Oware nọ O je fi Odẹ nọ O mae Rro Kpobi na họ Iruo

“MẸ thuzi no, wọhọ epanọ ohwo jọ nọ ọ kiẹ efafa mẹ riwi ọ ta, viukpenọ me re kere ‘Ọnowo na’ me te kere ‘Jihova,’ onọ a ro nwene odẹ na anwẹdẹ.”

Onana yọ ẹme nọ J. J. Stewart Perowne ọ ta evaọ eme erovie ukere avivẹ riẹ evaọ efafa obe Ilezi, onọ a kaki kporo evaọ 1864. Ohwo nọ ọ kiẹ riẹ riwi na, nọ o kere evaọ Saturday Review ọrọ July 2, 1864, o si ikẹ kpahe efihiruo odẹ Ọghẹnẹ evaọ efafa na, keme a gbẹ be fodẹ iẹe evaọ udevie ahwo Ju gbe ichọche Ileleikristi hi. Ọ ta nọ odẹ na Jihova a rri rie kugbe ahwo Ju na ga hrọ jegbe nọ u fo re a rọ odẹ ọfa ruiruo, odẹ wọhọ “Ọnowo” hayo “Ọghẹnẹ,” “onọ a rri kugbe okegbe jọ hayo orẹwho jọ họ.”

Perowne ọ rọwo kugbe avro enana ha, keme ọ gwọlọ nọ o re “si ubiẹme ọvo” no eviavia nọ Ọghẹnẹ o dhesẹ kẹ ahwo ho. O te si ikẹ gbagba nọ efefafa nọ i se odẹ Hibru Ọghẹnẹ na wọhọ “Ọnowo” a fi ohẹriẹ họ udevie ibieme ivẹ Hibru na ha.

Ofariẹ, Perowne ọ ta nọ ahwo buobu nọ i wo ẹgba a riẹ nọ e gwọlọ nọ a re zihe odẹ ofuafo na ze. Ọ tẹ wariẹ ẹme okere Oyibo jọ nọ ọ viodẹ gaga nọ a re se Samuel Taylor Coleridge:

“Fikieme a gbẹ be rọ rehọ ohwo jọ fa Hibru fihọ Oyibo, ẹkwoma efihiruo Uko-Obe uzi na? Kọ o gbẹ rọnọ ma momo Jihova, ubiẹme Hibru na? Kọ o gbẹ rọnọ Κύριος na, hayo Ọnowo ọrọ Uko-Obe uzi na, yọ ẹme nọ Grik o ro nwene odẹ Hibru na Jihova eva eria buobu? Fikieme ma gbe zihe ubiẹme ọsosuọ na ze he; re ma jọ Ọvọ Anwae na sei Jihova, re ma fodẹ Jihova; gbe nọ evaọ oria kpobi evaọ Ọvọ Ọkpokpọ na, nọ ma tẹ be t’ẹme fodẹ ọrọ Anwae na, re ma fodẹ ubiẹme Hibru na evaọ ikere riẹ hẹ?”

Perowne ọ rọwo inọ uzedhe epanọ a re se Ibieme-Ene Hibru na u vru no, rekọ ọ ta nọ: “Otẹrọnọ fiki iroro uruemu-esẹ mai ọvo ma jẹ siọ odẹ na ba ese evaọ Ichọche ahwo Ju, yọ otẹrọnọ okenọ ma jẹ wariẹ Ekere no Grik gbe Latin ze, Ekere [Oyibo] mai a kuọ odẹ na fiẹ, enana e rọ uvi ẹjiroro ọvo nọ a gbe ro zihe odẹ ọsosuọ na ze he he.” Perowne ọ tẹ salọ nọ a re sei “Jihova” keme o viodẹ gaga. No anwọ oke oyena ze, efafa ọgbọna buobu a fi odẹ Ọghẹnẹ na họ iruo no. New World Translation of the Holy Scriptures na o rehọ odẹ na Jihova ruiruo bu vi asia 7,200 evaọ Ikereakere Hibru gbe erọ Ileleikristi Grik na.

Evaọ efafa Ilezi riẹ, Perowne ọ daoma gaga re ọ “nya lele oghẹrẹ efafa na eva Hibru kpekpekpe, te evaọ eme oze gbe eme ibribro riẹ.” Nọ ọ jẹ fa Olezi 69, awọ 5 gbe 6, ọ ruẹ oware nọ o je fi ẹhẹriẹ họ ibieme Hibru na kẹ “Ọghẹnẹ” (ʼElo·himʹ), “Ọnowo” (ʼAdho·naiʹ), gbe “Jihova”: “O Ọghẹnẹ [ʼElo·himʹ], Whẹ họ ọnọ ọ riẹ ogbori mẹ, iruthọ mẹ i dhere Owhẹ hẹ. Who ru re enọ i fievahọ Owhẹ, oma vuae fiki mẹ hẹ, O Ọnowo [ʼAdho·naiʹ], Jihova (Ọghẹnẹ) ọgbaẹmo. Oma o vo enọ e gwọlọ Owhẹ fiki mẹ hẹ, O, Ọghẹnẹ Izrẹl.”