Ammoyo Kadi?
Talaga kadi nga agisagsagana dagiti kuton iti taraonda bayat ti kalgaw ken agurnongda kadagiti abastoda no panagani?
▪ Kuna ti Proverbio 6:6-8: “Mapanka iti kuton, sika a nasadut; kitaem ti daldalanna ket agbalinka a masirib. Nupay awanan iti komandante, opisial wenno agturay, isaganana ti taraonna iti mismo a kalgaw; nagurnong kadagiti abastona a taraon iti mismo a panagani.”
Adda dagiti kita ti kuton a talaga nga agur-urnong iti taraon. Ti tinukoy ni Solomon ket mabalin a ti kuton a gagangay unay iti Israel ita—ti managani a kuton (Messor semirufus).
Sigun iti maysa a reperensia, “dagiti managani a kuton panawanda ti balayda bayat ti panagani tapno agsapulda iti taraon . . . [ken] agurnongda kadagiti bukbukel bayat ti nadagaang a bulbulan ti tawen.” Agalada iti bin-i manipud kadagiti mula wenno iti daga. Agaramidda ti balayda iti uneg ti daga nga asideg kadagiti talon, kamalig, wenno pagtaltagan, a pakasarakan kadagiti bukbukel.
Iti balay dagitoy a kuton, idulinda dagiti taraonda iti agsasaruno a silsiled a napagkakamang babaen kadagiti pagdalananda. Dagiti siled a pagurnonganda iti taraon ket mabalin a 12 a sentimetro ti kalawana ken maysa a sentimetro ti kangatona. Gapuna, naikuna a no ti kolonia dagiti managani a kuton ket nakaurnong iti umdas nga abasto a taraon, makapagbiagda “iti nasurok nga uppat a bulan uray awan ti maiserrek a suplay ti taraon wenno danum.”
Ania ti ramanen ti annongen ti paraawit iti kopa ti ari?
▪ Ni Nehemias ti paraawit iti kopa ni Ari Artaxerxes ti Persia. (Nehemias 1:11) Kadagiti palasio iti nagkauna a Makintengnga a Daya, saan a mamatmatan a nanumo nga adipen ti paraawit iti kopa ti ari. Imbes ketdi, maibilang a nangato nga opisial. Maaddaantayo iti idea mainaig iti akem idi ni Nehemias no usigentayo dagiti klasikal a libro ken adu a nagkauna a ladawan dagiti paraawit iti kopa.
Ti paraawit iti kopa masapul a ramananna nga umuna ti arak nga inumen ti ari tapno masigurado nga awan ti sabidong dayta. Nasken ngarud a ti paraawit iti kopa ket daydiay naan-anay a pagtaltalkan ti ari. Kinuna ti eskolar a ni Edwin M. Yamauchi: “Dakkel ti panagkasapulan kadagiti mapagtalkan a katulongan ti ari kas ibatad dagiti panangisikat iti biag a kadawyan iti nagkauna a palasio iti Persia.” Mabalin pay a ti paraawit iti kopa ket maysa a paborito nga opisial a nabileg ti impluensiana iti ari. Yantangay inaldaw a kaduana ti ari, mabalin a maikeddengna pay no siasino laeng ti makaasideg iti ari.
Dayta a saad ti mabalin a makagapu no apay a pinatgan ti ari ti kiddaw ni Nehemias nga agsubli idiay Jerusalem tapno idauluanna ti pannakaibangon manen dagiti pader ti Jerusalem. Ni Nehemias ket nakapatpateg la ketdi iti ari. Kuna ti The Anchor Bible Dictionary: “Ti laeng sungbat ti ari ket ‘Kaano nga agsublika?’”—Nehemias 2:1-6.
[Diagram/Ladawan iti panid 9]
Kitikit manipud iti palasio ti Persepolis idiay Persia
[Diagram]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Paraawit iti kopa
Ni Xerxes a nakoronaan a Prinsipe
Ni Dario a Dakkel
[Credit Line]
© The Bridgeman Art Library International