Ammoyo Kadi?
Ania ti ruangan ti siudad a masansan a madakamat kadagiti salaysay ti Biblia?
▪ Idi tiempo ti Biblia, masalsalakniban ti kaaduan a siudad babaen kadagiti pader a nanglikmut kadagita. Iti adu a ruangan ti siudad, adda nawaya a lugar a pagsasarakan dagiti tattao, paglakuan, ken dita pay ti pakasagapanda iti damag. Kadagita a mangngegan dagiti pakaammo iti publiko ken ti mensahe dagiti propeta. (Jeremias 17:19, 20) Kuna ti publikasion a The Land and the Book, a “maar-aramid kadagita wenno iti asidegda ti dandani amin a pangpubliko a negosasion.” Iti nagkauna nga Israel, dagiti ruangan ti siudad umaspingda unay kadagiti sentro ti komunidad iti adu a moderno nga ili.
Kas pagarigan, adda pagitabonan a lote a ginatang ni Abraham manipud ken Efron “iti imatang ti annak ni Het iti tengnga dagidiay amin a sumsumrek iti ruangan ti siudadna.” (Genesis 23:7-18) Kasta met, kiniddaw ni Boaz iti sangapulo a panglakayen ti Betlehem nga agtugawda iti ruangan ti siudad ket imatanganda ti panangaramidna iti urnos mainaig iti tawid ni Ruth ken ti natay nga asawana, kas panangannurot iti linteg mainaig iti pannakiasawa iti kayong. (Ruth 4:1, 2) Dagiti lallakay iti siudad agserbida kas ukom, agtugawda iti ruangan ti siudad tapno tamingenda dagiti kaso, mangngeddengda, ken ipatungpalda dagiti desision.—Deuteronomio 21:19.
Sadino ti pakasarakan iti Ofir, a tinukoy ti Biblia kas gubuayan ti de kalidad a balitok?
▪ Damo a nadakamat iti libro a Job ti “balitok ti Ofir” kas “puro a balitok.” (Job 28:15, 16) Agarup 600 a tawen kalpasan ti kaaldawan ni Job, nagurnong ni Ari David iti “balitok ti Ofir” a pagibangon iti templo ni Jehova idiay Jerusalem. Ti anakna a ni Solomon nagangkat met iti balitok manipud Ofir.—1 Cronicas 29:3, 4; 1 Ar-ari 9:28.
Sigun iti Biblia, adda kukua ni Solomon a bunggoy dagiti barko a naaramid idiay Ezion-geber a masarakan iti Nalabaga a Baybay. Nausar dagita a barko tapno agangkat iti balitok manipud Ofir. (1 Ar-ari 9:26) Kuna dagiti eskolar a masarakan ti Ezion-geber iti surong ti Gulf of Aqaba iti asideg ti moderno nga Elat ken Aqaba. Manipud sadiay, madanon dagiti barko ti aniaman a paset ti Nalabaga a Baybay, wenno ad-adayo pay a paglakuan nga adda kadagiti aplaya iti Africa wenno India a posible nga ayan ti Ofir. Ngem patien ti dadduma a ti Ofir ket paset ti Arabia, a sadiay ti nakasarakanda kadagiti nagkauna a pagminasan ti balitok ken pagminminasan pay laeng agingga ita.
Kunaen ti dadduma a saan a pudno nga estoria ti maipapan kadagiti pagminasan iti balitok a kukua ni Solomon. Ngem kastoy ti insurat ti Egiptologo a ni Kenneth A. Kitchen: “Saan a sarsarita ti maipapan iti Ofir. Maysa a ribak ti damili (ostracon) a nalabit naaramid idi maikawalo a siglo [K.K.P.] ti nasuratan iti nakalawlawag a salaysay: ‘Balitok iti Ofir agpaay iti Bet-Horon—30 a siklo.’ Ti Ofir ket pudno a pagtataudan ti balitok, a kas met iti ‘Balitok iti Amau,’ wenno ‘Balitok iti Punt’ wenno ‘Balitok iti Kush’ a nadakamat kadagiti sursurat iti Egipto. Mabalin a nanaganan ti tunggal balitok sigun iti nagtaudanna a lugar wenno iti kalidad ti daga a nakaalaanna.”
[Ladawan iti panid 15]
Ni Abraham iti ruangan ti siudad, idi agsapsapul iti gatangenna a lote
[Ladawan iti panid 15]
Damili a nasuratan iti Hebreo a sasao a nangdakamat iti Ofir
[Credit Line]
Koleksion ti Israel Antiquities Authority, Ladawan © The Israel Museum, idiay Jerusalem