Ẹgọ Kugbe Ororoke Na
“[Me bi] mudhe roro okpẹdẹ na kpobi, O ỌNOWO, me dikihẹ roro aso kpobi re.”—AIZAYA 21:8.
1. Eyaa ilogbo vẹ Jihova omariẹ ọ rọ osẹri kẹ?
JIHOVA họ Ọjiroro Ologbo na. Ẹnjẹle ọwọsuọ nọ o zihe ruọ Setan Ẹdhọ na ọ rẹ sai ru uvumọ oware ro bru ẹjiroro okpehru Riẹ re o ru odẹ Riẹ fo jẹ rehọ esuo Uvie oruaro mu kẹ otọakpọ aparadase na dhe he. (Matiu 6: 9, 10) Evaọ otọ esuo ọyena, ahwo-akpọ a ti ghine wo oghale. Ọghẹnẹ ọ te ghinẹ “lọ uwhu no ri bẹdẹ, Ọnowo na ỌGHẸNẸ o veti ririe irui oviẹ no aro rai.” Avọ evawere, ahwo-akpọ evaọ okugbe a te reawere udhedhẹ gbe ufuoma bẹdẹ bẹdẹ. (Aizaya 25:8; 65:17-25) Jihova họ osẹri kẹ omobọ riẹ ọrọ eyaa oride nana!
2. Isẹri ahwo-akpọ vẹ Jihova ọ kpare ze no?
2 Dede na, Ọnọma Oride na o wo isẹri ahwo-akpọ re. Taure oke Ileleikristi o te ti te, ‘ẹgho isẹri,’ muhọ no Ebẹle ze, a dhẹ ohrẹ na avọ ithihakọ, evaọ aro ezadhe buobu. Emamọ iriruo rai e rọ uduotahawọ kẹ Ileleikristi omarokpotọ nẹnẹ. Kristi Jesu họ obọdẹ oriruo ọrọ osẹri aruọwha. (Ahwo Hibru 11:1–12:2) Wọhọ oriruo, kareghẹhọ isẹri-ise urere riẹ evaọ aro Pọntiọs Pailet. Jesu o whowho nọ: “Fiki onana a je yẹ omẹ, fiki onana mẹ jẹ ze eva akpọ na, re me se isẹi kẹ uzẹme.” (Jọn 18:37) No 33 C.E. rite ukpe 2000 C.E. nana, Ileleikristi ọwhọ a lele oriruo Jesu no a tẹ jẹ ruabọhọ isẹri ise, be rọ aruọwha whowho ‘iruo urirẹ Ọghẹnẹ.’—Iruẹru 2:11.
Ẹko-Egagọ Babilọn
3. Ẹvẹ Setan ọ rọ wọso isẹri nọ a kẹ no kpahe Jihova gbe oreva riẹ?
3 Evaọ idu-ikpe na Ọwegrẹ ologbo na, Setan Ẹdhọ, ọ rọ eva imuomu daoma no re ọ raha isẹri-ise ọ isẹri Ọghẹnẹ. Wọhọ ‘ọsẹ ọrue,’ “odudu ologbo na . . . , oriọvọ anwae na,” ọ be “viẹ akpọ kpobi họ.” Ọ be wẹ hẹ evaọ ẹmo nọ o bi fi “enọ i [bi] koko izi Ọghẹnẹ,” maero evaọ edẹ urere enana.—Jọn 8:44; Eviavia 12:9, 17.
4. Ẹvẹ Babilọn Ologbo na o ro muhọ?
4 Ole ikpe 4,000 nọ e vrẹ, nọ Ẹvo edẹ Noa ọ vrẹ no, Setan ọ tẹ kpare Nimrọd, wọhọ “ozuẹ ologbo eva aro ỌNOWO na.” (Emuhọ 10:9, 10) Okpẹwho ologbo Nimrọd, Babilọn (Bebẹl), o te zihe ruọ ehri egagọ idhivẹri. Okenọ Jihova ọ rẹriẹ ẹvẹrẹ ebebabọ uwou-ukpehru Bebẹl, ahwo na a tẹ vaha ruọ otọakpọ na kpobi, a tẹ wha egagọ erue rai lele oma. Fikiere Babilọn o te zihe ruọ ehri isuẹsu egagọ ọrue akpọ-soso, onọ a jọ obe Eviavia se Babilọn Ologbo na. Obe oyena o ruẹaro ọraha uyero egagọ anwae nana.—Eviavia 17:5; 18:21.
Orẹwho Isẹri
5. Orẹwho vẹ Jihova ọ ruẹrẹhọ re o jọ osẹri riẹ, rekọ fikieme ọ jẹ kẹe uvẹ re o kpohọ igbo?
5 Ole ikpe 500 rono oke Nimrọd, Jihova o te koko emọ Abraham ohwo ẹrọwọ na họ wọhọ orẹwho Izrẹl re a gọ wọhọ isẹri Riẹ evaọ otọakpọ. (Aizaya 43:10, 12) Ahwo orẹwho oyena buobu a rọ oruọzewọ gọ Jihova. Rekọ evaọ ikpe na kpobi na, erọwọ erue erẹwho ekẹloma i te gbe Izrẹl ku, ahwo ọvọ Jihova a tẹ rẹriẹ noi bru egagọ eghẹnẹ erue. Fikiere, evaọ 607 B.C.E., egbaẹmo Babilọn, evaọ otọ Nebukadneza Ovie na, a tẹ raha Jerusalẹm gbe etẹmpol riẹ je mu ahwo Ju buobu kpohọ igbo evaọ Babilọn.
6. Didi emamọ usi ororoke eruẹaruẹ Jihova o whowho, kọ okevẹ u ro rugba?
6 Ẹvẹ oyena o jọ obokparọ kẹ egagọ erue te! Rekọ obokparọ Babilọn o jọ ubroke. Ole ikpe 200 taure eware eyena e tẹ te via, Jihova o j’uzi nnọ: “Nya re whọ rehọ ororoke mu, jọ ọ ta onọ ọ ruẹ via.” Didi usi ororoke nana o woro? “Babilọn o kieno, o kieno, ọ whọlọ emema ẹdhọ rai kpobi fihọ otọ no.” (Aizaya 21:6, 9) Ere o nwane via, evaọ 539 B.C.E., uworo eruẹaruẹ na u te rugba. Babilọn oride na o te kie, u kri hi ahwo ọvọ Ọghẹnẹ a te zihe kpohọ otẹwho rai.
7. (a) Eme ahwo Ju a wuhrẹ no ọwhọkuo Jihova ze? (b) Didiọ ẹta ahwo Ju nọ i no igbo ze a kie ro, kọ avọ iyẹrẹ vẹ?
7 U si ahwo Ju nọ a zihe ze na ozọ no re a whaha edhọgọ gbe egagọ imizi. Dede na, evaọ ikpe na, a te kie ro eta efa. Ejọ i kiẹta ereghẹ-ididi Griki. Ahwo jọ a tẹ kpare uruemu ahwo-akpọ vi Ẹme Ọghẹnẹ. Uruemu ethathọ orẹwho ohwo o tẹ lẹliẹ ejọ họ. (Mak 7:13; Iruẹru 5:37) Evaọ okenọ a ro yẹ Jesu, yọ orẹwho na o wariẹ kiemu ku egagọ efuafo no. Dedenọ ibi ahwo Ju jọ a j’owọ kẹ emamọ usi nọ Jesu o whowho na, oma orẹwho na soso o se riẹ, Ọghẹnẹ ọ tẹ se ae re. (Jọn 1:9-12; Iruẹru 2:36) Izrẹl ọ gbẹ jọ osẹri Ọghẹnẹ hẹ, yọ evaọ ukpe 70 C.E., a tẹ wariẹ raha Jerusalẹm avọ etẹmpol riẹ, oke onana kọ evaọ obọ egbaẹmo Rom.—Matiu 21:43.
8. Ono o zihe ruọ osẹri Jihova, kọ fikieme unuovẹvẹ Pọl kẹ osẹri nana o jẹ rọ orọ ẹruoke?
8 Evaọ oke nana yọ a yẹ Ileleikristi ‘Izrẹl Ọghẹnẹ’ no, kọ enana e jọ wọhọ isẹri Ọghẹnẹ kẹ erẹwho na. (Ahwo Galesha 6:16) Ababọ okioraha, Setan ọ tẹ gba re o gbe orẹwho okpokpọ, ọrọ abọ-ẹzi nana ku. Evaọ ekuhọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na, ikpomahọ ẹko-egagọ e tẹ roma via evaọ ikoko na. (Eviavia 2:6, 14, 20) Unuovẹvẹ Pọl na o jọ ẹruoke: “Wha yọrọ oma re ohwo ọvo ọ siọ eriariẹ ifofe gbe ẹghẹ rai ba ẹ rọ viẹ owhai họ, enọ erọ uwuhrẹ ahwo akpọ avọ izi akpọ na, e nọ e rọ e rọ Kristi hi.”—Ahwo Kọlọsi 2:8.
9. Nwane wọhọ epanọ Pọl ọ vẹvẹ unu, eme o su kpohọ ẹromavia Kristẹndọm?
9 Uwhremu na, ereghẹ-ididi Griki, iroro egagọ Babilọn, gbe “eriariẹ” ahwo-akpọ wọhọ ewuhrẹ eghrorotha gbe egbavro e tẹ nua egagọ ibuobu nọ i se oma rai Ileleikristi. Nwane wọhọ epanọ Pọl ọ ruẹaro: “Mẹ riẹ no nọ mẹ te nya vrẹ no na, erao ijihẹ imuomu e rẹte ruọ udevie rai, enọ uthuru o rẹte zeziaro ho; ahwo a reti no evie rai tovrẹ rẹme eware nọ e rẹ liẹliẹ ahwo yoma, nọ a reti si ilele lele oma rai.” (Iruẹru 20:29, 30) Fiki ekieno-ẹrọwọ nana, Kristẹndọm ọ tẹ romavia.
10. Didi eware i ru rie muẹro inọ orọnikọ ahwo kpobi a kie kẹ egagọ ogbekuo nọ e rọ Kristẹndọm ho?
10 Ahwo nọ a ghine se egagọ efuafo gboja a rẹ “họre kẹ orọwọ na onọ a rehọ kẹ erezi na kpobi ẹsiẹvo ọvo” na. (Jud 3) Kọ isẹri kẹ egagọ efuafo jẹ rọkẹ Jihova i ti vru no otọakpọ na riẹriẹriẹ? Ijo. Nọ oke u bi te kẹ ọraha Setan, ọkparesuọ na, avọ iruo riẹ na, u vẹ no inọ orọnikọ ahwo kpobi a kie kẹ egagọ ikọ-erue nọ e rọ Kristẹndọm ho. Evaọ abọ urere ọrọ ikpe-udhusoi avọ 19 na, evaọ Pittsburgh, Pennsylvania, U.S.A., ẹko emọ-uwuhrẹ Ebaibol oruọzewọ a te si uzou koko zihe ruọ oviede ẹko isẹri Ọghẹnẹ ọgbọna. Ileleikristi enana a si ẹjiroro kpohọ imuẹro Ikereakere na inọ ekuhọ uyerakpọ nana o kẹlino. Evaọ orugba eruẹaruẹ Ebaibol, “ekuhọ” akpọ nana o muhọ evaọ 1914, onọ emuhọ ẹmo akpọ ọsosuọ o kpokahọ. (Matiu 24:3, 7) Imuẹro egaga e riẹ inọ a gele Setan avọ ẹgba idhivẹri riẹ no odhiwu ze evaọ ukpe oyena. Ikpe-udhusoi avọ 20 na nọ okpẹtu ọ vọ na yọ imuẹro ivevẹ ọrọ iruẹru Setan gbe ọrọ orugba ologbo oka ẹzino oruaro Jesu evaọ ogaga Uvie odhiwu.—Matiu uzou avọ 24 gbe 25; Mak, uzou avọ 13; Luk, uzou avọ 21; Eviavia 12:10, 12.
11. Didi owọ Setan ọ jẹ, rekọ ẹvẹ omodawọ riẹ u ro kie?
11 Evaọ June 1918, Setan ọ daoma gaga re ọ raha emọ-uwuhrẹ Ebaibol na no, enọ e jẹ ta usiuwoma evaọ erẹwho buobu evaọ oke oyena. Ọ tẹ jẹ gwọlọ epanọ ọ rẹ rọ raha ukoko rai, Watch Tower Bible and Tract Society na. A fi enọ i wuzou Society na họ uwou-odi, bọo rai ota ọwọsuọ, wọhọ epanọ a ru Jesu evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na. (Luk 23:2) Rekọ evaọ 1919, a te siobọno ahwo nana, kẹ ae uvẹ re a ruabọhọ odibọgba rai. Uwhremu na a te fi ai ore.
“Ororoke” O bi Roro
12. Amono a ru utu “ororoke” Jihova na via nẹnẹ, kọ didi uruemu a dhesẹ no?
12 Fikiere, evaọ okenọ “oke urere” na u muhọ, Jihova ọ tẹ wariẹ fi ororoke họ, nọ ọ be vẹvẹ ahwo unu kpahe eware orugba ẹjiroro Riẹ. (Daniẹl 12:4; 2 Timoti 3:1) Rite ẹdẹ ọnana, utu ororoke ọyena—Ileleikristi nọ a wholo, Izrẹl Ọghẹnẹ na—a bi ruiruo nya lele udhesẹ Aizaya orọ ororoke eruẹaruẹ na: “ ‘Jọ ọ kezọ ziezi.’ Ororoke na ọ ruẹ o te bo: ‘[Me bi] mudhe roro okpẹdẹ na kpobi, O ỌNOWO, me dikihẹ roro aso kpobi re.’ ” (Aizaya 21:7, 8) Ọnana yọ ororoke nọ o se iruo riẹ gboja!
13. (a) Didi ovuẹ ororoke Jihova o whowho no? (b) Ẹvẹ a sae rọ tae nnọ Babilọn Ologbo na o kie no?
13 Eme ororoke ọnana ọ ruẹ? Ororoke Jihova, utu osẹri riẹ na, a wariẹ whowho nnọ: “Babilọn o kieno, o kieno, [Jihova] ọ whọlọ emema ẹdhọ rai kpobi fihọ otọ no.” (Aizaya 21:9) Oke nana, nọ Ẹmo Akpọ I ọ vrẹ no, Babilọn Ologbo na, isuẹsu egagọ ọrue akpọ, o te kie no ọkwa okpehru riẹ. (Jerimaya 50:1-3; Eviavia 14:8) Agbẹta! Ẹmo Ologbo na, wọhọ epanọ a je sei, o muhọ evaọ Kristẹndọm, oria nọ isu-egagọ t’ofẹ t’ofẹ a jọ tuduhọ izoge rai awọ re a kpohọ ẹmo. Kinọ omovuọ! Evaọ 1919, Babilọn Ologbo na ọ sae whaha Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na ha, epanọ a riẹ Isẹri Jihova evaọ oke oyena, re a dhẹ no uyero ọ uwhu rai kpohọ isẹri-ise akpọ soso nọ o gbẹ r’otọ enẹna. (Matiu 24:14) Oyena o tẹ rọ oka ekie Babilọn Ologbo na, wọhọ epanọ obusino Izrẹl evaọ ikpe-udhusoi avọ ezeza B.C.E. u kpokahọ ekie Babilọn anwae na.
14. Didi emagazini utu ororoke Jihova o ro ruiruo gaga no, kọ ẹvẹ Jihova ọ rọ ghale efihiruo riẹ no?
14 Utu ororoke na a bi ruiruo rai avọ ọwhọ gbe isiuru egaga re a ru oware nọ u kiete. Evaọ July 1879, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a te muọ emagazini nana họ ekporo, onọ a riẹ oke oyena wọhọ Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Ukere kpobi no 1879 rite December 15, 1938, o wha eme enana evaọ uke riẹ “ ‘Ororoke, Eme O Jọ Aso Via?’—Aizaya 21:11.”a Avọ ẹrọwọ, evaọ ikpe 120 Uwou-Eroro Na u muẹrohọ eware nọ e be via evaọ akpọ gbe otofa eruẹaruẹ nọ i wo no. (2 Timoti 3:1-5, 13) Utu ororoke Ọghẹnẹ gbe egbẹnyusu “igodẹ efa” rai a rehọ emagazini nana ruiruo no evaọ uworo ọwhọ kẹ ahwo-akpọ inọ ẹkpare-kpehru esuo Jihova ẹkwoma Uvie Kristi o kẹlino. (Jọn 10:16) Kọ Jihova ọ ghale isẹri-ise nana no? Whaọ, no anwọ ukere ọsosuọ riẹ nọ a jo kporo 6,000 evaọ 1879 ze, Uwou-Eroro Na o rro te unu nọ u bu vi 22,000,000 evaọ akpọ-soso evaọ evẹrẹ 132 no—a bi kporo evẹrẹ 121 lele erọ oyibo ususu. Ẹvẹ u fo te inọ emagazini egagọ nọ a be mae jọ akpọ na vaha họ emagazini nọ o bi whowho odẹ Ọghẹnẹ uzẹme na, Jihova!
Orufuọ Othotha
15. Didi orufuọ othotha o muhọ no makọ taure 1914 o te ti te?
15 Evaọ etoke ikpe 40 taure esuo odhiwu Kristi o te ti muhọ evaọ 1914, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a wo ufuoma no iwuhrẹ Kristẹndọm buobu nọ i no Ebaibol ze he, wọhọ ame-ọhọ emaha, sebaewhuo ẹwẹ ohwo-akpọ, pọgatri, olahiẹ ehẹle, gbe Ọghẹnẹ Esanerọvo. Rekọ o gwọlọ owojẹ ofa re a si iroro ethọthọ kpobi no. Wọhọ oriruo, evaọ etoke 1920, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol a jẹ wha ufiare nọ u wo uruwhere, yọ a je ru Kresimesi gbe ehọlide egedhọ efa. Rekọ, re egagọ e ruẹse jọ fuafo, a re si oka edhọgọ kpobi noi. Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol Ẹri na, o rẹ jọ ugogo ehri ọrọ ẹrọwọ Ileleikristi gbe edhere uzuazọ rai. (Aizaya 8:19, 20; Ahwo Rom 15:4) O thọ re a fiba Ẹme Ọghẹnẹ hayo re a si oware jọ noi.—Iziewariẹ 4:2; Eviavia 22:18, 19.
16, 17. (a) Didi iroro ethọthọ utu ororoke na a kru evaọ ikpe buobu? (b) Eme họ otofa ọgbagba ọrọ “agbada-idhe” na gbe “odẹẹ” na evaọ “Ijipti”?
16 Oriruo jọ o ti dhesẹ epanọ ehri-uzi nana u wuzou te. Evaọ 1886 okenọ C. T. Russell o kporo obe nọ a je se The Divine Plan of the Ages, obe nana u wo oria jọ nọ a jọ rehọ ige ahwo-akpọ ro dhesẹ Uwou-Osiọsiọle Ulogbo orọ Ijipti. A je roro nnọ uwoho-oma Pharaoh Khufu ọnana họ odẹẹ nọ a fodẹ eva Aizaya 19:19, 20 na: “Eva ẹdẹ ọyena a te rehọ agbada-idhe vi kẹ ỌNOWO na eva udevie otọ Ijipti, jegbe odẹẹ eva uwhru riẹ rọkẹ ỌNOWO na. Ọ rẹte jọ oka gbe isẹri rọkẹ ỌNOWO Ogbaẹmo na eva udevie otọ Ijipti.” Didi usu uwou-osiọsiọle na u wo kugbe Ebaibol na? Whaọ, wọhọ oriruo, a roro nnọ eria buobu erọ Uwou-Osiọsiọle Ulogbo na u dhesẹ oke emuhọ ‘uye ulogbo’ orọ Matiu 24:21 na, wọhọ epanọ a wotoriẹ riẹ evaọ oke oyena. Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol jọ a te duoma le no họ ikeleakele abọ sa-sa uwou-osiọsiọle na re a ruẹse riẹ eware wọhọ ẹdẹ nọ a ti ro kpohọ odhiwu!
17 A rri onana nọ a je se Ebaibol evaọ Utho na ghaghae evaọ ikpe buobu, bẹsenọ ukere Uwou-Eroro Na ọrọ November 15 gbe December 1, 1928, i ro ru ei vẹ inọ Jihova ọ gwọlọ utho ekareghẹhọ nọ uyẹ fẹro a bọ họ re o kẹ imuẹro isẹri nọ e rọ Ebaibol na. Ukpoye, a tẹ te ruẹ nnọ eruẹaruẹ Aizaya o wo orugba abọ-ẹzi. Eva Eviavia 11:8, a rehọ “Ijipti” dhesẹ akpọ Setan. ‘Agbada-idhe ỌNOWO na’ o kareghẹhọ omai idhe ọjẹrehọ nọ Ileleikristi nọ a wholo a bi dhe evaọ ubroke nọ a be rọ rria akpọ na. (Ahwo Rom 12:1; Ahwo Hibru 13:15, 16) “Odẹẹ eva uwhru” Ijipti na u dhesẹ ukoko Ileleikristi nọ a wholo na, onọ o rọ “odẹẹ gbe ugbẹhẹ uzẹme na” gbe onọ u dikihẹ kẹ osẹri evaọ “Ijipti,” akpọ nọ a bi ti no kẹle na.—1 Timoti 3:15.
18. (a) Ẹvẹ Jihova o gbe bi ro ru eware vẹ kẹ emọ-uwuhrẹ Ebaibol oruọzewọ na? (b) Otẹrọnọ ewo otoriẹ oruvẹ Ikereakere jọ o rọ bẹbẹ kẹ Oleleikristi jọ, didi uruemu areghẹ u fo nọ o re wo?
18 Nọ ikpe na e be nyaharo na, Jihova ọ tẹ gbẹ be k’omai oruvẹ uzẹme na, kugbe otoriẹ nọ u vẹ viere orọ ẹme eruẹaruẹ riẹ. (Itẹ 4:18) Evaọ ikpe nọ e vrẹ kẹle na, a tuduhọ omai awọ re ma wariẹ rri didi viere avọ otoriẹ kpohọ oge nọ ọ te vrẹ hẹ na taure urere na o tẹ te nyaze, ohare igodẹ gbe ewe na, oware aghọ na gbe okenọ u ti ro dikihẹ oria ẹri na, ọvọ ọkpokpọ na, ẹrẹriẹ na, gbe eruẹaruẹ etẹmpol ọrọ obe Izikiẹl na. O rẹ jọ bẹbẹ ẹsejọ re a wo otoriẹ oruvẹ ekpokpọ itieye na, rekọ oware nọ o wha inwene na ze na u ve ti vẹ nọ oke o be nyaharo na. Otẹrọnọ Oleleikristi jọ o gbe wo otoriẹ oruvẹ ọkpokpọ ikereakere jọ vọvọ họ, o rẹ mai woma re ọrọ omarokpotọ whowho eme Maeka ọruẹaro na: “Mẹ rẹ hẹrẹ Ọghẹnẹ usiwo mẹ.”—Maeka 7:7.
19. Ẹvẹ okiọkotọ nọ a wholo na avọ igodẹ efa egbẹnyusu rai a ro dhesẹ ọkpọ aruọwha okpohrokpo no evaọ edẹ urere nana?
19 Kareghẹhọ nnọ “ororoke na ọ ruẹ o te bo: ‘[Me bi] mudhe roro okpẹdẹ na kpobi, O ỌNOWO, me dikihẹ roro aso kpobi re.’ ” (Aizaya 21:8) Okiọkotọ nọ a wholo na a dhesẹ oghẹrẹ aruọwha okpohrokpo no evaọ ẹferevia egagọ erue je bi dhesẹ edhere ufuoma kẹ ahwo. (Eviavia 18:2-5) Wọhọ ‘ọrigbo nọ o wo ẹrọwọ avọ areghẹ na,’ a kporo Ebaibol, emagazini, gbe ebe efa evaọ evẹrẹ buobu no—‘emuore evaọ ẹruoke.’ (Matiu 24:45) A kobaro no evaọ ekokohọ “otu obuobu . . . no erẹwho kpobi ze, erua gbe ahwo gbe erọo-unu.” A rehọ azẹ ẹtanigbo Jesu ru enana fo no je dhesẹ nnọ a wo udu okpohrokpo evaọ ẹgọ Ọghẹnẹ “taso tuvo.” (Eviavia 7:9, 14, 15) Eme họ iyẹrẹ iruo utu osese ọrọ Isẹri Jihova nọ a wholo gbe egbẹnyusu rai, otu obuobu na, evaọ ukpe nana nọ o vrẹ na? Uzoẹme mai n’otha u ti dhesẹ iẹe.
[Oruvẹ-obotọ]
a No January 1, 1939 ze, onana u te nwene kpohọ “ ‘A te riẹ nnọ Mẹ họ Jihova.’—Izikiẹl 35:15.”
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
• Isẹri vẹ Jihova ọ kpare ze no evaọ ikpe na kpobi na?
• Eme họ emuhọ Babilọn Ologbo na?
• Fikieme Jihova ọ rọ kẹ Jerusalẹm, okpẹwho orẹwho isẹri riẹ uvẹ re a raha iẹe evaọ 607 B.C.E.? evaọ 70 C.E.?
• Didi ẹzi utu ororoke Jihova avọ egbẹnyusu rai a dhesẹ no?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]
“[Me bi] mudhe roro okpẹdẹ na kpobi, O ỌNOWO”
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 21]
Utu ororoke Jihova a se iruo rai gboja