Uzou Avọ 12

Ta Ẹme ‘Owoma nọ O rẹ Wha Ohwo Udu’

“Wha jọ eme ogbẹta u no enu rai ze he, rekọ onọ uwoma nọ o rẹ wha ohwo udu.”—AHWO ẸFẸSỌS 4:29.

1-3. (a) Okẹ vẹ Jihova ọ kẹ omai, kọ ẹvẹ a sae rọ rehọ iẹe ruiruo thọthọ? (b) Re ma daji uyoyou Ọghẹnẹ, ẹvẹ u fo nọ ma rẹ rehọ okẹ ẹmeọta ruiruo?

ẸVẸ o rẹ jọ owhẹ oma otẹrọnọ whọ kẹ ohwo nọ who you okẹ, rekọ o te kekaro fihọ be rehọ iẹe ru ugberuo? Ma rehọ iẹe nọ whọ kẹ riẹ omoto, whọ tẹ ruẹ nọ ọ be dhẹ omoto na ugbẹdhẹ, be rehọ iẹe nwa amọfa oma. Kọ ọghọ nọ who ru kẹ ohwo na ọ gbẹ te da owhẹ?

² Ẹgba nọ ma be rọ ta ẹme vevẹ na yọ okẹ nọ u no obọ Jihova ze, Ọnọ ọ rẹ “kokẹ uwoma avọ okẹ nọ o gba kiete kpobi” na. (Jemis 1:17) Okẹ nana nọ ma wo nọ erao i wo ho na, u re fi obọ họ kẹ omai ta iroro mai gbe oghẹrẹ nọ oware o rrọ omai oma kẹ amọfa. Rekọ a rẹ sae rehọ okẹ ẹmeọta ruiruo thọthọ, wọhọ epanọ a rẹ sae dhẹ omoto ugbẹdhẹ na. O rẹ da Jihova nọ ohwo ọ tẹ be rọ unu riẹ ta ugbẹta, be wha edada gbe idhọvẹ se amọfa.

³ Re ma daji uyoyou Ọghẹnẹ, u fo nọ ma rẹ rọ okẹ ẹmeọta na ruiruo wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ e riẹ. Jihova o dhesẹ oghẹrẹ ẹmeunu nọ ọ rẹ were iẹe vevẹ. Ebaibol e ta nọ: “Wha jọ eme ogbẹta u no enu rai ze he, rekọ onọ uwoma nọ o rẹ wha ohwo udu wọhọ epanọ u kiehọ, re o ruẹse rehọ aruoriwo kẹ otu nọ o re yo.” (Ahwo Ẹfẹsọs 4:29) Joma tẹme kpahe oware nọ u ro fo re ma yọrọ ẹmeunu mai, oghẹrẹ eme nọ ma rẹ whaha, gbe epanọ ma sae rọ ta eme nọ e ‘rẹ wha ohwo udu ga.’

OWARE NỌ U RO FO RE MA YỌRỌ ẸMEUNU MAI

4, 5. Ẹvẹ eria jọ evaọ obe Itẹ i dhesẹ ẹgba ẹmeunu?

⁴ Ugogo ẹjiroro jọ nọ u ro fo re ma yọrọ ẹmeunu mai họ, ẹme nọ a ta no unu ze o wo ẹgba. Obe Itẹ 15:4 o ta nọ: “Ẹrọo-unu ọlọlọhọ yọ ure uzuazọ, rekọ ẹme ọvẹtuo o re kpe ẹzi.”a Wọhọ epanọ ame ọ rẹ lẹliẹ ure nọ u bi lo no wariẹ whẹ ebe họ na, ere ọvona ẹme owowolẹ ọ rẹ bọ enọ i bi yoi ga. Rekọ, ẹrọo nọ ọ rẹ ta uzẹme he o re kpe ẹzi amọfa. Uzẹme o rrọ, ẹmeunu mai o wo ẹgba nọ o re ro siwẹ hayo nwa amọfa oma.—Itẹ 18:21.

⁵ Oria ofa jọ evaọ obe Itẹ u dhesẹ ẹgba nọ ẹmeunu o wo vevẹ, o ta nọ: “Eme izuehọ ahwo jọ i re duwẹ wọhọ ọgbọdọ.” (Itẹ 12:18) Eme nọ a re zuehọ e rẹ sae wha edada iroro tha, e vẹ jẹ raha usu imava. Kọ a ta emeẹsọ kẹ owhẹ no ẹdẹjọ nọ o d’owhẹ te ẹzi? Abọ avivẹ ọrọ obe Itẹ 12:18 o ta kpahe abọ owoma ẹrọo na: “Ẹrọo ohwo owareghẹ ọ rẹ wha usiwo tha.” Eme iwowou nọ ohwo nọ o wo areghẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze ọ rẹ ta e rẹ sai ru udu kie ohwo vi jẹ ruẹrẹ usu họ. Kọ whọ sae kareghẹhọ okejọ nọ whọ ruẹ ẹgba usiwo nọ ọ rrọ eme iwowou? (Itẹ 16:24) Nọ ma riẹ inọ ẹmeunu o wo ẹgba na, ma gwọlọ rọ ẹmeunu mai rọ ta udu họ amọfa awọ, orọnikọ re o nwa ae oma ha.

6. Fikieme o jẹ rrọ ohọre dẹẹ re ma kpọ ẹrọo mai?

⁶ Oghẹrẹ nọ ma daoma kpọ ẹmeunu mai te kẹhẹ, ma rẹ seba ẹta thọ họ. Fikiere, ẹjiroro avivẹ nọ u je fo nọ ma yọrọ ẹmeunu mai ona: Emuemu gbe sebaẹgba i re tunye omai rehọ ẹrọo mai ta thọ. Eva mai eme i re no ze, yọ “eva ohwo e vọ avọ umuomu.” (Emuhọ 8:21; Luk 6:45) Fikiere, ohọre dẹẹ o rrọ re ma yọrọ ẹrọo mai. (Jemis 3:2-4) Dede nọ ma sae kpọ ẹrọo mai gbagba ha, ma rẹ sae daoma re ma hae rehọ iẹe ruiruo wowoma. Nwane wọhọ epanọ ohwo nọ ọ be ya ame o re s’obọhọ họ nọ ọ tẹ be za ẹkẹre na, ere ọvona ma re s’obọhọ họ evaọ ẹhọre suọ iroro ọ emuemu nọ i re ru omai rọ ẹrọo mai ta thọ.

7, 8. Ẹvẹ ẹmeunu mai o re kpomahọ usu mai kugbe Jihova?

⁷ Ẹjiroro avesa nọ u je fo nọ ma yọrọ ẹmeunu mai họ, Jihova ọ te rehọ ẹmeunu mai ro gu omai ẹdhọ. Oghẹrẹ nọ ma rọ ẹrọo mai ruiruo orọnikọ usu mai kugbe ibe ahwo-akpọ ọvo u re kpomahọ họ rekọ te usu mai kugbe Jihova. Obe ọ Jemis 1:26 o ta nọ: “Re otẹrọnọ ohwo jọ o roro nọ ọye o kru egagọ na whawha, ọ gbẹ yọre ẹrọo riẹ hẹ, rekọ ọ tẹ be viẹ eva-obọ riẹ họ, yọ egagọ ohwo ọnana ifofe.”b Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ uzou nọ o vrẹ na, ẹmeunu mai o re kpomahọ egagọ mai. Otẹrọnọ ma rẹ yọrọ ẹrọo mai hi, rekọ eme iyoma nọ e wọhọ enua i re hwẹ no unu mai ze, iruo mai kpobi evaọ egagọ Ọghẹnẹ e rẹ sae jọ ifofe. Kọ oyena o gbẹ rrọ okpẹme nọ ma re roro kpahe ziezi?—Jemis 3:8-10.

⁸ U ri vevẹ inọ ma wo emamọ ẹjiroro nọ u ro fo re ma yọroma, re ma siọ okẹ ẹmeọta na ba eroruiruo thọthọ. Taure ma tẹ te ta kpahe oghẹrẹ eme-ezi nọ e rẹ bọ ahwo ga, joma ta kpahe oghẹrẹ eme nọ Oleleikristi uzẹme ọ rẹ whaha.

ẸMEUNU NỌ Ọ RẸ WHA UYE ZE

9, 10. (a) Oghẹrẹ eme vẹ e da akpọ inẹnẹ fia? (b) Fikieme u je fo inọ ma whaha eme igbegbe? (Se eme oruvẹ-obotọ na re.)

⁹ Eme igbegbe. Ekela, eme oworu, gbe oghẹrẹ eme igbegbe efa e da akpọ inẹnẹ fia. Ahwo buobu a rẹ rehọ eme igbegbe ro fiẹgba họ ẹme rai, hayo fikinọ a riẹ ẹme nọ a rẹ ta ha, a vẹ rọ eme itieye na fiba ẹme ta. Enọ i re ru ekọsate a rẹ ta ikpehre eme, eme oworu re a ru ahwo hwẹ. Rekọ, eme igbegbe yọ eme nọ a rẹ rọ hwẹ hẹ. Oware wọhọ ikpe idu ivẹ (2,000) nọ i kpemu, Pọl ukọ na ọ kẹ Ileleikristi nọ e jọ obọ Kọlọsi uthubro inọ a si oma no “eme igbegbe eta.” (Ahwo Kọlọsi 3:8) Pọl ọ ta kẹ Ileleikristi obọ Ẹfẹsọs inọ “ẹkoko-ose, enọ i fori hi” o rrọ usu eware nọ a rẹ jọ udevie Ileleikristi uzẹme ‘fodẹ hẹ.’—Ahwo Ẹfẹsọs 5:3, 4.

¹⁰ Eme igbegbe e rẹ dha Jihova eva. E rẹ dha ahwo nọ a you Jihova eva re. Evaọ uzẹme, uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova o rẹ wọ omai whaha eme igbegbe. Nọ Pọl o je kele “iruo uwo,” ọ fodẹ “egbegbe,” yọ oyena o sae kẹre te eme igbegbe. (Ahwo Galesha 5:19-21) Ẹme nana okpẹme. A rẹ sai si ohwo no ukoko na otẹrọnọ a kẹ riẹ ohrẹ unuẹse buobu no kpahe ẹta eme oworu, rekọ o bi nwene he, ukpoye i te zihe ruọ ẹkoma ẹmeọta riẹ no.c

11, 12. (a) Okevẹ eme nọ ma be ta kpahe amọfa e rẹ rọ jọ iguẹgu? (b) Fikieme idibo Jihova a jẹ whaha eme ọtaraha?

¹¹ Iguẹgu, ọtaraha. Ahwo a rẹ jọ emu tẹme kpahe amọfa gbe uyero uzuazọ rai. Kọ ẹme nọ a jọ emu ohwo ta kpobi họ iguẹgu? Ijo, o rrọ iguẹgu hu otẹrọnọ ma be jọ emu ohwo jọ gbiku oware uwoma kpahe iẹe kẹ omọfa, wọhọ, oniọvo jọ nọ ọ họ-ame kẹle hayo ohwo jọ nọ ọ gwọlọ eme uduotahawọ. Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a je wo isiuru kpahe ewoma ohwohwo, je gbiku nọ i fo kpahe ibe eg’Ọghẹnẹ rai kẹ ohwohwo. (Ahwo Ẹfẹsọs 6:21, 22; Ahwo Kọlọsi 4:8, 9) Rekọ ẹme nọ a jọ emu ta kpahe ohwo o rẹ jọ iguẹgu otẹrọnọ ọrue a be ta kpahe ohwo na hayo a tẹ be fere eme jọ nọ i fo nọ a re rovie kẹ amọfa ere he via. Mai yoma na, o sai su kpohọ ọtaraha. Ọtaraha yọ eme erue nọ a rẹ ta rọ raha odẹ ohwo. Wọhọ oriruo, otu Farisi a ta Jesu raha re a ruẹse raha iruo riẹ. (Matiu 9:32-34; 12:22-24) Ọtaraha ọ rẹ wha ẹwhọ ze ẹsibuobu.—Itẹ 26:20.

¹² Enọ e be rehọ okẹ ẹmeọta rọ raha odẹ amọfa hayo wha ohẹriẹ ze, Jihova o re rri rai kare-abe he. O mukpahe enọ i re fi “ohẹriẹ họ udevie imoni.” (Itẹ 6:16-19) Ẹme Griki nọ a fa “ohwo-ọtaraha” na họ di·aʹbo·los, nọ o rrọ odẹ-ova jọ ọrọ Setan. Ọye họ Ẹdhọ, ọnọ ọ be ta Ọghẹnẹ raha na. (Eviavia 12:9, 10) Evaọ uzẹme, ma rẹ whaha oghẹrẹ ẹmeunu nọ u re ru omai jọ wọhọ ẹdhọ. A rẹ jọ ukoko na kuvẹ kẹ eme ọtaraha ha enọ e rẹ wha iruo uwo wọhọ “eguae-iyoma” gbe “omohẹriẹ” ze. (Ahwo Galesha 5:19-21) Fikiere, taure who te ti gbiku oware jọ nọ who yo kpahe ohwo jọ, nọ oma ra inọ: ‘Kọ ẹme na uzẹme? Kọ o te jọ oware uwoma re me gbiku nana? Kọ o r’oja re me gbiku nana kẹ amọfa?’—1 Ahwo Tẹsalonika 4:11.

13, 14. (a) Ẹvẹ eme iyoma e rẹ sai kpomahọ ohwo nọ a be tae kẹ? (b) Eme họ ẹpoviẹ, kọ ẹvẹ ohwo nọ o wo uruemu yena o bi ro fi omariẹ họ ọza?

¹³ Eme-iyoma. Wọhọ epanọ ma ta no vẹre na, ẹmeunu o wo ẹgba nọ ọ rẹ rọ nwa ohwo oma. Uzẹme o rrọ inọ, fiki sebaẹgba mai, ẹsejọ ma rẹ ta eme nọ e rẹ da omai uwhremu na inọ ma hae t’ẹme na ha. Rekọ, Ebaibol e vẹvẹ unu kpahe oghẹrẹ ẹmeunu nọ a rẹ jọ uwou Oleleikristi hayo ukoko na ta ha. Pọl ọ hrẹ Ileleikristi nọ: “Wha jọ eyayare kpobi, gbe ofu, gbe evaedha, gbe enuodo, gbe eme iyoma eta, i no owhai obọ.” (Ahwo Ẹfẹsọs 4:31) Efafa Ebaibol efa e fa ẹme na “eme iyoma” wọhọ “eme imuomu,” “eme edada,” gbe “eme ekela.” Eme iyoma, onọ o kẹre te odẹ ẹkoko nọ a re se ohwo, gbe ohwo nọ a rẹ fo ẹsikpobi, e rẹ sai si adhẹẹ no amọfa oma jẹ lẹliẹ ai rri omarai inọ a fioka ha. Fikinọ emaha na a wo udu olọlọhọ gbe nnọ enwenọ ohwo kpobi a re fi eva họ, ae eme iyoma e rẹ mai kpomahọ.—Ahwo Kọlọsi 3:21.

¹⁴ Ebaibol e rehọ eme nọ i wo ẹgba ziezi rọ tẹme mukpahe ẹpoviẹ—uruemu nọ a rẹ rọ rehọ ekela gbe eme iyoma ro ru ohwo fihọ kuẹku. Ohwo nọ ọ rẹ poviẹ amọfa o bi fi omariẹ họ ọza, keme a rẹ sae rọ fiki uruemu yena si ohwo no ukoko na otẹrọnọ a daoma bẹ no re a fi obọ họ kẹe nwene. O gbe nwene he, Uvie Ọghẹnẹ o sae gba ohwo otiọye gbe he. (1 Ahwo Kọrint 5:11-13; 6:9, 10) O rrọ vevẹ inọ u wo uvumọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ daji uyoyou Ọghẹnẹ hẹ otẹrọnọ ma wo uruemu ọ eme igbegbe eta, ọrueta, hayo eme edada eta. Ẹmeunu otiọye ọ rẹ wha uye ze.

EME NỌ I ‘WOMA NỌ E RẸ WHA OHWO UDU’

15. Oghẹrẹ ẹme vẹ ‘o woma nọ ọ rẹ wha ohwo udu’?

¹⁵ Ẹvẹ ma sae rọ rehọ okẹ ẹmeọta ruiruo lele epanọ Ọnọ ọ kẹ omai okẹ na ọ gwọlọ e riẹ? Kareghẹhọ inọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ tuduhọ omai awọ nnọ ma ta “onọ uwoma nọ o rẹ wha ohwo udu.” (Ahwo Ẹfẹsọs 4:29) Eva e rẹ were Jihova nọ ma tẹ ta eme nọ e rẹ tuduhọ amọfa awọ jẹ bọ ae ga. Re ma sae ta eme itieye o gwọlọ erorote ziezi. Orọnikọ Ebaibol na i fi izi jọ họ nọ ma re lele he; hayo kọ u wo okerefihotọ eme jọ nọ a kuenu kẹ wọhọ “emamọ ẹme” he. (Taitọs 2:8) Re ma sae ta eme nọ i ‘woma nọ e rẹ wha ohwo udu,’ u re woma re ma kareghẹhọ eware esa nọ i wuzou enọ i re dhesẹ sọ ẹme mai ọ rrọ ẹme ọbọga: Eme mai e rẹ jọ eme ezi, eme uzẹme, eme nọ e rẹ jọ wolẹ. Nọ eware esa nana e rrọ omai iroro na, joma ta kpahe ugogo iriruo jọ erọ eme nọ e rẹ wha udu ga.—Se ẹkpẹti na “Kọ Ẹmeunu Mẹ Ọ be Bọ Ahwo Ga?” evaọ ẹwẹ-obe avọ 140.

16, 17. (a) Fikieme u ro fo re ma jiri amọfa? (b) Uvẹ sa-sa vẹ ma wo nọ ma re ro jiri amọfa evaọ ukoko na? evaọ uviuwou?

¹⁶ Ujiro nọ u no eva ze. Jihova avọ Jesu a riẹ epanọ o roja te re a jiri amọfa jẹ ta eme nọ i dhesẹ inọ a jẹ rae rehọ. (Matiu 3:17; 25:19-23; Jọn 1:47) Mai Ileleikristi, ma rẹ daoma re ma jiri amọfa no eva ze. Fikieme? Obe Itẹ 15:23 o ta nọ: “Ẹvẹ uwoma te rọkẹ ẹme nọ a rẹ ta evaọ ẹruoke!” Nọ oma ra inọ: ‘Ẹvẹ o be hae jọ omẹ oma nọ amọfa a te jiri omẹ no eva ze? Kọ o gbẹ be hae lẹliẹ eva were omẹ jẹ bọ omẹ ga?’ Evaọ uzẹme, ujiro nọ a jiri owhẹ u re ru owhẹ riẹ inọ ohwo jọ o muẹrohọ owhẹ, inọ ohwo jọ o bi roro kpahe owhẹ, gbe nnọ whọ daoma ziezi fihọ oware nọ who ru na. Oghẹrẹ ujiro utioye o rẹ wha owhẹ udu ga jẹ wọ owhẹ daoma ru vi epaọ ọsosuọ. Nọ orọnọ a te jiri owhẹ o rẹ were owhẹ eva na, kọ u gbe fo re whọ daoma jiri amọfa?—Matiu 7:12.

¹⁷ Wuhrẹ omara fihọ epanọ whọ rẹ rọ gwọlọ ewoma evaọ oma amọfa, who ve je jiri ai. O sae jọ nọ whọ gaviezọ kẹ ẹme jọ nọ a ru wowoma ziezi eva ewuhrẹ, who muẹrohọ ọmoha jọ nọ o bi wo ẹnyaharo abọ-ẹzi, hayo who muẹrohọ ọkpako-soso jọ nọ ọ be daoma ziọ iwuhrẹ ẹsikpobi ghelọ ebẹbẹ owho. Ẹme uduotahawọ ọ sai duobọte ahwo otiọye na udu jẹ bọ ae ga re a gọ Jihova. Evaọ uviuwou, u fo re ezae avọ eyae a hai jiri ohwohwo no eva ze. (Itẹ 31:10, 28) Oma o rẹ wha emọ ga nọ a tẹ riẹ nọ eware nọ a bi ru e da esẹgbini rai ẹro. Epanọ uvo gbe ame e roja kẹ okakọ na, ere ujiro gbe ọjẹrehọ e roja kẹ ọmọ. Esẹgbini, wha gwọlọ uvẹ nọ wha re ro jiri emọ rai kẹ iruemu ezi gbe omodawọ rai. Ujiro utioye na o rẹ lẹliẹ udu te emọ ra otọ o vẹ jẹ tubẹ wọ ae daoma ru oware uwoma viere.

18, 19. Fikieme u ro fo re ma daoma ziezi sasa ibe eg’Ọghẹnẹ mai oma re ma jẹ tuduhọ ae awọ, kọ ẹvẹ ma sai ro ru ere?

¹⁸ Omosasọ gbe uduotahawọ. Jihova o wo ọdawẹ gaga kẹ ‘iruori na’ gbe enọ uye o rẹ bẹ. (Aizaya 57:15) Ẹme Ọghẹnẹ ọ tuduhọ omai awọ nọ mai “ohwo ọ hẹ wha ohwo udu” jẹ “ta udu họ enọ udu u re bro awọ.” (1 Ahwo Tẹsalonika 5:11, 14) U mu omai ẹro inọ Ọghẹnẹ o bi muẹrohọ jẹ be wereva kpahe oma nọ ma be dawo re ma sasa jẹ tuduhọ ibe eg’Ọghẹnẹ mai nọ e rrọ uweri awọ.

¹⁹ Rekọ, eme whọ rẹ sae ta rọ bọ ibe Oleleikristi nọ o whrehe no evaọ abọ-ẹzi hayo ọnọ ọ rrọ uweri ga? Who du roro nọ who ti ku ẹbẹbe na họ họ. Evaọ ẹsibuobu, umutho eme e rẹ mai fi obọ họ. Ta kẹ ọnọ ọ rrọ uweri na inọ who bi roro kpahe iẹe ẹsikpobi. Lele ọnọ o whrehe no na lẹ; whọ sae yare Jihova re o fi obọ họ kẹ ohwo na vuhu epanọ Ọghẹnẹ gbe amọfa a you rie te. (Jemis 5:14, 15) Kẹe imuẹro inọ ukoko na u rri rie ghaghae, gbe nọ ẹro riẹ o bi vo ahwo ukoko na kpobi. (1 Ahwo Kọrint 12:12-26) Se eme uduotahawọ jọ no Ebaibol na ze rọ kẹe imuẹro inọ Jihova ọ be ginẹ daezọ riẹ. (Olezi 34:18; Matiu 10:29-31) Oke nọ whọ rẹ raha rọ ta “ẹme owoma” kugbe ọnọ o whrehe na no eva ze u ti fi obọ họ kẹe riẹ inọ a you rie gbe nnọ amọfa a bi roro kpahe iẹe.—Itẹ 12:25.

20, 21. Igogo eware vẹ i re ru ohrẹ wiruo?

²⁰ Ohrẹ nọ u re wiruo. Fikinọ ma gba ha, ma gwọlọ ohrẹ nọ a rẹ kẹ omai no oke te oke. Ebaibol na e tuduhọ omai awọ inọ: “Gaviezọ rọkẹ ohrẹ re whọ rehọ uwuhrẹ riẹ, re who wo areghẹ ẹdẹfa.” (Itẹ 19:20) Orọnikọ ekpako ukoko ọvo e rẹ kẹ ohrẹ hẹ. Esẹgbini a rẹ hrẹ emọ rai. (Ahwo Ẹfẹsọs 6:4) Inievo-emetẹ nọ e kpako no a sae kẹ uvovo eyae na ohrẹ. (Taitọs 2:3-5) Uyoyou nọ ma wo kẹ amọfa o rẹ wọ omai kẹ ai ohrẹ evaọ edhere nọ a sae rọ jẹe rehọ nọ a gbe ro roro inọ ma bi kienyẹ ai hi. Eme ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai kẹ ohrẹ utioye? Roro kpahe igogo eware esa nọ i re ru ohrẹ wiruo ziezi: uruemu gbe ẹjiroro ọkohrẹ na, oware nọ o wha ohrẹ na ze, gbe oghẹrẹ edhere nọ a rọ kẹ ohrẹ na.

²¹ Ohrẹ nọ u re wiruo, obọ ọkohrẹ na u re jo muhọ. Nọ oma ra nọ, ‘Okevẹ o rẹ mae lọhọ kẹ omẹ nọ mẹ rẹ rọ jẹ ohrẹ rehọ?’ Nọ whọ tẹ riẹ inọ ohwo nọ ọ be kẹ owhẹ ohrẹ na o you owhẹ, yọ orọnikọ ofu o bi mu ei ta ẹme na ha, yọ o wo uvumọ ikpehre iroro kpahe owhẹ hẹ, ẹsiẹe ohrẹ o rẹ mae lọhọ ẹjẹrehọ. Fikiere nọ whọ tẹ be kẹ amọfa ohrẹ, kọ u gbe fo re whọ rọ oghẹrẹ uruemu gbe ẹjiroro otiọye na ro ru ei? Ofariẹ, ohrẹ nọ u re wo emamọ iyẹrẹ u re no Ebaibol ze. (2 Timoti 3:16) O tẹ make rọnọ ma bi se no Ebaibol ze ovavo hayo ma bi ru ere he, jọ ohrẹ kpobi nọ ma be kẹ u no Ikereakere na ze. Fikiere ekpako ukoko a rẹ yọroma re a siọ iroro obọrai ba ẹgbahọ amọfa; yọ a rẹ vẹnẹ Ikereakere na ha re o wọhọ ẹsenọ Ebaibol na e be thọ eriwo obọrai nọ a wo uke. Ohrẹ u re je wiruo nọ a tẹ kẹ ohrẹ na evaọ emamọ edhere. Ohrẹ nọ a kẹ wowolẹ oye o rẹ mae lọhọ ẹjẹrehọ, adhẹẹ o vẹ gbẹ jọ ohwo na oma ghele.—Ahwo Kọlọsi 4:6.

22. Eme họ ọtamuo ra kpahe oghẹrẹ nọ whọ te rọ okẹ ẹmeọta ruiruo?

²² U mu omai ẹro inọ ẹmeọta yọ okẹ oghaghae nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze. U fo re uyoyou mai kẹ Jihova o wọ omai rehọ okẹ nana ruiruo wowoma, orọnikọ ma rẹ rehọ iẹe ruiruo thọthọ họ. Joma kareghẹhọ inọ eme nọ ma be ta kẹ amọfa i wo ẹgba—ẹgba nọ e rẹ rọ bọ ohwo ga hayo wha uye ze. Fikiere, joma daoma re ma rehọ okẹ nana ruiruo wọhọ epanọ Ọnọ ọ kẹ omai okẹ na ọ gwọlọ e riẹ, koyehọ re ma rehọ iẹe ‘wha ahwo udu ga.’ Ẹmeunu mai ọ vẹ te jọ oghale kẹ ahwo nọ a rrọ kugbe omai, u ve je fi obọ họ kẹ omai daji uyoyou Ọghẹnẹ.

[Oruvẹ-obotọ]

[Etehe/Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 140]

KỌ ẸMEUNU MẸ Ọ BE BỌ AHWO GA?

Ehri-Uzi: “Jọ ẹme rai ọ vọ avọ aruoriwo . . . kẹse kẹse.”—Ahwo Kọlọsi 4:6.

Enọ jọ nọ whọ rẹ nọ oma ra

▪ Kọ me jiri ohwo jọ no kẹle na?—1 Ahwo Kọrint 11:2; Eviavia 2:1-3.

▪ Kọ mẹ be hae ta nọ “ivie” nọ mẹ tẹ be yare oware mi ohwo, hayo yere ohwo nọ a te ru oware kẹ omẹ?—Emuhọ 13:14; Jọn 11:41.

▪ Nọ me te bi lele ahwo t’ẹme, kọ omobọ mẹ ọvo mẹ be hae mae t’ẹme kpahe, manikọ me wo isiuru re kpahe ẹme nọ a gwọlọ ta gbe iroro rai?—Ahwo Filipai 2:3, 4; Jemis 1:19.

▪ Kọ mẹ be hae rọ oware nọ mẹ riẹ kpahe amọfa rọ bọ ae ga manikọ mẹ be hae rehọ ae wha ewhrehe se ai?—Itẹ 15:1, 2.

▪ Ẹvẹ me rri eme etọtọ, kọ eme eriwo mẹ na o dhesẹ kpahe oware nọ o rrọ udu mẹ?—Luk 6:45; Jemis 3:10, 11.

[Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 134]

Ẹme owowolẹ ọ rẹ sasa ohwo oma

[Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 142]

Eva e rẹ were Jihova nọ ma tẹ be ta eme nọ e rẹ bọ amọfa ga