Panangmatmat iti Lubong
Pakawanen ti Taiwan “Dagiti Balud Gapu iti Konsiensiada”
“Pinakawan ni Presidente Chen Shui-bian [iti Taiwan] ti 21 a balud . . . , agraman ti 19 a ‘balud gapu iti konsiensiada’ a naibalud gapu ta dida kayat ti agsoldado,” kuna ti The China Post. “Ti panangpakawan, a naipatungpal idi International Human Rights Day [Disiembre 10, 2000], ti mangalangon iti nagan ti 19 a Saksi ni Jehova a naibalud ta dida kayat ti kapilitan a panagsoldado gapu kadagiti narelihiosuan a rason.” Kadagiti 19, 14 ti nawayawayaanen babaen ti parole. Ti naisangsangayan a panangpakawan ti kaunaan a napasamak iti sangapulo a tawen. Kinuna ti abogado a ni Nigel Li, a ti opisinana ti nangtaming iti kaso dagiti Saksi: “Dagiti Saksi ken ti natalna a misionda ti nangtignay ken nangtukay unay kaniak. . . . Ti panangpilida iti talna ti pakakitaan a nangato ti moral a prinsipioda. Rumbeng laeng nga ipakitatayo kadakuada ti naisangsangayan a panagraem.”
“Sarsarita La Kadi ti ‘Adu Unay a Populasion’?”
“Nupay kasla nakaskasdaaw, ti Texas nga estado ti E.U. ket mabalin a pagnaedan ti intero a populasion ti lubong,” kuna ti magasin a Vitality. Sigun iti artikulo, agarup innem a bilion a tattao ti pattapatta ti United Nations a populasion ita ti lubong, ket 680,000 a kilometro kuadrado ti kalawa ti daga idiay Texas. No kasta, nasurok a 113 a metro kuadrado ti kalawa ti pagnaedan ti tunggal tao. “Makapagnaed ti pamilia a buklen ti 5 iti nasurok a 565 a metro kuadrado nga espasio. Uray idiay Texas, maysa daytan a mansion,” kuna ti Vitality. “Kabayatanna, naan-anay a di mapagnaedan ti dadduma a paset ti lubong, a mabalin nga usaren ti intero a sangatauan a pagmulaan, pagaramidan iti nadumaduma a produkto, pagadalan, ken pagpalpaliwaan!”
Adut’ Pakausaranna a Nopal—Bendision Kadagiti Diabetiko?
Pagarupen ti adu a tattao a ti maysa a klase ti cactus a maawagan nopal ket maysa la a mula iti desierto nga agtubtubo iti gagangay a lugarna. Nupay kasta, kas naipadamag iti The News ti Mexico City, mabalin a makapainteres unay dayta kadagiti diabetiko. Apay? Natakuatan dagiti sientista a dagiti taraon a nalaokan iti arina a nagtaud iti napagango a nopal ket mabalin a kanen dagiti diabetiko ngem di umadu ti asukar iti darada. Agparang a babaen ti panangpabileg ti nopal iti dalem ken ballaibi, tignayenna met ti bagi a mangpataud iti insulin.
Polusion ti Angin iti Taaw Indiano
Di napakpakadaan ti ikakaro ti polusion ti angin iti nalawa a paset ti makin-amianan a Taaw Indiano, kuna ti pagiwarnak a MorgenWelt Nachrichten. Natakuatan dagiti managsukisok manipud innem a pagilian a no kalam-ekna, mangitayab ti abagat iti iro, dapo, tapok, organiko a partikulo, tapok ti mineral, nitrate, ken sulfate manipud makin-abagatan ken makin-abagatan a daya nga Asia agingga iti Taaw Indiano. Manipud Enero agingga iti Marso 1999, dandani sangapulo a milion a kilometro kuadrado, a dakdakkel ngem iti intero a daga ti Canada, ti naabbungotan iti asuk a dandani tallo a kilometro ti kangatona. “Sigun kadagiti sientista, ti kumarkaro a polusion iti Asia ti mangdadael unay iti kalidad ti angin, nga agpadpada a makadangran iti rehion ken iti intero a lubong,” kuna ti pagiwarnak.
Tsokolate—Makapasalun-at?
Sigun iti dadduma, makapasalun-at kenka ti tsokolate, kuna ti periodiko ti Japan a Nihon Keizai Shimbun. Apay? Addaan ngamin ti tsokolate iti cocoa polyphenol, a manglapped iti itatangken, iyiilet, ken panagbara dagiti urat, wenno arteriosclerosis, ken kanser. Kanayonanna, nasamay kano ti tsokolate a mangbalanse iti sistema ti imiunidad ken makatulong tapno madaeran ti bagi ti pannakataranta. Kuna ni Propesor Hiroshige Itakura iti Ibaraki Christian University: “Ti kasasamayan isut’ de kalidad a tsokolate nga addaan iti adu a bukel ti kakaw ken nagbassit nga asukar ken lana.” Nupay kasta, impaganetget met ti propesor ti kinapateg ti pannangan iti “berde ken duyaw a natnateng ken protina nga addaan iti nadumaduma a kita ti polyphenol” a kasapulan ti bagi.
Manamnama a Kapaut ti Biag
Nupay namnamaen dagiti manamati kadagiti posible a mapasamak iti masakbayan nga umatiddog ti manamnama a kapaut ti biag agingga iti 100, narigat a paatiddogen dayta iti nalablabes ngem 80. Sigun iti The Globe and Mail ti Canada, kuna dagiti eksperto nga “awan ti kellaat a panagbalbaliw iti manamnama a kapaut ti biag malaksid no maipamuspusan dagiti managsukisok iti biolohia ken medisina a balbaliwan ti proseso ti panaglakay ken panagbaket ken pagbalinenda dayta a nalaka a magun-odan ti amin. Agingga a mapasamak dayta, kasano man ti kaadu ti panangpasayaattayo iti estilo ti panagbiagtayo, kasano man ti kaadu dagiti bitamina a tomarentayo ken kasano man kaadu dagiti hormone nga iyineksiontayo, saan unay a mabalbaliwan ti manamnama a kapaut ti panagbiagtayo.” No maipapan iti manamnama a kapaut ti biag, inkeddeng ti World Health Organization a maika-12 ti Canada iti 191 a pagilian itay napan a tawen. Ti bilang dagiti nasalun-at a tawen sakbay a mangrugi ti panagsakit ket napattapatta a 70 para kadagiti lallaki ken 74 kadagiti babbai. Idiay Japan, a maibilang kas ti kasasalun-atan a pagilian, manamnama nga agbiag ti umili sadiay iti dandani 75 a tawen nga awanan sakit, sigun iti damag.
Tanem Dagiti Nagdadakkel a Tirem
Nasurok a 500 a fossil ti nagdadakkel a tirem a maawagan giant oyster, a ti dadduma ket addaan sirkumperensia nga aginggat’ 3.5 a metro ken agtimbang aginggat’ 300 a kilo, ti nasarakan idiay Acostambo, Peru, iti kangato a 3,750 a metro iti ngatuen ti patar ti baybay, kuna ti periodiko nga El Comercio. Ti sientista dagiti fossil a ni Arturo Vildozola ti nakasarak iti pagpapaaduan idi dagiti tirem sumagmamano la a metro manipud dalan iti nagbaetan dagiti ili ti Pampas ken Colcabamba. Kasla awan ti naginteres kadagiti tirem iti napalabas nupay adun a tawen nga agkaiwarada iti daga. Dagitoy a natakuatan a nagdadakkel a tirem ti mangpasingked iti kapanunotan nga adda idi tiempo a linapunos ti baybay ti kabambantayan ti Andes.
Angot ti “Baro a Lugan”
Dagiti kemikal nga aggapu kadagiti pangleppas a detalye a kas iti pintura ken alpombra iti adu a pasdek ti mangpataud kadagiti sakit a no dadduma ket maawagan idiay Japan a “sick-house syndrome.” Ngem mangiruar met dagiti baro a lugan iti nagadu a makasabidong a kemikal, kuna ti periodiko a The Daily Yomiuri. Idi sinubokda ti maysa a baro a lugan, natakuatan dagiti managsukisok idiay Osaka Prefectural Institute of Public Health ti nagadu a makadangran a substansia a mamin-34 a daras nga ad-adu ngem iti ipalubos ti Health and Welfare Ministry kadagiti balay. Uray kalpasan ti makatawen a pannakausar ti lugan, ad-adu ti kemikal a nabati ngem iti temporario a limitasion. Kastoy ti kinuna ni Iwao Uchiyama iti National Public Health Institute: “No nabayag ti kaadda ti maysa a tao iti uneg ti lugan, masapul nga agannad.” Kasano? Kunana: “No mapaanginan iti aggapu iti ruar, mabalin a nabibiit a maanginan ti lugan ngem ti maysa a balay.”
Panagsikog Dagiti Babbalasitang Idiay Estados Unidos
“Ti Estados Unidos ti kaaduan kadagiti agsikog a babbalasitang iti nabaknang a pagpagilian,” kuna ti magasin a U.S.News & World Report. Mapattapatta nga iti kada tawen, sangamilion a babbalasitang idiay Estados Unidos ti agsikog ket 25 a porsiento kadagitoy ti maaddaan iti maikadua nga anak inton agtawenen iti dua ti inauna nga anakda. Ipakita dagiti bilang nanipud 1997 a ti Mississippi ti kangatuan iti porsiento dagiti babbalasitang a nagpasngay (20 a porsiento), idinto ta ti Massachusetts ti kababaan (7.2 a porsiento). No dagupen, ti kangatuan a bilang dagiti babbalasitang nga agsikog ket napasamak iti maaw-awagan a Bible Belt wenno relihioso unay a lugar iti makin-abagatan a paset ti Estados Unidos.
Kinaranggas Kadagiti Lallakay ken Babbaket iti Pagtaengan
“Dagiti riri gapu iti sanikua ti agbalbalin a gagangay a pakaigapuan ti pannakaranggas dagiti lallakay ken babbaket iti pagtaengan,” kuna ti O Estado de S. Paulo. Idi naadal dagiti reklamo a naidatag iti polisia ti São Paulo, Brazil, iti nagbaetan ti 1991 ken 1998, naammuan a dagiti kabagian—annak, appoko, assawa dagiti annak ken appoko, ken dadduma pay—ti nairaman iti 47 a porsiento kadagiti kaso. “Ti pisikal ken sikolohikal a kinaranggas ti masansan a resulta ti gandat a mangpilit iti maysa a lakay wenno baket nga iyakar ti sanikuana wenno bingayen ti sanikuana kadagiti kakabagianna bayat a sibibiag pay laeng,” kinuna ti abogado dagiti nagdarum a ni João Estêvão da Silva. Ti panagtarigagay iti pinansial a gunggona ti makagapu met no dadduma iti awanan asi a pannakabaybay-ada kadagiti kukua ti Gobierno nga ospital ken lugar a pagtaraknan kadagiti lallakay ken babbaket. “Gapu iti kinapanglaw, agbalin a makapadagsen dagiti lallakay ken babbaket, isu a mangpataud daytoy iti riri iti pamilia,” inlawlawag ni Silva.