Eme Ọ Be Wha Ẹkodhere na Kpobi Ze?

“O WARE ovo nọ o gbẹdẹ vi oware nọ a ko dhere o riẹ hẹ.” Makọ oghẹrẹ nọ o rọ kpobi, ere ohare ahwo French jọ o ta. Kọ oye jabọ nọ eva e jẹ were omai nọ ma tẹ riẹ oware idhere jọ na rekọ ofu u je dh’omai otẹrọnọ ma sae ta kpahe iẹe he na? Ghele, evaọ ikpe-udhusoi enana kpobi, ahwo buobu a dede ẹkodhere rehọ no bi fi oma rai họ ẹko iruẹru idhere buobu evaọ ilale ute jọ.

Evaọ usu ikoko idhere enana nọ e kobaro na họ egagọ ebi nọ e jọ evaọ Ijipti, Gris, gbe Rom. Uwhremu na eko enana jọ i te ghoro no egagọ rai a te dhomahọ isuẹsu, ekọ-ugho, gbe uyerakpọ udidi. Wọhọ oriruo, okenọ a rehọ ogbẹgwae-ehreki mu evaọ Europe, ahwo nọ e jariẹ eva a te mu eware idhere họ eruo re ekọ rai e ruẹsi kiehọ.

Eko iruẹru idhere buobu nọ a ro mu evaọ oke mai nana a rehọ e rai mu avọ ẹjiroro ewoma, re e wha “ewoma gbe erere ze,” ere Encyclopædia Britannica ọ ta, re e jẹ “kẹ obufihọ je wuhrẹ ahwo.” Ikoko okugbe jọ, imitini oge na, imitini okugbe, gbe eko efa e rọ didi re, hayo e dina dhere. Eko enana buobu a rọ wowolẹ, ahwo nọ e rae eva a re wo evawere no edidi na ze ọvo. Ọvọ omorọkẹ idhere rai na o rẹ wha ọwhọ egagọ gbe oma ogbẹnyusu gbe okugbe ze. Utu na a re wo iroro usu okpekpe gbe oware jọ nọ a gwọlọ le tobọ ọvo. Oghẹrẹ ikoko idhere enana buobu e rọ enwoma kẹ ahwo nọ e rọ eva rai hi hi. Ahwo nọ e rọ usu rai hi a re wo enwoma ọvo ho fikinọ a riẹ eware idhere rai hi.

Okenọ Ẹkodhere O tẹ rọ Oka Enwoma

Eko idhere na jọ i dieva vi efa. Rekọ enọ i “dhere je ghine dieva,” wọhọ epanọ Encyclopædia Britannica o ta riẹ, eye e rẹ mae wha enwoma ze. O ta riẹ nọ “evaọ uzedhe eghẹrẹ edẹ nọ a rẹ re, ọvọ nọ a rẹ re hayo eware ikokodo jọ nọ a rẹ riẹ,” ahwo nọ e gadiẹ kpehru no a rẹ daoma “hẹriẹ oma no edekọ,” onana o vẹ kẹ “enọ e gbẹ rọ obotọ na ọwhọ nọ a rẹ rọ jẹ daoma gadiẹ t’ehru.” Enwoma nọ o rọ eva ẹko ọnana o rọ vevẹ. Ahwo nọ e gbẹ rọ obotọ na a rẹ sae riẹ ẹjiroro nọ ukoko na u ghine wo ho, keme a te nyaharo te ọkwa nọ a re ro wo eriariẹ itieye he. O rọ lọlọhọ re ohwo o dhomahọ oghẹrẹ usu nọ ute rai gbe edhere nọ a re ro le ai t’obọ e nwani muẹro tere he yọ ẹsejọhọ a re te t’eva kẹe ziezi hi. Rekọ ohwo nọ a bẹbẹ ruọ usu utioye o rẹ jọ bẹbẹ kẹe re o sioma noi; keme ọvọ atuwou-ataha o gba riẹ mu no.

Iruẹru idhere o rẹ mae wha enwoma ze nọ ẹko na o te bi le ute uyoma hayo orọ ogbulegbu nọ a rẹ jẹ gwọlọ ko oma rai dhere. Hayo ahwo a tẹ make riẹ nọ ẹko ahwo itieye na e riẹ, a rẹ sae daoma re a ko ahwo rai gbe ẹjiroro rai dhere. Onana o rọ uzẹme kpahe ahwo ogbimaza enọ e rẹ rọ ohọre wha idudu họ amọfa oma.

Ẹhẹ, iruẹru idhere o rẹ sae jọ enwoma, rọ kẹ omomọvo jẹ rọ kẹ ahwo na kpobi. Roro kpahe ogbẹguae idhere uzoge nọ e rẹ họre ahwo nọ e riẹ onahona ha, ogbẹguae igbulegbu wọhọ onọ a re se Mafia, eko ikpehru imuozọ wọhọ erọ Ku Klux Klan,a a gbe du fodẹ ẹko ogbimaza buobu nọ e rọ akpọ na ha enọ i bi bru omodawọ ẹnyate udhedhẹ gbe omofọwẹ akpọ na dhe.

Eme A Wo h’Eva Enẹna?

Evaọ etoke ikpe 1950, fikinọ Ẹmo Imimẹ o muhọ no, iruẹru idhere e tẹ roma via evaọ erẹwho Ukiediwo-Ọre Europe re a thomavẹrẹ kẹ ọzadhe otẹrọnọ ahwo Soviet a wariẹ wọ ohọre ziọ ofẹ Ukiediwo-Ọre Europe. Wọhọ oriruo, epanọ obeusi ahwo Germany na Focus, o ta, a rehọ “evuẹ 79 ekwakwa-ẹmo idhere ro mu” Austria evaọ etoke nana. Erẹwho Europe kpobi e tubẹ riẹ kpahe eko enana ha. Obeusi jọ o niyẹrẹ gbagba evaọ emuhọ etoke 1990 nọ: “Oware nọ ma riẹ hẹ họ unu ikoko enana nọ e gbẹ riẹ nẹnẹ gbe ẹjiroro nọ a wo.”

Ghinọ uzẹme. Ono ọ rẹ sae riẹ unu ikoko idhere nọ e rọ enwoma k’omai nọ o rro vi onọ ma sai roro?

[Footnotes]