‘Jọ Ọnọ O Bi Sei Ọ Riẹ Otọ Riẹ’
“Nọ wha ruẹ oware aghọ ofofe nọ . . . u dikihẹ eva oria ẹri . . . enọ e rọ eva Judia a vẹ te dhẹ kpobọ igbehru.”—MATIU 24:15, 16.
1. Iyẹrẹ vẹ unuovẹvẹ nọ Jesu ọ kẹ eva Luk 19:43, 44 o wo?
A TẸ vẹvẹ omai unu kpahe okpẹtu nọ ọ be tha, u re fiobọhọ k’omai whaha iẹe. (Itẹ 22:3) Fikiere dai roro uyero Ileleikristi evaọ Jerusalẹm okenọ ahwo Rom a wọ ohọre ze no evaọ 66 C.E. Jesu ọ vẹvẹ unu no inọ a te wariẹ okpẹwho na họ a vẹ raha iẹe. (Luk 19:43, 44) Ahwo Ju buobu a rri ẹme riẹ vo. Rekọ ilele riẹ a yo unuovẹvẹ riẹ. Fikiere, a te siwi ai no okpẹtu ọ 70 C.E. na.
2, 3. Fikieme ma je wo isiuru kpahe eruẹaruẹ Jesu nọ e rọ Matiu 24:15-21?
2 Evaọ eruẹaruẹ nọ i kiekpahe omai nẹnẹ, Jesu o dhesẹ oka nọ u kugbe emo, ohọwo, etọ nọ i ti nuhu, eyao, gbe ekpokpo Ileleikristi nọ e te ta usiuwoma kpahe Uvie Ọghẹnẹ. (Matiu 24:4-14; Luk 21:10-19) Jesu ọ tẹ jẹ kẹ uyo nọ u re fiobọhọ kẹ ilele riẹ riẹ nnọ urere na o kẹlino—‘oware ufofe ọraha nọ u dikihẹ oria ọrẹri.’ (Matiu 24:15) Joma wariẹ kiẹ eme otofa eyena riwi re ma ruẹ epanọ e te sai kpomahọ izuazọ mai obọnana gbe evaọ obaro.
3 Nọ o dhesẹ oka na no, Jesu ọ tẹ ta nọ: “Nọ wha ruẹ oware aghọ ofofe nọ Daniẹl ọruẹaro ọ ta na, u dikihẹ eva oria ẹri (jọ ọnọ o bi [sei] ọ riẹ otọ riẹ), kẹsena enọ e rọ eva Judia a vẹ te dhẹ kpobọ igbehru; ọnọ ọ rọ ehru uwou ọ gbẹ ze otọ te rehọ eware no uwou riẹ hẹ; ọnọ ọ rọ obọ udhu o gbe zihetha te rehọ ewu riẹ hẹ. Uye u re te enọ idihọ gbe enọ e be rehọ ivie kẹ eva edẹ eyena! Wha lẹ re ẹdẹ edhadhẹ rai o siọ ezi ekpahe hayo ẹdijala ba ẹ jọ. Keme uye obẹbẹ ruaro o rẹ te jọ, u tioye o te jọ no emuhọ akpọ na ze ri te enẹ hẹ.”—Matiu 24:15-21.
4. Eme o dhesẹ nọ Matiu 24:15 o wo orugba evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na?
4 Ikere Mak gbe Luk i fi eme efa bae. Nọ Matiu o kere nọ “u dikihẹ eva oria ẹri,” Mak 13:14 o ta nọ ‘u dikihẹ oria nọ ufori hi.’ Luk 21:20 u fi eme Jesu enana bae: “Nọ wha rẹ te ruẹ Jerusalem nọ itu ẹmo ewariẹ họ, kẹsena wha rẹ riẹ nọ ẹraha riẹ ọkẹle ino.” Onana u te fiobọhọ k’omai ruẹ nọ orugba ọsosuọ na o kpomahọ ohọre ọ ahwo Rom onọ u muhọ evaọ 66 C.E. wọso Jerusalẹm gbe etẹmpol riẹ, oria nọ o rọ ọrẹri kẹ ahwo Ju rekọ onọ o gbẹ rọ ere kẹ Jihova ha. Ọraha ọriẹriẹ ọ roma via okenọ ahwo Rom a raha okpẹwho na gbe etẹmpol na evaọ 70 C.E. Kọ eme ọ jọ “oware aghọ” na evaọ oke oyena? Kọ ẹvẹ u ro “dikihẹ eva oria ẹri”? Iyo kẹ enọ enana i ti fiobọhọ ru orugba oke onana jọ vevẹ.
5, 6. (a) Fikieme enọ i bi se Daniẹl uzou avọ 9 a jẹ gwọlọ orimuo? (b) Ẹvẹ eruẹaruẹ Jesu kpahe “oware aghọ” na u ro rugba?
5 Jesu ọ tudu họ enọ i bi se nnọ a rri otọ mu. Enọ i bi se eme? Ẹsejọhọ, enọ i bi se Daniẹl uzou avọ 9. Ma jọ etẹe ruẹ eruẹaruẹ kpahe okenọ Mesaya ọ te rọ roma via gbe nnọ a ti ‘si ei no’ nọ ikpe esa gbe ubro e tẹ vrẹ no. Eruẹaruẹ na e ta nọ: ‘Eva udevie eware aghọ na ọnọ ọ rẹ raha na o ti notha, eva uwhremu na eware nọ a ta kpahe ọraha na a veti ru ai gba.’—Daniẹl 9:26, 27; je rri Daniẹl 11:31; 12:11.
6 Ahwo Ju a roro nọ onana o be ta kpahe etẹmpol na nọ Antiochus IV o zue ole ikpe 200 nọ i kpemu. Rekọ ere Jesu ọ rehọ e riẹ hẹ, ọ tuduhọ ewo orimuo keme “oware aghọ” na nọ u ti dikihẹ “oria ẹri” na o gbẹ rọ obaro. O rọ vevẹ nọ Jesu ọ be ta kpahe egbaẹmo Rom nọ e te nyaze evaọ 66 C.E. avọ ebiala oghoghẹrẹ. Ebiala itieye na, enọ i kri rai obọ no na, yọ emedhọ yọ e jọ eware aghọ kẹ ahwo Ju na.a Rekọ, okevẹ i ti ro “dikihẹ eva oria ẹri”? Oyena o via okenọ egbaẹmo Rom, avọ ebiala rai, a wọ ohọre ziọ Jerusalẹm avọ etẹmpol riẹ, oria nọ ahwo Ju a rri fihọ ọrẹri. Ahwo Rom a te tube muọ ugbẹhẹ eria etẹmpol na họ ẹtọ lafi. Evaọ uzẹme, oware aghọ anwẹdẹ na o dikihẹ oria ọrẹri no!—Aizaya 52:1; Matiu 4:5; 27:53; Iruẹru 6:13.
“Oware Aghọ” Ọgbọna
7. Eruẹaruẹ Jesu vẹ i bi rugba evaọ oke mai na?
7 No anwọ Ẹmo Akpọ I ze, ma ruẹ orugba ologbo ọrọ oka Jesu nọ a kere fihọ Matiu uzou 24 na no. Ghele na, kareghẹhọ eme riẹ: “Nọ wha ruẹ oware aghọ ofofe nọ . . . u dikihẹ eva oria ẹri . . . enọ e rọ eva Judia a vẹ te dhẹ kpobọ igbehru.” (Matiu 24:15, 16) Abọ eruẹaruẹ nana o re wo orugba hrọ evaọ oke mai na re.
8. Evaọ ikpe buobu, ẹvẹ Isẹri Jihova a dhesẹ “oware aghọ” ọgbọna na?
8 Bi dhesẹ evaifihọ idibo Jihova nnọ eruẹaruẹ nana i ti rugba, Uwou-Eroro Na ọrọ January 1, 1921 (ọrọ Oyibo), o t’ẹro vi ei kiekpahe eware nọ e rọ Udevie Ovatha-Ọre via. Fikiere, evaọ ukere riẹ ọrọ December 15, 1929 (ọrọ Oyibo), evaọ ẹwẹ-obe avọ 374, Uwou-Eroro Na o ta gbiae nọ: “Ẹjiroro Ọvọ Erẹwho na kpobi họ re o ku ahwo rẹriẹ siọ Ọghẹnẹ gbe Kristi ba, fikiere o tẹ rọ oware ọraha, ukoko Setan, gbe oware aghọ evaọ aro Ọghẹnẹ.” Fikiere evaọ 1919 “oware aghọ” na o tẹ roma via. U kri hi, Ọvọ na ọ tẹ kẹnoma no kẹ Okugbe Erẹwho na. U kri no nọ Isẹri Jihova a be rọ fere ikoko udhedhẹ ahwo-akpọ enana via wọhọ eware etọtọ evaọ aro Ọghẹnẹ.
9, 10. Ẹvẹ otoriẹ mai vẹre kpahe uye ulogbo na u kpomahọ eriwo mai ọrọ okenọ “oware aghọ” na u ti ro dikihẹ oria ọrẹri?
9 Uzoẹme nọ o vrẹ na o kẹ eriwo ovevẹ ọrọ Matiu izou avọ 24 gbe 25. Kọ o gwọlọ re a kẹ oruvẹ jọ kpahe ‘oware aghọ nọ u dikihẹ eva oria ẹri na’? U muẹro. Eruẹaruẹ Jesu e rehọ ‘edikihẹ evaọ oria ẹri’ na rọ jẹhọ emuhọ “uye” nọ a ruẹaro riẹ na. Fikiere, dede nọ “oware aghọ” na o r’otọ kri no, usu nọ o rọ udevie ‘edikihẹ evaọ oria ẹri’ na gbe uye ulogbo na u re kpomahọ iroro mai. Evaọ oghẹrẹ vẹ?
10 Okejọ o jariẹ nọ ahwo Ọghẹnẹ a wo otoriẹ nọ abọ ọsosuọ uye ulogbo na u muhọ evaọ 1914 jegbe nnọ abọ urere na o te jọ eva ohọre Amagẹdọn. (Eviavia 16:14, 16; wawo Uwou-Eroro Na, April 1, 1939 [ọrọ Oyibo], ẹwẹ-obe avọ 110.) Fikiere, ma riẹ oware nọ o soriẹ ze no nọ a je ro roro oke jọ inọ “oware aghọ” ọgbọna u dikihẹ oria ọrẹri evaọ okenọ Ẹmo Akpọ I ọ nwane vrẹ no.
11, 12. Evaọ 1969, enwene eriwo vẹ ọrọ uye ulogbo na o roma via?
11 Ghele na, evaọ ikpe obaro, eware e jọ eriwo mai wo ohẹriẹ no. Evaọ Edene-Oka, July 10, 1969, eva Okokohọ Akpọ-Soso “Udhedhẹ Evaọ Otọakpọ” evaọ New York City, F. W. Franz, ọnọ ọ jọ ethabọ prẹsidẹnte ọ Watch Tower Bible and Tract Society, o ru ẹme isiuru jọ. Okenọ ọ jẹ kiẹ otoriẹ ọsosuọ mai riwi kpahe eruẹaruẹ Jesu, Brọda Franz ọ ta nọ: “Ma ta riẹ vẹre nọ ‘uye ulogbo’ na u muhọ evaọ 1914 C.E. jegbe nọ a kẹ riẹ uvẹ re u ru iruo riẹ kpobi vọvọ họ, rekọ Ọghẹnẹ ọ da Ẹmo Akpọ I na ji evaọ November ọrọ 1918. No anwọ oke oyena ze Ọghẹnẹ ọ tẹ be kuvẹ kẹ iruo okiọkotọ riẹ nọ a wholo erọ Ileleikristi nọ a salọ na re ọ tẹ te kuvẹ kẹ abọ urere ọrọ ‘uye ulogbo’ na re u muhọ evaọ ẹmo Amagẹdọn.”
12 Ọ tẹ kẹ oruvẹ enwene ologbo jọ: “Re o rọwo kugbe eware nọ e via evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na, . . . ọkpọ ‘uye ulogbo’ na u muhọ evaọ 1914 C.E hi. Ukpoye, oware nọ o via kẹ ọkpọ Jerusalẹm ọgbọna evaọ 1914-1918 na yọ ‘emuhọ ẹbẹbẹ na’ gheghe . . . ‘Uye ulogbo,’ ọkpọ onọ o te gbẹ wariẹ via ofa ha, o gbẹ rọ obaro, keme o te jọ ọraha isuẹsu egagọ erue akpọ na (kugbe Kristẹndọm) onọ ‘ẹmo ẹdẹ ologbo Ọghẹnẹ Erumeru’ na o ti lele eva Amagẹdọn.” Onana u te dhesẹ nọ uye ulogbo na o gbẹ rọ obaro.
13. Fikieme o jẹ rọ oware iroro re a ta nọ “oware aghọ” na u ti ‘dikihẹ oria ẹri’ na evaọ obaro?
13 Onana u w’obọ kpekpekpe kugbe ẹriẹ okenọ “oware aghọ” na u ti ro dikihẹ oria ọrẹri na. Kareghẹhọ oware nọ o via evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na. Ahwo Rom a wọ ohọre ziọ Jerusalẹm evaọ 66 C.E., rekọ idudhe na a te sioma kpemu, onọ o kuvẹ kẹ ‘ahwo’ Ileleikristi jọ re a zọ. (Matiu 24:22) Epọvo na re, ma rẹro nọ uye ulogbo na u ti muhọ kẹle na, rekọ a ti bru rie kpẹre fiki enọ Ọghẹnẹ ọ salọ na. Muẹrohọ ugogo ẹme ọnana: Evaọ oke anwae, ‘oware aghọ nọ u dikihẹ oria ọrẹri’ na u w’obọ kpahe ohọre nọ ahwo Rom a wọze evaọ otọ Gallus olori-ẹmo na evaọ 66 C.E. Ọkpọ ohọre oyena evaọ ọgbọna—emuhọ uye ulogbo na—o gbẹ rọ obaro. Fikiere “oware aghọ ofofe” na, onọ o rrọ anwọ 1919, o ri dikihẹ oria ọrẹri hi.b Ẹvẹ onana o te rọ via? Kọ ẹvẹ o sai ro kpomahọ omai?
Ohọre Obaro
14, 15. Ẹvẹ Eviavia uzou avọ 17 u ro fiobọhọ k’omai wo otoriẹ eware nọ i ti su kpohọ Amagẹdọn?
14 Obe Eviavia u dhesẹ ohọre ọraha nọ u ti te egagọ erue. Uzou avọ 17 u dhesẹ ẹdhoguo Ọghẹnẹ mukpahe “Babilọn ologbo na, oni igberẹ, avọ eware aghọ akpọ na”—isuẹsu egagọ ọrue akpọ. Kristẹndọm o wo abọ ologbo ọ tẹ jẹ be rọ ugbunu ta nọ o wo usu ọvọ kugbe Ọghẹnẹ. (Wawo Jerimaya 7:4.) U kri no nọ egagọ erue, kugbe Kristẹndọm, a be rọ nyusu ẹnwae-obro kugbe “ivie akpọ na,” rekọ onana u ti kuhọ evaọ ọraha egagọ enana. (Eviavia 17:2, 5) Evaọ obọ ono?
15 Eviavia o dhesẹ “arao ọwawae” jọ nọ ọ jọ uzuazọ etoke jọ, o te sioma no, o te je zihe ze. (Eviavia 17:3, 8) Isu akpọ na e rrọ arao na emu. Eme nọ e rọ eruẹaruẹ na i fiobọhọ k’omai vuhu arao ẹwoho na mu wọhọ ukoko udhedhẹ onọ o roma via evaọ 1919 wọhọ Ọvọ Erẹwho na (“oware aghọ”) onọ u zihe ro Okugbe Erẹwho enẹna. Eviavia 17:16, 17 u dhesẹ nọ kẹle na Ọghẹnẹ o ti fi ei họ idu isu ahwo-akpọ jọ enọ e rọ emu “arao” na gidigba na re a raha isuẹsu egagọ erue akpọ na. Ohọre oyena o te jọ emuhọ uye ulogbo na.
16. Ikpeware vẹ e be via enẹna kpahe egagọ?
16 Nọ emuhọ uye ulogbo na o gbẹ rọ obaro na, kọ ‘edikihẹ evaọ oria ẹri’ na o gbẹ rọ obaro mai? U muẹro nọ ere o rọ. Nọ o rọnọ “oware aghọ” na o viuzou lahwe evaọ emuhọ ikpe-udhusoi ọnana yọ, ọ rria ikpe buobu no na, ọ te jẹ owọ evaọ edhere obọdẹ ruọ “oria ẹri” na evaọ obaro kẹle na. Wọhọ epanọ ilele ikpe-udhusoi ọsosuọ Kristi a muẹrohọ otọ ziezi re a ruẹ epanọ ‘edikihẹ oria ẹri’ na o te jọ na, ere o rrọ kẹ Ileleikristi ọgbọna re. Uzẹme, ma te hẹrẹ uzedhe orugba riẹ re ma te wo otoriẹ riẹ kpobi. Ghele na, o rọ oware nọ a re muẹrohọ inọ evaọ ekwotọ jọ, a muọ ẹro oyoma họ ero riwi egagọ no. Otu isu jọ, enọ e rọ ọvọ kugbe Ileleikristi vẹre nọ i vru no ẹrọwọ uzẹme na no, a be wha egrẹ ze mukpahe egagọ kpobi, maero kọ Ileleikristi uzẹme. (Olezi 94:20, 21; 1 Timoti 6:20, 21) Fikiere, makọ enẹna isu jọ a bi “lele Omogodẹ na fiẹmo,” yọ wọhọ epanọ Eviavia 17:14 o dhesẹ, ohọre na o te ga viere. Nọ a sai ghine duobọte Omogodẹ Ọghẹnẹ hẹ na—Jesu Kristi, nọ a kpare kpobọ ehru obei avọ oruaro na—a ti ku ofu rai ku egegagọ uzẹme Ọghẹnẹ, maero kọ “erezi” riẹ. (Daniẹl 7:25; wawo Ahwo Rom 8:27; Ahwo Kọlọsi 1:2; Eviavia 12:17.) Ọghẹnẹ ọ k’omai imuẹro nnọ Omogodẹ na avọ enọ e rọ kugbei a te kparobọ.—Eviavia 19:11-21.
17. Eme ma rẹ sae ta kpahe epanọ “oware aghọ” na u ti ro dikihẹ oria ọrẹri?
17 Ma riẹ nọ ọraha ọ be hẹrẹ egagọ erue. Babilọn Ologbo na “ọ da azẹ erezi na” no o te je bi ru oma riẹ kerọ ovie-aye, rekọ ọraha riẹ u muẹro. Okpomahọ ọtọtọ nọ ọ be rọ kpọ ivie akpọ na u ti nwene idudhe keme usu oyena u ti kurẹriẹ kpohọ orọ omukpahe ozighi evaọ abọ ‘izei ikpe gbe arao na.’ (Eviavia 17:6, 16; 18:7, 8) Okenọ “arao ọwawae” na ọ tẹ wọ ohọre bru ogberẹ egagọ na, kẹsiẹ “oware aghọ” na o te rọ rehọ idudu dikihẹ ẹta oria ọrẹri Kristẹndọm na.c Fikiere ọraha o ti muhọ evaọ Kristẹndọm ababọ-ẹrọwọ na, ọnọ o bi ru oma riẹ ọrẹri na.
‘Ẹdhẹ’—Oghẹrẹvẹ?
18, 19. Didi ẹjiroro a kẹ ro dhesẹ nọ ‘ẹdhẹ kpobọ igbehru’ u ti dhesẹ enwene egagọ họ?
18 Nọ ọ ruẹaro kpahe ‘edikihẹ oware aghọ na evaọ oria ọrẹri’ na no, Jesu ọ tẹ vẹvẹ otu orimuo unu re a j’owọ. Kọ ọ be ta nọ evaọ oke urere oyena—okenọ “oware aghọ” na u bi ti ‘dikihẹ oria ọrẹri’ na—ahwo buobu a te dhẹ no egagọ erue no te gbalọ egagọ uzẹme? Kakaka. Muẹrohọ orugba ọsosuọ na. Jesu ọ ta nọ: “Enọ e rọ obọ Judia a vẹ te dhẹ kpobọ igbehru; ọnọ ọ rọ ehru uwou ọ ze otọ họ, hayo ọ ruọ eva uwou riẹ ọ rehọ oware ovo no i hi; ọnọ ọ rọ obọ udhu o zihe tha re ọ te rehọ ewu riẹ e he. Uye o rẹ te bẹ enọ idihọ gbe enọ e be rehọ evie kẹ edẹ eyena! Wha lẹ re o siọ ezi ekpahe ba ẹjọ.”—Mak 13:14-18, ẹjẹlẹ ibieme na ọmai.
19 Orọnikọ Jesu ọ ta nọ enọ e rọ evaọ Jerusalẹm ọvo a rẹ dhẹ hẹ, wọhọ epaọ ẹsenọ ọ be ta nọ o gwọlọ re a dhẹ no oria egagọ ahwo Ju no; hayo kọ unuovẹvẹ riẹ o fodẹ enwene egagọ—ẹdhẹno egagọ erue re a dede orọ uzẹme rehọ. Ilele Jesu a du gwọlọ unuovẹvẹ kpahe ẹdhẹno egagọ jọ kpohọ ọdekọ họ; a rọ Ileleikristi uzẹme no. Yọ ohọre ọ 66 C.E. na o wọ enọ e rọ egagọ ahwo Ju evaọ Jerusalẹm gbe Judia kpobi re a dhẹ siọ egagọ ọyena ba re a dede Egagọ-Ileleikristi rehọ họ. Profẹsọ Heinrich Graetz ọ ta nọ enọ i le ahwo Rom nọ e jẹ dhẹ kpo na a zihe ziọ okpẹwho na: “Otu-Ọwhọ na, nọ e be suile obokparọ ẹmo, a zihe ziọ Jerusalẹm (October 8), idu rai i bi kie avọ ẹruore oghọghọ ọrọ ufuoma gbe esuo-omobọohwo. . . . Kọ ogbẹrọnọ Ọghẹnẹ ọ rehọ ohrọ fiobọhọ kẹ ae na wọhọ epanọ O fiobọhọ kẹ esẹ-anwae rai? Otu-ọwhọ na a wo ozodhẹ oware nọ o te jọ obaro via ha.”
20. Didi uyo ilele ọsosuọ na a kẹ kpahe unuovẹvẹ Jesu re a dhẹ kpobọ igbehru?
20 Rekọ didi owọ otu ọkakao nọ a salọ na a jẹ kpahe ohrẹ Jesu? Ẹkwoma eno Judia gbe ẹdhẹkpohọ igbehru na fa Jọdan vrẹ, a dhesẹ nọ a rọ abọ uyero ahwo Ju hu, te orọ esuo hayo egagọ. A dhẹ siọ idhu gbe iwou ba, a tubẹ kua ehwa uwou rai lele oma ha. Avọ evaifihọ uketha gbe obufihọ Jihova, a rọ egagọ riẹ karo kẹ eware efa kpobi nọ a re rri nọ e r’oja.—Mak 10:29, 30; Luk 9:57-62.
21. Eme ma re du rẹro riẹ hẹ okenọ “oware aghọ” na o tẹ wọ ohọre ze?
21 Enẹna, muẹrohọ orugba ologbo na. Ikpe buobu e ruemu no nọ ma be rọ vẹvẹ ahwo unu re a no egagọ erue re a dhẹ gbalọ egagọ uzẹme. (Eviavia 18:4, 5) Ima ahwo buobu a ru ere no. Eruẹaruẹ Jesu i dhesẹ hẹ inọ okenọ uye ulogbo na o tẹ nwane lahwe no, ahwo buobu a ti kurẹriẹ ruọ egagọ uzẹme; evaọ uzẹme, ogbotu ahwo Ju a kurẹriẹ evaọ 66 C.E. hi. Ghele na, Ileleikristi uzẹme a ti wo ajọwha nọ a re ro fi unuovẹvẹ Jesu h’iruo jẹ dhẹ.
22. Eme ẹmeoyo kẹ ohrẹ Jesu re ma dhẹ kpobọ ugbehru na o rẹ sae gwọlọ?
22 Obọnana ma sae riẹ epanọ uye ulogbo na o te jọ vọvọ họ, rekọ ma rẹ sai ku ei họ avọ iroro nnọ rọ k’omai odhẹ nọ Jesu ọ ta kpahe na o te jọ ẹdhẹ kpohọ ẹwho jọ họ. Ahwo Ọghẹnẹ a rọ kabọ kabọ akpọ na, evaọ ubiozọ kpobi. Rekọ o rẹ sai mu omai ẹro nọ okenọ odhẹ o tẹ r’oja, Ileleikristi a te gbẹ ruabọhọ omohẹriẹ no ikoko egagọ erue kpobi lelele. O rọ oware nọ a re je muẹrohọ inọ Jesu ọ vẹvẹ unu nnọ ohwo o re zihe kpohọ uwou riẹ hẹ re ọ tọlọ iwu hayo ekwakwa efa. (Matiu 24:17, 18) Fikiere edawọ e rẹ sae jọ obaro mai evaọ oghẹrẹ nọ ma rri eware iwo; kọ eye e mae r’oja, hayo kọ esiwo nọ ọ te jọ kẹ ahwo kpobi no obọ Ọghẹnẹ ze ọ mae r’oja? Ẹhẹ, odhẹ mai o sai kugbe ọbẹwẹ avọ okuba jọ. Ma rẹ ruẹrẹ oma kpahe re ma ru oware nọ o gwọlọ kpobi, wọhọ epanọ erivẹ ikpe-udhusoi ọsosuọ mai a ru na enọ e dhẹ no Judia kpohọ Pẹria fa Jọdan vrẹ.
23, 24. (a) Diẹse ọvo ma rẹ sae jọ ruẹ uketha? (b) Ẹvẹ unuovẹvẹ Jesu kpahe ‘oware aghọ nọ u dikihẹ oria ẹri’ na u re ro kpomahọ omai?
23 U re mu omai ẹro nnọ Jihova gbe ukoko riẹ nọ o wọhọ ugbehru na họ oria adhẹzọ mai ẹsikpobi. (2 Samuẹle 22:2, 3; Olezi 18:2; Daniẹl 2:35, 44) Etẹe ma rẹ jọ ruẹ uketha! Ma rẹ raro kele otu buobu nọ e te dhẹ kpohọ “ighogho” je dhere “igbehru-itho” ho—ikoko ahwo-akpọ nọ e te jọ ubroke gheghe evaọ okenọ a tẹ raha Babilọn Ologbo na no. (Eviavia 6:15; 18:9-11) Uzẹme, oke o te ga viere—wọhọ epanọ o jọ evaọ 66 C.E. kẹ eyae nọ i dihọ nọ e dhẹ no Judia hayo rọ kẹ ọnọ ọ dhẹ evaọ ekpahe, ezi iso na. Rekọ o rẹ sai mu omai ẹro nọ Ọghẹnẹ o ti ru azọ lọhọ. Joma ru evaifihọ mai kẹ Jihova gbe Ọmọ riẹ ga viere, ọnọ o bi su enẹna wọhọ Ovie ọrọ Uvie na.
24 Uvumọ ẹjiroro ọ riẹ hẹ nọ ma rẹ rọ rria avọ ozodhẹ oware nọ o te via. Jesu ọ gwọlọ re ilele riẹ evaọ okioye a dhozọ họ, yọ ọ gwọlọ nọ ma rẹ dhozọ evaọ obọnana hayo evaọ edẹ nọ e be tha na ha. Ọ k’omai ọjọriẹ re ma sae ruẹrẹ oma kpahe evaọ idu gbe iroro. Whaọ, a te kẹ Ileleikristi uye he evaọ okenọ a te raha egagọ erue gbe uyero omuomu ọnana. A ti wo orimuo je yo unuovẹvẹ na kpahe ‘oware aghọ nọ u dikihẹ oria ẹri’ na. Yọ a te jẹ emamọ owọ kpahe ẹrọwọ ọgaga rai. Jọ o thọrọ omai ẹro ho inọ Jesu ọ y’eyaa nọ: “Ọnọ o kiakọ te urere ọye a re ti siwẹ.”—Mak 13:13.
[Footnotes]
a “A rẹ rẹro te jẹ gọ ebiala ahwo Rom na evaọ etẹmpol eva Rom; yọ epanọ a g’obọ vi erẹwho efa te, ere a rẹ gọ ebiala rai te . . . [Rọ kẹ isoja na] o wọhọ nọ ebiala na họ oware nọ o mae rọ ọrẹri kpobi evaọ otọakpọ na. Osoja Rom ọ rẹ rehọ obiala riẹ bọwo ehao.—The Encyclopædia Britannica, Uko avọ 11.
b O rọ oware nọ a re muẹrohọ inọ dede nọ orugba eme Jesu evaọ 66-70 C.E. e sai fiobọhọ k’omai wo otoriẹ epanọ i ti ro rugba eva uye ulogbo na, irugba ivẹ na e sae jọ epọvo na gbiae he keme irugba na e rọ oghoghẹrẹ.
c Rri Uwou-Eroro Na, December 15, 1975 (ọrọ Oyibo), ẹwẹ obe avọ 741-744.
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
◻ Ẹvẹ “oware aghọ ofofe” na o ro dhesẹ oma riẹ via evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ?
◻ Fikieme o rọ rrọ oware iroro re ma ta nọ “oware aghọ” ọgbọna o ti dikihẹ oria ọrẹri evaọ oke obaro?
◻ Didi ohọre ọ “oware aghọ” a jọ Eviavia ruẹaro riẹ?
◻ Didi oghẹrẹ ‘edhadhẹ’ a te gbẹ gwọlọ mi omai?
[Picture on page 22]
A se Babilọn Ologbo na “oni igberẹ” na
[Picture on page 23]
Arao ọwawae ọrọ Eviavia uzou avọ 17 na họ “oware aghọ” nọ Jesu ọ fodẹ na
[Picture on page 24]
Arao ojihẹ ọwawae na ọ te k’obaro evaọ ẹhọre egagọ