KAPITULO 2

Nalimed a Pannakideyt​—Ania ti Pagdaksanna?

Naipasango ni Jessica iti narigat a situasion idi nagarem kenkuana ti kaklasena a ni Jeremy. “Nagguapo ni Jeremy,” kinunana “ken kuna dagiti gagayyemko nga awanton ti maam-ammok a kas kenkuana. Adda sumagmamano a babbai a nanggandat a makirelasion kenkuana ngem saanna a kayat ida. Siak laeng ti kayatna.”

Di nagbayag, kiniddaw ni Jeremy nga agdeytda ken Jessica. Inlawlawag ni Jessica a kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova, isu ket saan a mapalubosan a makideyt iti siasinoman a dina kapammatian. “Ngem adda napanunot ni Jeremy. Imbagana nga agdeytkami kano lattan uray dimi ibagbaga kadagiti dadakkelko,” kuna ni Jessica.

ANIA ti aramidem no kasta ti ibaga ti kursonadam? Mabalin a maklaatka a makaammo nga immanamong ni Jessica iti plano ni Jeremy. “Kombinsidoak idi a no makideytak kenkuana, masursuronanto nga ayaten ni Jehova,” kinunana. Ania ti napasamak? Ammuentayto. Kitaentay pay nga umuna no kasano a nasulisog ti dadduma a makideyt iti nalimed.

No Apay nga Adda Dagidiay Makideyt iti Nalimed

Apay nga adda dagidiay makideyt iti nalimed? Kuna ti agtutubo nga agnagan David, “Ammoda ngamin a saan ida a palubosan dagiti dadakkelda isu nga ilimedda.” Kinuna met ni Jane: “Ti nalimed a pannakideyt ket panagrebelde. No iti panagriknam ket ibilbilangdaka a kas man la awan ti nakemna, aramidem lattan ti kaykayatmo uray dimo ipakpakada kadagiti dadakkelmo.”

Adda kadi mapanunotmo nga aniaman a sabali pay a rason no apay nga agduyos dagiti dadduma a makideyt iti nalimed? No adda, isuratmo iti baba.

․․․․․

Wen, ammom nga ibilbilin ti Biblia nga agtulnogka kadagiti dadakkelmo. (Efeso 6:1) Ket no iparit dagiti dadakkelmo a makideytka, adda la ketdi naimbag a rasonda. Kaskasdi, saanka a masdaaw no mapanunotmo ti kastoy:

● Kasla maikapkapisak gapu ta siak laengen ti saan a makidedeyt.

● Agkursonadaak iti saanko a kapammatian.

● Kayatko ti makideyt iti padak a Kristiano uray no ubingak pay unay tapno makiasawa.

Mabalin nga ammom no ania ti makuna dagiti dadakkelmo maipapan kadagiti nadakamat iti ngato. Iti kaunggan ti pusom, ammom nga umiso dagiti dadakkelmo. Ngem mabalin nga umanamongka met iti kinuna ti babai nga agnagan Manami: “Nagpigsa ti tarigagayko a makideyt nga uray la makababbabawienak no dadduma iti desisionko a saanak pay laeng a makideyt. Para kadagiti agtutubo ita, kasla saan a normal ti saan a makideyt. Maysa pay, saanak a naragsak nga agmaymaysa!” Ti dadduma a kasta ti kasasaadda inrugida ti makideyt iti nalimed. Kasano?

“Imbagada Kadakami nga Ilimedmi Dayta”

Ti mismo a termino a “nalimed a pannakideyt” ipasimudaagna ti panangallilaw, ket masapul nga aramidem dayta tapno saanka a maduktalan. Adda dagidiay mangilimlimed iti pannakideytda babaen ti pannakikomunikarda a nangnangruna iti telepono wenno iti Internet. Iti imatang dagiti tattao, aggayyemda laeng ngem agdedeytda babaen ti e-mail, telepono, ken text.

Dagiti dadduma ilimedda ti pannakideytda babaen ti panangawisda kadagiti gagayyemda ngem ti panggepda ket ti makisinnarak iti kadeytda. Kinuna ni James: “Naminsan, adukami a naawis nga agkikita iti maysa a lugar. Ngem naiplano gayam dayta tapno makapagsinnarak ti dua a gayyemmi. Imbagada kadakami nga ilimedmi dayta.”

Kas imbaga ni James, masansan a ti nalimed a pannakideyt ket pagtitinnulagan dagiti aggagayyem. “Masansan nga ammo ti maysa nga adda kadedeyt ti gayyemna ngem ilimedna dayta gapu ta saanna a kayat a mapagura,” kuna ni Carol. Adda dagidiay agulbod no dadduma. “Adu ti mangilimed iti pannakideytda babaen ti panangilibakda kadagiti dadakkelda no sadino ti napananda,” kuna ti 17 ti tawenna a ni Beth. Kasta ti inaramid ni Misaki nga agtawen iti 19. “Masapul a lalaingek ti agparbo,” kunana. “Diak agibagbaga iti aniaman a kinaulbod malaksid iti pannakideytko tapno saan a madadael ti panagtalek dagiti dadakkelko.”

Dagiti Pagdaksan ti Nalimed a Pannakideyt

No agduyoska a makideyt iti nalimed, wenno no ar-aramidemon dayta, nasken nga usigem ti sumaganad a dua a saludsod:

Anianto ti pagbanagan ti ar-aramidek? Panggepmo kadi ti makiasawa a nasapa? “No makideytka nga awan ti panggepmo a makiasawa, arigna mangituktukonka iti produkto a dimo met ilako,” kuna ti 20 ti tawenna a ni Evan. Ania ti mabalin a pagbanaganna? Kuna ti Proverbio 13:12: “Ti inanama a maitantan pagsakitenna ti puso.” Talaga kadi a kayatmo a pagsakiten ti puso ti maysa a tao nga ipatpategmo? Ti sabali pay a pakdaar ket: No makidedeytka iti nalimed, saandaka a mabalakadan dagiti dadakkelmo ken dagiti dadduma pay nga adulto a maseknan kenka. Gapu ta kasta, dakdakkel ti posibilidadna a matnagka iti seksual nga imoralidad.​—Galacia 6:7.

Ania ti panangmatmat ni Jehova a Dios iti ar-aramidek? Kuna ti Biblia: “Amin a bambanag lamolamoda ken sipapanayagda a naiparang kadagiti mata daydiay pagidatagantayo.” (Hebreo 4:13) Gapuna, ammo ni Jehova ti pannakidedeytmo wenno ti pannakidedeyt ti gayyemmo nupay ilimlimedmo dayta. Ket no mangal-allilawka, di rumbeng nga iyaleng-alengmo dayta. Kondenaren ni Jehova ti panagulbod. Kinapudnona, ti “ulbod a dila” ket maysa kadagiti banag a nalawag a kuna ti Biblia a karimon ni Jehova!​—Proverbio 6:16-19.

Dika Agilimed

Sigurado a pagsayaatam no makisaritaka kadagiti dadakkelmo wenno iti nataengan a Kristiano nga adulto maipapan iti aniaman a nalimed a pannakideytmo. Ket no adda gayyemmo a makidedeyt iti nalimed, saanmo a panuynoyan babaen ti panangtulongmo kenkuana a mangkalub iti ar-aramidenna. (1 Timoteo 5:22) Ania ngata ti mariknam no adda dakes a mapasamak iti gayyemmo gapu iti pannakideytna? Saan kadi nga adda met sungsungbatam?

Kas panangyilustrar: Ipapanmo a diabetiko ti gayyemmo ken ilimlimedna ti agpempennek a mangan kadagiti nasam-it. No naduktalam dayta ngem nagpakaasi a dimo ibagbaga iti asinoman, ania ti kangrunaan a pakaseknam​—agilimedka kadi gapu ta maasianka iti gayyemmo wenno agtignayka tapno saan nga agpeggad ti biagna?

Kasta met laeng ti situasion no adda am-ammom a makidedeyt iti nalimed. Saanmo a pakadanagan ti permanente a pannakadadael ti panaggayyemyo. Ti pudno a gayyem maamirisnanto met laeng a ti inaramidmo ket para iti pagsayaatanna.​—Salmo 141:5.

Panangilimed Wenno Panagannad?

Saan nga amin a panangilimed iti pannakideyt ket agkasapulan iti panangallilaw. Kas pagarigan, ipapantayo a kayat ti agtutubo a lalaki ken babai ti ad-adda a makapagam-ammo, ngem saanda pay laeng a kayat a maammuan dayta ti adu a tattao. Nalabit, kas iti imbaga ti agtutubo nga agnagan Thomas, “saanda a kayat ti makantiawan kadagiti saludsod a kas iti, ‘Kaanokayo nga agkasar?’”

Mabalin a saan a nasayaat ti pagbanaganna no durogandaka. (Kanta ni Solomon 2:7) Dayta ti gapuna nga adda dagidiay nainsiriban a mangilimed iti panagdeytda. (Proverbio 10:19) “Dayta ti mangted iti gundaway iti lalaki ken babai a mangikeddeng no seriosoda iti maysa ken maysa,” kuna ti agtawen iti 20 a ni Anna. “No talaga a seriosoda, mabalindan nga ipakaammo dayta.”

Kabayatanna, saan a nasayaat nga ilimed ti pannakideytmo kadagidiay addaan iti karbengan a mangammo iti dayta, kas kadagiti dadakkelmo wenno kadagiti nagannak ti kadedeytmo. No saanmo a maipudno ti maipapan iti pannakideytmo, masapul nga isaludsodmo iti bagim no apay. Gapu ngata ta ammom nga adda nasayaat a rason dagiti dadakkelmo no apay a saandaka a palubosan?

“Ammokon No Ania ti Masapul nga Aramidek”

Ni Jessica, a nadakamat itay, ket nagbalbaliw ti panunotna maipapan iti nalimed a pannakideytna ken Jeremy idi nangngegna ti kapadasan ti sabali pay a Kristiano a makidedeyt met iti nalimed. “Idi nangngegko no kasanona nga insardeng ti nalimed a pannakideytna, ammokon no ania ti masapul nga aramidek,” kuna ni Jessica. Nalaka kadi nga isardeng ti nalimed a pannakideyt? Saan! “Daytoy pay laeng a lalaki ti talaga nga impatpategko,” kuna ni Jessica. “Sumagmamano a lawas a sinangsangitak iti inaldaw.”

Nupay kasta, ay-ayaten ni Jessica ni Jehova. Nupay temporario a naisiasi, desidido a mangaramid iti umiso. Idi agangay, nailiwliwagna met laeng ti saem ti panangisardengna a makideyt. “Ita, nasaysayaaten ti relasionko ken Jehova,” kuna ni Jessica. “Agyamanak unay ta ipapaayna ti kasapulantayo a panangiwanwan iti umiso a tiempo!”

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Kayatmi ti agbiag a mapagtalkan iti amin a bambanag.”​—Hebreo 13:18.

BALAKAD

Saan a kasapulan nga ibagam iti isuamin ti pannakidedeytmo. Ngem masapul nga ibagam dayta kadagidiay addaan iti karbengan a mangammo, a masansan a pakairamanan dagiti nagannak kenka ken dagiti nagannak ti kadedeytmo.

AMMOM KADI . . . ?

Panagtalek ti pundasion ti agpaut a relasion. Ti nalimed a pannakideyt dadaelenna ti panagtalek dagiti dadakkelmo ken pakapuyenna ti pundasion ti relasionmo iti kadedeytmo.

DAGITI ARAMIDEK!

No makidedeytak iti nalimed iti padak a Kristiano, masapul nga ․․․․․

No ti gayyemko ket makidedeyt iti nalimed, masapul nga ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Kitaem ti tallo a situasion a napatak ti pannakaisuratna iti panid 22. Ania kadagita, no adda man, ti mariknam no dadduma?

● Kasanom a tamingen dayta a banag a dika makideyt iti nalimed?

● No ammom a ti gayyemmo ket makidedeyt iti nalimed, ania ti aramidem, ken apay?

[Blurb iti panid 27]

“Insardengko ti makideyt iti nalimed. Pudno a nasakit para kaniak ti sumrek iti eskuelaan ket inaldaw a makitak dayta a lalaki. Ngem ammo ni Jehova a Dios ti maipapan iti maysa a situasion ken ti posible a pagbanaganna idinto ta datayo ket saan. Agtalektayo laeng ken Jehova.”​—Jessica

[Ladawan iti panid 25]

Ti panangkalub iti nalimed a pannakideyt ti maysa a gayyem ket kasla panangkalub iti ar-aramiden ti maysa a diabetiko a sililimed nga agpempennek a mangan kadagiti nasam-it

KAPITULO 5

No Apay a Liklikam ti Makidenna no Saanka pay a Naasawaan

“Kasla kayatko a padasen ti makidenna.”​—Kelly.

“Iti panagriknak, kasla saanak a normal gapu ta diak pay napadasan ti nakidenna.”​—Jordon.

“DIMO pay kadi napadasan ti nakidenna?” Nalabit a lumnedka iti bain a mangsungbat iti dayta a saludsod! Kinapudnona, iti adu a lugar, ibilangda a karkarna wenno saan a normal ti agtutubo a dina pay napadasan ti nakidenna. Di ngarud pakasdaawan nga adu nga agtutubo ti makidendenna!

Ti Mismo a Tarigagay ken ti Panangdurog Dagiti Kakadua

No maysaka a Kristiano, ammom nga idagdagadag ti Biblia nga ‘adaywam ti pannakiabig.’ (1 Tesalonica 4:3) Kaskasdi, mabalin a marigatanka latta a mangigawid iti seksual a tarigagaymo. “No dadduma, diak ammo no apay a basta sumiplot lattan iti panunotko ti maipapan iti seksual a panagdenna,” kuna ti agtutubo nga agnagan iti Paul. Laglagipem a kaaduanna, normal laeng ti kasta a rikna.

Nupay kasta, narigat no kanayondaka a kantiawan ken pagaangawan gapu ta dimo pay napadasan ti nakidenna! Kas pagarigan, no ngay ibaga dagiti kapatadam a saanka a pudpudno a lalaki wenno babai no saanka pay a nakidenna? “Pagbalinen dagiti gagayyemmo a kasla makaparagsak ken gagangay laeng ti seksual a panagdenna. Ibilangdaka a saan a normal no dika pay nakikaidda,” kuna ni Ellen.

Ngem mabalin nga adda ti saan a kayat nga ibaga dagiti kapatadam maipapan iti panagdenna ti di pay nagkasar. Alaentayo a pagarigan ni Maria a nakidenna iti nobiona. Kinunana: “Nakariknaak iti nakaro a bain. Kagurak ti bagik ken ti nobiok.” Ad-adda a gagangay dagiti kasta a kapadasan ngem iti maamiris ti kaaduan nga agtutubo. Kinapudnona, masansan a nasaem ken napait ti ibunga ti panagdenna dagiti di pay nagkasar!

Nupay kasta, insaludsod ti agtutubo nga agnagan Shanda, “Apay pay la ngarud nga inikkan ti Dios dagiti agtutubo iti seksual a tarigagay no sadanto la mabalin a penken dayta inton naasawaandan?” Nasayaat dayta a saludsod. Ngem usigem ti sumaganad:

Ti laeng aya seksual a tarigagay ti adda a napegges a riknam? Saan. Ni Jehova a Dios pinarsuanaka nga addaan iti abilidad a makarikna iti nadumaduma a tarigagay ken emosion.

Rumbeng kadi a penkem ti tunggal tarigagaymo apaman a sumken dayta? Saan ta ti Dios inikkannaka met iti abilidad nga agteppel.

Ania ngaruden ti sungbat? Mabalin a basta sumken lattan dagiti tarigagaymo, ngem kabaelam nga igawid ti riknam. Ti panangpennek iti tunggal seksual a tarigagay ket mayarig iti panangdanog iti maysa a tao tunggal makapungtotka. Saan nga umiso ken minamaag dayta.

Kinapudnona, pulos a saan a pinanggep ti Dios nga usarentayo ti sekso iti di umiso a pamay-an. “Tunggal maysa kadakayo ammona koma no kasano nga ikutan ti bukodna a basehas [bukodna a bagi] iti pannakasantipikar ken dayaw,” kuna ti Biblia. (1 Tesalonica 4:4) No kasano nga adda “tiempo ti panagayat ken tiempo ti pananggura,” adda met tiempo ti panangpennek iti seksual a tarigagay ken tiempo ti panangkontrol iti dayta. (Eclesiastes 3:1-8) Sigurado a kabaelam a pengdan ti riknam!

No ngay adda silalais a mangisaludsod kenka iti, “Ania, dimo pay napadasan ti nakiseks?” Dika agpaublag. Mabalin a kastoy ti isungbatmo iti tao a mangkankantiaw kenka: “Wen, diak ibain dayta no di ket pagpannakkelko!” Wenno saan, mabalinmo a kunaen, “Nasaysayaat siguro no saan a dayta ti pagtungtonganta.”a (Proverbio 26:4; Colosas 4:6) Iti sabali a bangir, no kayatna a maammuan no apay, mabalinmo nga ilawlawag ti naibatay iti Biblia a takdermo.

Adda kadi pay mapanunotmo a sabali a sungbat no adda mangisaludsod kenka iti “Ania, dimo pay napadasan ti nakiseks?” No adda, isuratmo iti baba.

․․․․․

Napateg a Sagut

Ania ti marikna ti Dios no ikeddeng dagiti tattao ti agdenna uray dida pay nagkasar? Bueno, ipapanmo a gimmatangka iti regalo para iti gayyemmo. Ngem sakbay pay nga iyawatmo dayta kenkuana, linuktannan gapu ta magagaran a mangammo no ania dayta! Saan kadi a madismayaka? No kasta, panunotem no ania ti marikna ti Dios no makidennaka uray dika pay naasawaan. Kayatna nga agtutorka ta tagiragsakemto ti sagut a seksual a pannakidenna inton naasawaankan.​—Genesis 1:28.

Ania ti masapul nga aramidem no sumken ti seksual a tarigagaymo? Iti ababa a pannao, sursuruem a pengdan ti riknam. Kabaelam nga aramiden dayta! Ikararagmo ken Jehova a tulongannaka. Ti espirituna matulongannaka nga agteppel. (Galacia 5:22, 23) Laglagipem a ti “aniaman a naimbag saanto a medmedan ni Jehova kadagidiay magmagna iti kinaawan pagkurangan.” (Salmo 84:11) Kuna ti agtutubo nga agnagan Gordon: “No sumrek iti panunotko a saan met unay a dakes ti pannakidenna uray dika pay naasawaan, utobek dagiti dakes nga epektona iti espiritualidadko. Maamirisko a napatpateg nga amang ti relasionko ken Jehova ket diak kayat a madadael dayta gapu laeng iti ragsak nga itden ti basol.”

Kinapudnona, ti di pannakidenna no saanka pay a naasawaan ket saan a karkarna wenno abnormal. Ti ketdi imoralidad ti makaipababa, nakababain, ken makadadael. Gapuna, saanka nga agpaimpluensia iti di umiso a kapanunotan ti lubong a saan a normal ti maysa a tao no salsalimetmetanna dagiti pagalagadan ti Biblia. No liklikam ti makidenna gapu ta saanka pay a naasawaan, masaluadam ti salun-atmo, ti emosionmo, ken kapatgan iti amin, ti relasionmo iti Dios.

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI TOMO 1, KAPITULO 24

[Footnote]

KANGRUNAAN A TEKSTO

“No ti asinoman sititibker a nakaikeddeng iti pusona . . . a pagtalinaedenna ti bukodna a kinabirhen, naimbagto ti aramidenna.”​—1 Corinto 7:37.

BALAKAD

Liklikam ti makitimpuyog kadagidiay nababa ti pagalagadanda iti moral, uray no ibagbagada nga agpapadakayo kadagiti narelihiosuan a patpatien.

AMMOM KADI . . . ?

Adayo nga agbalbaliw dagiti tattao a nalulok iti sekso uray inton naasawaandan. Maisupadi iti dayta, dakkel ti posibilidadna nga agbalinto a nasungdo nga asawa dagidiay mangsalsalimetmet kadagiti moral a pagalagadan ti Dios.

DAGITI ARAMIDEK!

Tapno maliklikak ti makidenna bayat nga awan pay asawak, masapul nga ․․․․․

No marigatanak a mangsustiner iti desisionko gapu iti impluensia dagiti kakaduak, masapul nga ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Iti panagkunam, apay nga adda dagidiay manglais kadagiti saan pay a nakidendenna?

● Apay a mabalin a narigat a liklikan ti makidenna bayat nga awan pay asawam?

● Ania dagiti pagimbagan ti saan a pannakidenna no dika pay naasawaan?

● Kasanom nga ilawlawag iti adingmo dagiti pagimbagan ti panagkedked a makidenna no awan pay asawana?

[Blurb iti panid 51]

“Magutugotak a mangdaer kadagiti seksual a pannulisog babaen ti kanayon a pananglaglagipko nga ‘awan ti mannakiabig wenno narugit a tao nga addaan aniaman a tawid iti pagarian ti Dios.’”(Efeso 5:5)​—Lydia

[Kahon iti panid 49]

Worksheet

Ania a Talaga ti Mapasamak Kalpasanna?

Dagiti kapatadam ken ti nalatak a paglinglingayan masansan a sisisikap a kalubanda dagiti di makaay-ayo a kinapudno maipapan iti seksual a panagdenna dagiti saan pay a nagkasar. Usigem ti sumaganad a tallo a situasion. Iti panagkunam, ania a talaga ti mapasamak kadagitoy nga agtutubo?

● Pagpannakkel ti maysa a kaeskuelaam nga adun ti nakadennana a babbai. Kunana a makaparagsak dayta ken awan ti dakes a napasamak iti siasinoman. Ngem kalpasanna, ania a talaga ti mapasamak kenkuana ken kadagiti babbai? ․․․․․

● Agngudo ti pelikula babaen ti panagdenna ti dua nga agtutubo a di pay nagkasar kas panangyebkas iti ayatda iti maysa ken maysa. No iti pudpudno a biag, ania ti mapasamak kalpasanna? ․․․․․

● Adda guapo a lalaki a mangawis kenka nga agdennakayo. Kunana a dina ibagbaga iti siasinoman ti maipapan iti dayta. No nakidennaka kenkuana ket ikagkagumaam a kaluban dayta, ania a talaga ti mapasamak kalpasanna? ․․․․․

[Ladawan iti panid 54]

Ti pannakidenna no saanka pay a naasawaan ket umasping iti pananglukat iti maysa a regalo a di pay nayawat kenka

KAPITULO 15

Kasanok a Masaranget ti Panangpilit Dagiti Kapatadak?

“Maipaspasangoka idiay eskuelaan iti adu a pakasulisogan kas iti panagsigarilio, panagdroga, ken sekso. Ammom a kinamaag dagitoy nga ituktukon kenka dagiti kapatadam. Ngem kasla dika makapagkedked.”​—Eve.

GAGANGAY a kayattayo nga akseptarendatayo dagiti sabsabali. Ti panangpilit dagiti kapatada apektaranna dayta a tarigagay. Kas pagarigan, no napadakkelka a Kristiano, ammom a dakes dagiti banag a kas iti panagdenna dagiti di pay nagkasar ken ti panagbartek. (Galacia 5:19-21) Ngem adu kadagiti kapatadam ti mangdurog kenka a mangaramid kadagiti dakes nga ar-aramidenda. Basta laeng kadi napanunotda nga aramiden dagita? Nalabit saan. Kaaduanna, nagpaimpluensiada kadagiti dadduma. Kayatda nga akseptaren ida dagiti sabsabali isu nga impalubosda a maimpluensiaan ti panagpampanunotda. Kastaka met kadi, wenno addaanka iti tured a mangidepensa kadagiti prinsipio a sursurotem?

Adda tiempo a timmulok ni Aaron a kabsat ni Moises iti panangsugsog kenkuana dagiti sabsabali. Idi nagpupunipon kenkuana dagiti Israelita ket dinuroganda a mangaramid iti didiosen a pagrukbabanda, pinatganna ida! (Exodo 32:1-4) Agasem​—daytoy met la a lalaki ti nangsango kenni Faraon ken situtured a nangipakaammo kenkuana iti mensahe ti Dios. (Exodo 7:1, 2, 16) Ngem timmulok ni Aaron idi isu ket pinilit dagiti padana nga Israelita. Agparang a nalaklaka kenkuana ti panangsangona iti ari ti Egipto ngem ti panangpaayna kadagiti padana nga Israelita!

Komustaka ngay met? Marigatanka kadi a mangsalimetmet iti ammom nga umiso? Kayatmo kadi a masaranget a sititibker ken awanan buteng ti panangpilit kenka dagiti kapatadam? Kabaelam dayta! Nasken a laglagipem a mabalin nga adda dagiti mangdurog kenka iti aniaman a kanito ken nasakbay nga ikeddengmo no ania ti aramidem iti kasta a kasasaad. Matulongannaka dagiti uppat nga addang a nadakamat iti baba tapno maaramidmo dayta.

1. Agsakbayka. (Proverbio 22:3) Masansan a makitam ti peggad nga agur-uray kenka. Kas pagarigan, masabatmo dagiti agsigsigarilio a kaeskuelaam ket mabalin nga awisendaka nga agsigarilio. Gapu ta napakadaam, sisasaganaka a mangliklik wenno mangsango iti dayta a situasion.

2. Agpanunotka. (Hebreo 5:14) Mabalinmo nga isaludsod iti bagim, ‘Anianto ngata ti riknak no pagustuak ida?’ Pudno a mabalin a magustuandaka ta pinatgam ida. Ngem ania ngata ti riknam inton kaduamon dagiti dadakkelmo wenno dagiti padam a Kristiano? Kayatmo kadi a mapukaw ti nadalus a takdermo iti imatang ti Dios gapu laeng ta kayatmo nga ay-ayuen dagiti kaeskuelaam?

3. Agdesisionka. (Deuteronomio 30:19) Adda dagiti kanito a masapul a pilien dagiti amin nga adipen ti Dios no ania ti aramidenda​—agkammatalek ket agsagrapda kadagiti bendision wenno agsukir ket apitenda ti napait a bunga ti aramidda. Umiso ti pinili nga aramiden dagiti lallaki a kas kada Jose, Job, ken Jesus ngem saan nga umiso ti pinili da Cain, Esau, ken Judas. No iti biangmo, ania ti piliem?

4. Agtignayka. Nalabit ipapanmo a daytoy ti karigatan nga addang. Ngem saan! No nautobmon ti pagbanagan dagiti dakes nga aramid ken naikeddengmon ti aramidem, ti panangyebkas iti takdermo ket makagunggona ken saan met gayam a talaga a narigat. (Proverbio 15:23) Saan a kasapulan a kasabaam ida maipapan iti Biblia, isu a dika madanagan. Mabalin nga umdasen ti panangibagam iti natangken a “saan.” Wenno saan, tapno nalawlawag pay kadakuada ti natibker a pangngeddengmo, mabalinmo a kunaen:

“Saandak nga iramraman!”

“Diak ar-aramiden dayta!”

“Pagaammoyo met a diak makiramraman iti kasta nga aramid!”

Ti napateg ket ti madagdagus a panangsungbatmo a buyogen ti kinatibker. No kasta ti aramidem, nalabit a masdaawkanto no dagus a sardengandaka. Ngem no ngay uyawendaka ket kunada, “Takrotkan sa met?” Laglagipem a dagitoy a pananguyaw ket bin-ig a panangpilit dagiti kapatadam. Kasanom a sungbatan dagita? Adda tallo a pagpiliam.

● Mabalinmo nga ayonan ida. (“Hustokayo, maamakak a mangaramid iti ipapaaramidyo!” sa dakamatem iti apagbiit ti gapuna.)

● Mabalinmo nga ibaw-ing ti saritaan babaen ti panangibagam iti takdermo ngem dika makisupiat maipapan iti dayta a banag.

● Mabalinmo a balandraen ti situasion. Ibagam ti rasonmo no apay a dika agsigsigarilio sa pagrasonem ida. (“Iti panagkunak, masiribkayo met, ngem apay nga agsigsigariliokayo?”)

No uyawendaka latta dagiti kapatadam, pumanawkan! Kumaro laeng ti panangpilitda kenka no agbayagka pay. Ngem uray no pumanawka, laglagipem daytoy: Nasarangetmo ti kasasaad ken dika nagpaimpluensia kadagiti kapatadam!

Nalabit umsiendaka dagiti dadduma a kapatadam gapu ta ipagarupda a dimo pampanunoten ti bagim. Ngem saan nga agpayso dayta! Kinapudnona, kayat ni Jehova a paneknekam iti bagim a ti panagaramid iti pagayatanna ti kasayaatan nga aramidem. (Roma 12:2) Gapuna, apay koma nga ipalubosmo a pagay-ayamandaka dagiti kapatadam? (Roma 6:16) Ikalintegam no ania ti ammom nga umiso!

Pudno a dimo maliklikan ti panangpilit kenka dagiti kapatadam. Nupay kasta, ammom ti kayatmo nga aramiden, maibagam kadakuada ti takdermo, ken kabaelam a sarangten ti situasion. Adda kenka dayta!​—Josue 24:15.

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI TOMO 1, KAPITULO 9

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Daydiay makipagna kadagiti masirib a tattao agbalinto a masirib, ngem daydiay addaan kadagiti pannakilangen kadagidiay maag nakadakdakesto ti pagtungpalanna.”​—Proverbio 13:20.

BALAKAD

Tapno ad-adda a tumuredka, basaem dagiti naipablaak a kapadasan dagiti adipen ni Jehova iti moderno a panawen a sibaballigi a nangsalimetmet iti no ania ti umiso.

AMMOM KADI . . . ?

Manmanonto kadagiti kaeskuelaam ti makikomunikar kenka makatawen kalpasan ti panagturposyo. Adu ti saanto pay ketdin a makalagip iti naganmo. Ngem ti pamiliam, ken kangrunaan iti amin, ni Jehova a Dios, ket kanayon a maseknan iti pagimbagam.​—Salmo 37:23-25.

DAGITI ARAMIDEK!

Makapagsaganaak a mangsaranget iti panangpilit dagiti kapatadak babaen ti ․․․․․

No pilitendak dagiti kapatadak nga agaramid iti di umiso, masapul nga ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Kadagiti ania a kasasaad a mabalin a makatulong kenka dagiti addang a naibalabala iti daytoy a kapitulo?

● Ania ti mabalin a mapasamak no tumulokka iti panangpilit dagiti kapatadam?

● Ania ti sumagmamano a pamay-an a makatulong kenka a mangsaranget iti panangpilit dagiti kapatadam?

[Blurb iti panid 131]

“Adu a lallaki ti makaam-ammo kaniak kas Saksi isu a raraemendak. No adda pagsasaritaanda a malisioso, ibagada kaniak, ‘Agtutungtongkamin Mike, pumanawkan no kayatmo.’”​—Mike

[Tsart iti panid 132, 133]

Worksheet

Peer-Pressure Planner

Pagtuladan

1 Agsakbay

Ania ti karit? Panagsigarilio.

Sadino ti mabalin a pakaipasanguak iti daytoy a karit? Idiay eskuelaan.

2 Agpanunot

Ania ti mapasamak no tumulokak?

Saan a maay-ayo ni Jehova ken dagiti dadakkelko. Riribukennak ti konsiensiak. Marigatanakton nga agkedked inton maminsan.

Ania ti mapasamak no agkedkedak?

Mabalin nga uyawen wenno birngasandak. Baka liklikandak ti dadduma a kaeskuelaak. Ngem maparagsakko ni Jehova ken ad-adda a tumibkerak.

3 Agdesision

Agkedkedak gapu ta

Ammok a saan a maay-ayo ni Jehova ken madadael ti ­salun-atko no agsigarilioak.

No bilang ta tumulokak

Saanak ngamin a nakasagana a naimbag a mangsaranget iti panangpilit dagiti kapatadak. Ad-adda a napateg kaniak ti pananganamong dagiti kapatadak ngem ti pananganamong ni Jehova.

4 Agtignay

Masapul nga

agkedkedak sa pumanawak.

Dagiti Panguyaw Dagiti Kapatada

No kuna ti kapatadak: “Agsigarilioka ketdin. Takrotkan sa met!”

Mabalinko a sungbatan ti panangpilit ti kapatadak babaen ti

Panangayon

“Hustoka. Mabutengak nga agsigarilio. Diak kayat ti makaala iti kanser iti bara.”

Panangibaw-ing

“Saysayangem laeng ta sigariliom kaniak.”

Panangibalandra

“Pagyamanan laengen. Ammom, saanmo a bagay ti agsigarilio ta saan a para kadagiti masirib dayta.”

PALAGIP: Pumanawka a dagus no pilitendaka latta dagiti kapatadam. No agbayagka, dakdakkel ti posibilidadna a pagay-ayamandaka. Ita, kopiaem ti sumaganad a panid sa suratam dagiti espasio.

Dagiti Aramidek no Pilitendak Dagiti Kapatadak

Kopiaem daytoy a panid!

1 Agsakbay

Ania ti karit? ․․․․․

Sadino ti mabalin a pakaipasanguak iti daytoy a karit?

2 Agpanunot

Ania ti mapasamak no tumulokak?

․․․․․

Ania ti mapasamak no agkedkedak?

․․․․․

3 Agdesision

Agkedkedak gapu ta . . .

․․․․․

No bilang ta tumulokak, gapu dayta iti . . .

․․․․․

4 Agtignay

․․․․․

Masapul nga . . .

․․․․․

Dagiti Panguyaw Dagiti Kapatada

No kuna ti kapatadak: ․․․․․

Mabalinko a sungbatan ti panangpilit ti kapatadak babaen ti

Panangayon

․․․․․

Panangibaw-ing

․․․․․

Panangibalandra

․․․․․

Ensayuem dagiti sungbatmo a kaduam ti maysa kadagiti dadakkelmo wenno ti maysa a nataengan ti panagpampanunotna a gayyem.

[Ladawan iti panid 135]

Pagay-ayamandaka dagiti kapatadam no agpaimpluensiaka kadakuada