Emuhọ gbe Ẹroharo Rai Evaọ Ọgbọna

IKUIGBE ọgbọna ọ Isẹri Jihova i muhọ bu vi ikpe udhusoi nọ e vrẹ no. Evaọ emuhọ ikpe 1870, utu uwuhrẹ Ebaibol ọsese jọ u muhọ evaọ Allegheny, Pennsylvania, U.S.A., onọ o rrọ abọjọ Pittsburgh enẹna. Charles Taze Russell họ ọnọ ọ kobaro kẹ utu na. Evaọ July 1879, ukere ọsosuọ ọrọ emagazini na Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence o tẹ roma via. Evaọ 1880, yọ ikoko buobu e vaha abọ no utu uwuhrẹ Ebaibol ọsese ọyena ruọ ekwotọ ekẹloma no. A rehọ Zion’s Watch Tower Tract Society romu evaọ 1881, yọ evaọ 1884 a te fi ei họ ebe-uzi, avọ Russell wọhọ prẹsidẹnte. Uwhremu na a te nwene odẹ Society na kpohọ Watch Tower Bible and Tract Society. Ibuobu i je se isẹri n’uwou ruọ uwou bi fi ebe nọ a kporo no Ebaibol ze họ ada. Ahwo udhuvẹ gbe ikpe a je ru onana oke-kpobi evaọ 1888—nẹnẹ enọ e be jọ akpọ na soso ru ei a bu te 700,000.

Evaọ 1909 yọ iruo na e nyate akpọ soso no, a tẹ kwa oria nọ u w’uzou Society na kpohọ oria nọ o rrọ obọnana evaọ Brooklyn, New York. A je kporo evuẹ fihọ ebe-usi, yọ evaọ 1913 a je kporo enana evaọ evẹrẹ ene fihọ ebe-usi 3,000 evaọ United States, Canada, gbe Europe. A ghale ebe, emebe, gbe ebe-evẹvẹ bu te egba ima buobu no.

Evaọ 1912 a te muọ iruo “Photo-Drama of Creation” họ. Avọ isinima nọ u wo edo, o t’ẹme te ẹma otọakpọ na rite ekuhọ Esuo Ikpe Udhusoi-Akuakpe Kristi. A mu rie họ edhesẹ evaọ 1914, avọ ahwo 35,000 nọ i je rri rie kẹdẹ kẹdẹ. Onana o jọ emuhọ ọrọ isinima nọ u wo edo.

UKPE 1914

Oke idabolo u je si kẹle. Evaọ 1876 ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol na Charles Taze Russell ọ tẹ zọhọ uzoẹme na “Oke Ahwo Egedhọ: Okevẹ U Ti Ro Kuhọ?” ro kugbe obe nọ a re se Bible Examiner, onọ a kporo evaọ Brooklyn, New York, nọ o jọ ẹwẹ-obe avọ 27 ọrọ ukere October riẹ ta nọ, “Eke ihrẹ na i ti kuhọ evaọ ukpe 1914 ọrọ Ekele Oke nana.” Oke Ahwo Egedhọ na họ oke nọ efafa Ebaibol ọfa jọ ọ ta kpahe wọhọ “oke nọ a ve fihọ kẹ erẹwho na.” (Luk 21:24, NW ) Orọnikọ eware kpobi nọ a rẹro nọ e te via evaọ 1914 eye e via ha, rekọ u kpoka họ ekuhọ Oke Ahwo Egedhọ na o tẹ jẹ jọ ukpe obọdẹ. Igbiku gbe eketa buobu a rọwo nnọ 1914 yọ ukpe nọ ẹkẹ o ro kurẹriẹ evaọ ikuigbe ohwo-akpọ. Eme nana nọ ahwo a ta na u dhesẹ onana:

“Ukpe ‘udhedhẹ’ urere evaọ ikuigbe họ 1913, ukpe na taure Ẹmo Akpọ I o te ti muhọ.”—Uzoẹme evaọ Times-Herald, Washington, D.C., March 13, 1949.

“Igbiku a rri ikpe 75, enọ i no ukpe 1914 rite 1989 na, etoke nọ a jọ fi emo akpọ ivẹ na gbe ẹmo imimẹ na, wọhọ ugogo etoke nọ ọ hẹrioma, etoke nọ abọ buobu akpọ na a je jo fiẹmo, bi dhidharovi no ẹmo ze hayo be ruẹrẹ oma họ kẹ ẹmo.”—The New York Times, May 7, 1995.

“Akpọ na soso ọ ghinẹ gale uzou vi evaọ Ẹmo Akpọ I na yọ rite inẹnẹ na ma te riẹ oware nọ o so riẹ ze he. Taure oke oyena u te ti te, ahwo a je roro nọ oke ewoma o kẹlino. Udhedhẹ gbe ufuoma o jariẹ. Kẹsiẹe eware kpobi e tẹ gale uzou vi. No anwọ oke oyena ze ma yagha ehru . . . Ahwo nọ a kpe no evaọ ikpe-udhusoi ọnana i bu vi enọ a kpe no evaọ ikuigbe kpobi.”—Dr. Walker Percy, American Medical News, November 21, 1977.

Bu vi ikpe 50 nọ 1914 ọ vrẹ no, ọkiroro egọmeti ọ Germany, Konrad Adenauer, o kere nọ: “Ufuoma gbe udhedhẹ e rayẹ no izuazọ ahwo no anwọ 1914 ze.”—The West Parker, Cleveland, Ohio, January 20, 1966.

Prẹsidẹnte ọsosuọ Society na, C. T. Russell, o whu evaọ 1916, ukpe nọ u lele i rie Joseph F. Rutherford, ọ tẹ rehọ ẹta riẹ. Inwene buobu e roma via. A muọ ethabọ emagazini Uwou-Eroro Na, onọ a je se The Golden Age, họ ekere. (Obọnana a bi sei Awake!, yọ unu nọ a bi kporo u bu te 20,000,000 evaọ evẹrẹ nọ i bu vi 80.) A fiẹgbahọ isẹri ise n’uwou ruọ uwou viere. Re a hẹriẹ oma rai no ichọche Kristẹndọm efa, evaọ 1931 Ileleikristi enana a tẹ rehọ odẹ na Isẹri Jihova. A rehọ odẹ nana no Aizaya 43:10-12 ze.

A rehọ irediyo ro ruiruo gaga evaọ etoke ikpe 1920 gbe 1930. Evaọ 1933 Society ọ jẹ rehọ iwou irediyo 403 ruiruo evaọ ewhowho evuẹ Ebaibol. Uwhremu na, a tẹ rehọ iruo iweze n’uwou ruọ uwou Isẹri na avọ evuẹ Ebaibol nọ a rekọdo ro nwene irediyo na. A muọ iwuhrẹ Ebaibol họ kugbe ohwo kpobi nọ o dhesẹ isiuru kpahe uzẹme Ebaibol na.

OBOKPARỌ EKỌTO

Evaọ etoke 1930 avọ 1940, a mu Isẹri na buobu fiki iruo nana nọ a bi ru, yọ a guẹdhọ ekotọ buobu re a siọ ufuoma ẹmeọta, ekporo ebe, okokohọ, gbe egagọ rai ba ẹwhaha. Evaọ United States, edhọ nọ a kpare no ekọto esese o lẹliẹ Isẹri na riase edhọ 43 evaọ Okọto Ukpehru orọ United States. Epavo na re, a jọ ekọto ikpehru bruoziẹ k’omai no evaọ ekwotọ efa. Kpahe obokparọ ekotọ enana, Profẹsọ C. S. Braden, evaọ obe riẹ These Also Believe, ọ ta kpahe Isẹri na nọ: “A fiobọhọ kẹ esuo omoma ziezi no ẹkwoma omodawọ rai re a kẹ ae ẹkẹ-uvẹ rai, keme evaọ omodawọ rai na a fiobọhọ gaga no re a rehọ ẹkẹ-uvẹ itieye na kẹ utu imiwhrori kpobi evaọ America.”

ERUẸRẸFIHOTỌ IWUHRE OBỌDẸ

J. F. Rutherford o whu evaọ 1942, N. H. Knorr ọ tẹ rehọ ẹta riẹ wọhọ prẹsidẹnte. Ọruẹrẹfihotọ uwuhrẹ obọdẹ u te muhọ. Evaọ 1943 a te muọ isukulu ewuhrẹ obọdẹ jọ họ rọkẹ imishọnare, onọ a re se Isukulu Ebaibol ọ Giliad ọrọ Watch Tower. No oke oyena ze, a vi ahwo nọ a ruotọ no isukulu na no kpohọ ekwotọ buobu no evaọ otọakpọ na soso. Ikoko ekpokpọ i mu via no evaọ erẹwho nọ uvumọ ukoko o jọ họ, yọ iwou-ogha nọ a romu evaọ akpọ na soso i bu vi 100 no. N’oke ruoke, a ruẹrẹ isukulu obọdẹ họ nọ a rẹ jọ wuhrẹ ekpako ukoko, iruiruo unevaze eva iwou-ogha, gbe enọ e rehọ oma kẹ oke-kpobi (wọhọ ekobaro) evaọ iruo isẹri ise na. A rehọ ewuhrẹ obọdẹ sa-sa rọkẹ egbodibo evaọ oria ehri ewuhrẹ nọ o rrọ Patterson, New York na no.

N. H. Knorr o whu evaọ 1977. Enwene urere jọ evaọ ukoko na nọ o w’obọ kpahe taure o te ti whu họ erubu Ugboma Esuo na, onọ o rrọ oria uzou akpọ na ososo evaọ Brooklyn. Evaọ 1976 a tẹ ghale ewha-iruo ẹruorote na fihọ ẹkuẹko a tẹ rehọ ae kẹ egbẹgwae sa-sa erọ ahwo Ugboma Esuo na, enọ aikpobi a ruiruo ikpe buobu no wọhọ egbodibo na.

ERUKẸRE EKWAKWA EBE IKPORO

Eware igbunu buobu e via no evaọ ikuigbe ọgbọna orọ Isẹri Jihova. No utu uwuhrẹ Ebaibol ọsese evaọ Pennsylvania nọ o muhọ evaọ 1870 ze, Isẹri na a jọ akpọ na soso bu te ikoko 90,000 no evaọ ukpe 2000. Evaọ oke ọsosuọ amọfa a je kporo ebe kẹ ae; kẹsena, evaọ 1920, Isẹri na a te kporo ebe jọ evaọ iwou nọ a haya. Rekọ no 1927 ze, a te muọ ebe nọ i bu viere họ ekporo evaọ uwou nọ u kpehru te edhe eree evaọ Brooklyn, New York, uwou ọ Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Onana o kẹre no te iwou efa gbe eria ọfisi efa. Iwou efa e kẹle Brooklyn nọ egbodibo unevaze nọ e be rehọ emashini na ruiruo a be rria. Fiba onana, udhu avọ oria nọ a re jo kporo ebe nọ a bọ kugbe o kẹle Wallkill, evaọ ofẹ ẹkpẹlobọ-ọre New York. A rẹ jọ etenẹ kporo emagazini ọ Uwou-Eroro gbe Awake! na jẹ ruẹrẹ emuore họ kẹ egbodibo nọ e rrọ eria sa-sa ruiruo. Oruiruo unevaze kpobi o re wo unuigho ọsese jọ k’amara k’amara fiki araha idudhe nọ ọ rẹ sai kie ze.

IKOKOHỌ AKPỌ-SOSO

Evaọ 1893 a ru okokohọ ologbo ọsosuọ evaọ Chicago, Illinois, U.S.A. Ahwo 360 e jariẹ, ahwo ọkpokpọ 70 a tẹ họ-ame. Okokohọ akpọ-soso ologbo urere nọ a jọ oria ovo ru nọ o mae rro a ru rie evaọ New York City evaọ 1958. A jọ Yankee Stadium gbe oria nọ o jọ Polo Grounds vẹre ru ei. Ahwo nọ a jariẹ a te 253,922; ahwo ọkpokpọ nọ a họ-ame a bu te 7,136. No okioye ze a ru ikokohọ akpọ-soso sa-sa efa no evaọ erẹwho buobu. Evaọ omariẹ kpobi, idu ọ ikokohọ ilogbo buobu evaọ erẹwho wariẹ akpọ na họ e rẹ jọ usu utioye na.

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 8]

Iruo Ọjọriẹ rọkẹ ufuoma ahwo

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]

“Uwou-Eroro Na,” no unu 6,000 evaọ ẹvẹrẹ ọvo bu viọ 22,000,000 evaọ evẹrẹ nọ i bu vi 132

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 7]

Oria oka evaọ ikuigbe ohwo-akpọ

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 10]