Panangiwanwan a Natantan-ok Ngem iti Nainkasigudan a Sirib
“No makaammo ti tunggal maysa a mangipasdek iti bukodna a pagalagadan ket awan dagiti moral a prinsipio a mangikeddeng no umiso dagita, ti ngarud linteg nga impasdek ti tao ti mangikeddeng no umiso dagita wenno saan.”—DR. DANIEL CALLAHAN.
PIMMAYSO ti pagam-amkan ni Callahan, ta ti kumarkaro a kinaawan ti moral a pagalagadan iti adu a paset ti lubong ti nangtignay kadagiti gobierno a mangipaulog iti adu a linteg tapno maksayan dagiti krimen. Iti damo unay a Mothers’ Summit idiay Nigeria, inyebkas ti presidente ti Nigeria ti napalalo a pannakaseknanna iti masakbayan ti pagilian. Saan a politika wenno kinapanglaw ti pampanunotenna no di ket ti “nakarkaro pay a parikut”—ti “panagreggaay . . . dagiti kangrunaan a prinsipio iti pamilia, iti pagtrabahuan, iti komunidad, ken iti pagilian.”
Natakuatan ti maysa a surbey iti 1,736 nga inna idiay Britania a “marmarbeken ti gagangay a pamilia gapu iti agrakrakaya a moral a prinsipio ken ti umad-adu nga agsolsolo a nagannak.” Nakaparpartak met ti panagbaba ti moralidad idiay China. Sigun iti magasin a Time, nakaub-ubing dagiti makidendenna sadiay ken ad-adu itan ti pakidendennaanda. “Biagko dayta, ket aramidek ti aniaman a kayatko,” kinuna ti maysa nga agtutubo a babai a Tsino ket ipagpannakkelna pay a nasurok a 100 ti nakadennana.
Nababa met ti moral dagiti agtuturay. “Saanen a raemen ti tattao dagiti panguloda gapu ta saandan a mapagwadan iti moral,” kinuna ni Javed Akbar iti periodiko a Toronto Star idiay Canada. Dagiti politiko, pangulo ti korporasion, ken uray pay dagiti pangulo ti relihion “kasla saanda a mapagwadan iti moral,” kinunana.
Apay a Bumabbaba?
Adda sumagmamano a makagapu iti kastoy a panagbaba ti moral. Ti maysa ket gapu iti panangiwaksi kadagiti nabangonan a moral a prinsipio. Kas pagarigan, ipakita ti maysa a surbey iti makin-abagatan nga Estados Unidos a mamati ti kaaduan nga estudiante iti kolehio a “ti indibidual ti mangikeddeng no ania ti matmatanna a naimbag ken dakes.”
Ni Zbigniew Brzezinski, maysa a mannurat maipapan iti politika, dinakamatna ti sabali pay a makagapu. Sigun iti suratna, ti kagimongan ita ket “naipamaysa iti giddato a panangpennek iti personal a tarigagay, a ti bukodda a pagragsakan ti kangrunaan a pampanunoten dagiti tattao.” Mabalin a makaay-ayo kadagiti dadduma ti panangaramid iti bukod a pangngeddeng, panagbalin a naagum, ken panangpennek iti pagragsakan ti bagi, ngem makaipaay kadi dagitoy iti pudno a ragsak, pannakakontento, ken nasaysayaat a relasion iti sabsabali?
“Ti kinasirib mapaneknekan a nalinteg babaen iti ar-aramidna,” kinuna ni Jesus. (Mateo 11:19) Naragragsak ken nataltalged kadi dagiti tattao gapu kadagiti agrakrakaya a pagalagadan iti moral? Panunotem ti dadduma a nagbanaganna: kumarkaro ti di panagtalek, kinaawan talged, di naballigi a relasion, dumadakkel dagiti annak nga awan ina ken amada, agsaksaknap ti sakit a mayakar babaen ti sekso, di matarigagayan a panagsikog, panagdroga, ken kinaranggas. Ipakita dagitoy a kinapudno a ladingit ken pannakapaay ti inyegda, saan ket a pannakapnek ken balligi.—Galacia 6:7, 8.
Maibatay kadagiti umasping a parikut a nakitana idi kaaldawanna, kastoy ti naipaltiing a kapaliiwan ni propeta Jeremias: “Pagaammok unay, O Jehova, a saan a kukua ti naindagaan a tao ti dalanna. Saan a kukua ti tao a magmagna uray ti panangiturong iti addangna.” (Jeremias 10:23) Wen, saannatayo a pinarsua ti Dios nga agwaywayas a mangpili iti naimbag ken dakes nga agpaay kadatayo. Iti kinapudnona, ti kasla pagimbagantayo, mabalin a pagdaksantayo. “Adda dalan a nalinteg iti sanguanan ti maysa a tao, ngem dagiti dalan ni patay isuda ti tungpal dayta kalpasanna,” kuna ti Biblia iti Proverbio 14:12.
Kabusor nga Adda iti Mismo a Bagitayo!
Mabalin nga allilawennatayo ti pusotayo, isu a kasapulantayo ti mangiwanwan kadatayo. “Ti puso nagulgulib ngem iti aniaman a banag ket desperado. Siasino ti makaammo iti dayta?” kuna ti Biblia iti Jeremias 17:9. No am-ammom a ti maysa ket mananggulib ken desperado pay, agtalekka kadi kenkuana? Siempre, saan! Ngem tunggal maysa kadatayo addaan iti puso a mabalin a kasta ti kababalinna. Gapuna, prangka a nangted ti Dios iti naayat a pakdaar: “Daydiay agtalek iti bukodna a puso maag, ngem daydiay magna iti kinasirib isunto ti makalibas.”—Proverbio 28:26.
Adda solusion daytoy: Imbes nga agtalektayo iti bukodtayo a kinasirib, masapul a surotentayo ti nadiosan a sirib, tapno malisiantayo ti adu a pakaikulbuan. Kasta met, ti nadiosan a kinasirib magun-odan dagidiay sipapasnek nga agtarigagay iti dayta. “No ti asinoman kadakayo agkurang iti sirib, agtultuloy koma nga agdawat iti Dios, ta isu mangted a sipaparabur kadagiti isuamin ken awanan panangumsi.”—Santiago 1:5.
Agtalekka iti Dios “Buyogen ti Isuamin a Pusom”
Kastoy ti kuna ti Biblia iti panangdeskribirna iti Namarsua kadatayo: “Ti Bato, naan-anay ti aramidna, ta amin a daldalanna kinahustisia. Maysa a Dios ti kinamatalek, a kenkuana awan ti di kinahustisia; isu nalinteg ken napalungdo.” (Deuteronomio 32:4) Wen, ni Jehova ket kas iti dakkel a bato. Naan-anay a mapagtalkan kadagiti naimbag a moral ken naespirituan a panangiwanwan aniaman ti mapasamak a panagbalbaliw iti aglawlawtayo. Kuna ti Proverbio 3:5, 6: “Agtalekka ken Jehova buyogen ti isuamin a pusom ket dika agkammatalek iti bukodmo a pannakaawat. Isu imutektekam iti amin a daldalanmo, ket isu palintegennanto dagiti danam.”
Kinapudnona, awanen ti makaipaay iti nasaysayaat a panangiwanwan no di ti Namarsua kadatayo, daydiay mangbilang ‘kadagiti buoktayo.’ (Mateo 10:30) Kasta met, napaneknekanen a maysa a pudno a gayyem, maysa nga agay-ayat ken napudno kadatayo iti amin a tiempo—uray pay no narigat nga aklonen ti kinapudno.—Salmo 141:5; Proverbio 27:6.
Laglagipentayo met a saannatayo a piliten ni Jehova nga agpasakup iti panangiwanwanna. Ngem paregtaennatayo maigapu iti ayat. “Siak, ni Jehova, . . . Daydiay mangisursuro kenka tapno magunggonaam ti bagim, Daydiay mangpappapagna kenka iti dalan a rebbeng a pagnaam. O no koma laeng pudno nga ipangagmo dagiti bilinko! Iti kasta ti talnam agbalin a kas iti maysa a karayan, ket ti kinalintegmo kas kadagiti dalluyon ti baybay.” (Isaias 48:17, 18) Saan kadi a daytoy ti mangyadani kadatayo iti Dios? Maysa pay, maammuantayo ti kinasiribna babaen ti naipaltiing a Saona, ti Nasantuan a Biblia, ti libro a kasaknapan a naiwaras iti lubong!—2 Timoteo 3:16.
Bay-anyo a Lawagan ti Sao ti Dios ti Dalanyo
Insurat ti salmista maipapan iti Sagrado a Kasuratan: “Ti saom ket pagsilawan iti sakak, ken silaw iti danak.” (Salmo 119:105) Ti pagsilawan ti saka ipakitana a dagus dagiti peggad, idinto a ti silaw iti dana lawaganna ti dalan iti sanguanan. No kasta, ti Sao ti Dios iwanwannatayo a sitatalged iti biag ta tulongannatayo a mangaramid iti nainsiriban a desision maipapan iti amin a banag a mangapektar kadatayo ita ken iti masakbayan.
Kas pagarigan, usigenyo ti Sermon iti Bantay. Iti dayta nga ababa a diskurso a nailanad iti Mateo kapitulo 5 agingga iti 7, sinarita ni Jesu-Kristo ti maipapan iti kinaragsak, ayat, gura, asi, moralidad, kararag, pananggun-od iti kinabaknang, ken adu pay a topiko nga agaplikar idi ken iti kaaldawantayo. Nainsiriban dagiti sasaona ta “nagsiddaaw unay dagiti bunggoy iti wagas ti panangisurona.” (Mateo 7:28) Pangngaasiyo ta iwayaanyo a basaen dayta a sermon. Mabalin a masdaawkayo met.
“Itultuloyyo ti Agdawat” iti Tulong ti Dios
Talaga a narigat no dadduma ti agaramid iti naimbag iti imatang ti Dios. Kinapudnona, ti Biblia inyarigna iti gubat ti pannakidangadang iti basol. (Roma 7:21-24) Ngem babaen ti tulong ti Dios, mapagballigiantayo dayta a gubat. “Itultuloyyo ti agdawat,” kinuna ni Jesus, “ket maitedto dayta kadakayo; itultuloyyo ti agsapul, ket makasarakkayto . . . Ta ti tunggal maysa nga agdawdawat umawat, ken ti tunggal maysa nga agsapsapul makasarak.” (Lucas 11:9, 10) Wen, tulongan ni Jehova ti siasinoman a sipapasnek a mangikagumaan a magna iti nailet a dalan nga agturong iti biag nga agnanayon.—Mateo 7:13, 14.
Kas pagarigan, ni Frank ket adikto iti tabako idi nakipagadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova. Idi nabasana ti 2 Corinto7:1 ken naawatanna a ti panagtabako ket “panangtulaw iti lasag” iti imatang ti Dios, inkeddeng ni Frank nga isardengna ti agtabako. Ngem saan a nalaka daytoy para kenkuana. Naminsan nagkarkarayam pay nga agbirbirok kadagiti rungrong!
Daytoy a nakababain a kababalin ti nangipabigbig ken Frank a nakaro ti pannakaigamerna iti tabako. (Roma 6:16) Gapuna, sipapasnek a nagkararag maipaay iti tulong, ginundawayanna ti naimbag a pannakikadua iti Nakristianuan a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti lugarda, ket naparmekna ti dakes nga ugalina.—Hebreo 10:24, 25.
Penkem ti Naespirituan a Kasapulam
Ti kapadasan ni Frank ket maysa laeng kadagiti adu a kapadasan a mangipakita a mangipaay ti Biblia kadagiti kasayaatan a moral ken naespirituan a panangiwanwan, kasta met ti pakagutugotan nga agtulnog iti kasta a panangiwanwan. Di ngarud pakasdaawan nga imbaga ni Jesus: “Ti tao agbiag, saan nga iti tinapay laeng, no di ket iti tunggal sao a rumrummuar iti ngiwat ni Jehova.”—Mateo 4:4.
No ipapusotayo dagiti napapateg a kinapudno maipapan iti Dios, pagsayaatantayo dayta iti mental, emosional, naespirituan, ken pisikal. Kastoy ti kuna ti Salmo 19:7, 8: “Ti linteg ni Jehova perpekto, mamagsubli [wenno, mangbiag] iti kararua. . . . Dagiti bilin manipud ken Jehova nalintegda, mamagrag-o iti puso; ti bilin ni Jehova nadalus, mamagsilnag iti matmata [babaen iti namnama ken nalawag a pannakakita iti panggep ti Dios].”
Babaen iti Saona, saan laeng nga ipaay ni Jehova ti umiso a pagalagadan iti kababalin ken ti nasayaat a panagbiag itan. Pakaammuannatayo met maipapan iti masakbayan. (Isaias 42:9) Ipakita ti sumaganad nga artikulo a naraniag ti masakbayan dagiti amin nga agpaiwanwan iti Dios.
[Kahon/Ladawan iti panid 4, 5]
Ti Mangiwanwan Kenka iti Moral
Adda nagpateg a rangkap nga ik-ikutan dagiti tattao—ti konsiensia. Gapu iti daytoy, dandani agpapada ti moral a pagalagadan iti tunggal pagilian ken tribu, agraman ti kada henerasion. (Roma 2:14, 15) Ngem mabalin nga agpalia ti konsiensia. Mabalin a maimpluensiaan dayta kadagiti palso a patpatien ti relihion, pilosopia ti tao, panangidumduma, ken dagiti dakes a tarigagay. (Jeremias 17:9; Colosas 2:8) Gapuna, no kasano a ti piloto kanayon a kitaenna no husto ti panagandar dagiti mangiwanwan nga instrumentona, masapul met a sukimatentayo ken, no kasapulan, aturentayo ti moral ken naespirituan a giyatayo maitunos iti nalinteg a pagalagadan ti “Manangted-paglintegantayo,” ni Jehova a Dios. (Isaias 33:22) Agbaliwbaliw dagiti moral a pagalagadan ti tao iti tunggal kaputotan, ngem ti naan-anay a pagalagadan ti Dios agtalinaed iti agnanayon. “Siak ni Jehova; saanak a nagbaliw,” kuna ti Dios.—Malakias 3:6.
[Kahon iti panid 7]
Panangiwanwan Maipaay iti Balligi ken Kinaragsak
PANANGBIROK ITI KINARAGSAK
“Naragsak dagidiay sipapanunot iti naespirituan a kasapulanda.”—MATEO 5:3.
“Ad-adu ti kinaragsak iti panangted ngem iti panangawat.”—ARAMID 20:35.
“Naragsak dagidiay dumdumngeg iti sao ti Dios ken mangsalsalimetmet iti dayta!”—LUCAS 11:28.
PANANGPATANOR ITI PANAGTALEK
“Sawenyo ti kinapudno tunggal maysa kadakayo iti padana a tao.”—EFESO 4:25.
“Ti agtatakaw saan koma nga agtakawen.”—EFESO 4:28.
“Ti panagasawa nadayaw koma iti tengnga dagiti isuamin, ket ti pagiddaan ti agassawa awan koma ti tulawna.”—HEBREO 13:4.
PANANGPATANOR ITI NASAYAAT A RELASION
“Amin a bambanag . . . a kayatyo nga aramiden kadakayo dagiti tattao, masapul a kasta met ti aramidenyo kadakuada.”—MATEO 7:12.
“Ayaten koma [ti asawa a lalaki] ti asawana a babai a kas ti panagayatna iti bagina; . . . ti babai rebbeng nga addaan iti nauneg a panagraem iti asawana.”—EFESO 5:33.
‘Itultuloyyo a sibubulos a pakawanen ti maysa ken maysa.’—COLOSAS 3:13.
PANANGLIKLIK KEN PANANGRISUT ITI DI PAGKINNAAWATAN
“Dikay subadan ti dakes iti dakes iti asinoman.”—ROMA 12:17.
“Ti ayat mabayag-panagituredna ken manangngaasi. . . . Saanna nga ing-ingpen ti pannakadangran.”—1 CORINTO 13:4, 5.
“Saannakay koma a malnekan ti init a sipupungtotkayo pay.”—EFESO 4:26.