UZOU AVỌ 25

“Mẹ Kpare Ẹdhọ Mẹ Bru Siza!”

Pọl o fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai evaọ oghẹrẹ nọ ọ rọ thọ usi uwoma na

Iruẹru Ikọ 25:1–26:32 a rehọ e riẹ no ze

1, 2. (a) Eme ọ via kẹ Pọl ukọ na? (b) Onọ vẹ ma sae nọ kpahe iroro nọ Pọl ọ jẹ inọ ọ rẹ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza na?

ISOJA i bi rou Pọl gaga evaọ Sisaria. Ikpe ivẹ nọ i kpemu nọ o zihe kpobọ Judia, isiasa soso ahwo Ju a jẹ gwọlọ kpei no evaọ oware emedẹ jọ ọvo. (Iruẹru 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) O make rọnọ omaa nọ a gwọlọ ro kpe Pọl no u bi wiruo ho, o re bẹ ewegrẹ riẹ na ghele he. Nọ Pọl ọ ruẹ nọ ọ be te wariẹ kie ruọ ewegrẹ riẹ abọ, ọ tẹ ta kẹ Fẹstọs ọba Rom nọ: “Mẹ kpare ẹdhọ mẹ bru Siza!”—Iruẹru 25:11.

² Kọ iroro nọ Pọl ọ jẹ inọ ọ be kpare ẹdhọ riẹ bru osu ologbo Rom na o rọwokugbe oreva Jihova? U wuzou gaga re ma riẹ uyo onọ yena, nọ orọnọ ma bi se isẹri ziezi kpahe Uvie Ọghẹnẹ evaọ oke urere nana. U fo re ma riẹ sọ ma rẹ rọ aro kele oriruo Pọl na nẹnẹ nọ ma tẹ be “[thọ] usi uwoma na je bi ru ei dikihẹ evaọ abọ egọmeti.”—Fil. 1:7.

“Aro Akaba Oziẹobro . . . Me Dikihẹ Na” (Iruẹru 25:1-12)

3, 4. (a) Fikieme ahwo Ju na a rọ ta nọ a rehọ Pọl ziọ Jerusalẹm, kọ ẹvẹ Pọl ọ sae rọ vabọ? (b) Ẹvẹ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ ahwo riẹ nẹnẹ wọhọ epanọ o fiobọhọ kẹ Pọl na?

³ Nọ edẹ esa e vrẹ no nọ a rọ rehọ Fẹstọs mu ọba Rom nọ o bi su Judia, o te kpobọ Jerusalẹm.a Ilori izerẹ na avọ ezae ahwo Ju nọ e viodẹ a tẹ jọ obei gu kẹe nọ Pọl ọ thọ izi ilogbo jọ. A riẹ nọ egọmeti Rom a gwọlọ nọ Fẹstọs o ru eva were ae gbe ahwo Ju na kpobi. Fikiere, a tẹ ta kẹ Fẹstọs nọ: Rehọ Pọl ziọ Jerusalẹm re whọ jọ obonẹ rehọ iẹe guẹdhọ. Rekọ iroro imuomu a rọ ta ẹme yena kẹe na. Ewegrẹ yena a jẹ lẹlẹ gba ẹgwae epanọ a re ro kpe Pọl no evaọ edhere nọ o bi no obọ Sisaria ze na. Rekọ Fẹstọs ọ rọwo kẹ ae he, ukpoye, ọ vuẹ rai nọ: “Jọ enọ e rrọ isu evaọ udevie rai a lele omẹ nya re a ta eware nọ o ru otẹrọnọ ọzae na o gine ru oware jọ thọ.” (Iruẹru 25:5) Ere Pọl ọ rọ wariẹ va uwhu abọ.

⁴ Jihova ọ rehọ Jesu Kristi fiobọhọ kẹ Pọl evaọ ebẹbẹ nọ i te rie kpobi na. Kareghẹhọ nọ u wo oke jọ nọ Jesu ọ ta kẹ Pọl evaọ eruẹaruẹ nọ: “Kru udu ga!” (Iruẹru 23:11) Evaọ oke mai na, ahwo Ọghẹnẹ a be hae rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ buobu, yọ a be wọso ae re. Orọnọ ẹsikpobi Jihova ọ rẹ nwani siwi omai no ebẹbẹ hẹ, rekọ ọ rẹ kẹ omai areghẹ gbe ẹgba nọ ma re ro thihakọ. Ọghẹnẹ oyoyou mai na ọ sae kẹ omai “ogaga nọ u vi ogaga.”—2 Kọr. 4:7.

5. Eme Fẹstọs ọ ta kẹ Pọl nọ o mu ẹme họ ẹta?

⁵ Nọ edẹ jọ e vrẹ no, Fẹstọs ọ tẹ keria “akaba oziẹobro na” evaọ Sisaria.b Pọl avọ ahwo nọ a je gu eme fihọ iẹe uzou na a te dikihẹ aro riẹ re a gu ẹkẹ-unu rai. Fikinọ erue a bi gu fihọ Pọl uzou, Pọl ọ tẹ ta nọ: “Mẹ thọ uzi ọvo mukpahe Uzi ahwo Ju hayo etẹmpol na hayo Siza ha.” Pọl ukọ na o ru oware ovo thọ họ, fikiere u fo nọ a re siobọnoi. Kọ ẹvẹ Fẹstọs o ti bruoziẹ na? Fikinọ ọ gwọlọ nọ o re ru ahwo Ju na eva were, ọ tẹ nọ Pọl nọ: “Kọ whọ gwọlọ nọ who re kpobọ Jerusalẹm re a jọ aro mẹ gu owhẹ ẹdhọ evaọ obei kpahe eware nana?” (Iruẹru 25:6-9) A rẹ ruẹ oware nọ u yoma te oware nọ Fẹstọs ọ be ta kẹ Pọl nọ o ru na ha! Keme otẹrọnọ a rehọ Pọl zihe kpobọ Jerusalẹm, koyehọ ewegrẹ riẹ họ enọ i ti bruoziẹ ẹdhọ riẹ na, yọ a te siọ ẹe ba ekpe no ho. Ukpenọ Fẹstọs o re ru oware nọ u fo evaọ ẹme nana, kọ epanọ o re ro ru eva were ahwo o mae jariẹ oja. Evaọ ikpe jọ nọ i kpemu, oghẹrẹ oware ovona Pọntiọs Pailet nọ ọ jọ ọba o ru re evaọ okenọ o je guẹdhọ Jesu. (Jọn 19:12-16) Oware utioye o sae via nẹnẹ re, ibruoziẹ a sai bru ekpehre oziẹ re a ro ru eva were ahwo. Fikiere, nọ okọto o te bruoziẹ ro kienyẹ ahwo Ọghẹnẹ evaọ ẹdhọ nọ o rrọ vevẹ, jọ u gbe omai unu hu.

6, 7. Fikieme Pọl ọ rọ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza, kọ didi oriruo o fihotọ kẹ Ileleikristi uzẹme nẹnẹ?

⁶ Oware nọ Fẹstọs ọ jẹ gwọlọ ru ro ru ahwo Ju eva were na, o hae te sae wha uwhu se Pọl. Fikiere Pọl ọ tẹ ta ẹme jọ, nọ orọnọ ọmotọ Rom ọ rrọ na. Ọ ta kẹ Fẹstọs nọ: “Aro akaba oziẹobro Siza me dikihẹ na, oria nọ u fo nọ a rẹ jọ gu omẹ ẹdhọ. Me ru ahwo Ju na oware ovo thọ họ, wọhọ epanọ whẹ omara whọ be ruẹ vevẹ na. . . . Mẹ kpare ẹdhọ mẹ bru Siza!” Evaọ ẹsibuobu nọ ohwo ọ tẹ ta nọ ọ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza, ọ rẹ sai nwene iei he. Fẹstọs o dhesẹ nọ ere o ginẹ rrọ nọ ọ ta nọ: “Siza whọ kpare ẹdhọ ra bru; yọ obọ Siza whọ te nya.” (Iruẹru 25:10-12) Obruoziẹ nọ ọ mai kpehru Pọl ọ kpare ẹdhọ riẹ se na. Oware nana nọ o ru na, yọ oriruo oware nọ Ileleikristi a rẹ sai ru nọ a tẹ be wọso ae nẹnẹ. Nọ ewegrẹ a tẹ be gwọlọ “rehọ uzi si uye se” omai Isẹri Jihova re ma siọ usi uwoma ba ẹta, ma rẹ sae wọ ẹme na kpohọ ekọto.c—Ol. 94:20.

⁷ Fikiere nọ Pọl ọ jọ uwou-odi te ikpe ivẹ no fiki uzi nọ ọ thọ họ, a tẹ te kẹe uvẹ re o gu ẹkẹ-unu riẹ evaọ Rom. Rekọ taure o te ti kpobọ Rom, osu ọfa jọ ọ tẹ gwọlọ nọ ọ rẹ ruẹ e riẹ.

Ahwo nọ a rrọ evaọ ekọto nọ a bi ru ọvuọ oghẹrẹ riẹ nọ a bruoziẹ jọ no. Oniọvo-ọmọzae jọ avọ elọya riẹ gbe Isẹri Jihova efa nọ e rrọ ekọto na, eva e be were ae he. Rekọ eva e be were amọfa nọ a rrọ Isẹri Jihova ha, yọ a bi yere elọya nọ i dikihẹ kẹ ae evaọ ẹdhọ na. — Nọ okọto jọ o te mu bruoziẹ kpe omai, ma sae wariẹ tu ẹdhọ na kpohọ okọto nọ o mai kpehru

“Mẹ Ghẹmeeyo” Ho (Iruẹru 25:13–26:23)

8, 9. Fikieme Agripa ovie na o ro kpobọ Sisaria?

⁸ Nọ edẹ jọ e vrẹ no nọ Pọl ọ rọ ta kẹ Fẹstọs nọ ọ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza na, Agripa ovie na avọ Benaisi oniọvo-ọmọtẹ riẹ a tẹ nyaze ti “yere” Fẹstọs ọba ọkpokpọ na.d Evaọ oke ahwo Rom, o jọ uruemu ikpahwo-esuo re a nyai yere ọba ọkpokpọ nọ a ro mu. Onya nana nọ Agripa ọ nya na yọ onọ ọ jẹ rọ gwọlọ mu usu kugbe Fẹstọs nọ u ti fiobọhọ kẹe evaọ obaro.—Iruẹru 25:13.

EDHỌ NỌ A TU KPOHỌ EKỌTO EVAỌ OKE MAI NA FIKI IRUO USI UWOMA OTA NA

Nọ egọmeti ọ tẹ whaha omai Isẹri Jihova nọ ma gbẹ ta usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ hẹ, ẹsejọ ma wọ edhọ itieye kpohọ ekọto no re ma sai wo uvẹ nọ ma rẹ rọ ta usi uwoma na. Ma ta kpahe iriruo ivẹ jọ.

Okọto jọ u bruoziẹ kpe Isẹri Jihova jọ nọ a mu fikinọ a jẹ rehọ ebe nọ a kere no Ebaibol ze kẹ ahwo evaọ Griffin nọ ọ rrọ Georgia evaọ U.S.A. Rekọ evaọ Asa 28, 1938, Okọto nọ O Mai Kpehru evaọ U.S. u te nwene oziẹ na. Onana họ orọ ọsosuọ evaọ usu edhọ buobu nọ a tu kpohọ okọto ukpehru yena, re Isẹri Jihova a sae wariẹ wo udu nọ a rẹ rọ ta usi uwoma na.g

Ẹdhọ ọfa nọ a gu họ ọrọ Osẹri Jihova nọ a re se Minos Kokkinakis evaọ Greece. Evaọ etoke ikpe udhuvẹ-gberee, a mu Kokkinakis bu vrẹ asia udhosa soso inọ ọ be ta usi uwoma kẹ amọfa re a kurẹriẹ ruọ egagọ riẹ. Yọ asia ikpegberee soso a rehọ e riẹ guẹdhọ evaọ ekọto fiki ẹme nana. Ọ rria uwou-odi ikpe buobu, a te je mu ei kpohọ ikoliko nọ i siomano nọ e rrọ Abade Aegean. Evaọ ukpe 1986, a brukpe Brọda Kokkinakis, ọ tẹ kpare ẹdhọ na kpohọ okọto ukpehru evaọ Greece, rekọ a tẹ wariẹ brukpei ghele. Kẹsena o te bo bru okọto nọ a re se European Court of Human Rights (ECHR). Evaọ Asoi 25, 1993, okọto na u te bruoziẹ nọ orẹwho Greece u ru thọ nọ a ro bruoziẹ kpe Brọda Kokkinakis fiki egagọ riẹ.

Isẹri Jihova a wọ edhọ efa buobu kpohọ okọto ECHR na no, yọ a bru kẹ ae evaọ edhọ na buobu. Ukoko ofa ovuọvo o riẹ hẹ nọ ECHR na u bruoziẹ kẹ no wọhọ ukoko Isẹri Jihova.

Kọ oziẹ nọ a be hai bru kẹ Isẹri Jihova na o be wha erere se amọfa re? Profẹsọ jọ nọ a re se Charles C. Haynes o kere nọ: “U fo nọ mai kpobi na ma re yere Isẹri Jihova na gaga. Makọ epanọ a la rai eka te kẹhẹ, le ai no ẹwho, hayo tubẹ họre ae te dede kẹhẹ, a rẹ gbẹ daoma epanọ a re ro wo ufuoma nọ a rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ. Yọ onana o be lẹliẹ omai wo ufuoma re. Fikiere, nọ a te bruoziẹ kẹ ae, yọ omai kpobi a bru kẹ na.”

g Whọ rẹ jọ Awake! Ọvo 8, 2003, ẹwẹ-obe avọ 3-11 ruẹ oziẹ nọ Okọto nọ O Mai Kpehru evaọ U.S. na u bru kpahe udu nọ ohwo o wo nọ ọ sai ro lele ohwo kpobi nọ u je rie ta ẹme.

⁹ Fẹstọs ọ tẹ vuẹ Agripa ovie na kpahe Pọl, fikiere Agripa ọ tẹ gwọlọ nọ o re lele iei ta ẹme. Okiokiọ riẹ, isu ivẹ na a tẹ nyaze yọ a bi dhesẹ oma, a tẹ keria akaba oziẹobro na re a yo ẹdhọ Pọl. Rekọ eme nọ Pọl ọ ta i duobọte ahwo vi oma nọ Fẹstọs avọ Agripa a dhesẹ evaọ okenọ a jẹ rueva na.—Iruẹru 25:22-27.

10, 11. Oghẹrẹ vẹ Pọl o ro yere Agripa, kọ eme Pọl ọ ta kẹ ovie na kpahe oghẹrẹ akpọ nọ o yeri no vẹre?

¹⁰ Pọl ọ nabi yere Agripa ovie na nọ ọ rọ kẹe uvẹ re o gu ẹkẹ-unu riẹ evaọ aro riẹ, yọ o ru onana avọ adhẹẹ. Ọ tẹ jẹ ta nọ Agripa ọ riẹ iruemu ahwo Ju kpobi totọ, gbe eware avro sa-sa nọ e rrọ udevie ahwo Ju. Kẹsena Pọl ọ tẹ ta kpahe uzuazọ nọ o yeri no vẹre inọ: “Me yeri uzuazọ ohwo Farisi, utu egagọ mai nọ a rẹ jọ lele uzi te oka.” (Iruẹru 26:5) Nọ orọnọ Pọl ọ jọ ohwo Farisi na, o je rẹro nọ Mesaya na ọ te tha. Nọ o zihẹ ruọ Oleleikristi no na, ọ tẹ ta ududu nọ Jesu Kristi họ Mesaya nọ a bi rẹro riẹ ugbanwẹdẹ na. Pọl ọ tẹ ta kẹ Agripa nọ oware nọ a be rọ rehọ iẹe gu ẹdhọ na họ, ọ be ta usi uwoma inọ eyaa Ọghẹnẹ nọ ọyomariẹ avọ ahwo nọ a be wọso iẹe na a rọwo i bi rugba. Ẹme nana nọ Pọl ọ ta na o duobọte Agripa gaga, ọ tẹ gwọlọ nọ o re gbe yo eme nọ Pọl ọ be ta.e

¹¹ Kẹsena Pọl ọ tẹ ta kpahe epanọ o je ro kpokpo Ileleikristi na gaga inọ: “Rọkẹ omẹ, u mu omẹ ẹro vẹre inọ u fo re mẹ rọ edhere kpobi wọso odẹ Jesu ohwo Nazarẹt na. . . . Yọ fikinọ eva rai [ilele Kristi] e jẹ dha omẹ gaga, mẹ tubẹ nya kpohọ ewho efa re me kpokpo ae.” (Iruẹru 26:9-11) Orọnọ Pọl o je bru okpa họ ẹme na ha, ahwo buobu a riẹ epanọ o kpokpo Ileleikristi na te. (Gal. 1:13, 23) O sae jọ nọ u je gbe Agripa unu nọ, ‘Kọ eme o lẹliẹ ọzae otiọye na nwene?’

12, 13. (a) Oghẹrẹ vẹ Pọl ọ ta nọ o ro kurẹriẹ? (b) Ẹvẹ Pọl ọ jẹ rọ ‘rehọ owọ fa ekpọ esiọsiọle?’

¹² Ma rẹ ruẹ uyo na evaọ eme efa nọ Pọl ọ ta, ọ ta nọ: “Ẹdẹ jọ mẹ tẹ jọ edhere je kpobọ Damaskọs avọ udu nọ ilori izerẹ na a kẹ omẹ, nọ mẹ jọ edhere na evaọ ọre-tuzou, O Ovie, elo jọ nọ ọ ga vi ọrọ ọre na o te lo no obọ ehru ze wariẹ omẹ họ gbe enọ ma gbẹ jọ usu. Nọ mai kpobi ma kie fihọ otọ no, me te yo urru jọ nọ o rehọ ẹvẹrẹ Hibru ta kẹ omẹ nọ: ‘Sọl, Sọl, fikieme who bi ro kpokpo omẹ? Ekpọ esiọsiọle nọ whọ be rọ owọ fa na i bi ru eware ga kẹ owhẹ.’ Rekọ mẹ tẹ nọ inọ: ‘Whẹ yọ ono, Olori?’ Olori na ọ tẹ ta nọ: ‘Mẹ yọ Jesu, ọnọ who bi kpokpo na.’”f—Iruẹru 26:12-15.

¹³ Taure oware igbunu nana o tẹ te via kẹ Pọl, o je ru wọhọ arao nọ ọ ‘be rọ owọ fa ekpọ esiọsiọle.’ Wọhọ epanọ arao ọ rẹ nwa omobọ riẹ oma nọ ọ tẹ be rọ owọ fa ẹroro ọsiọsiọle ọkpọ nọ a bi ro su ei na, ere Pọl ọ jẹ nwa omobọ riẹ oma fikinọ ọ be wọso oreva Ọghẹnẹ. Pọl o wo emamọ eva rekọ eware nọ ọ rọwo i je su ei thọ. Nọ Jesu nọ ọ kparoma ze no na ọ romavia kẹe evaọ edhere nọ o je kpobọ Damaskọs, o te fiobọhọ kẹe kpọ iroro riẹ vi.—Jọn 16:1, 2.

14, 15. Eme Pọl ọ ta kpahe uzuazọ nọ o je yeri nọ o nwene no?

¹⁴ Pọl o nwene eware buobu evaọ uzuazọ riẹ. Ọ ta kẹ Agripa nọ: “Mẹ ghẹmeeyo kẹ ọnọ ọ romavia kẹ omẹ no obọ odhiwu ze na ha, mẹ tẹ kake rọ ovuẹ na se ahwo nọ a rrọ Damaskọs, kẹsena mẹ tẹ nyabru ahwo nọ a rrọ Jerusalẹm, gbe ewho Judia soso, je ro se ahwo erẹwho na, inọ a kurẹriẹ re a je bru Ọghẹnẹ ze ẹkwoma eruo eware nọ i re dhesẹ ekurẹriẹ.” (Iruẹru 26:19, 20) U te ikpe buobu no nọ Pọl o bi ro ru iruo nọ Jesu Kristi ọ kẹ riẹ evaọ uvo ẹdẹ nọ ọ rọ romavia kẹe evaọ eruẹaruẹ na. Kọ eme u no usi uwoma nọ Pọl ọ jẹ ta na ze? Ahwo nọ a zihe ruọ ilele Jesu nọ a gaviezọ kẹ usi uwoma Pọl no a siọ uzuazọ ọfariẹ-ogbe gbe iwhayo nọ a je fi ba, a te mu oreva Ọghẹnẹ họ eru. Ahwo yena a zihe ruọ emamọ ahwo evaọ orẹwho rai, a je koko uzi na je lele amọfa rria dhedhẹ evaọ oria kpobi nọ a jọ.

¹⁵ Rekọ enọ e jẹ wọso Pọl na a daezọ ewoma nọ usi uwoma Pọl na o jẹ wha se ahwo ho. Pọl ọ ta nọ: “Fiki onana ahwo Ju na a ro kru omẹ evaọ etẹmpol na jẹ gwọlọ nọ a re kpe omẹ no. Rekọ fikinọ Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ omẹ, mẹ ruabọhọ bi se isẹri rite inẹnẹ na rọkẹ ahwo esese gbe ilogbo.”—Iruẹru 26:21, 22.

16. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Pọl nọ ma tẹ be ta ẹme kẹ iguẹdhọ gbe isu kpahe eware nọ ma rọwo?

¹⁶ Nọ ma rrọ Ileleikristi uzẹme na, o gwọlọ nọ ma rẹ “ruẹrẹ oma kpahe ẹsikpobi re [ma] ta ẹkẹ-unu [mai]” kpahe eware nọ ma rọwo. (1 Pita 3:15) Ma tẹ be ta ẹme kẹ iguẹdhọ hayo isu kpahe eware nọ ma rọwo, ma sae rọ aro kele oriruo Pọl na evaọ oghẹrẹ nọ ọ rọ ta ẹme kẹ Agripa gbe Fẹstọs. O sae jọ nọ eme mai i ti te ahwo otiọye na udu nọ ma tẹ rọ adhẹẹ ta ẹme kẹ ae kpahe epanọ Ebaibol na o ro fiobọhọ kẹ omai gbe ahwo nọ ma be ta usi uwoma kẹ wo emamọ iruemu no.

“Whọ te Ta Omẹ Kurẹriẹ Zihe Ruọ Oleleikristi No” (Iruẹru 26:24-32)

17. Eme Fẹstọs ọ ta evaọ okenọ Pọl o je gu ẹkẹ-unu riẹ, kọ ẹvẹ ahwo buobu a bi ro dhesẹ ọkpọ uruemu riẹ na nẹnẹ re?

¹⁷ Nọ Pọl o bi gbiku eware nọ e via kẹe na, Fẹstọs avọ Agripa a gbẹ sae gba omarai hi. Ebaibol na ọ ta nọ: “Epanọ Pọl ọ jẹ rọ ta eware nana ro gu ẹkẹ-unu riẹ na, Fẹstọs ọ tẹ rọ urru oruarua ta nọ: ‘Pọl, iroro ra e gbẹ gba ha! Uwuhrẹ ogaga u bi mi owhẹ iroro no!’” (Iruẹru 26:24) Epanọ Fẹstọs o ru na, ere ahwo buobu a bi ru nẹnẹ re. A re roro nọ ahwo nọ a bi wuhrẹ amọfa oware nọ Ebaibol na ọ ta a rrọ gheghẹ. Evaọ ẹsibuobu, o rẹ jọ bẹbẹ kẹ ahwo nọ a wuhrẹ kparo gaga evaọ akpọ na re a rọwo nọ ahwo nọ a whu no a te kparoma ze wọhọ epanọ o rrọ Ebaibol na.

18. Eme Pọl ọ kpahe kẹ Fẹstọs, kọ eme ẹme riẹ na ọ lẹliẹ Agripa ta?

¹⁸ Rekọ Pọl ọ tẹ ta kẹ ọba na nọ: “Iroro mẹ e gba, Fẹstọs Ọnoworro na, mẹ be ta eme uzẹme gbe erọ iroro nọ e gba. Evaọ uzẹme, ovie na nọ mẹ be ta ẹme kẹ ababọ ozọ na ọ riẹ kpahe eware nana ziezi . . . Agripa Ovie, kọ whọ rọwo eme Eruẹaro na? Mẹ riẹ nọ whọ rọwo.” Rekọ Agripa ọ tẹ ta kẹ Pọl nọ: “O te raha oke he, whọ te ta omẹ kurẹriẹ zihe ruọ Oleleikristi no.” (Iruẹru 26:25-28) O tẹ make rọnọ eme Agripa na i no rie eva ze he, eme riẹ na i dhesẹ nọ o je roro didi kpahe iku Pọl na.

19. Nọ Fẹstọs avọ Agripa a yo ẹkẹ-unu Pọl no, eme a ta kpahe iẹe?

¹⁹ Kẹsena Agripa avọ Fẹstọs a tẹ kpama, onọ u dhesẹ nọ ẹdhọ na o kuhọ no. Ebaibol na ọ ta nọ: “Nọ a jẹ nyavrẹ, a tẹ be ta kẹ ohwohwo nọ: ‘Ọzae nana o ru oware ọvo thọ nọ o ro fo uwhu hayo ẹkarefihọ uwou-odi hi.’ Agripa ọ tẹ ta kẹ Fẹstọs nọ: ‘Ma hẹ sai siobọno ọzae nana ọ gbẹ kpare ẹdhọ riẹ bru Siza no ho.’” (Iruẹru 26:31, 32) A ruẹ vevẹ nọ ọzae nọ o gu ẹkẹ-unu riẹ kẹ ae na, o ru oware ovo thọ họ. Ẹsejọhọ no umuo oke yena vrẹ, o te lẹliẹ ae rọ emamọ ubiẹro rri Ileleikristi.

20. Ewoma vẹ o no isẹri nọ Pọl o se kẹ isu ivẹ nana ze?

²⁰ Nọ Pọl ọ ta usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ kẹ Fẹstọs avọ Agripa no, o wọhọ nọ aimava na ọvuọvo o zihe ruọ Oleleikristi ghele he. Kọ Pọl ọ raha oke riẹ kufiẹ nọ ọ rọ ta ẹkẹ-unu riẹ kẹ ae? Uyo na họ, ijo. “Aro ivie gbe eba” nọ a rehọ Pọl kpohọ evaọ Judia na, u rovie uvẹ fihọ nọ ọ rọ ta usi uwoma na kẹ ahwo egọmeti Rom nọ amọfa a hae sai wo uvẹ ta usi uwoma kẹ oke yena ha. (Luk 21:12, 13) U te no ere no, oghẹrẹ nọ o ro kru ẹrọwọ riẹ o tuduhọ ibe Ileleikristi riẹ awọ.—Fil. 1:12-14.

21. Nọ ma tẹ ruabọhọ be ta usi uwoma na ghelọ ebẹbẹ, ewoma vẹ o sai noi ze?

²¹ Epọvo na o rrọ nẹnẹ re. Nọ ma tẹ ruabọhọ be ta usi uwoma na ghelọ ọwọsuọ gbe ebẹbẹ, eware iwoma buobu e sai noi ze. Ma sae rehọ uvẹ yena ta usi woma kẹ ahwo egọmeti nọ ma hae sae nyate oma ha. Akọ nọ ma bi thihi o sae tuduhọ ibe Ileleikristi mai awọ. O sai je ru ai wo udu nọ a rẹ rọ ruabọhọ se isẹri kpahe Uvie Ọghẹnẹ.

ỌBA ROM NỌ A RE SE PỌSIỌS FẸSTỌS

Iku Pọsiọs Fẹstọs nọ ma riẹ kpobi nẹnẹ na họ enọ e rrọ obe Iruẹru Ikọ gbe enọ Flavius Josephus o kere kpahe. Evaọ oware wọhọ ukpe 58 C.E., Fẹstọs ọ rehọ ẹta Fẹliks nọ ọ jọ ọba Judia, kẹsena o te whu nọ o su ikpe ivẹ hayo ikpe esa ọvo no.

O wọhọ nọ evaọ eware buobu, Fẹstọs ọ jọ emamọ osu je wo areghẹ vi Fẹliks nọ ọ kake rehọ iẹe su, gbe Albinus nọ ọ rehọ ẹta riẹ. Evaọ okenọ Fẹstọs o muhọ esu obọ, igbulegbu e jọ Judia buobu. Josephus o kere nọ, “Fẹstọs . . . ọ daoma riẹ kpobi re ọ sai si ahwo nọ a je zighi orẹwho na ku na no. Fikiere, o mu igbulegbu na buobu, o te je kpe ibuobu rai no.” Evaọ oke esuo riẹ, ahwo Ju na a ma ugbẹhẹ ro bru etẹmpol na dhe, re Agripa ovie na ọ gbẹ ruẹ oware nọ a be jariẹ ru hu. Fẹstọs ọ kake vuẹ ae nọ a kporo ugbẹhẹ na no. Rekọ nọ ahwo Ju na a lẹe, ọ tẹ kẹ ae uvẹ nọ a wọ ẹme na bru osu ologbo Rom nọ a re se Nero.

O wọhọ nọ Fẹstọs o dhesẹ akpọ kẹ igbulegbu gbe ahwo nọ a jẹ wọso egọmeti. Rekọ fikinọ Fẹstọs ọ gwọlọ nọ ahwo Ju na a rehọ emamọ ubiẹro rri rie, ọ sai bru uvioziẹ hẹ nọ u te ẹme Pọl ukọ na.

OVIE NỌ A RE SE HERỌD AGRIPA II

Agripa nọ a ta kpahe evaọ Iruẹru Ikọ uzou avọ 25 na, ọye họ Herọd Agripa II nọ ọ jọ ovie. Ọ jọ ọmọ-oruọmọ avivẹ Herọd Ologbo na, gbe ọmọ Herọd nọ o je kpokpo ukoko Ileleikristi nọ o jọ Jerusalẹm ikpe ikpegbene nọ i kpemu. (Iruẹru 12:1) Agripa họ ohwo urere nọ o su evaọ unuwou Herọd.

Ikpe ikpegbihrẹ Agripa ọ jọ evaọ okenọ ọsẹ riẹ o whu evaọ ukpe 44 C.E. Oke yena yọ a je wuhrẹ iẹe evaọ ighẹ osu ologbo Rom nọ a re se Klọdiọs evaọ Rom. Ekiroro osu ologbo na a rri nọ Agripa ọ maha hrọ kẹ ohwo nọ ọ rẹ rehọ ẹta ọsẹ riẹ, fikiere a tẹ tubẹ rehọ ọba Rom jọ mu. O make jọ ere na, Flavius Josephus o kere nọ, nọ Agripa ọ gbẹ jọ Rom, o gbe je dikihẹ kẹ ahwo Ju na ghele.

Evaọ oware wọhọ 50 C.E., Klọdiọs ọ tẹ rehọ Agripa mu ovie re o su Chalcis, kẹsena evaọ ukpe 53 C.E., o te mu Ituria, Trakonaitis, gbe Abilini họ esu re. Ọ tẹ jẹ kẹ Agripa udu nọ ọ rẹ rọ rẹrote eware nọ a bi ru evaọ etẹmpol na, ọ vẹ jẹ sae rọ izerẹ ikpehru ahwo Ju mu. Nero nọ ọ rehọ ẹta Klọdiọs ọ tẹ jẹ kẹ Agripa ofẹ jọ Galili gbe Pẹria re o su re. Evaọ okenọ Agripa avọ Pọl a rọ ruẹ oma na, yọ Agripa avọ oniọvo-ọmọtẹ riẹ nọ a re se Benaisi a rrọ Sisaria, ọnọ ọ dhẹ siọ ọzae riẹ nọ ọ rrọ ovie Silisia ba no.—Iruẹru 25:13.

Evaọ 66 C.E., nọ ahwo Ju na a jẹ wọso egọmeti Rom, Agripa ọ daoma bẹ re ọ whaha ae, rekọ a rọwo ho, a tẹ jẹ gwọlọ nọ a re kpei no dede. Fikiere, Agripa ọ tẹ ruọ abọ ahwo Rom. Nọ ahwo Rom a bru ahwo Ju na abọ họ no, osu ọkpokpọ Rom nọ a re se Vespasian ọ tẹ kẹ Agripa ekwotọ efa re o su ro yere iei.

a Rri ẹkpẹti na “Ọba Rom nọ A re Se Pọsiọs Fẹstọs.”

b “Akaba oziẹobro” na yọ oria nọ a ma kpehru nọ agbara nọ obruoziẹ ọ rẹ keria ọ rẹ jọ. Onana o wha riẹ ze nọ a re ro se oziẹ nọ o bru gboja gaga, yọ a rẹ sai nwene iei he. Akaba oziẹobro Pailet ọ keria evaọ okenọ ọ jẹ rehọ Jesu guẹdhọ.

c Rri ẹkpẹti na “Edhọ nọ A Tu Kpohọ Ekọto Evaọ Oke Mai na Fiki Iruo Usi Uwoma Ota Na.”

d Rri ẹkpẹti na “Ovie nọ A re Se Herọd Agripa II.”

e Nọ Pọl o zihe ruọ Oleleikristi no, ọ rọwo nọ Jesu họ Mesaya na. Rekọ ahwo Ju na a je rri rie nọ ọ siọ orọwọ rai no.—Iruẹru 21:21, 27, 28.

f Ohwo jọ nọ o wuhrẹ kpahe eme Ebaibol o kere kpahe eme nọ Pọl ọ ta inọ ọ jọ edhere evaọ ọre-tuzou na inọ: “Epanọ o jẹ hae jọ họ nọ ohwo o te bi kpohọ erẹ, o re serihọ evaọ oke nọ uvo o tẹ bẹre ze gaga no ajokpanọ ọ be họrọ oma nyai ru oware jọ evaọ obonọ ọ be nya na. Onana u ru omai riẹ nọ Pọl ọ ginẹ gbaemu nọ o re kpokpo Ileleikristi na.”