Joma “Hae Tuduhọ Ohwohwo Awọ”

1. Eme obe 1 Ahwo Tẹsalonika 5:11 o ta nọ ma hai ru?

KỌ A bọ Ọgwa Uvie ọkpokpọ kẹ owhai kẹle na hayo a ruẹrẹ eware jọ evaọ Ọgwa Uvie rai nọ u ru rie fihọ ọkpokpọ? O tẹ rrọ ere, ma riẹ nọ whọ kareghẹhọ oghẹrẹ nọ o jọ ẹdẹ ọsosuọ nọ wha kpohọ ewuhrẹ evaọ etẹe. Who je yere Jihova gaga. Ẹsejọhọ oviẹ o gba owhẹ udu fiki oghọghọ, u te ru nọ whọ gbẹ jẹ sae rọ so ole emuhọ na ziezi hi. Uzẹme riẹ họ, a tẹ bọ Ọgwa Uvie ọkpokpọ, o rẹ wha ujiro se Jihova. Rekọ u wo oware ofa nọ o rẹ mae wha ujiro se Jihova. Oye họ, nọ ma tẹ be hae tuduhọ inievo mai awọ. Ma te bi ru ere, yọ ma be bọ inievo na ga. Onana o mai wuzou. Nwanọ oghẹrẹ oware utiona Pọl ọ jẹ ta kpahe nọ ọ ta ẹme nọ ọ rrọ obe 1 Ahwo Tẹsalonika 5:11 nọ a rehọ uzoẹme mai no ze na.—Sei.

2. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

² Pọl ọ jẹ hae tuduhọ inievo na awọ gaga. Ọ jẹ hai roro kẹ ae. O wha riẹ ze nọ ọ jẹ hai ro fiobọhọ kẹ inievo na. Evaọ uzoẹme nana, ma te ta kpahe eware esa jọ nọ o ru ro fiobọhọ kẹ inievo na. Ọrọ ọsosuọ, ọ jẹ hai tuduhọ ae awọ re a thihakọ ebẹbẹ. Ọrọ avọ ivẹ, ọ jẹ hai ru epanọ udhedhẹ o rẹ rọ jọ udevie inievo na. Ọrọ avọ esa, ọ jẹ hae ta ẹme nọ ọ rẹ lẹliẹ ẹrọwọ rai ga ziezi. Ma te ta kpahe eware nana gbe epanọ ma sae rọ rehọ aro kele iei hae tuduhọ inievo mai awọ.—1 Kọr. 11:1.

PỌL O RU EWARE NỌ I RE FIOBỌHỌ KẸ INIEVO NA THIHAKỌ EBẸBẸ

3. Ẹvẹ Pọl o je yeri uzuazọ riẹ?

³ Pọl o you inievo ukoko na gaga. U wo oke jọ nọ eware e jọ gaga kẹe. Fikiere nọ ọ tẹ ruẹ oniọvo nọ eware e rrọ gaga kẹ, ọ riẹ oghẹrẹ nọ o rẹ jọ yọ o re roro kẹe. Oke jọ o jariẹ nọ ugho o jọ Pọl obọ họ. Fikiere ọ tẹ jẹ gwọlọ epanọ o re ro ru iruo re ọyomariẹ avọ ahwo nọ a jọ kugbei a sae rẹrote omarai. (Iruẹru 20:34) Iwou-udhu Pọl ọ jẹ hai ru. Okọ riẹ oye. Yọ iruo yena Akwila avọ Prisila a jẹ hai ru re. Fikiere nọ Pọl o te obọ Kọrint, aimasa na a te je ru iruo kugbe. Rekọ “evaọ ẹdijala kpobi,” Pọl ọ jẹ hae nyae ta usi uwoma kẹ ahwo Ju gbe ahwo Griki. Nọ Saelas avọ Timoti a te nyabru ei ze no, “Pọl ọ tẹ jẹ rehọ oke riẹ kpobi vuẹ ẹme na.” (Iruẹru 18:2-5) Dede nọ Pọl o je ru iruo obọriẹ, iruo Jihova họ oware nọ ọ rọ karo. Oyejabọ nọ ọ sae rọ ta kẹ inievo na nọ dede nọ akpọ ọ rrọ gaga, yọ a bi ru iruo re a sae rẹrote uviuwou rai, jọ “eware nọ e mae roja” e thọrọ ae ẹro ho, koyehọ egagọ Jihova.—Fil. 1:10.

4. Eme Pọl avọ Timoti a ru nọ u fiobọhọ kẹ inievo na thihakọ oke nọ a jẹ wọso ae?

⁴ Nọ a nwane rọ ukoko mu no evaọ Tẹsalonika, a te mu inievo na họ ẹwọso. Ogbotu ahwo jọ evaọ ẹwho na a jẹ gwọlọ Pọl avọ Saelas, rekọ a ruẹ e rai hi. Ere a ro si “inievo na jọ bru isu okpẹwho na,” yọ a be ta nọ: “Ezae nana kpobi a be wọso izi Siza.” (Iruẹru 17:6, 7) Whaọ inievo na a kurẹriẹ obọ. Kọ ẹvẹ who roro nọ o te jọ kẹ ae nọ a ruẹ nọ ahwo ẹwho na a be wọso ae? Ozọ o hai ti mu ai, o vẹ te whae ze nọ a gbẹ rọ gọ Jihova ziezi hi. Yọ Pọl ọ gwọlọ nọ oware utioye na o via ha. Ọwọsuọ na u ru nọ Pọl avọ Saelas a ro no ẹwho na, rekọ a ru oware jọ nọ u re fiobọhọ kẹ inievo na kruga ziezi. Pọl o kere se inievo obọ Tẹsalonika na nọ: “Ma te vi Timoti bru owhai ze, oniọvo mai . . . , re ọ bọ owhai ga jẹ sasa owhai oma evaọ ẹrọwọ rai, re ikpokpoma nana i gbe ru ohwo ọvo whrehe he.” (1 Tẹs. 3:2, 3) A vi Timoti bru inievo na, yọ o sae jọ nọ a kpokpo ọyomariẹ no re evaọ oke nọ ọ jọ obọ ẹwho riẹ nọ a re se Listra. Ọ ruẹ nọ Pọl ọ tuduhọ inievo nọ e jọ obei awọ, ọ tẹ jẹ ruẹ epanọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ inievo na. Enana kpobi e te whae ze nọ Timoti ọ te sae rọ tuduhọ inievo nọ e jọ obọ Tẹsalonika awọ inọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ ae.—Iruẹru 14:8, 19-22; Hib. 12:2.

5. Ẹvẹ ọkpako ukoko jọ ọ rọ tuduhọ oniọvo jọ nọ a re se Bryant awọ, kọ ẹvẹ u ro fiobọhọ kẹe?

⁵ Eme ọfa Pọl o ru ro fiobọhọ kẹ inievo na re a sai dikihẹ ga? Oke nọ Pọl avọ Banabas a zihe kpobọ Listra, Aikoniọm, gbe Antiọk, “a tẹ rọ ekpako mu kẹ ae evaọ ukoko kpobi.” (Iruẹru 14:21-23) Ma riẹ nọ ekpako nọ a ro mu na a te tuduhọ inievo na awọ ziezi wọhọ epanọ ekpako ukoko a be hai ru nẹnẹ na. Rri ẹme nọ oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Bryant ọ ta kpahe oghẹrẹ nọ ọkpako ukoko jọ ọ rọ tuduhọ iẹe awọ. Ọ ta nọ: “Oke nọ mẹ jọ ikpe ikpegbisoi, ọsẹ mẹ ọ tẹ kwa siọ omai ba, a te je si oni mẹ no ukoko. O kẹ omẹ uye gaga. O wha riẹ ze nọ me ro rri omamẹ nọ me gbe wo ohwo ho.” Kọ eme o fiobọhọ kẹ Bryant thihakọ? Ọ ta nọ: “Ẹsibuobu nọ me te kpohọ ewuhrẹ, ọkpako ukoko jọ nọ a re se Tony o re lele omẹ ta ẹme. Yọ orọnọ obọ ewuhrẹ ọvo ho, o re lele omẹ ta ẹme oke ofa re. O gbiku epanọ amọfa a ro thihakọ ebẹbẹ nọ i te rai, ghele na, yọ eva e be were ae. O te je se obe Olezi 27:10 kẹ omẹ. Ọ jẹ hae vuẹ omẹ kpahe oghẹrẹ nọ Hẹzikaya ọ rọ gọ Ọghẹnẹ ziezi dede nọ ọsẹ riẹ ọ jọ ekpehre ohwo.” Kọ ẹvẹ onana u ro fiobọhọ kẹ Bryant? Ọ ta nọ: “Eme nọ Brọda Tony ọ jẹ hae ta kẹ omẹ na i fiobọhọ kẹ omẹ kruga. O wha riẹ ze nọ me ro mu ọkobaro oke-kpobi họ.” Whai ekpako ukoko, wha muẹrohọ inievo nọ ebẹbẹ e rrọ oma evaọ ukoko na nọ wha rẹ sae ta “emamọ ẹme” jọ kẹ nọ o rẹ sasa ae oma.—Itẹ 12:25.

6. Eme ọfa Pọl o ru nọ u fiobọhọ kẹ inievo na kru udu ga?

⁶ Pọl ọ kareghẹhọ inievo na nọ Jihova o fiobọhọ kẹ “isẹri [riẹ] buobu nọ e wọhọ ẹgho” thihakọ ebẹbẹ. (Hib. 12:1) Pọl ọ riẹ nọ iku idibo Ọghẹnẹ yena nọ i thihakọ oghoghẹrẹ ebẹbẹ buobu na i ti fiobọhọ kẹ inievo na nọ a ti ro wo udu, a vẹ hai je rẹro “okpẹwho Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ uzuazọ na.” (Hib. 12:22) Mai omamai, ma tẹ be hai se iku epanọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ Gidiọn, Berak, Devidi, Samuẹle, gbe idibo riẹ efa buobu, u re fiobọhọ kẹ omai. (Hib. 11:32-35) Iku ahwo buobu nọ i thihakọ ebẹbẹ no evaọ oke mai na i re ru ẹrọwọ mai ga re. Ẹsikpobi inievo na a be hai kere ileta kpobọ ehri ukoko rọ kpahe epanọ iku oniọvo jọ nọ ma kere fihọ obe mai jọ u ro fiobọhọ kẹ ae no.

PỌL O WUHRẸ INIEVO NA EPANỌ A RẸ RỌ RIẸ YERIKUGBE

7. Eme who wuhrẹ no ohrẹ Pọl nọ ọ rrọ Ahwo Rom 14:19-21 na ze?

⁷ Ma tẹ be riẹ yerikugbe amọfa evaọ ukoko na, yọ edhere jọ nọ ma rẹ rọ tuduhọ inievo na awọ re a lele ohwohwo rria dhedhẹ. Ma riẹ na, duọ ohwo duọ ọvuọ oghẹrẹ nọ o re rri oware. Joma jọ oyena o wha ẹwhọ ziọ udevie mai hi. Nọ Ebaibol o gbe jie uzi kpahe oware jọ họ, joma rọ oyena kpẹme he. Ma sae rehọ ukoko nọ o jọ Rom rọ kẹ oriruo riẹ. Te ahwo Ju te ahwo erẹwho efa ae a jọ ukoko na. U wo eware jọ nọ Uzi Mosis o ta nọ a rẹ re he. Rekọ nọ a si uzi na notọ no, ohwo nọ u je, ọ sae re ae. (Mak 7:19) O tẹ whae ze nọ Ileleikristi jọ nọ e jọ ahwo Ju a jẹ rọ re oware kpobi nọ o were rai. Rekọ Ileleikristi efa nọ e rrọ ahwo Ju re a gbẹ jẹ kẹnoma kẹ eware nọ Uzi Mosis o ta nọ a re he. Onana o tẹ whae ze nọ eva ejọ e gbẹ jẹ were ejọ họ. Pọl ọ tẹ kẹ ae ohrẹ jọ nọ u dhesẹ nọ u wuzou gaga re a whaha oware kpobi nọ o rẹ hẹriẹ ukoko na. Ọ ta nọ: “O mai woma re whọ siọ arao ba ẹre, siọ enwaene ba ẹda, hayo oware ofa kpobi nọ o rẹ lẹliẹ oniọvo ra zoruẹ.” (Se Ahwo Rom 14:19-21.) Ẹme Pọl na o lẹliẹ inievo na ruẹ nọ, a tẹ be rọ ẹme otiọye na si ikẹ evaọ ukoko na, o rẹ sae wha ẹwhọ ziọ udevie rai jẹ tubẹ ghale ukoko na abava dede. Ẹme riẹ na o te je dhesẹ nọ ọyomariẹ ọ rẹ sae siọ eware jọ nọ e rẹ were iẹe ba re ọ siọ eva ba eru dha amọfa. (1 Kọr. 9:19-22) Ma gbẹ be gba oware nọ o rẹ were omai họ amọfa ha, o rẹ whae ze nọ udhedhẹ o rẹ rọ jọ ukoko na, u ve je ru nọ amọfa a re ro kru ukoko na ga.

8. Eme Pọl o ru kpahe ẹme jọ nọ o jẹ te so ẹwhọ ze evaọ ukoko na?

⁸ Pọl omariẹ ọ jẹ hae yọroma re ọ siọ ahwo ba elele whọ nọ a gbẹ rọwo onọ ọ ta ze he, makọ nọ okpẹme jọ o tẹ rrọ otọ. Oke jọ o jariẹ nọ ahwo jọ evaọ ukoko na a je si ikẹ nọ Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Ju hu a rẹ yawo. Ẹsejọhọ oware nọ o jẹ lẹliẹ ae si ikẹ nana họ a gwọlọ nọ amọfa a ta ekpehre ẹme kpahe ukoko na ha. (Gal. 6:12) Rekọ Pọl ọ ta nọ u fo re a gba ae họ re a yawo ho. Ghele na, ọ rọ ẹme na si ikẹ hẹ. Ọ ta nọ a wọ ẹme na bru ikọ gbe ekpako nọ e rrọ obọ Jerusalẹm. Onana u dhesẹ nọ Pọl o wo omaurokpotọ gaga. (Iruẹru 15:1, 2) Oware nana nọ Pọl o ru na u ru nọ eva e rọ were ohwo kpobi, o tẹ jẹ lẹliẹ udhedhẹ jọ ukoko na.—Iruẹru 15:30, 31.

9. Ẹvẹ ma sai ro lele oriruo Pọl na?

⁹ Nọ ẹme jọ ọ tẹ rrọ otọ, ukpenọ ma rehọ iẹe whọ, ma rẹ nọ ahwo nọ Jihova o ro mu re a rẹrote ukoko na. Ma rẹ sae jọ ebe ukoko na gbe ileta nọ ukoko u kere ze ruẹ ehrẹ Ebaibol nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ku ẹme na họ. Ma te lele ehrẹ itieye na, nọ ma gbe ru orọ udu mai hi, o rẹ lẹliẹ udhedhẹ jọ ukoko na.

10. Eme ọfa Pọl ọ jẹ hai ru nọ o lẹliẹ udhedhẹ jọ ukoko na?

¹⁰ Oware jọ nọ Pọl o ru nọ o lẹliẹ udhedhẹ jọ ukoko na họ, ọ jẹ hae ta ẹme kpahe emamọ eware nọ inievo na a bi ru, orọnikọ enọ a be riẹ ru hu hu. Evaọ obọ ekuhọ ileta nọ Pọl o kere se ukoko obọ Rom, o se odẹ inievo buobu, yọ ọ fodẹ emamọ eware jọ nọ inievo buobu a ru. U fo re ma hae rọ aro kele Pọl ta emamọ ẹme inievo ukoko na. Ma te bi ru ere, o rẹ lẹliẹ omai you ohwohwo gaga jẹ riẹ yerikugbe ziezi evaọ ukoko na.

11. Eme ma re ru nọ mai avọ oniọvo jọ ma te wo ẹmẹwhọ evaọ ukoko na?

¹¹ Ẹsejọ makọ inievo nọ i kruga ziezi evaọ ukoko na a sae rọ ẹme jọ vravro hayo si ikẹ. Pọl avọ Banabas nọ a jọ egbẹnyusu ivẹ a si ikẹ gaga ẹdẹ jọ re. Ẹdẹ jọ nọ a jẹ wọ owọ erẹ usi uwoma ota, ọjọ ọ tẹ ta nọ a wha Mak lele oma, ọdekọ nọ jọ a whae lele oma ha. Fikiere “ẹwhọ ọgaga o te du lahwe” evaọ udevie rai, ọvuọ oboriẹ ọ tẹ nya. (Iruẹru 15:37-39) Rekọ Pọl avọ Banabas gbe Mak a ku ẹme na họ. Onana u dhesẹ nọ a riẹ nọ u wuzou gaga re ma lele ohwohwo yeri dhedhẹ je wo okugbe evaọ ukoko na. Uwhremu na, Pọl ọ ta ẹme owoma Banabas gbe Mak. (1 Kọr. 9:6; Kọl. 4:10) Epọvo na u fo nọ ma re ru nẹnẹ re. Mai avọ oniọvo jọ ma te wo ẹwhọ, ma rẹ daoma ku ẹwhọ na họ re ma rri eware iwoma nọ oniọvo na o bi ru. Ma te bi ru ere, udhedhẹ gbe okugbe o rẹ jọ ukoko na.—Ẹf. 4:3.

PỌL Ọ TA ẸME NỌ Ọ LẸLIẸ ẸRỌWỌ INIEVO NA GA

12. Ebẹbẹ vẹ inievo mai a wo?

¹² Edhere jọ nọ ma rẹ rọ tuduhọ inievo na awọ họ, ma rẹ ta ẹme nọ ọ rẹ lẹliẹ ẹrọwọ rai ga. Inievo mai a wo ebẹbẹ sa-sa. Ejọ, ahwo uviuwou rai, ahwo nọ a bi lele ru iruo, hayo emọ isukulu rai a re se ai ẹkoko. Efa a be mọ gaga, yọ ejọ a be daoma epanọ a rẹ rọ gba ofu rai. Yọ ejọ nọ e rrọ ukoko na kri no a hẹrẹ oke nọ Ọghẹnẹ ọ te rọ raha uyero-akpọ omuomu nana bẹ no. Eware nana e sae whae ze nọ egagọ Ọghẹnẹ e rẹ rọ bẹ ae no. Ileleikristi oke anwae a wo ebẹbẹ itienana re. Kọ ẹvẹ Pọl ọ rọ tuduhọ ae awọ re a sai kru ẹrọwọ rai?

13. Ẹvẹ Pọl o ro fiobọhọ kẹ inievo nọ a je se ẹkoko fiki egagọ rai?

¹³ Pọl ọ jẹ hae rehọ Ikereakere na tuduhọ inievo na awọ. Joma kẹ oriruo oghẹrẹ nọ Pọl o ro ru ere. Ẹsejọhọ o jọ bẹbẹ kẹ Ileleikristi nọ e jọ ahwo Ju re a riẹ ẹme nọ a rẹ ta kẹ imoni rai nọ e rrọ Ileleikristi hi, nọ e jẹ hwẹ ae nọ egagọ Ileleikristi i woma te egagọ ahwo Ju hu. Ileta nọ Pọl o kere se Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Hibru na u ru ẹrọwọ Ileleikristi yena ga. (Hib. 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) Eme jọ nọ ọ ta evaọ ileta na e sai fiobọhọ kẹ Ileleikristi yena riẹ ẹme nọ a rẹ ta kẹ ahwo nọ a be wọso ae na. Ere ọvona re, ma sai dhesẹ eme jọ nọ e rrọ ebe ukoko na kẹ inievo nọ a bi se ẹkoko re a sae ruẹ ẹme nọ a rẹ ta kpahe oware nọ a be rọ fiki riẹ se ai ẹkoko na. O sae jọ nọ ma riẹ inievo mai jọ nọ e gbẹ maha nọ a bi se ẹkoko evaọ obọ isukulu fikinọ a rọwo nọ ẹma a ma eware. Ma sai dhesẹ eme jọ nọ e rrọ ibroshọ Was Life Created? gbe The Origin of Life—Five Questions Worth Asking kẹ ae, re a sae riẹ oware nọ o lẹliẹ omai rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ ma eware.

14. Dede nọ Pọl ọ jẹ hae ta usi uwoma ẹsikpobi je wuhrẹ ahwo, eme o ru ghele?

¹⁴ Pọl ọ ta kẹ inievo na inọ a you ohwohwo je “ru iruo iwoma.” (Hib. 10:24) Orọnikọ ẹmeunu ọvo ọ rọ tae he, o ru oware nọ u dhesẹ nọ o you inievo na. Oke nọ ohọo u je mu evaọ Judia, Pọl ọ jẹ rehọ eware nọ inievo na a zọhọ ze ro se ae. (Iruẹru 11:27-30) Dede nọ Pọl ọ jẹ ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo evaọ ẹsikpobi, ọ jẹ hae daoma fiobọhọ kẹ ahwo nọ akpọ ọ be bẹ. (Gal. 2:10) Oware nana nọ ọ jẹ hai ru na u ru nọ inievo na a ro fievahọ Jihova inọ ọ te rẹrote ae. Ere ọvona re, ma tẹ be hae dhogbo bru inievo mai nọ eware okpẹtu e via kẹ, o rẹ lẹliẹ ae fievahọ Jihova inọ ọ te rẹrote ae. Ma tẹ be hae kẹ okẹ unevaze, o rẹ whae ze nọ ukoko na o rẹ rọ ruẹ ugho nọ a re ro fiobọhọ kẹ inievo na re. Ma te bi ru eware nana, yọ ma bi fiobọhọ kẹ inievo mai re a rẹroso Jihova inọ ọ te nyase ae ba ha.

15-16. Ẹvẹ ma sai ro fiobọhọ kẹ inievo nọ ẹrọwọ rai ọ ga tere he re a kruga?

¹⁵ Pọl ọ jẹ tuduhọ ahwo nọ a kruga tere he evaọ ukoko na awọ. Ohrọ rai o jẹ re iẹe, ọ ta eme nọ i dhesẹ nọ o you rai, ọ tẹ jẹ riẹ nọ a be daoma evaọ ukoko na. (Hib. 6:9; 10:39) Ma rẹ ruẹ onana evaọ ileta nọ o kere se inievo obọ Hibru na. Evaọ ileta na, ẹsibuobu nọ ọ tẹ be kẹ ae ohrẹ, ọ rẹ ta ẹme na evaọ edhere nọ u dhesẹ nọ ọyomariẹ ọ rrọ usu ahwo nọ u fo nọ a re ru oware nọ ọ be ta na. (Hib. 2:1, 3) Joma rọ aro kele Pọl hae ta eme nọ i re fiobọhọ kẹ inievo nọ i kruga tere he. Joma hae bigba ae jẹ ta eme nọ i re dhesẹ nọ ma you rai. Ma tẹ be kẹ ae ohrẹ jọ, orọnikọ thakpinọ ma ta ẹme na fihotọ ọvo ho. Rekọ joma tae evaọ edhere nọ a rẹ rọ riẹ nọ ma you rai.

¹⁶ Pọl ọ vuẹ inievo na nọ Jihova ọ be ruẹ emamọ eware nọ a bi ru. (Hib. 10:32-34) Epọvo na u fo nọ ma re ru nọ ma tẹ be tuduhọ oniọvo nọ ẹrọwọ riẹ ọ ga tere he awọ. Ma sae nọe epanọ o ro kurẹriẹ ziọ ukoko na hayo nọe re ọ fodẹ eware jọ nọ e via nọ e lẹliẹ e riẹ ruẹ nọ Jihova o bi fiobọhọ kẹe. Ma sae jẹ ta kẹe nọ emamọ eware nọ o ru no e rẹ thọrọ Jihova ẹro ho, yọ Jihova ọ te nyase iẹe ba ha. (Hib. 6:10; 13:5, 6) Eme itieye na e sae lẹliẹ oniọvo otiọye na kruga.

“WHA GBẸ HAE TUDUHỌ OHWOHWO AWỌ”

17. Eware vẹ u fo nọ ma rẹ gbẹ daoma riẹ ru ziezi?

¹⁷ Inievo nọ e rẹ bọ Egwa Uvie gbe Egwa Ikokohọ na, epanọ a ru iruo na kri te, ere a rẹ riẹ iruo na te. Epọvo na re, ma tẹ be hae tuduhọ ohwohwo awọ, ma te riẹ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ ta eme nọ i re te ohwo udu ziezi. Ma sae rọ iku amọfa nọ i thihakọ ebẹbẹ evaọ oke nọ u kpemu rọ tuduhọ inievo na awọ. Ma tẹ be hae ta ẹme te emamọ eware nọ inievo na a bi ru, o rẹ lẹliẹ omai rọ emamọ eva yerikugbe ohwohwo evaọ ukoko na. Oware jọ u te bi ti fou ẹwhọ ze, joma rọ areghẹ ru ei re u gbe fou ẹwhọ ze he. Yọ ẹmẹwhọ jọ ọ tẹ rrọ udevie mai avọ oniọvo jọ, joma daoma ku ei họ. U te no ere no, joma hae rọ eme nọ e rrọ Ebaibol gbe ebe ukoko na fiobọhọ kẹ enọ ẹrọwọ rai ọ ga tere he. Ma vẹ jẹ hae dhogbo bru enọ eware okpẹtu e via kẹ, jẹ tuduhọ enọ i gbe kruga ha awọ.

18. Eme u fo nọ ma rẹ daoma hai ru?

¹⁸ Eva e rẹ were inievo nọ e rẹ bọ Egwa Uvie gbe Egwa Okokohọ na. Epọvo na eva e te were omai re nọ ma tẹ be hae tuduhọ inievo ukoko na awọ. Uwou nọ a bọ no ọ rẹ sae raha, rekọ ma tẹ tuduhọ oniọvo jọ awọ, ọ sai kruga o ve wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Fikiere joma daoma “hae tuduhọ ohwohwo awọ.”—1 Tẹs. 5:11.