Enọ Ahwo nọ A s’Ebe
Fikieme ekele ọrọ obe Ilezi na o ro wo ohẹriẹ no ohwohwo evaọ efafa Ebaibol sa-sa?
Ebaibol ọ ọsosuọ nọ e gb’unu nọ a ghale fihọ izou gbe awọ họ efafa French nọ Robert Estienne o kporo evaọ 1553. Dede na, o rrọ vevẹ inọ a kake ghale obe Ilezi na oke krẹkri no vẹre, keme o rrọ ọgbakugbe ọ ilezi nọ ahwo buobu a so.
Ababọ avro, Jihova ọ kake kpọ Devidi re o koko ilezi sa-sa họ nọ a rẹ so evaọ egagọ ẹgbede. (1 Iruẹru-Ivie 15:16-24) A rọwo riẹ n’otọ ze nnọ Ẹzra, ozerẹ gbe ‘okere-obe ona,’ ọye họ ọnọ o koko obe Ilezi na soso họ uwhremu na fihọ epanọ o rrọ na. (Ẹzra 7:6) Fikiere, obe Ilezi u te wo ilezi sa-sa evaọ okenọ a ro koko iei họ.
Evaọ ovuẹ nọ Pọl ukọ na ọ jọ uwou-egagọ kẹ evaọ Antiọk (Pisidia) eva erẹ ọsosuọ usiuwoma ota riẹ, o se no obe Ilezi na ze ta nọ: “Wọhọ epanọ a kere họ evaọ olezi avivẹ, re nọ, ‘Whọ rọ Ọmọ mẹ, nẹnẹ na me yẹ owhẹ.’ ” (Iruẹru 13:33) Evaọ Ebaibol inẹnẹ na, eme eyena e gbẹ rrọ olezi avivẹ, owọ avọ 7. Dede na, ohẹriẹ o rrọ oghẹrẹ nọ a ro kele ilezi buobu evaọ efafa Ebaibol sa-sa. Onana o rrọ ere keme ikere Hibru Masoretic a fa ejọ no ze, a tẹ fa efa no Griki Septuagint ze, onọ o rrọ efafa ọ ikere Hibru nọ a kuhọ evaọ ikpe-udhusoi avivẹ B.C.E. Wọhọ oriruo, Latin Vulgate na, onọ a fa Ebaibol Kathọlik buobu no ze na, u wo oghẹrẹ ọruẹrẹhọ ilezi nọ e rrọ Septuagint na, rekọ Ebaibol Ẹri Na, New World Translation gbe efa i lele ọruẹrẹhọ erọ ekere Hibru na.
Uzedhe ohẹriẹ vẹ o rrọ eva rai? Ikere Hibru na i wo ilezi nọ i bu te 150. Rekọ Septuagint na o ku Olezi avọ 9 gbe ọrọ avọ 10 kugbe ọvo, o te je ku Olezi avọ 114 gbe ọrọ avọ 115 kugbe ọvo. Ofariẹ re, o ghale Olezi avọ 116 gbe ọrọ avọ 147 fihọ ivivẹ. Dede nọ unu ilezi na soso o gbẹ rrọ epọvo na, no umuo Olezi avọ 10 rite orọ avọ 46 evaọ Septuagint na o rehọ ọvo kawo vi enọ e rrọ ekere Hibru na. Oyejabọ nọ Olezi avọ 23 nọ a riẹ gaga na o rọ r’oma via wọhọ Olezi avọ 22 evaọ Douay Version na, onọ a ru lele ọruẹrẹhọ Latin Vulgate na, yọ efafa Latin nana a ru rie lele ọruẹrẹhọ Septuagint na.
Orọ urere, owọ ilezi jọ e rẹ sai je wo ohẹriẹ no ohwohwo evaọ efafa sa-sa. Fikieme? Onana o rrọ ere keme wọhọ epanọ McClintock and Strong’s Cyclopedia o ta, efafa jọ e raro kele “uruemu ahwo Ju nọ a re ro kele eme nọ e rẹ jọ obehru Olezi kpobi wọhọ owọ ọsosuọ,” rekọ efafa efa i ru ere he. Evaọ uzẹme, otẹrọnọ uzoẹme na hayo ẹme nọ ọ rẹ jọ obehru Olezi na ọ rrọ thethei, ẹsibuobu a rẹ ghale iẹe fihọ awọ ivẹ, yọ onana o rẹ whae ze nọ awọ olezi na o je bu.