Kọ Udhedhẹ O Sae Jọ?
“ẸMO ọ te siọ oria jọ ba ẹjọ họ. Oyena họ uzẹme uweri kpahe ohwo-akpọ.” Eriwo ababọ ẹruore nana o rehọ oma via kẹle evaọ ileta nọ u no obọ ose-obe jọ ze evaọ emagazini ọ Newsweek. Kọ whọ rọwo kugbe eriwo ọyena? Kọ ẹmo yọ oware nọ a rẹ sae whaha ha gbe udhedhẹ oware nọ a sai wo ho? Ma tẹ rọ eware nọ a ruẹ no evaọ ikuigbe roro iei, o rẹ jọ ọgbahọ k’omai re ma yo nọ E rọ kẹ enọ ivẹ eyena. Eriwo ikerefihotọ nọ a kokohọ te oke onana, ohwo-akpọ o dhoma họ ẹmo unọjọ utọjọ no, yọ ozighi ọ be wha ọraha nọ ọmai yoma ze nọ ahwo a bi ku eware nọ a re ro kpe ohwohwo ababọ okioraha na.
Ikpe-udhusoi avọ 20 nana i wo ẹhẹriẹ hẹ. Evaọ uzẹme, o ruẹ emo nọ e mai kpe azẹ kpobi no, rekọ o ruẹ oware okpokpọ jọ no re. Ikpe 50 nọ i kpemu, United States a te rovie oge egbọudu ẹkwoma ebọmbo atọm ivẹ nọ a gbolo fihọ Japan. Evaọ ikpe 50 no oke oyena ze, erẹwho na a ku egbọudu ẹmo gbidigbidi no nọ e rẹ sae raha uyẹ ohwo-akpọ asia buobu. Kọ ekwakwa emo egbọudu nọ a ku na o te lẹliẹ ozọ mu ahwo re a siuke kpemu no ẹmo ofio? Eware nọ e via no e kẹ uyo kẹ omobọ rai. Anwọ 1945 ze, ima ahwo buobu a whu no evaọ emo—dede nọ a gbe ti gbolo egbọudu ebọmbo efa kẹle he.
Fikieme ẹmo ọ jẹ be were uyẹ ohwo-akpọ tere? Encyclopedia Americana o fodẹ abọ jọ ukoko ahwo nọ o wha ẹmo ze no evaọ oke anwae. U kugbe ababọ ọjẹrehọ egagọ efa, ohẹriẹ-ovioma, iruemu nọ e rọwo kugbe he, ohẹriẹ iroro (wọhọ Esuo-Ọgbahọ okogho gbe orẹwho), uruemu ethathọ orẹwho ohwo gbe uwuhrẹ orẹwho nọ ọ mai wo ogaga, eyere ekọ, gbe ọjẹrehọ odode esuo isoja. Nọ who te se eware eyena nọ ma kele na, kọ whọ jọ usu rai ruẹ ojọ nọ o sai ti nwene evaọ obaro kẹle na? Kọ erẹwho na a te lọhọ udu nọ a gbe ti ro kru esuo rai kpehru hu? Kọ ahwo a te whaha uruemu ọ ovioma mẹ sa? Kọ ahwo nọ e rẹ thọ egagọ rai a te lọhọ ẹro omojọ? Onana o wọhọ ere he.
Koyehọ ẹruore ọvuọvo ọ riẹ hẹ inọ ẹdẹjọ eware i re ti woma gbe nọ udhedhẹ okrẹkri o rẹ te jọ? Ẹhẹ, ma wo ẹruore. Dede nọ ẹkporo o bi fi akpọ ọnana, a rẹ sae ruẹ udhedhẹ ghele nẹnẹ na. Ima ahwo buobu a ru ere no.
[Picture Credit Line on page 3]
Reuters/Bettmann