“Ole nọ A So Evaọ Obọ Abade Na” Ukulu-Obe nọ O Whẹ Etoke Ivẹ Kugbe
EVAỌ May 22, 2007, a fi ẹmẹwẹ ukulu-obe Hibru nọ a kere anwọ ikpe-udhusoi avọ ihrẹ hayo ọrọ avọ eree nọ a yẹ Jesu no, họ oria nọ ahwo Izrẹl a rẹ jọ rawo eware evaọ Jerusalẹm. Onana yọ ukulu-obe Ọnyano 13:19–16:1. Usu eware nọ a kere fihọ iẹe họ, “Ole nọ A So Evaọ Obọ Abade”—ole obokparọ nọ emọ Izrẹl a so evaọ okenọ Ọghẹnẹ ọ rehọ edhere igbunu siwi ai no Abade Ọwawae na. Fikieme ukulu-obe nana nọ a ruẹ na o rọ rrọ oware isiuru?
Uyo na họ, epanọ ukulu-obe na u kri te no. Udevie ikpe-udhusoi avọ esa taure a te ti yẹ Jesu avọ ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ a yẹ Jesu no a ro kere Ikulu-Ebe Abade Owhuowhu na. Taure a tẹ te ruẹ ikulu-ebe na oware wọhọ ikpe udhosa (60) nọ u kpemu, ukulu-obe Hibru ọsosuọ nọ ma riẹ họ Aleppo Codex, onọ a kere evaọ 930 C.E. U te no umutho ewẹ nọ a ruẹ no, uvumọ ohwo ọ re gbẹ ruẹ ikulu-ebe Hibru nọ i kri tere no ho.
James S. Snyder, ọnọ ọ rẹ rẹrote eria nọ a rẹ jọ rawo eware evaọ obọ Izrẹl, ọ ta nọ: “Ukulu-obe Ole nọ A So Evaọ Obọ Abade na ọ whẹ etoke Ikulu-Ebe Abade Owhuowhu na . . . avọ oke Aleppo Codex na gbe.” Wọhọ epanọ ọ ta, ukulu-obe nana gbe ebe anwae Ebaibol efa “yọ obọdẹ oriruo nọ u dhesẹ nnọ a ri nwene eme Ebaibol na ha.”
Wọhọ epanọ ahwo a rọwo, ẹmẹwẹ ukulu-obe na yọ ovo jọ evaọ usu ibuobu nọ a ruẹ taure ukpe 1900 u te ti te evaọ uwou-egagọ jọ evaọ ẹwho nọ a re se Cairo nọ ọ rrọ Ijipti. Rekọ, ohwo jọ nọ ọ rẹ kwa ikulu-ebe Hibru na koko ọ riẹ epanọ i wuzou te he bẹsenọ o ro dhesẹ ae kẹ ohwo jọ nọ ọ riẹ kpahe ẹvẹrẹ Hibru ziezi evaọ etoke ikpe 1970. Eva oke yena, a kele epanọ ukulu-obe na u kri te no, a te fi ei họ oria jọ bẹsenọ a rọ rehọ iẹe kpohọ uwou eware anwae orọ Izrẹl.
Adolfo Roitman, ọnọ ọ be rẹrote Ikulu-Ebe Abade Owhuowhu gbe ọnọ o wuzou Ebe Anwae evaọ uwou eware anwae orọ Izrẹl, ọ ta kpahe epanọ ẹmẹwẹ ukulu-obe nana u wuzou te, inọ: “Ukulu-obe Ole nọ A So Evaọ Obọ Abade na u dhesẹ vevẹ inọ a rẹ sai gine fi eva họ Ikulu-Ebe Masoretes nọ a be fa Ebaibol no ze evaọ ikpe nana kpobi na. U gbunu gaga inọ obọdẹ oghẹrẹ nọ a ro kere Ole nọ A So Evaọ Obọ Abade na o rrọ epọvo na nẹnẹ wọhọ epanọ a kere i rie evaọ ikpe-udhusoi avọ ihrẹ rite orọ avọ eree nọ i kpemu.”
Ogaga ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ a ro kere Ebaibol na, yọ Jihova họ ọnọ o ru re a rawo iẹe rite edẹ mai na. Ofariẹ, ikere-ebe a fiẹrohọ otọ ziezi kere Ebaibol na fihọ ebe ekpokpọ. Fikiere, ma re fi eva họ Ebaibol nọ ma wo nẹnẹ na.
[Ọnọ o wo uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 32]
Courtesy of Israel Museum, Jerusalem