KỌ WHỌ RIẸ?

Ẹvẹ ahwo Rom a jẹ hai ru erigbo rai?

Evaọ okenọ ahwo Rom a je su, a jẹ hai mu ahwo buobu kpohọ igbo nọ a te fi kparobọ evaọ ẹmo. Nọ a te mu erigbo na te uwou no, a vẹ zẹ ae, yọ a re gbe zihe kpo hayo ruẹ ahwo uviuwou rai ofa ha.

Uye o jẹ hae bẹ erigbo jọ buobu te uwhu fikinọ a jẹ hae rehọ ae tọ otọ gwọlọ igoru, rekọ enọ e jẹ hae jọ obọ idhu gbe iwou ru iruo, uye o jẹ bẹ ae tere he. A jẹ hae gba erigbo họ ku uteru họ uriohọ avọ ẹme nọ a kere fihọ iẹe inọ, ohwo nọ ọ ruẹ ọrigbo nọ ọ dhẹ vabọ je zihe iei se ohwo nọ o wo rie, a rẹ hwae osa. Otẹrọnọ ọrigbo ọ dhẹ unuẹse buobu a je mu ie zihe ze, a vẹ koka ọ F (fugitive) fihọ aruezo riẹ, onọ u re dhesẹ nọ ọ be gwọlọ dhẹ.

Ebaibol na ọ jọ obe ọ Filimọn ta kpahe epanọ Pọl o ro zihe Onisimọs ọrigbo ọ Filimọn nọ ọ jẹ gwọlọ dhẹ vabọ sei. Dede nọ Filimọn o wo udu nọ ọ sae rọ kẹ Onisimọs uye, Pọl ọ ta kẹe nọ ọ rehọ edhere uyoyou dede iei “rehọ” fikinọ aimava egbẹnyusu.—Filimọn 10, 11, 15-18.

Fikieme a rọ riẹ okpẹwho Fonisia fiki ekọlọ pọpol rai?

Fonisia nọ ọ jọ oria nọ Lebanọn ọ rrọ evaọ oke mai nana, yọ okpẹwho nọ a riẹ gaga fiki pọpol ahwo Taya nọ a jẹ zẹ. Solomọn ovie Izrẹl, ọ rehọ ‘ehọ pọpol’ nọ i no obọ Taya ze rọ whẹ erru họ etẹmpol nọ ọ bọ evaọ oke anwae.​—⁠2 Iruẹru-Ivie 2:​13, 14.

Pọpol ahwo Taya na họ ekọlọ nọ e mae ghare kpaobọ evaọ oke yena fiki iruo egaga nọ a jẹ hai ru fihọ iẹe. Orọ ọsosuọ, ikwori a rẹ jọ abade kwa oghẹrẹ itoloa jọ kokohọ, keme a rẹ rehọ enọ i bu te idu ikpegbivẹ (12,000) ro ru ẹga ohọ ọvo. Kẹsena, a ve vre ẹro itolo na no re a sae rehọ ame rai. A ve fi uwhei fihọ ame itolo na je kpei fihọ re uvo u mu ei edẹ esa. U je no ere no, a ve ku ei fihọ ẹbẹro je ku ame abade kugbei, kẹsena a ve koko emerae họ iẹe re ọ họrọ evaọ emedẹ jọ.

Evaọ ikpe buobu, fikinọ ahwo Fonisia a riẹ kpahe ekiọthuọ gaga, yọ a je su erẹwho efa re, u ru nọ eki pọpol rai na ọ jẹ rọ nya ziezi. A rẹ ruẹ eware nọ a rehọ ekọlọ pọpol rai na ru enẹna evaọ ofẹ Abade Mediterenia rite ofẹ Cádiz, evaọ Spain.