Kọ Whọ Riẹ?

Evaọ oke Jesu, ẹvẹ izerẹ na a jẹ hai ro ru re azẹ erao o su no etẹmpol na?

EVAỌ oke anwae, izerẹ nọ e jọ Izrẹl a jẹ hae rọ erao dhe idhe gaga evaọ etẹmpol na. U wo ohwo Ju jọ nọ a re se Josephus nọ ọ jẹ hae ta ẹme kpahe eware anwae. Ọ ta nọ, nọ a te bi ru ehaa Ọnyavrẹ na, a re kpe imigodẹ nọ i bu vi idu egba ivẹ gbe udhuvẹ-gbikpe (250,000) ro dhe idhe. Koyehọ azẹ erao ọ jẹ hae vọ agbada-idhe na. (Izerẹ 1:10, 11; Ik. 28:16, 19) Kọ diẹse azẹ na o je su kpohọ?

Ahwo nọ a rẹ tọ gwọlọ eware anwae a tọ ku eware jọ evaọ etẹmpol nọ Herọd ọ bọ. Etẹmpol na ọ gbẹ jariẹ rite oke nọ a rọ raha iẹe evaọ 70 C.E. O wọhọ nọ eware yena i je ru nọ azẹ ọ jẹ hai ro su no etẹmpol na.

Joma ta ẹme kpahe eware ivẹ nọ i je ru nọ azẹ ọ jẹ sai ro su no agbada-idhe na vrẹ.

• Emegọdọ e jọ obotọ agbada-idhe na: A jọ obe ahwo Ju jọ nọ a kere nọ ukpe 200 C.E. o vrẹ no ta kpahe emegọdọ yena. A jariẹ ta kpahe izi ahwo Ju gbe oghẹrẹ nọ a re ru eware. Obe na o ta nọ: “Emegọdọ ivẹ jọ e jọ akotọ agbada-idhe na. Egọdọ ivẹ yena eye ame nọ a rọ wozẹ agbada-idhe na avọ azẹ nọ a ro dhe idhe na o re su rueva. Ọ vẹ rọ ere su kpobọ ukiekpotọ Kidrọn.”

  Ẹme nọ obe ahwo Ju na o ta na o rọwokugbe eware nọ ahwo nọ a rẹ tọ gwọlọ eware anwae a kiẹ via. Obe nọ a re se Cambridge History of Judaism o ta nọ a tọ ku eria jọ nọ a tọ vrẹ kẹle etẹmpol na. Obe na o ta nọ: “Ẹsejọhọ eria yena azẹ erao nọ a je ro dhe idhe gbe ame ọ jẹ hai ro su no etẹmpol na.”

• Ame ọ jariẹ ziezi: Re izerẹ na a sae wozẹ agbada-idhe na fo jẹ wozẹ azẹ na kpobi vrẹ, a gwọlọ ame buobu. O roja gaga inọ a re ru etẹe na fo. Yọ a jẹ ruẹ emamọ ame evaọ ẹwho na ẹsikpobi. Ame ọ jẹ hai su no eva ẹwho na ziọ etẹmpol na. Ọ vẹ rọ ere su rueva egọdọ nọ a tọ nọ a re koko ame họ. Ohwo jọ nọ ọ rẹ kiẹ kpahe eware anwae nọ a re se Joseph Patrich ọ ta nọ: “Oghẹrẹ nọ a ro ru re ame ọ hai su ruọ etẹmpol na je ru ei fo, azẹ o ve je su vrẹ, u woma gaga. Whọ rẹ jọ etẹmpol ọfa ruẹ onaa yena kpobi hi evaọ oke yena.”