Amono A Be Rọ Oruaro Kẹ Ọghẹnẹ Nẹnẹ?

“Who teri, eyo Ọnowo nọ o re mie oro gbe adhẹẹ gbe ogaga.”—EVIAVIA 4:11.

1, 2. (a) Didi iriruo i dhesẹ nnọ ahwo a be ya ona nọ o rrọ emama ro ku eware? (b) Didi onọ o rehọ oma via, kọ eme họ uyo na?

ẸDẸJỌ evaọ etoke ikpe ọ 1940, ọwena Switzerland jọ, George de Mestral ọ tẹ rehọ arakọ riẹ re a gbẹ kọ. Nọ a zihe te uwou no, ọ tẹ ruẹ nọ ithurẹbọ e rrọ iwu riẹ gbe eto arakọ na. Avọ okpakpa, ọ tẹ rehọ ughẹgbe nọ a re ro rri ugbothabọ ro rri ithurẹbọ na, oma o tẹ were iẹe nọ ọ jọ ithurẹbọ na ruẹ eghọlọ esese nọ e rẹ jẹhọ oware nọ o rrọ lọlọhọ kpobi. Uwhremu na, o te rri oghẹrẹ nọ ithurẹbọ na e rrọ ro ru oware nọ o rẹ jọ oghẹrẹ eviẹ gbe ekpa jọ nọ a rẹ tamu wọhọ ithurẹbọ. Orọnikọ De Mestral ọvo họ ohwo nọ o rri eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma ro ku eware no ho. Evaọ obọ United States, inievo ivẹ jọ, Wilbur avọ Orville Wright a ku arupre nọ a roma totọ wuhrẹ kpahe evra ilogbo nọ e be ra no. Nọ ọwena obọ France na, Alexandre-Gustave Eiffel o muẹrohọ oware nọ o lẹliẹ ugbegbe ekpokpowọ na be sai ro kru ohwo dikihẹ makọ epanọ ohwo na ọ gbẹdẹ te kẹhẹ, ọ tẹ rehọ ona ovona bọ uwou ukpehru nọ ọ rrọ Paris nọ a rehọ odẹ riẹ se.

² Iriruo nana e nwani dhesẹ ogha ewuhrẹ-okpehru jọ nọ a be gwọlọ jọ ya ona nọ o rrọ emama ro ku eware. Dede na, o rrọ oware iroro re ma nọ inọ: Bro ẹse ewena a be rehọ oruaro rọ kẹ Ọnọ ọ ma ithurẹbọ esese na, evra ilogbo na, ugbegbe ekpokpowọ ohwo-akpọ, gbe eware ona efa nọ ewena ahwo-akpọ a be ya ro ku eware rai na? Odada riẹ họ evaọ akpọ inẹnẹ na, a be rehọ adhẹẹ hayo oruaro nọ u fo Ọghẹnẹ rọ kẹe he.

3, 4. Eme họ otofa ubiẹme Hibru nọ a fa “oruaro” na, kọ eme u re dhesẹ nọ a tẹ rehọ iẹe t’ẹme kpahe Jihova?

³ Ahwo jọ a rẹ sai roro nọ: ‘Fikieme u je fo re a rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ? Kọ Ọghẹnẹ o gbe wo oruaro no vẹre?’ Uzẹme, Jihova họ Ohwo nọ ọ mai wo oruaro evaọ ehrugbakpọ na, rekọ oyena o nwani dhesẹ nnọ ọ rrọ ruaro evaọ aro ahwo-akpọ kpobi hi. Evaọ Ebaibol na, ubiẹme Hibru nọ a fa “oruaro” na u wo otofa “ẹgbẹgbẹdẹ.” U dhesẹ oware kpobi nọ u re ru ohwo wọhọ nnọ ọ rrọ gbẹgbẹdẹ hayo inọ o wuzou kẹ amọfa. A tẹ rehọ iẹe ruiruo kpahe Ọghẹnẹ, o rẹ ta kpahe oware nọ u ru Ọghẹnẹ rrọ ruaro evaọ aro ahwo-akpọ.

⁴ Nẹnẹ, ahwo nọ a bi muẹrohọ oware nọ o lẹliẹ Ọghẹnẹ wo oruaro a bu hu. (Olezi 10:4; 14:1) Evaọ uzẹme, ikpahwo akpọ na, a tẹ tubẹ rọwo Ọghẹnẹ dede, a bi ru nọ ahwo a bi ro rri Ọnọma ehrugbakpọ na nọ ọ vọ avọ oruaro na vo. Idhere vẹ a ro ru ere no?

“A Gbe Wo Unoma Ha”

5. Oghẹrẹ vẹ ekiotọ-eriariẹ a bi ro gu igbunu ọ emama kufiẹ?

⁵ Ekiotọ-eriariẹ buobu a be suobọhọ nnọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ. Kọ eme a rẹ sae ta kpahe emama igbunu nọ ma be ruẹ na, kugbe ohwo-akpọ? A be ta inọ eware igbunu itieye na i ghroro ze, inọ i mu lahwe. Wọhọ oriruo, ọgba-eriariẹ uwuhrẹ eghrorotha na Stephen Jay Gould o kere nọ: “Ma rrọ etenẹ fikinọ utu imiyei aghẹruẹ jọ i wo oghẹrẹ efọfọ nọ e rẹ sai zihe ruọ awọ emama nọ e rẹ rria otọ . . . Ma sae gwọlọ uyo nọ ‘u kpehru vi’ onana—rekọ ovuovo o riẹ hẹ.” Epọvo na re, Richard E. Leakey gbe Roger Lewin a kere nọ: “Ẹsejọhọ uyẹ ohwo-akpọ na u no ọnyathọ ologbo ọrọ omama uzuazọ jọ ze.” Makọ ekiotọ-eriariẹ jọ nọ i re jiri owowa, erru, gbe ona nọ o rrọ emama dede a be kẹ Ọghẹnẹ ujiro ho.

6. Eme ọ be raha iroro ahwo buobu nọ a gbẹ be rọ rehọ adhẹẹ nọ o fo Ọghẹnẹ wọhọ Ọnọma na rọ kẹe he?

⁶ Nọ ahwo nọ a rovie aro ziezi a tẹ ta nnọ uwuhrẹ eghrorotha yọ uzẹme, yọ a be ta nnọ igbori na ọvo a rẹ rọwo iẹe he. Ẹvẹ ahwo buobu a be kpahe fihọ eme itieye na? Ikpe jọ nọ i kpemu, ọzae jọ nọ ọ riẹ kpahe uwuhrẹ eghrorotha na ziezi ọ kiẹ ahwo jọ nọ a rọwo uwuhrẹ na riwi. Ọ ta nọ: “Mẹ ruẹ inọ ahwo buobu nọ a rọwo uwuhrẹ eghrorotha na a rọwo e riẹ fikinọ a ta kẹ ae inọ ahwo iwareghẹ kpobi a rọwo e riẹ.” Ẹhẹ, nọ ahwo nọ a riẹ ikpebe a tẹ be ta eriwo rai via nnọ a rọwo Ọghẹnẹ hẹ, oma u re no amọfa nọ a gbẹ rọ rehọ adhẹẹ nọ o fo Ọghẹnẹ wọhọ Ọnọma na rọ kẹe he.—Itẹ 14:15, 18.

7. Wọhọ epanọ Ahwo Rom 1:20 o ta, eme a rẹ sae rehọ ẹkwoma emama nọ a be ruẹ vuhumu, kọ fikieme?

⁷ Kọ fikinọ a ruẹ imuẹro eware na no oye ekiotọ-eriariẹ a be rọ ta eriwo rai na? Vievie! Imuẹro inọ Ọnọma ọ riẹ e wariẹ omai họ. Pọl ukọ na o kere kpahe iẹe nọ: “Eware riẹ nọ a te ruẹ no emuhọ akpọ na ze he a be rue rẹ ai vevẹ enẹna, a tẹ rehọ eware nọ ọ ma na bi ro riwi ai muẹ, ogaga irurẹ Ọghẹnẹ; fikiere a gbe wo unoma ha.” (Ahwo Rom 1:20) A rẹ jọ eware nọ Ọnọma na o ru ruẹ imuẹro iruo abọ riẹ. Fikiere ẹme nọ Pọl ọ be ta na họ no emuhọ ohwo-akpọ ze, o lọhọ kẹ ahwo-akpọ re a ‘ruẹ’ imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ rrọ ẹkwoma emama riẹ nọ a rẹ ruẹ. Diẹse imuẹro nana e rrọ?

8. (a) Ẹvẹ ehrugbakpọ na ọ rọ kẹ imuẹro ogaga gbe areghẹ Ọghẹnẹ? (b) Didi imuẹro e riẹ inọ Ohwo Jọ ọ ma ehrugbakpọ na?

⁸ Ma be jọ idhiwu nọ isi e vọ na ruẹ imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ rrọ. Olezi 19:1 o ta nọ: “Ihru e [be] ta oruaro Ọghẹnẹ via.” “Ihru” na—ọre, ọvẹre, gbe isi na—i bi se isẹri orọ ogaga gbe areghẹ Ọghẹnẹ. Ma rẹ ruẹ unu t’ẹme he ma te roro epanọ isi na i bu te. Yọ emama nana kpobi e be nya wariẹ evaọ idedeghe na, orọnikọ omunya ha, rekọ i bi lele izi nọ Ọghẹnẹ o fihọ.a (Aizaya 40:26) Kọ o rrọ oware iroro re a ta nnọ ẹkpatiẹ yena o mu rrọ? U fo oware nọ a re muẹrohọ inọ, ekiotọ-eriariẹ buobu a be ta nnọ ehrugbakpọ na o wo emuhọ. Bi dhesẹ epanọ ẹme nana ọ gbẹdẹ te, profẹsọ jọ o kere nọ: “Re a ta inọ ehrugbakpọ na o wo emuhọ họ oye o mai kiehọ kẹ ọnọ ọ se ẹria Ọghẹnẹ gbe ọnọ ọ se eriariẹ kpahe Ọghẹnẹ. Evaọ edhere ọvona, re a ta inọ ehrugbakpọ na o wo emuhọ u dhesẹ nnọ ohwo jọ ọ ma riẹ; keme ohwo o te rri epanọ ehrugbakpọ na o bu ona te, ono ọ rẹ sae ta nnọ o mu via?”

9. Ẹvẹ areghẹ Jihova o ro dhesẹ oma via evaọ emama riẹ?

⁹ Ma be jẹ jọ otọakpọ na ruẹ imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ rrọ. Ọso-ilezi na ọ ta nọ: “O ỌNOWO, ẹvẹ iruo ra i gbunu te! Areghẹ who ro ru ai kpobi, akpọ na ọ vọ avọ emama ra.” (Olezi 104:24) “Emama” Jihova kpobi, te erao na, i bi dhesẹ areghẹ riẹ via. Wọhọ epanọ ma muẹrohọ evaọ obọ emuhọ na, eware nọ e rrọ uzuazọ i bu ona te epanọ ekiotọ-eriariẹ a bi ro rri rai ro ku eware. Roro kpahe umutho iriruo efa jọ. Ekiotọ a bi wuhrẹ kpahe izei uyo, avọ irẹro inọ evaọ obaro a te bọ etu-ekpọfia nọ e ga viere; a bi wuhrẹ kpahe oghẹrẹ onyẹ jọ nọ ọ vẹvẹ ezọ gaga, avọ irẹro inọ ẹdẹjọ a ti ku eware nọ ahwo a re ro yo ẹme do viere; yọ a bi wuhrẹ kpahe ibekpe ọyẹ, avọ irẹro inọ a ti ru edo ọ arupre nọ o re ru edo tere he tube kpotọ viere. Rekọ ohwo-akpọ ọ make daoma kẹhẹ, ọ sae ya ona ogbagba orọ emama ha. Obe na, Biomimicry—Innovation Inspired by Nature, o ta nọ: “Eware nọ e rrọ uzuazọ i ru eware kpobi nọ ma gwọlọ ru no, ababọ epẹtiro nọ i bi ro ruiruo, ababọ ẹnua okogho-akpọ mai na, ababọ obaro rai nọ a bi fihọ ọza.” A rẹ ruẹ obọ areghẹ riẹ hẹ!

10. Fikieme o jẹ kare iroro re a vro inọ Ọwena Ologbo jọ ọ rrọ họ? Dhesẹ iẹe.

¹⁰ Makọ who rri kpobọ ehru hayo who rri emama evaọ otọakpọ obonẹ, a rẹ ruẹ imuẹro ivevẹ inọ Ọnọma ọ rrọ. (Jerimaya 10:12) Ma rẹ rehọ udu kpobi rọwo kugbe emama obọ odhiwu enọ i bo via nọ: “Who teri, eyo Ọnowo nọ o re mie oro gbe adhẹẹ gbe ogaga, keme whẹ ọ ma eware na kpobi.” (Eviavia 4:11) Ghele na, ekiotọ-eriariẹ buobu a be rehọ ‘ibiaro udu rai’ ruẹ imuẹro na ha, dede nọ ona nọ o rrọ eware nọ a be rehọ ibiaro rai ruẹ o sai gbe ai unu. (Ahwo Ẹfẹsọs 1:18) Ma rẹ sai dhesẹ iẹe enẹ: Re erru gbe ona nọ o rrọ emama u gbe ohwo unu rekọ ọ vẹ se inọ Ọwena Ologbo jọ ọ rrọ uzuazọ họ o kare iroro, o wọhọ ẹsenọ uwoho nọ a drọ u re gbe ohwo unu rekọ ohwo na ọ vẹ be vro inọ uvumọ ọwena ọ drọ uwoho uwoma na fihọ akpala ofofe gheghe na ha. Agbẹta nọ a rọ ta kpahe enọ e se ẹrria Ọghẹnẹ inọ a “wo unoma ha” na!

“Isu nọ Ituaro” A bi Su Ibuobu Thọ

11, 12. Didi iroro a ta inọ a rehọ uwuhrẹ otatha na no ze, kọ eme o dhesẹ nnọ uwuhrẹ nana o rẹ kẹ Ọghẹnẹ orro ho?

¹¹ Ahwo egagọ buobu a rọwo no eva ze inọ oghẹrẹ egagọ rai e be rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ. (Ahwo Rom 10:2, 3) Dede na, egagọ yọ okwakwa ofa evaọ eyero ahwo-akpọ nọ o ghinẹ whaha ima ahwo buobu oruaro nọ a rẹ rọ kẹ Ọghẹnẹ no. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Joma roro kpahe idhere ivẹ jọ.

¹² Orọ ọsosuọ, egagọ i bi si oruaro no Ọghẹnẹ ẹkwoma iwuhrẹ erue. Dae rehọ oriruo uwuhrẹ orọ otatha. A rehọ uwuhrẹ nana no iroro na ze inọ o rọnọ Ọghẹnẹ o wo ogaga nọ ọ rẹ rọ riẹ kpahe obaro na, koyehọ ọ riẹ ekuhọ eware kpobi. Fikiere uwuhrẹ otatha na o ta inọ Ọghẹnẹ ọ ruẹrẹ obaro ohwo kpobi họ no anwẹdẹ—uwoma hayo uyoma. Wọhọ epanọ uwuhrẹ nana u dhesẹ, Ọghẹnẹ a rẹ fo fiki uye-oruẹ gbe emuemu kpobi nọ ọ rrọ akpọ inẹnẹ na. O rẹ sae kẹ Ọghẹnẹ oruaro vievie he nọ a tẹ kẹe afuẹwẹ nọ o fo Ọwegrẹ ologbo riẹ na, Setan, ọnọ Ebaibol na i na se ‘osu akpọ ọnana’!—Jọn 14:30; 1 Jọn 5:19.

13. Fikieme o rọ rrọ gheghẹ re a roro nnọ Ọghẹnẹ ọ rẹ sae kpọ ẹgba riẹ nọ ọ rẹ rọ riẹ kpahe obaro ho? Dhesẹ iẹe.

¹³ Uwuhrẹ otatha na u no Ikereakere na ze he yọ o be raha odẹ Ọghẹnẹ. O be lẹliẹ iroro ahwo reghe kpahe oware nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ sai ru gbe oware nọ o bi ghine ru. A ta riẹ vevẹ evaọ Ebaibol na inọ Ọghẹnẹ ọ rẹ sae riẹ kpahe eware nọ e te jọ obaro via. (Aizaya 46:9, 10) Dede na, o kare iroro re a roro inọ ọ rẹ sae gba oma riẹ hẹ evaọ ẹriẹ kpahe eware jọ evaọ obaro na hayo inọ ọye ọ be wha eware kpobi nọ e be via ze. Re ma dhesẹ iẹe: Ma rehọ iẹe nnọ whọ goma gaga. Kọ oware ogbẹgbẹdẹ nọ who gbẹroku kpobi whọ rẹ nwane wọ? Kakaka! Epọvo na re, fikinọ Ọghẹnẹ o wo ẹgba nọ ọ rẹ rọ riẹ kpahe obaro na o nwane gbae họ nnọ ọ rẹ riẹ kpahe hayo ma oghẹrẹ nọ eware obaro kpobi e te jọ fihọ họ. Ọ rẹ salọ eware nọ ọ rẹ riẹ kpahe.b U re vevẹ, iwuhrẹ erue, onọ o kẹre te otatha, e be kẹ Ọghẹnẹ oruaro ho.

14. Edhere vẹ egagọ a ro kpomovuọ họ Ọghẹnẹ oma no?

¹⁴ Edhere avivẹ nọ egagọ i bi ro kpomovuọ họ Ọghẹnẹ oma họ ẹkwoma uruemu ahwo rai. A rẹro mi Ileleikristi inọ a re lele iwuhrẹ Jesu. Usu eware nọ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ họ “ohwo o you ohwo” gbe nnọ a jọ “e rọ akpọ na ha.” (Jọn 15:12; 17:14-16) Kọ ẹvẹ kpahe isu egagọ Kristẹndọm? Kọ a ghine lele iwuhrẹ yena no?

15. (a) Didi owọ isu-egagọ na a jẹ no evaọ emo erẹwho na? (b) Oghẹrẹ vẹ uruemu isu-egagọ na u kpomahọ ima ahwo buobu no?

¹⁵ Roro kpahe uruemu nọ isu-egagọ na a dhesẹ no evaọ abọ ẹmo. A rehọ uketha kẹ emo, ku enu kẹ jẹ kobaro no evaọ emo buobu erẹwho na. A lẹ kẹ isoja no jẹ ta ewoma fihọ ahwo nọ a bi kpe. Oware nọ u re gb’omai unu họ, ‘Kọ isu-egagọ na a be tubẹ kareghẹhọ inọ ahwo ichọche rai nọ e rrọ abọ ọdekọ a bi ru epọvo na re?’ (Rri ẹkpẹti na “Ofẹ Ono Ọghẹnẹ Ọ Rrọ?”) Isu-egagọ na a be rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ hẹ nọ a tẹ be ta nnọ ọ rrọ emu rai evaọ emo ugbekpe rai; yọ a be rehọ oruaro kẹe he nọ a tẹ be ta nnọ itee Ebaibol i kiekpo no jẹ be kuvẹ kẹ oghẹrẹ ọfariẹ-ogbe kpobi. A nwane kareghẹhọ omai isu egagọ nọ Jesu o se “irumuomu” gbe “isu nọ ituaro”! (Matiu 7:15-23; 15:14) Uruemu isu-egagọ na u ru uyoyou nọ ima ahwo buobu a wo kẹ Ọghẹnẹ kiekpo no.—Matiu 24:12.

Amono A Be Ghinẹ Rehọ Oruaro kẹ Ọghẹnẹ?

16. Re ma kuyo ọrọ onọ kpahe enọ e be ghinẹ kẹ Ọghẹnẹ oruaro nẹnẹ, fikieme ma je kpohọ Ebaibol?

¹⁶ Otẹrọnọ ikpahwo gbe ahwo unutẹmeta akpọ na a be rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ hẹ, kọ amono a bi ghine ru ere? Re ma kuyo yena, Ebaibol na ma re kpohọ. Ẹhẹ, Ọghẹnẹ o wo udu nọ o re ro dhesẹ epanọ a rẹ rọ kẹe orro, yọ o fi itee na họ evaọ Ẹme riẹ, Ebaibol na. (Aizaya 42:8) Joma ta kpahe idhere esa nọ a rẹ rọ kẹ Ọghẹnẹ oruaro, esa na ọvuọvo ọ te kẹ uyo ọrọ onọ kpahe enọ e be ghinẹ kẹ Ọghẹnẹ oruaro nẹnẹ.

17. Ẹvẹ Jihova omariẹ o ro dhesẹ inọ orro nọ a rẹ rọ kẹ odẹ riẹ yọ abọ ologbo jọ ọrọ oreva riẹ, kọ amono nẹnẹ a bi jiri odẹ Ọghẹnẹ evaọ otọakpọ na soso?

¹⁷ Orọ ọsosuọ, ma rẹ sae kẹ Ọghẹnẹ oruaro ẹkwoma odẹ riẹ nọ ma re jiri. Inọ ere oruo yọ abọ ologbo ọrọ oreva Ọghẹnẹ u dhesẹ oma via evaọ ẹme nọ Jihova ọ ta kẹ Jesu. Umutho edẹ jọ taure o te ti whu, Jesu ọ lẹ nnọ: “Ọsẹ kẹ odẹ ra oro.” Kẹsena urru jọ o tẹ kpahe kẹe nnọ: “Mẹ kẹ riẹ oro uno, mẹ jẹ te wariẹ kẹ e oro.” (Jọn 12:28) Ababọ avro Jihova họ ohwo nọ ọ ta ẹme na. Evaọ uyo riẹ na, u re vevẹ inọ odẹ riẹ nọ a rẹ kẹ orro o r’oja kẹe. Kọ amono a be rehọ oruaro kẹ Jihova nẹnẹ ẹkwoma odẹ riẹ nọ a bi ru ahwo riẹ je jiri odẹ na evaọ otọakpọ na soso? Isẹri Jihova, yọ a bi ru ere evaọ ekwotọ 235!—Olezi 86:11, 12.

18. Ẹvẹ ma sai ro vuhu enọ e be rehọ “uzẹme” gọ Ọghẹnẹ, kọ ẹko egagọ vẹ o bi wuhrẹ uzẹme Ebaibol bu vi ikpe udhusoi ze na?

¹⁸ Orọ avivẹ, ma rẹ sae kẹ Ọghẹnẹ oruaro ẹkwoma uzẹme riẹ nọ ma re wuhrẹ amọfa. Jesu ọ ta inọ egegagọ uzẹme a te rehọ “uzẹme gọ” Ọghẹnẹ. (Jọn 4:24) Ẹvẹ ma sai ro vuhu enọ e be rehọ “uzẹme” gọ Ọghẹnẹ? A rẹ siọ iwuhrẹ nọ i no Ebaibol ze he nọ i bi dhesẹ Ọghẹnẹ gbe oreva riẹ evaọ edhere ọthọthọ. Ukpoye, a re wuhrẹ uzẹme ọgbagba orọ Ẹme Ọghẹnẹ, onọ o kẹre te iwuhrẹ nana: Jihova họ Ọghẹnẹ Oride na, yọ ọye ọvo a rẹ rehọ orro ọkwa nana rọ kẹ (Olezi 83:18); Jesu họ Ọmọ Ọghẹnẹ gbe Osu nọ a wholo ọrọ Uvie Mesaya Ọghẹnẹ (1 Ahwo Kọrint 15:27, 28); Uvie Ọghẹnẹ u ti ru odẹ Jihova fo je ru ẹjiroro riẹ gba kpahe otọakpọ nana gbe ahwo-akpọ nọ e rrọ eva riẹ (Matiu 6:9, 10); a re whowho emamọ usi ọrọ Uvie nana hrọ evaọ otọakpọ na soso. (Matiu 24:14) Bu vi anwọ ikpe udhusoi, ẹko egagọ ọvuọvo ọ roma totọ bi wuhrẹ iwuhrẹ eghaghae itieye na—Isẹri Jihova!

19, 20. (a) Fikieme emamọ uruemu Oleleikristi o jẹ wha orro se Ọghẹnẹ? (b) Didi enọ e rẹ sai fi obọ họ k’omai riẹ ahwo nọ a be rehọ emamọ uruemu rai kẹ Ọghẹnẹ oruaro nẹnẹ?

¹⁹ Orọ avesa, ma rẹ sae kẹ Ọghẹnẹ oruaro ẹkwoma ẹria lele itee riẹ. Pita ukọ na o kere nọ: “Yọrọ uruemu ezi udevie otu Egedhọ, re wọhọ epanọ a be ta ẹme kpahe owhai rọ iru-umuomu na, a vẹ ruẹse te ruẹ iruo iwoma rai, a vẹ kẹ Ọghẹnẹ oro eva ẹdẹ oziẹobro.” (1 Pita 2:12) Uruemu Oleleikristi o re kpomahọ egagọ riẹ. Okenọ amọfa a te muẹrohọ iẹe enẹ—koyehọ, nọ a tẹ ruẹ nnọ emamọ uruemu nọ Oleleikristi o wo na egagọ riẹ e wha riẹ ze—onana o rẹ wha oruaro se Ọghẹnẹ.

²⁰ Amono a be kẹ Ọghẹnẹ oruaro nẹnẹ ẹkwoma ẹyọrọ emamọ uruemu? Whaọ, egagọ vẹ egọmeti buobu a jiri no inọ a re ru udhedhẹ, koko uzi jẹ hwa esa uzou? (Ahwo Rom 13:1, 3, 6, 7) Ahwo vẹ a jọ akpọ na soso riẹ nnọ a wo okugbe evaọ udevie ibe egagọ rai—okugbe nọ ọ rẹ nọ uyẹ, orẹwho, hayo ẹvẹrẹ hẹ? (Olezi 133:1; Iruẹru 10:34, 35) Egagọ vẹ a jọ akpọ na soso riẹ inọ a bi wuhrẹ ahwo Ebaibol nọ o be lẹliẹ ahwo wo adhẹẹ kẹ uzi, emamọ uruemu uviuwou, gbe ẹfuọ uruemu Ebaibol? Egagọ ọvuọvo ọ riẹ onọ uruemu ezi riẹ evaọ abọ nana gbe abọ ọfa o kẹ rai odẹ ezi no—Isẹri Jihova!

Kọ Whọ Be Kẹ Ọghẹnẹ Oruaro?

21. Fikieme ma jẹ kiẹ oma mai riwi sọ mai omomọvo ma be rehọ oruaro kẹ Jihova?

²¹ U re woma re mai omomọvo ọ nọ oma riẹ nọ, ‘Kọ mẹ be kẹ Jihova oruaro?’ Wọhọ epanọ Olezi avọ 148 o dhesẹ, emama buobu e be kẹ Ọghẹnẹ oruaro. Ijẹle na, ekwakwa ihru na, otọakpọ na avọ erao nọ e riẹe eva—aikpobi a bi jiri Ọghẹnẹ. (Owọ 1-10) U yoma gaga inọ ahwo-akpọ buobu nẹnẹ a bi ru ere he! Ẹkwoma ẹria uzuazọ nọ o rẹ kẹ Ọghẹnẹ oruaro, yọ who bi ku oma ra gbe emama efa nọ i bi jiri Jihova. (Owọ avọ 11-13) Edhere ọfa nọ whọ rẹ rọ rehọ uzuazọ ra ru iruo nọ u woma vi onana ọ riẹ hẹ.

22. Ẹkwoma oruaro orọkẹ Jihova, idhere vẹ who re ro wo eghale, kọ eme ọ rẹ jọ ọtamuo ra?

²² Ẹkwoma oruaro nọ whọ rẹ rọ kẹ Jihova, who re wo eghale evaọ idhere buobu. Nọ who bi fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo Kristi na, whọ vẹ te ruẹrẹhọ kugbe Ọghẹnẹ jẹ reawere usu udhedhẹ orọ evevọwẹ kugbe Ọsẹ obọ odhiwu ra. (Ahwo Rom 5:10) Nọ whọ be gwọlọ ẹjiroro nọ whọ rẹ rọ kẹ Ọghẹnẹ oruaro na, who ti wo ẹruore je wo ẹzi uyere-okẹ viere. (Jerimaya 31:12) Whọ vẹ te sai fi obọ họ kẹ amọfa rria uzuazọ evawere, orọ evevọwẹ, whọ vẹ te rehọ ere ruẹ evawere viere. (Iruẹru 20:35) O rrọ isiuru mai re whọ jọ usu enọ e gba riẹ mu no inọ a rẹ rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ—enẹna gbe bẹdẹ bẹde!

[Oruvẹ-obotọ]

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

• Fikieme ma jẹ sae ta inọ ewuhrẹ otọkiẹ-eriariẹ o ri fi obọ họ kẹ ahwo rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ hẹ?

• Evaọ idhere ivẹ vẹ egagọ e rọ whaha ahwo oruaro nọ a rẹ rọ kẹ Ọghẹnẹ no?

• Idhere vẹ ma sae rọ rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ?

• Fikieme whọ jẹ kiẹ oma ra riwi sọ whọ be rehọ oruaro kẹ Jihova?

[Ẹkpẹti nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 24]

“Ofẹ Ono Ọghẹnẹ Ọ Rrọ?”

Ọzae jọ nọ ọ jọ ogbaẹmo Germany evaọ etoke Ẹmo Akpọ II na rekọ ọnọ o ti zihe ruọ omọvo Isẹri Jihova uwhremu na ọ ta nọ:

“Oware nọ u kpokpo iroro mẹ evaọ etoke ikpe ẹmo yena . . . họ mẹ jẹ hae ruẹ isu-egagọ erọ enwenọ egagọ kpobi—Kathọlik, Lutheran, Episcopal, gbe efa buobu—nọ e jẹ lẹ fihọ arupre ẹmo gbe enọ e rrọ eva rai taure a tẹ te ra vrẹ kpohọ ẹmo. Ẹsikpobi mẹ jẹ hai roro nnọ, ‘Ofẹ ono Ọghẹnẹ ọ rrọ?’

“Isoja Germany a wha umueku nọ u wo ayọno nọ a kere eme nana fihọ Gott mit uns (Ọghẹnẹ ọ rrọ gb’omai). Rekọ o jẹ hai gb’omẹ unu nọ, ‘Fikieme Ọghẹnẹ ọ gbẹ jọ kugbe isoja nọ e rrọ ofẹ ọdekọ họ enọ e rrọ egagọ evona jẹ be lẹ se Ọghẹnẹ ọvona?’ ”

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 22]

Evaọ otọakpọ na soso, Isẹri Jihova a be ghinẹ rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ