Eva Abade Galili
IKUIGBE jọ nọ a kere fihọ Mak 4:35-41 i dhesẹ inọ Jesu avọ ilele riẹ a ruọ okọ jẹ fa Abade Galili vrẹ. Ma jọ etẹe se nọ: “Ofou ologbo jọ o te fou, ẹvohẹ ọ tẹ tehe okọ, epa ere re okọ o tẹ ze vọ no. [Jesu] oma riẹ ọ rọ obọ emuokọ, ọ rọ owezẹ eva ehwa.”
Etenẹ ọvo ubiẹme Griki nọ a fa “ehwa” na o jọ roma via evaọ Ebaibol na. Fiki onana, ewena-isukulu a riẹ uzedhe otofa ubiẹme nọ a jọ etenẹ fa ehwa na ha. A jọ Ebaibol buobu fae “ehwa” hayo “othuzou.” Rekọ, oghẹrẹ ehwa hayo othuzou vẹ o jọ? Oghẹrẹ nọ Mak ọ jọ etenẹ rehọ ẹme na ru iruo u dhesẹ nọ othuzou hayo ehwa na yọ abọjọ okọ na. Okọ jọ nọ a ruẹ kẹle Abade Galili evaọ 1986 o dina ru ubiẹme Griki nọ ma bi se ehwa hayo othuzou nọ Mak ọ fodẹ evaọ ikereakere na vẹ.
Otokiẹ nọ a ru u dhesẹ inọ okọ nọ u thei te irula 26 na u wo ohọ-okẹkẹe nọ a thu si iei nọ ofou ọ rẹ rọ wọe dhẹ, avọ uvi nọ o rẹ kpọe. A jẹ hae rehọ iẹe kpe iyei, yọ u wo ururu, oria nọ a ku fihọ okọ na nọ a jẹ hae wọ osakrosa rai fihọ. A ruẹ inọ eva udevie 100 B.C.E. rite 70 C.E. a rehọ okọ na ruiruo, yọ o wọhọ nnọ oghẹrẹ okọ otiọnana Jesu avọ ilele riẹ a jọ na. Shelley Wachsmann, ọnọ ọ jọ usu enọ e gwọlọ okọ na via, o kere obe nọ uzoẹme riẹ o rrọ The Sea of Galilee Boat—An Extraordinary 2000 Year Old Discovery. Ọ ta inọ “ehwa” nọ Jesu o kiẹzẹ na o jọ ẹkpa nọ a whẹ uwẹkpẹ vọ nọ o rẹ lẹliẹ okọ dọmu. Okuori jọ nọ o no Jaffa ze, ọnọ ọ riẹ kpahe epanọ a rẹ rehọ osakrosa kpe iyei ziezi, ọ ta nọ: “Okenọ mẹ jọ ọmaha, ekọ nọ ma je ro kpe iyei evaọ Abade Mediterenia e jẹ hai wọ ẹkpa-uwẹkpẹ ọvo hayo ivẹ ẹsikpobi. . . . A jẹ hae wọ ekpa na fihọ ekọ na re e seba eghelie. Rekọ okenọ ekpa na i wo iruo kẹ omai hi, ma vẹ wọ ae họ otọ ururu na, oria nọ a ku fihọ kẹle emuokọ na. Otẹrọnọ oma o lọhọ ohwo jọ, o ve si ruọ etẹe kẹle obọ emuokọ na, ọ vẹ rehọ ẹkpa-uwẹkpẹ na tha uzou, kọ etẹe ọ rẹ jọ wezẹ.”
Ewena-isukulu buobu a rọwo inọ ẹme Mak na o dhesẹ nọ Jesu o kiẹzẹ ehru ẹkpa-uwẹkpẹ nọ u re ru nọ okọ u gbe ro ghelie he, oria okọ na nọ o mae fọ oma evaọ oke ẹkporo. Oghẹrẹ nọ ehwa hayo othuzou na o jọ kpobi kẹhẹ, oware nọ o via lele oyena ọ mae rrọ oja. Avọ uketha gbe ogaga Ọghẹnẹ, Jesu o ru abade nọ ẹkporo ọ jọ na fọ. Makọ ilele na a nọ inọ: “Kọ nọ ono, nọ makọ ofou gbe abade i re yo ẹme riẹ?”