NALUKTAN ti tawen 2017 iti makapadismaya a proklamasion dagiti agad-adal iti siensia. Idi Enero, maysa a grupo dagiti sientista ti nangyanunsio a dandanin dumteng ti kadakkelan a trahedia ditoy lubong. Tapno iladawanda dayta, iti makunkuna a Doomsday Clock, inyabante dagiti sientista ti orasna iti 30 a segundo. Iti Doomsday Clock, dua ket kagudua a minuto laengen, alas dosen ti rabii. Ipakpakitana nga as-asidegen ti sangalubongan a didigra ngem iti aniaman a panawen iti napalabas a nasurok nga 60 a tawen!

Inton 2018, plano dagiti sientista nga adalen manen no kasano kaasidegtayon iti panungpalan ti lubong. Ipakitanto pay ngata ti Doomsday Clock nga umayen ti didigra a saan pay a pulos napasamak? Ania ti makunam? Saan ngatan a masalbar ti lubong? Mabalin a marigatanka a mangbirok iti sungbat. Uray dagiti eksperto, agduduma ti ibagada maipapan iti dayta. Saan a mamati ti amin a madadael ti lubong.

Kinaagpaysuanna, minilion ti mamati iti naraniag a masakbayan. Ibagada nga adda ebidensia a saan a mapukaw ti tao, saan a madadael ti planetatayo, ken sumayaat ti biagtayo. Mapagtalkan kadi dagita nga ebidensia? Masalbar pay kadi ti lubong wenno saanen?

MADANDANAGANKA kadi wenno mabutbutengka iti agrurutap a dakes a damag? No wen, saan la a sika ti kasta. Idi 2014, imbaga ni Barack Obama a presidente idi ti United States, a gapu iti amin a dakes a report ti media, adu ti agkuna nga awanen ti makasalbar iti lubong.

Ngem kalpasan nga imbagana dayta, inyebkasna a dakkel ti panagtalekna a masolbar ti adu a problema ti lubong babaen kadagiti agdama nga estratehia. Inawaganna a “naimbag a damag” ti ar-aramiden ti gobierno ken kinunana a “talaga a mangnamnama” ken “positibo unay” kadagita. Patienna a ti ar-aramiden dagiti tattao nga addaan nasayaat a motibo ti solusion tapno masalbar ti lubong ken malapdan ti sangalubongan a didigra.

Kasta met la ti kinapositibo ti adu. Dadduma ti agtaltalek iti siensia ket ibagada a masalbarto ti lubong gapu iti napartak nga idudur-as ti teknolohia. Addaan kompiansa a kinuna ti maysa nga eksperto iti digital technology ken modernisasion nga inton 2030, “sangaribu a daras a nasaysayaatton ti teknolohiatayo ket inton 2045, sangamilion a daras a nasaysayaatto pay.” Innayonna: “Nasayaat ti maar-aramidantayo. Saan a nagbaliw dagiti problematayo, ngem naparpartaken ti abilidadtayo a mangsolbar kadagita.”

Kasano a talaga ti kinakaro ti kasasaad ti lubong? Talaga kadi nga addatayon iti wangawangan ti sangalubongan a didigra? Nupay positibo ti mensahe ti dadduma a sientista ken politiko, adu latta ti madanagan iti masanguanan. Apay?

NAGPIPIGSA NGA ARMAS. Iti laksid ti panangikagumaanda, napaay ti United Nations ken ti dadduma nga organisasion a mangikkat kadagiti nuklear nga armas. Arigna kinatawaan pay dagiti nasukir a lider dagiti linteg a mangkontrol iti armas. Desperado dagiti pagilian nga addaan nuklear nga armas a mangpasayaat kadagiti dati a bombada ken agaramid kadagiti baro ken napigpigsa a bomba. Dagiti pagilian nga awanan idi kadagita nga armas kabaelandan ti mangpunas iti biag ti adu a tattao.

Gapu iti dayta, nagbalinen a nakaam-amak a pagyanan ti lubong, uray iti ibagbagada a panawen ti “talna.” Sigun iti Bulletin of the Atomic Scientists, talaga a makapadanag dagiti armas a nadisenio a kabaelanda ti mangpapatay uray awan ti tao a mangkonkontrol.

KUMARKARO A PROBLEMA ITI SALUN-AT. Limitado ti maaramidan ti siensia tapno maaddaantayo iti nasayaat a salun-at. Umad-adu dagiti pakaalaan iti sakit, kas iti altapresion, nakaro a kinalukmeg, polusion, ken panagdroga. Ad-adun ti matmatay iti sakit a narigat a maagasan kas iti kanser, sakit iti puso, ken diabetis. Umad-adu met dagiti saanen a makatrabaho gapu iti dadduma a sakit kas iti sakit iti isip. Ken iti nabiit pay, limtaw lattan dagiti epidemia kas iti Ebola ken Zika virus. Ti punto: Saan a kabaelan ti tao a kontrolen ti sakit, ken kasla awanen ti namnama a mapukaw pay dayta!

PANANGDADAEL ITI AGLAWLAW. Agtultuloy a rugrugitan dagiti pabrika ti atmospera. Minilion ti matmatay kada tawen gapu iti kontaminado nga angin.

Agibelbelleng iti baybay dagiti indibidual, komunidad, ken ahensia ti gobierno kadagiti rugit ti tao, basura nga aggapu iti ospital ken agrikultura, plastik, ken dadduma pay a rugit. “Dagitoy a rugit ti mangsabsabidong kadagiti animal ken mula iti baybay, ken tattao a makapangan kadagiti kontaminado a parsua iti baybay,” kuna ti Encyclopedia of Marine Science.

Maib-ibusantayo payen iti danum-tamnay. Apagisu la unay ti pakdaar ti Briton nga autor a ni Robin McKie: “Maipaspasango ti lubong iti krisis iti danum a mangapektarto iti amin a suli ti daga.” Admitiren dagiti politiko a ti tao ti kangrunaan a makagapu iti kinakurang iti danum, ket serioso a peligro ti iyeg dayta.

NATURAL A DIDIGRA. Dagiti bagyo, alipugpog (tornado), ken ginggined ket agresulta iti makadadael a layus, makadangran a panagreggaay ti daga, ken dadduma pay a perhuisio. Ad-adu itan ti matmatay wenno nakaro a maap-apektaran gapu kadagitoy a puersa ti nakaparsuaan. Sigun iti panagadal nga impablaak ti U.S. National Aeronautics and Space Administration, dakkel ti posibilidad a tumaudto dagiti “nadawdawel a bagyo, makapapatay a pudot, ken napapaut a layus ken tikag.” Punasento ngata ti natural a kalamidad ti biag ti amin a tao?

Sigurado a makapanunotka pay iti dadduma a pangta iti biagtayo. Ngem uray sangkapanunotmo ti amin a mapaspasamak ita, saanmo a mabirokan dagiti makapnek a sungbat. Mabalin nga ibaga ti dadduma nga uray dagiti politiko ken sientista saanda met a makaited iti makapnek a sungbat. Kas nadakamat iti napalabas nga artikulo, adu dagiti nakabirok iti makakombinsir a sungbat kadagiti saludsod maipapan iti kasasaad ti lubong ken iti masakbayantayo. Pakasarakantayo kadagita a sungbat?

Kas pagarigan, kitaentayo dagitoy a padto ti Biblia:

• “Ti nasion tumakderto a bumusor iti nasion ken ti pagarian a bumusor iti pagarian, ket addanto dagiti kinakirang ti taraon ken dagiti ginggined iti nadumaduma a disso.”—Mateo 24:7.

• ‘Iti maudi nga al-aldaw dumteng dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan. Ta dagiti tattao managayatdanto iti bagida, managayat iti kuarta, napalangguad, natangsit, managtabbaaw, nasukir iti nagannak, saan a managyaman, saan a nasungdo, awanan nainkasigudan a panagayat, saan a sidadaan iti aniaman a tulagan, manangparpardaya, awanan panagteppel, narungsot, awanan panagayat iti kinaimbag, mangliliput, natangken ti uloda, natangsit gapu iti panagpannakkel, managayat iti ragragsak imbes a managayat iti Dios.’—2 Timoteo 3:1-4.

Iladawan dagita ti lubong a saanen a makontrol. No kasta, saanen a masalbar ti lubong—saan a masalbar ti tao. Sigun iti Biblia, saan a kabaelan ti tao ti mangipaay iti permanente a solusion. Naitampok dayta kadagitoy a bersikulo:

• “Adda dalan a nalinteg iti sanguanan ti maysa a tao, ngem dagiti dalan ni patay isuda ti tungpal dayta kalpasanna.”—Proverbio 14:12.

• “Ti tao dinominaranna ti tao iti pakadangrananna.”—Eclesiastes 8:9.

• “Saan a kukua ti tao . . . uray ti panangiturong iti addangna.”—Jeremias 10:23.

No itultuloy ti tao nga aramiden ti kaykayatna, maipasango la ketdi ti lubong iti nakaro a didigra. Ngem saanto a mapasamak dayta! Apay? Kastoy ti kuna ti Biblia:

• “Imbangon [ti Dios] ti daga kadagiti naipasdek a dissona; saanto a mapagdiwengdiweng dayta agingga iti tiempo a di nakedngan, wenno iti agnanayon.”—Salmo 104:5.

• “Maysa a kaputotan mapan, ket maysa a kaputotan umay; ngem ti daga agtalinaed uray agingga iti tiempo a di nakedngan.”—Eclesiastes 1:4.

• “Dagiti nalinteg tagikuaendanto ti daga, ket agtaengdanto nga agnanayon iti dayta.”—Salmo 37:29.

• “Maaddanto ti naruay a bukbukel iti daga; iti tapaw dagiti bantay addanto ti panaglaplapusanan.”—Salmo 72:16.

Mangted iti nalawag a sungbat dagita a sursuro ti Biblia. Saan a mapunas ti puli ti tao gapu iti polusion, kurang a taraon ken danum, wenno epidemia. Saan a madadael ti lubong gapu iti nuklear a gubat. Apay? Kontrolado ti Dios ti masakbayan ti planetatayo. Agpayso, inikkan ti Dios dagiti tattao iti wayawaya nga agpili. Nupay kasta, apitendanto ti resulta ti desisionda. (Galacia 6:7) Ngem ti lubong ket saan a kas iti lugan a naawanan iti preno a saanen a makontrol ken dakes ti pagtungpalanna. Adda pagpatinggaan ti ipalubos ti Dios a mabalin nga aramiden ti tao nga agresulta iti pagdaksanna.—Salmo 83:18; Hebreo 4:13.

Ngem saan la a dayta ti aramiden ti Dios. Iyegto ti Dios ti ‘naruay a talna.’ (Salmo 37:11) Nagpintas ti namnama a nailawlawag iti daytoy nga artikulo, ngem panirpatan laeng dayta iti naraniag a masakbayan a naammuan ti minilion a Saksi ni Jehova babaen iti panagadalda iti Biblia.

Maysa a sangalubongan a grupo dagiti Saksi ni Jehova. Nagduduma ti tawen ken pulida. Daydayawenda ti maymaysa a pudno a Dios, nga agnagan Jehova, kas naipakaammo iti Biblia. Saanda a kabuteng ti masanguanan ta kuna ti Biblia: “Daytoy ti kinuna ni Jehova, ti Namarsua iti langlangit, isu ti pudno a Dios, ti Nangporma iti daga ken ti Nangaramid iti dayta, isu Daydiay sititibker a nangipasdek iti dayta, a saanna a pinarsua a maipaay laeng iti awan kapapay-anna, a nangbukel iti dayta tapno mapagnaedan a mismo: ‘Siak ni Jehova, ket awanen ti sabali.’”—Isaias 45:18.