadasan a saanmonto a malipatan.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 27]

Ti Balkut iti Turin​—Agpayso?

Nalabit a ti kangrunaan a pangallukoy ti Turin isut’ balkut a patien ti dadduma kas ti lupot a nakaibalkutan idi ti bagi ni Kristo. Kastoy ti ilawlawag ti maysa a libro a giya iti panagbiahe: “Ti kalatakan​—ken mapagduaduaan unay​—iti amin a nasantuan a relikia ket maiduldulin iti duomo [katedral] ti Turin.” Permanente a mabuya dayta iti maysa kadagiti kapilia ti katedral, a naikabil iti de-sarming a kaha a nakubong iti gas, di mastrek ti angin ken di masalput ti bala. Kinuna pay ti libro: “Idi 1988, nupay kasta, naibutaktak ti sariugma maipapan iti abbong: pinaneknekan ti panangpetsa ti radiocarbon a ti petsana ket saan a nasapsapa ngem iti maika-12 a siglo.”d

[Footnote]

[Mapa iti panid 24]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

MILAN

TURIN

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ladawan iti panid 24]

Katedral ti Milan

[Ladawan iti panid 24]

Kasla mas prominente ti moderno ngem iti kadaanan idiay Milan

[Dagiti ladawan iti panid 25]

Ti La Scala (ngato) ken ti Galleria Vittorio Emanuele II (kannawan) idiay Milan

[Ladawan iti panid 25]

Ti “Maudi a Pangrabii” nga obra ni Leonardo da Vinci

[Credit Line]

Scala/Art Resource, NY

[Ladawan iti panid 26]

Rangtay a pagserkan iti naaramid a napaderan a bario idi Edad Media idiay Turin

[Ladawan iti panid 26]

Mole Antonelliana idiay Turin; 550 a pie ti kangato ti natirad nga atepna

[Ladawan iti panid 26]

Ti karayan Po a lumasat idiay Turin