AMALEK, DAGITI AMALEKITA

Putot ti inauna nga anak ni Esau a ni Elifaz, babaen iti kamalalana a ni Timna. (Ge 36:12, 16) Ni Amalek nga apoko ni Esau ket maysa kadagiti shik ti Edom. (Ge 36:15, 16) Ti nagan ni Amalek ket naipanagan met kadagiti kaputotan ti tribuna.​—De 25:17; Uk 7:12; 1Sm 15:2.

Awan ti natibker a nakaibatayan ti panamati ti sumagmamano a tattao a dagiti Amalekita ket addadan sakbay pay ni Amalek ket ngarud saan ida a kaputotan ti apoko ni Esau a ni Amalek. Ti kapanunotan a dagiti Amalekita immun-unada ngem ni Amalek ket naibatay iti proverbio nga ebkas ni Balaam: “Ti Amalek isu idi daydiay umuna kadagiti nasion, ngem ti tungpalna kalpasanna isunto ti mismo a pannakadadaelna.” (Nu 24:20) Nupay kasta, saan a tuktukoyen ditoy ni Balaam ti maipapan iti pakasaritaan ken ti nagtaudan ti amin a nasnasion iti naglabasen a pito wenno walo a siglo. Tuktukoyenna idi ti pakasaritaan laeng dagiti Israelita, a nakatangdananna tapno ilunodna ida ken dandanin sumrek dagitoy iti Naikari a Daga. Ngarud, kalpasan ti panangilanadna iti Moab, Edom, ken Seir kas kabkabusor ti Israel, indeklara ni Balaam a dagiti Amalekita ti ‘umuna kadagiti nasion’ a tumakder maibusor kadagiti Israelita iti panagmartsada a rummuar iti Egipto nga agturong iti Palestina, ket daytoy ti rason a ti tungpal ti Amalek “isunto ti mismo a pannakadadaelna.”

Gapuna, idi isalaysay ni Moises dagiti pasamak iti kaaldawan ni Abraham sakbay a nayanak ni Amalek, dinakamatna ti “intero a tay-ak dagiti Amalekita,” a nabatad nga iladladawanna dayta a rehion iti wagas a maawatan dagiti tattao idi tiempo ni Moises, imbes nga ipaspasimudaagna a dagiti Amalekita immun-unada ngem ni Amalek. (Ge 14:7) Ti sentro daytoy Amalekita a teritoria ket adda iti amianan ti Cades-barnea iti desierto ti Negeb iti makin-abagatan a paset ti Palestina, agraman dagiti iturturayanda a pakarso a naiwaras iti Peninsula ti Sinai ken iti makin-amianan nga Arabia. (1Sm 15:7) Adda idi tiempo a ti impluensiada mabalin a nagsaknap agingga kadagiti turod ti Efraim.​—Uk 12:15.

Dagiti Amalekita ket “umuna kadagiti nasion” a nangyussuat iti awan gapgapuna nga iraraut kadagiti Israelita kalpasan ti Ipapanaw, idiay Refidim iti asideg ti Bantay Sinai. Kas nagbanaganna, imbilin ni Jehova ti naan-anay a pannakatalipupos dagiti Amalekita. (Nu 24:20; Ex 17:8-16; De 25:17-19) Makatawen kalpasanna, idi ginandat dagiti Israelita ti sumrek iti Naikari a Daga maisalungasing iti sao ni Jehova, pinaksiat ida dagiti Amalekita. (Nu 14:41-45) Dagitoy a kabusor ti Israel namindua a nakiramanda iti panangraut iti Israel bayat ti kaaldawan ti Uk-ukom. Inaramidda dayta idi kaaldawan ni Eglon nga ari ti Moab. (Uk 3:12, 13) Kasta met nagsamsamda iti daga ti Israel a kaduada dagiti Midianita ken dagiti taga Daya, pito a tawen sakbay a rinumekrumek ida ni Gideon ken ti 300 a lallakina.​—Uk 6:1-3, 33; 7:12; 10:12.

Gapu iti daytoy nagtultuloy a gurada, bayat ti panawen ti ar-ari ‘siningir’ ni Jehova dagiti Amalekita, a binilinna ni Ari Saul a kabilenna ida, nga inaramidna dayta “manipud Havila agingga iti Sur, nga adda iti sango ti Egipto.” Nupay kasta, sinalungasing ni Saul ti bilin ni Jehova ket saanna a pinapatay ni Agag nga arida. Ngem ti Dios saan a mabalin a rabrabaken, gapuna “ni Samuel tinagbatagbatna a rinangrangkay ni Agag iti sango ni Jehova idiay Gilgal.” (1Sm 15:2-33) Dadduma kadagiti rinubbuot ni David ket ti purpurok dagiti Amalekita, ket idi bimmalesda met a rimmaut iti Siclag innalada ti assawa ni David ken dagiti sanikuana, kinamat ida ni David ken ti 400 a tattaona ket binawida amin a natakaw. (1Sm 27:8; 30:1-20) Ti natda kadagiti Amalekita ket tinalipupos ti sumagmamano a kameng ti tribu ni Simeon bayat ti panagturay ni Ezekias.​—1Cr 4:42, 43.

Awanen ti kanayonan pay a pannakadakamat dagiti Amalekita iti salaysay ti Biblia wenno iti sekular a pakasaritaan. Nupay kasta, ‘ni Haman nga anak . . . ti Agageo’ ket nalabit maysa a kaputotan, ta ti titulo wenno nagan ti sumagmamano nga Amalekita nga ar-ari ket “Agag.” (Est 3:1; Nu 24:7; 1Sm 15:8, 9) Natalipupos ngarud dagiti Amalekita agraman ti sabsabali pay a nainaganan, tapno “maammuan koma dagiti tattao a sika, nga agnagan Jehova, sika laeng ti Kangatuan iti intero a daga.”​—Sal 83:6-18.