Kọ O Gbahọ nọ Whọ rẹ Hwa Osa-Uzou?
O RẸ were ahwo buobu hu re a hwa osa-uzou. A re roro nọ ahwo nọ a be hwa osa-uzou na kẹ a be raha igho na kufiẹ, a be rọ igho na ru emamọ oware ọvo ho, hayo a be whae re. Rekọ amọfa a rẹ ta nọ fikinọ eware iyoma a be rehọ igho osa-uzou na ru, a rẹ hwa ha. Ahwo nọ a be rria ẹwho jọ nọ o rrọ ofẹ ovatha-ọre a ta oware nọ a rọ se nọ a rẹ hwa osa-uzou ho. A ta nọ: “Ma sae hwa igho nọ a rẹ rọ dẹ egbọlọ nọ i re kpe emọ mai hi.”
Amọfa a re roro enẹ re, yọ u kri akpọ no nọ o rọ rrọ ere. Nọ osu egagọ Hindu jọ nọ a re se Mohandas K. Gandhi ọ gbẹ jọ uzuazọ, ọ ta oware nọ obruoziẹ-iroro riẹ o gbẹ rọ kẹe uvẹ hwa osa-uzou ho. Ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ be tha orẹwho nọ o re fi ẹmo uke, te ọnọ o bi kpohọ ẹmo na, gbe ọnọ ọ be rọ oghẹrẹ ofa ro fiobọhọ, aikpobi na a bi wobọ evaọ uzioraha na. Te ọkpako te ọmaha nọ ọ be hwa osa-uzou nọ a rẹ rọ rẹrote orẹwho, o bi wobọ evaọ eware iyoma nọ a bi ru.”
Epọvo na re, ọgba-eriariẹ jọ nọ a re se Henry David Thoreau nọ ọ rria etoke ikpe 1800-1900, ọ se nọ ọ rẹ hwa osa-uzou. Ọ se keme a rẹ rehọ igho osa-uzou ro ru eware ẹmo. Ọ nọ inọ: “Kọ u fo re ọmotọ ọ kuvẹ kẹ amọfa re a fi uzi họ kẹe evaọ oware nọ o jọ gwọlọ nọ ọye ọvo ọ rẹ rọ obruoziẹ-iroro riẹ jiroro oware nọ o re ru? O tẹ rrọ ere, fikieme ohwo kpobi o ro wo obruoziẹ-iroro?”
Ẹme nana o kiekpahe Ileleikristi re, keme Ebaibol na ọ ta vevẹ nọ u fo nọ Ileleikristi a re ru eware kpobi avọ obruoziẹ-iroro ọfuafo. (2 Timoti 1:3) Evaọ abọdekọ riẹ, Ebaibol na o dhesẹ vevẹ nọ enọ i bi su ahwo a wo udu nọ a re ro mi osa-uzou. Ebaibol na ọ ta nọ: “Jọ ohwo kpobi ọ romakpotọ kẹ enọ i wo udu-esuo okpehru [egọmeti ahwo-akpọ], keme udu-esuo ọvuọvo ọ riẹ hẹ ajokpaọ onọ Ọghẹnẹ ọ kuvẹ riẹ; Ọghẹnẹ họ ọnọ o ru nọ enọ i bi su na a ro wo umutho udu-esuo nọ a wo na. Fikiere o roja gaga re wha romakpotọ, orọnikọ fiki ofu yena ọvo ho rekọ fiki obruoziẹ-iroro rai re. Oyejabọ nọ wha be rọ hwa osa-uzou re na; keme idibo Ọghẹnẹ nọ i bi ru iruo kẹ ahwo a rrọ re a ruẹsi ru ẹjiroro nana gba kẹse kẹse. Wha kẹ ahwo kpobi onọ u te rai: ọnọ ọ gwọlọ osa-uzou, wha hwa osa-uzou kẹe.”—Ahwo Rom 13:1, 5-7.
Fiki ẹjiroro nana, a riẹ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ fihọ ahwo nọ a jẹ hae hwa osa-uzou ziezi dede nọ egọmeti oke yena a jẹ rehọ abọjọ osa-uzou na ru eware ẹmo. Nẹnẹ na, a riẹ Isẹri Jihova fihọ ahwo nọ a rẹ hwa osa-uzou re.a Fikieme o jẹ gwọlọ nọ a rẹ gbẹ hwa osa-uzou ghele dede nọ a be rehọ abọjọ osa-uzou na ru eware nọ Ileleikristi a mukpahe? Kọ onana u dhesẹ nọ Oleleikristi ọ rẹ daezọ obruoziẹ-iroro riẹ hẹ nọ ọ tẹ be hwa osa-uzou?
Osa-Uzou gbe Obruoziẹ-Iroro
A jẹ hae rehọ abọjọ osa-uzou nọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a jẹ hwa ro ru eware ẹmo. Onana o wha ẹme obruoziẹ-iroro ze nọ Gandhi gbe Thoreau a rọ se uwhremu na inọ a rẹ hwa osa-uzou hu.
Ileleikristi a re ru oware nọ Ebaibol na ọ ta evaọ obe Ahwo Rom 13 na. Orọnikọ a re ru ei re a whaha uye nọ u re te ohwo nọ ọ ghẹmeeyo ọvo ho, rekọ “fiki obruoziẹ-iroro rai re.” (Ahwo Rom 13:5) Obruoziẹ-iroro Oleleikristi o rẹ wọe hwa osa-uzou o tẹ make rọnọ a rẹ rehọ igho na ru eware nọ e rẹ were iẹe he. Re ma sai wo otoriẹ oware nana ziezi, o gwọlọ nọ ma riẹ oware jọ kpahe obruoziẹ-iroro mai, koyehọ uvou nọ o rẹ vẹvẹ omai unu sọ oware nọ ma bi ru uwoma hayo uyoma.
Wọhọ epanọ Thoreau o muẹrohọ, ohwo kpobi o wo obruoziẹ-iroro rekọ orọnọ ẹsikpobi a rẹ sai fievahọ iẹe he. Re ma sai ru eva were Ọghẹnẹ, o gwọlọ nọ ma re wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai re o sai fiobọhọ kẹ omai koko izi Ọghẹnẹ. Ẹsibuobu o rẹ gwọlọ nọ ma re nwene eriwo mai kpahe oware re o rọwokugbe oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta, keme iroro Ọghẹnẹ i kpehru vi iroro mai. (Olezi 19:7) Fikiere u fo nọ ma rẹ riẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o rri egọmeti ahwo-akpọ. Oghẹrẹ vẹ o rri rai?
Pọl ukọ na o se egọmeti ahwo-akpọ “idibo Ọghẹnẹ nọ i bi ru iruo kẹ ahwo.” (Ahwo Rom 13:6) Eme onana u dhesẹ? Onana u dhesẹ nọ egọmeti i re ru eware nọ udhedhẹ o rẹ rọ jọ orẹwho, je ru eware sa-sa nọ i re fiobọhọ kẹ ahwo kpobi. Makọ egọmeti nọ e rẹ re igho ahwo no dede, a re ru eware sa-sa fihọ orẹwho rai ghele. Wọhọ oriruo, a rẹ bọ oria nọ a rẹ jọ vi ileta, bọ isukulu, ru eware nọ a re ro furie erae, je wo iporisi gbe isoja nọ e rẹ lẹliẹ ahwo koko uzi. Dede nọ Ọghẹnẹ ọ riẹ eware nọ egọmeti ahwo-akpọ a bi ru thọ, ọ gbẹ kẹ ae uvẹ evaọ omoke jọ ghele. Yọ Ọghẹnẹ o jie uzi kẹ omai nọ ma hwa osa-uzou kẹ ae keme ọ kẹ rai uvẹ re a su ahwo-akpọ.
Ọghẹnẹ ọ kẹ egọmeti ahwo-akpọ uvẹ re a su evaọ ubroke. Kẹle na, Ọghẹnẹ ọ te raha egọmeti ahwo-akpọ kpobi no jẹ rọ Uvie odhiwu riẹ ro nwene ai. Kẹsena o ve ti si ebẹbẹ kpobi nọ egọmeti a wha se ahwo-akpọ no. (Daniẹl 2:44; Matiu 6:10) Rekọ taure oke yena o te ti te, Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ Ileleikristi a rẹ hwa osa-uzou orọnikọ a re ghẹmeeyo kẹ egọmeti hi.
Kọ eme u fo nọ who re ru otẹrọnọ wọhọ Gandhi, o gbẹ rrọ owhẹ oma inọ uzioraha o rrọ re whọ hwa osa-uzou, inọ a te rehọ abọ riẹ jọ ru eware ẹmo? Evaọ eriwo ohwo-akpọ o sae jọ ere. Rekọ kareghẹhọ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ ruẹ eware kpobi, wọhọ epanọ ohwo nọ o dikihẹ obehru ugbehru ọ rẹ ruẹ eware vẹvẹ vi ohwo nọ o dikihẹ otọ gheghe na. Fikiere ẹsejọ o gwọlọ nọ ma re nwene oghẹrẹ nọ ma bi rri oware re o rọwokugbe oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta. O rrọ ere keme Ọghẹnẹ o wo areghẹ vi omai thethabọ. Ọghẹnẹ ọ ta evaọ obe Aizaya nọ: “Wọhọ epanọ idhiwu na i kpehru vi otọakpọ na, ere idhere mẹ i kpehru vi idhere rai yọ ere iroro mẹ i kpehru vi iroro rai.”—Aizaya 55:8, 9.
Udu-Esuo Rai U Wo Umuo
Dede nọ Ebaibol na ọ ta nọ ma hwa osa-uzou kẹ egọmeti ahwo akpọ, orọnikọ onana u dhesẹ nọ a wo udu nọ a rẹ rọ ta kẹ ahwo nọ a rrọ otọ rai re a ru oware kpobi nọ a gwọlọ họ. Jesu o wuhrẹ nọ udu nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ egọmeti ahwo-akpọ u wo umuo. Nọ a nọ Jesu sọ u fo re a hwa osa-uzou kẹ egọmeti Rom nọ u je su evaọ oke yena, Jesu ọ ta kẹ ae nọ: “Wha hwa eware Siza zihe kẹ Siza, rekọ eware Ọghẹnẹ kẹ Ọghẹnẹ.”—Mak 12:13-17.
Egọmeti ahwo-akpọ—onọ “Siza” o dikihẹ kẹ—ae a re printi igho nọ ahwo a rẹ rọ dẹ eware hayo thueki. Fikiere evaọ aro Ọghẹnẹ, egọmeti ahwo-akpọ a wo udu nọ a rẹ rọ ta nọ a rehọ osa-uzou hwa zihe kẹ ae. Ghele na, Jesu o dhesẹ nọ uzuazọ mai gbe egagọ mai yọ “eware Ọghẹnẹ,” fikiere makọ egọmeti dede o wo udu nọ o re ro mi omai eware yena ha. Nọ izi ahwo-akpọ e tẹ wọso izi Ọghẹnẹ, “Ọghẹnẹ họ osu nọ [Ileleikristi a] re yoẹme kẹ orọnikọ ahwo ho.”—Iruẹru Ikọ 5:29.
Nẹnẹ na, o sae kẹ Ileleikristi uye nọ a tẹ ruẹ eware nọ a be rehọ osa-uzou rai ru. Rekọ a rẹ se he inọ a be hwa osa-uzou ho hayo ru oware ofa jọ nọ u re dhesẹ nọ a be wọso egọmeti. Nọ Ileleikristi a tẹ wọso egọmeti, u re dhesẹ nọ a fievahọ Ọghẹnẹ hẹ inọ o ti ku ebẹbẹ ahwo-akpọ họ. Ukpoye, a rẹ hẹrẹ bọwo okenọ Ọghẹnẹ ọ rẹ rehọ Uvie riẹ ro ku ebẹbẹ ahwo-akpọ họ. Jesu nọ ọ rrọ ovie Uvie na ọ ta nọ: “Uvie mẹ u wo obọ kugbe akpọ nana ha.”—Jọn 18:36.
Irere nọ I re Te Omai nọ Ma te bi Ru Oware nọ Ebaibol na Ọ Ta
Irere buobu e sai te owhẹ nọ who te bi ru oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe osa-uzou nọ a rẹ hwa. Nọ whọ tẹ be hwa osa-uzou, ozọ u re gbe mu owhẹ hẹ inọ a ti mu owhẹ, yọ a te kẹ owhẹ uye nọ a rẹ kẹ ahwo nọ a kie uzi osa-uzou ho. (Ahwo Rom 13:3-5) Rekọ oware nọ o mae wuzou họ, who ti wo obruoziẹ-iroro ọfuafo evaọ aro Ọghẹnẹ, yọ emamọ uruemu ra o te wha oruaro sei. Dede nọ whọ te hae raha ugho hwa osa-uzou ra yọ ahwo jọ a be rọwo hwa ha hayo fi iwhayo, whọ sae fievahọ Ọghẹnẹ keme ọ rẹ rẹrote ẹgwọlọ idibo riẹ. Devidi nọ ọ jọ usu ahwo nọ a kere Ebaibol na ọ ta nọ: “Mẹ jọ ọmaha oke jọ rekọ obọnana mẹ kpako no, rekọ mẹ re ruẹ ohwo okiẹrẹe ọvuọvo nọ a kiukeku hu, hayo ruẹ emọ riẹ nọ e be gwọlọ emu bẹ hẹ.”—Olezi 37:25.
Ofariẹ, who re wo udhedhẹ iroro nọ who te koko uzi Ebaibol nọ o ta nọ ma hwa osa-uzou na. Ọghẹnẹ ọ te ta nọ whọ thọ uzi hi nọ egọmeti ọ tẹ rọ ugho osa-uzou ra ro ru oware nọ u fo ho, nwane wọhọ epanọ ohwo o re kie uzi hi nọ a tẹ rehọ ugho osa-uwou nọ ọ hwa ru oware nọ u fo ho na. Taure ọzae jọ nọ a re se Stelvio o te ti mu Ebaibol na họ ewuhrẹ, o je dhomahọ eware isuẹsu evaọ ofẹ Europe jọ evaọ ikpe buobu re ọ ruẹ nọ egọmeti o ru oware nọ ahwo a gwọlọ kẹ ae. Rekọ uwhremu na ọ tẹ siọ oma ba edhehọ eware isuẹsu. Ọ ta oware nọ o whariẹ ze inọ: “Mẹ ruẹ vevẹ inọ esuo ohwo-akpọ o sae wha uvioziẹ, udhedhẹ, hayo okugbe fihọ akpọ na ha. Uvie Ọghẹnẹ ọvo họ egọmeti nọ o rẹ sai ru eware nọ ma gwọlọ kẹ omai je ru akpọ na woma.”
Wọhọ Stelvio, otẹrọnọ whọ be hae ‘hwa eware Ọghẹnẹ kẹ Ọghẹnẹ,’ o sai mu owhẹ ẹro inọ Ọghẹnẹ o ti ku ebẹbẹ ahwo-akpọ họ. Whọ te rria akpọ na evaọ okenọ Uvie Ọghẹnẹ u ti su otọakpọ na, onọ u ti si ebẹbẹ kpobi nọ esuo ahwo-akpọ o wha ze no.
[Ẹme-Obotọ]
a Re whọ gbẹ riẹ kpahe epanọ Isẹri Jihova a be hae rọ hwa osa-uzou ziezi, rri Uwou-Eroro Na, ọrọ Akpegbọvo 1, 2002, ẹwẹ-obe avọ 13, edhe-ẹme avọ 15, gbe ọrọ Asoi 1, 1996, ẹwẹ-obe avọ 17, edhe-ẹme avọ 7.
[Ẹme nọ a fi ẹgba họ]
O gwọlọ nọ ma re nwene eriwo mai re o rọwokugbe oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta, keme iroro Ọghẹnẹ i kpehru vi iroro mai
[Ẹme nọ a fi ẹgba họ]
Nọ Ileleikristi a tẹ hwa osa-uzou rai, a re wo obruoziẹ-iroro ọfuafo evaọ aro Ọghẹnẹ je dhesẹ nọ a fievahọ iẹe inọ ọ te rẹrote ai
[Iwoho]
“Wha hwa eware Siza zihe kẹ Siza, rekọ eware Ọghẹnẹ kẹ Ọghẹnẹ”
Copyright British Museum
[Ọnọ o wo Uwoho]
Copyright British Museum