-
Uduotahawọ Nọ U Re W’ẸgbaWo Erere No Ewuhrẹ Ọ Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ Ze
-
-
Uwuhrẹ 52
Uduotahawọ Nọ U Re W’Ẹgba
Eme o gwọlọ nọ who re ru?
Tuduhọ amọfa awọ kpohọ iruo ẹkwoma iroro-ejẹ imuẹro hayo ohrẹ nọ u no oria nọ a re fievahọ ze. Onana o gwọlọ ẹmeọta ọwhọ.
FIKIEME U JE WUZOU?
Emamọ uduotahawọ u re dhesẹ kẹ amọfa epanọ o rọ ovẹrẹ te re a ru eware nọ e rẹ wha oghale Jihova ze.
U RE woma re ekpako Ileleikristi a sae “rehọ emamọ uwuhrẹ wuhrẹ ahwo.” (Tait. 1:9) Ẹsejọ a re ru onana evaọ otọ iyero ebẹbẹ. U wuzou re a k’ohrẹ rọwokugbe ekpọvio Ikereakere na. Fikiere, o gba ekpako họ re a yo ohrẹ na: “He wuhrẹ ahwo.” (1 Tim. 4:13) Dede nọ ekpako na hayo enọ i bi ru ẹnyaharo kpohọ ete uvẹ-ọghọ nana ma mae jọ etenẹ kpọ ẹme mai na bru, ẹsejọ o rẹ gba esẹ gbe ini họ re a tuduhọ emọ rai awọ hayo nọ enọ i bi ru ebe uwuhrẹ Ebaibol a rẹ rọ tuduhọ emọ-uwuhrẹ Ebaibol rai awọ. O tẹ via ere, ekpọvio evona i re fiobọhọ re.
Iyero nọ E rẹ Gwọlọ Iẹe. Re ma riẹ okenọ ahwo a rọ gwọlọ uduotahawọ, u re fiobọhọ re ma kiẹ iyero nọ a kere fihọ Ebaibol na nọ a jọ kẹ uduotahawọ riwi. Pita ukọ na ọ tuduhọ ekpako awọ nnọ a muẹrohọ owha-iruo rai wọhọ esẹro uthuru Ọghẹnẹ. (1 Pita 5:1, 2) Pọl ọ tuduhọ Taitọs awọ re ọ hrẹ evrawha emezae re a jọ ‘sasasa evaọ iroro.’ (Tait. 2:6) Pọl ọ tuduhọ ibe Ileleikristi awọ re a “jọ ọvuọvo” jẹ whaha ahwo nọ e be gwọlọ wha ẹhẹriẹ fihọ udevie inievo na. (1 Kọr. 1:10; Rom 16:17; Fil. 4:2) Dede nọ Pọl o jiri ahwo nọ e jọ ukoko ọ Tẹsalonika na fiki eware ezi nọ a je ru, ọ tuduhọ ae awọ re a fi ehrẹ nọ a wo họ iruo vọvọ viere. (1 Tẹs. 4:1, 10) Pita ọ tuduhọ ibe Ileleikristi awọ re “a si oma rai no urusio iwo.” (1 Pita 2:11) Jud ọ tuduhọ inievo riẹ awọ re a “họre kẹ orọwọ na” fiki okpomahọ enọ e kare Ọghẹnẹ nọ i bi dhomahọ uruemu odode. (Jud 3, 4) A tuduhọ Ileleikristi kpobi awọ re a hrẹ ohwohwo re eviẹhọ uzioraha e siọ ọvuọvo rai ba emulọ. (Hib. 3:13) Pita ọ tuduhọ ahwo Ju nọ a ti fi ẹrọwọ họ Kristi hi awọ inọ: ‘Wha si oma rai no oge ọgẹgẹle ọnana no.’—Iruẹru 2:40.
Didi ekwakwa a gwọlọ re a sae kẹ uduotahawọ evaọ otọ iyero itieye na? Ẹvẹ ọnọ ọ be tuduhọ omọfa awọ na ọ sai ro ru uduotahawọ riẹ jọ kpatakpata ababọ ozọ nọ ọ rẹ whẹhọ ahwo na ẹro?
“Fiki Uyoyou.” Ma gbẹ be kẹ uduotahawọ mai “fiki uyoyou” hu, o sae wọhọ nọ ma be whọku ahwo na. (Filim. 9) Uzẹme, nọ oware jọ o tẹ gwọlọ owojẹ okpakpata, u fo re oghẹrẹ ẹmeọta oruẹme na o dhesẹ ovẹrẹ uyero na. Whọ tẹ t’ẹme na kpẹlẹkpẹlẹ o sai do wọhọ ẹsenọ who bi wou unu kẹ ahwo na. Eva oke ovona, u fo re whọ kẹ uduotahawọ na avọ ọwhọ gbe oma-iroro. Uduotahawọ uyoyou oye o rẹ mae kẹ ogbotu na ọwhọ. Okenọ ọ jẹ t’ẹme kpahe oma riẹ gbe egbẹnyusu riẹ, Pọl ọ ta kẹ ahwo Tẹsalonika nọ: “Wha riẹ epanọ ma jọ [udevie] rai je ru wọhọ epanọ ọsẹ o re ruẹ emọ riẹ: jẹ . . . ta udu họ owhai awọ.” (1 Tẹs. 2:11) Esẹro Ileleikristi eyena a rọ uyoyou tuduhọ inievo na awọ. Jọ eme ra i no uvi ọdawẹ rọkẹ enọ e be gaviezọ k’owhẹ ze.
Dhesẹ areghẹ. Who le enọ whọ be gwọlọ tuduhọ awọ re a j’owọ na no oma ha. Eva oke ovona, whọ siọ “ohrẹ Ọghẹnẹ ososo ba” ẹtakẹ ogbotu ra ha. (Iruẹru 20:27) Ahwo nọ a wo ovuhumuo a ti muofu hayo j’owhẹ egrẹ hẹ fikinọ whọ rehọ ẹwo tuduhọ ae awọ re a ru oware nọ u kiete.—Ol. 141:5.
Ẹsibuobu, o rẹ mae kẹ erere re ma kẹ uvi ujiro re ma te muọ uduotahawọ họ ẹkẹ. Roro kpahe eware ezi nọ inievo ra i bi ru—eware nọ e rẹ ghinẹ were Jihova eva: ẹrọwọ nọ a bi dhesẹ evaọ iruo rai, uyoyou nọ o be wọ ae dawo ẹgba rai, gbe akothiho rai evaọ otọ iyero ẹdawọ. (1 Tẹs. 1:2-8; 2 Tẹs. 1:3-5) Onana u ti fiobọhọ kẹ inievo ra riẹ inọ iruo rai e d’owhẹ ẹro fia who te je wo otoriẹ rai, yọ u ti fiobọhọ kẹ ae ruẹrẹ oma kpahe re a rehọ uduotahawọ nọ u ti lele iei.
“Avọ Uye-Oruẹ-Krẹkri Kpobi.” U fo re a kẹ uduotahawọ “avọ uye-oruẹ-krẹkri kpobi.” (2 Tim. 4:2, NW ) Eme onana u dhesẹ? Uye-oruẹ-krẹkri o kẹre te akothiho odiri ọrọ oruthọ hayo evedha. Ohwo nọ ọ rẹ ruẹ-uye-krẹkri o re wo ẹruore nnọ enọ e be gaviezọ kẹe a ti fi eme nọ ọ be ta họ iruo. Whọ tẹ be rọ ẹzi otiọnana kẹ uduotahawọ o rẹ lẹliẹ enọ e be gaviezọ k’owhẹ whaha iroro na inọ whọ rehọ e rai wọhọ enọ a brukpe no. Evaifihọ ra inọ inievo ra a gwọlọ gọ Jihova avọ ẹgba rai kpobi u ti duobọte isiuru rai re a ru ewoma.—Hib. 6:9.
Ẹkwoma “Emamọ Uwuhrẹ.” Ẹvẹ ọkpako ọ sae rọ “rehọ emamọ uwuhrẹ wuhrẹ ahwo”? Ẹkwoma ‘ẹyọrọ ẹme uzẹme na whawha evaọ ewuhrẹ riẹ.’ (Tait. 1:9) Ukpenọ whọ rẹ ta orọ udu ra, rehọ uduotahawọ ra no Ẹme Ọghẹnẹ ze. Jọ Ebaibol na e kpọ eriwo ra kpahe oware nọ u fo nọ a re ru. Fodẹ irere efihiruo oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe ẹme nọ wha be ta kpahe na. Wo iyẹrẹ nọ i re noi ze họ iroro—te erọ obọnana gbe erọ obaro—otẹrọnọ a nya lele Ẹme Ọghẹnẹ hẹ, whọ vẹ rehọ enana tẹzẹ ogbotu ra kpahe ẹgwọlọ owojẹ nọ u fo.
Jọ u mu owhẹ ẹro nọ who dhesẹ kẹ ogbotu ra vevẹ oware nọ a re ru gbe epanọ a re ru ei. Ru ei vẹ nọ iroro-ejẹ ra i no Ikereakere na ze. Otẹrọnọ Ikereakere na i dhesẹ idhere buobu nọ a rẹ rọ jiroro na, dhesẹ iroro-ejẹ sa-sa na. Evaọ ekuhọ ra, kẹ uduotahawọ urere nọ o te bọ ọtamuo enọ e be gaviezọ k’owhẹ ga re a j’owọ.
Avọ “Uvẹ Ẹmeọta.” Re ma tuduhọ amọfa awọ ziezi, ma re wo “uvẹ ẹmeọta . . . evaọ ẹrọwọ” na. (1 Tim. 3:13) Eme o re ru nọ ohwo ọ jẹ sae t’ẹme avọ udu? Uzẹme na nnọ “oriruo uruemu ezi” riẹ o rọwo kugbe oware nọ ọ be tuduhọ inievo riẹ awọ nọ a ru na. (Tait. 2:6, 7; 1 Pita 5:3) Onana o tẹ rọ ere, enọ a be tuduhọ awọ re a j’owọ na a te ruẹ nọ orọnikọ ọnọ ọ be tuduhọ ae awọ na o bi rẹro nọ a ru oware nọ ọye omariẹ o bi ru hu hu. A te ruẹ nọ a sae raro kele ẹrọwọ riẹ wọhọ epanọ ọ be daoma raro kele Kristi na.—1 Kọr. 11:1; Fil. 3:17.
Uduotahawọ nọ u no Ẹme Ọghẹnẹ ze nọ a rehọ ẹzi uyoyou kẹ o rẹ sae wha ewoma buobu ze. Enọ i wo owha-iruo ẹkẹ uduotahawọ utioye na a rẹ daoma ru ere ziezi.—Rom 12:8.
-
-
Uduotahawọ Gbe Ọbọga Ọrọkẹ OgbotuWo Erere No Ewuhrẹ Ọ Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ Ze
-
-
Uwuhrẹ 53
Uduotahawọ Gbe Ọbọga Ọrọkẹ Ogbotu
Eme o gwọlọ nọ who re ru?
Kẹ ogbotu ra ẹruore gbe udu. Kẹ ai ọwhọ gbe ẹgba.
FIKIEME U JE WUZOU?
Ahwo a rọ otọ otunyẹ ọgaga n’obọ akpọ na ze. Udu u bi no ibuobu awọ. Ẹme nọ oruẹme ọ ta gbe oghẹrẹ nọ ọ rọ tae o rẹ sai kpomahọ ogbotu riẹ gaga.
MAKỌ ebẹbẹ kpobi nọ a rẹriẹ ovao ku, u fo re idibo Ọghẹnẹ a ruẹ uduotahawọ evaọ ukoko Ileleikristi na. Fikiere, ekpako e rẹ ruẹ nọ eme gbe ohrẹ rai e kẹ uduotahawọ. Ekpako na a rẹ jọ “wọhọ oria nọ u sioma no ofou, oria nọ [u dhere] no ẹkporo, wọhọ oko-ame eva oria oyaya, wọhọ edhedhẹ utho ulogbo nọ u ruru otọ oyaya.”—Aiz. 32:2.
Whọ tẹ rọ ọkpako, kọ eme ra e rẹ kẹ omosasọ gbe ọbọga? Kọ e rẹ rọ ẹgba kẹ enọ e be daoma rọ ẹrọwọ gọ Jihova? Kọ e rẹ kẹ ahwo ogaga nọ a re ro thihakọ evaọ eruo oreva Ọghẹnẹ ghelọ ababọ osegboja hayo ukpokpoma ẹgbede? Kọ ẹvẹ otẹrọnọ ejọ evaọ ogbotu ra a rọ ọkora, otọ uvuhu ogaga, hayo a bi lele ẹyao ọgaga jọ nọ a riẹ ifue riẹ hẹ muabọ? Whọ sae ‘rọ ẹme unu ra bọ inievo ra ga.’—Job 16:5.
Rehọ uvẹ nọ who wo wọhọ oruẹme ruiruo ro fiobọhọ kẹ inievo ra wo ẹruore gbe ẹgba mi Jihova gbe eruẹrẹfihotọ nọ o ru no.—Rom 15:13; Ẹf. 6:10.
Kareghẹhọ Ogbotu Ra Eware nọ Jihova O Ru No. Edhere jọ nọ o wuzou nọ whọ rẹ rọ wha ahwo udu ga họ ẹkwoma edhesẹ epanọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ahwo riẹ evaọ etoke ebẹbẹ evaọ oke anwae.—Rom 15:4.
Jihova ọ ta kẹ Mosis re ọ kẹ Joshua “udu gbe eri” taure Izrẹl ọ tẹ te ruọ Ẹkwotọ Eyaa na, onọ erẹwho ewegrẹ e jẹ rria. Ẹvẹ Mosis o ro ru ere? Evaọ iraro Joshua, Mosis ọ kareghẹhọ orẹwho na soso eware nọ Jihova o ru kẹ ai nọ a no Ijipti ze. (Izie. 3:28; 7:18) Mosis ọ tẹ jẹ fodẹ obokparọ nọ Jihova ọ kẹ rai no evaọ obọ ahwo Amọ. Kẹsena Mosis ọ tẹ tuduhọ Joshua awọ nọ: “Whọ dhozọ họ hayo whọ ruawa ha.” (Izie. 31:1-8) Nọ whọ tẹ be gwọlọ tuduhọ inievo ra awọ, kọ who bi fiobọhọ kẹ ae wo ogaga ẹkwoma ẹkareghẹhọ eware nọ Jihova o ru kẹ ae no?
Ẹsejọ ebẹbẹ ahwo i re fu ai enu te epanọ a re ro roro sọ a te ghinẹ ruẹ eghale Uvie na ẹdẹjọ. Kareghẹhọ ae epanọ eyaa Jihova i muẹro te.—Jos. 23:14.
Evaọ ekwotọ jọ inievo mai a rẹriẹ ovao ku izi egọmeti nọ i fi aghọ họ ewhowho emamọ usi na. O tẹ via ere, ekpako iyoyou e rẹ sai fiobọhọ kẹ ibe enọ e rọwo wo ogaga rono eware nọ e via kẹ ikọ Jesu Kristi ze. (Iruẹru 4:1–5:42) Yọ who te fielo họ epanọ Ọghẹnẹ ọ rọ kpọ eware wọhọ epanọ a kere fihọ obe Ẹsta na o te ghinẹ kẹ inievo na ọwhọ re a wo aruọwha.
Ẹsejọ ahwo jọ a rẹ ziọ iwuhrẹ ukoko na rekọ a rẹ nyaharo viere he. A sai roro nọ Ọghẹnẹ ọ sae rọ vrẹ rai hi keme uzuazọ rai vẹre o tọtọ gaga. Ẹsejọhọ whọ sai gbiku epanọ Jihova o ro yeri kugbe Manasẹ Ovie na. (2 Irv. 33:1-16) Hayo whọ sae ta kpahe ahwo jọ evaọ Kọrint anwae enọ i nwene edhere uzuazọ rai, zihe ro Ileleikristi, Ọghẹnẹ o te kuenu kẹ ae nọ a kiẹrẹe.—1 Kọr. 6:9-11.
Kọ ejọ i bi roro nọ ebẹbẹ nọ a be ruẹ na i dhesẹ nọ a gbe wo aruoriwo Ọghẹnẹ hẹ? Whọ sae kareghẹhọ ae eware nọ e via kẹ Job gbe epanọ a rọ ghale iẹe gaga fikinọ o kru ẹgbakiete riẹ kẹ Jihova. (Job 1:1-22; 10:1; 42:12, 13; Ol. 34:19) Enọ e rọ ẹghẹ te sa-sa Job oma a bọwo riẹ ota inọ o wọhọ nọ Job ọ thọ uzi jọ. (Job 4:7, 8; 8:5, 6) Wo ohẹriẹ, nọ a jẹ tuduhọ ilele na awọ jẹ be ‘tua udu ilele na re a daji orọwọ na,’ Pọl avọ Banabas a ta nọ: “Udevie ikpokpoma buobu ma rẹ nya vrẹ ruọ uvie Ọghẹnẹ.” (Iruẹru 14:21, 22) Epọvo na re nẹnẹ, whọ rẹ sae tuduhọ enọ e rọ edawọ awọ ẹkwoma edhesẹ inọ o gwọlọ re Ileleikristi kpobi a thihakọ evaọ otọ ukpokpoma gbe nọ Ọghẹnẹ ọ be kareghẹhọ akothiho rai.—Itẹ 27:11; Mat. 24:13; Rom 5:3, 4; 2 Tim. 3:12.
Tuduhọ enọ e be gaviezọ k’owhẹ awọ re a roro kpahe idhere nọ Jihova o ro ru eyaa riẹ gba no evaọ izuazọ rai. Ẹkwoma umutho eme ekareghẹhọ jọ, a te ruẹ epanọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ae no, wọhọ epanọ ọ yeyaa. Eva Olezi 32:8, ma se nọ: “Me re ti wuhrẹ owhẹ dhesẹ kẹ owhẹ edhere nọ whọ rẹ te nya; ẹro mẹ me re ti ro su owhẹ.” Ẹkwoma iroro enọ e be gaviezọ k’owhẹ na nọ who re si kpohọ epanọ Jihova ọ rọ kpọ ae jẹ kẹ ae ẹgba no, who ti fiobọhọ kẹ ae ruẹ didi viere inọ Jihova ọ be daezọ rai gbe nọ o ti ghine fiobọhọ kẹ ae evaọ edawọ nọ a be rẹriẹ ovao ku kpobi obọnana.—Aiz. 41:10, 13; 1 Pita 5:7.
Dhesẹ Evawere Kpahe Eware nọ Ọghẹnẹ O Bi Ru Enẹna. Whọ tẹ be gwọlọ tuduhọ inievo ra awọ, si iroro kpohọ eware nọ Jihova o bi ru enẹna. Ẹmeọta kpahe eware nana evaọ edhere nọ o re dhesẹ nọ e be were owhẹ o ti fi oghẹrẹ ọwhọ ọvo na họ idu enọ e be gaviezọ k’owhẹ.
T’ẹme kpahe epanọ Jihova o bi ro fiobọhọ k’omai thihakọ itunyẹ uzuazọ. O re dhesẹ oghẹrẹ nọ o mai woma nọ ma rẹ rria k’omai. (Aiz. 30:21) O dhesẹ oware nọ o wha ethube, oziẹbro-okienyẹ, uvuhu, ẹyao, gbe uwhu ze, ọ tẹ jẹ vuẹ omai epanọ ọ te rọ rehọ enana kpobi ziọ oba. Ọ rehọ okugbe-inievo iyoyou wariẹ omai họ. Ọ k’omai uvẹ-ọghọ ọghaghae orọ olẹ. Ọ k’omai uvẹ-ọghọ orọ Isẹri riẹ nọ ma rrọ. O rovie omai aro re ma ruẹ nọ a rehọ Kristi mu no evaọ obọ odhiwu gbe nọ edẹ urere uyerakpọ anwae nana i bi t’oba no.—Evia. 12:1-12.
U te no eghale eyena no, ma wo iwuhrẹ ukoko gbe ikokohọ re. Whọ tẹ t’ẹme kpahe eruẹrẹfihotọ enana evaọ edhere nọ o re dhesẹ uvi ovuhumuo kpahe ae, whọ te bọ ọtamuo amọfa ga re a hai koko oma họ kugbe inievo rai.—Hib. 10:23-25.
Iyẹrẹ nọ i dhesẹ imuẹro eghale Jihova evaọ omodawọ mai evaọ iruo odibọgba na yọ ehri ẹgba jọ re. Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na nọ Pọl avọ Banabas a jọ edhere je kpohọ Jerusalẹm, a “ru imoni na wo oghọghọ ulogbo” ẹkwoma iku ekurẹriẹ ahwo erẹwho na nọ a je gbe kẹ ae. (Iruẹru 15:3) Whọ rẹ sae wha oghọghọ se inievo na re ẹkwoma iku eware ọbọga nọ e via nọ who re gbe kẹ ae.
O rẹ kẹ uduotahawọ viere nọ a te fiobọhọ kẹ ahwo ruẹ ewoma oware nọ a bi ru. Jiri ai kẹ abọ nọ a bi wo evaọ odibọgba Ileleikristi na. Jiri enọ e be sai ru bu tere he fiki owho hayo ẹyao rekiyọ a bi thihakọ avọ ẹrọwọ. Kareghẹhọ ae inọ uyoyou nọ a dhesẹ kẹ odẹ Jihova no o rẹ thọrọ iẹe ẹro ho. (Hib. 6:10) Ẹrọwọ nọ a dhesẹ evaọ otọ ẹdawọ yọ okwakwa oghaghae. (1 Pita 1:6, 7) U fo re a kareghẹhọ inievo mai onana.
Rọ Oma-Iroro t’Ẹme Kpahe Ẹruore Obaro Na. Eyaa Ọghẹnẹ kpahe eware nọ e be tha yọ ugogo ehri uduotahawọ kẹ ahwo kpobi nọ a you Ọghẹnẹ. Ẹsejọhọ ibuobu evaọ ogbotu ra a yo eme nana no. Rekọ ẹkwoma ovuhumuo nọ who re dhesẹ nọ whọ tẹ be t’ẹme kpahe eyaa enana, whọ rẹ sai ru eyaa na kpokpọ evaọ iroro rai, kẹ evaifihọ kpahe orugba rai, je ru idu rai wo ovuhumuo kpahe ae. Efihiruo eware nọ who wuhrẹ no evaọ Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ na o sai fiobọhọ k’owhẹ ru oyena.
Jihova omariẹ họ Ọnọ Ọ rẹ rehọ uduotahawọ gbe ẹgba nọ ọ mae rro kpobi kẹ ahwo riẹ. Dede na, whọ rẹ sai ruiruo kugbei rehọ uduotahawọ gbe ẹgba ọyena kẹ amọfa. Whọ tẹ be t’ẹme kẹ ukoko na, rehọ uvẹ na ruiruo ziezi ro ru ere.
EPANỌ A RE RO RU EI
Whọ tẹ be ruẹrẹ oma kpahe kẹ ẹme, kareghẹhọ oma ra ebẹbẹ nọ enọ e rọ ogbotu na a be rẹriẹ ovao ku. Roma totọ roro epanọ whọ rẹ rọ tuduhọ ae awọ jẹ kẹ ae ẹgba.
Rehọ Ẹme Ọghẹnẹ ro ruiruo ziezi. Dhesẹ epanọ eme nọ ọ ta i ro kie kpahe iyero nọ ma be rẹriẹ ovao ku.
T’ẹme avọ uvi oma-iroro.
ORIA IRUO: Nọ who ti ru isase Ebaibol ra hayo uwuhrẹ omobọ ra evaọ oka nana, jariẹ salọ oria jọ nọ who roro nọ whọ sae rọ tuduhọ amọfa awọ. Lele ohwo jọ evaọ ukoko na t’ẹme kpahe iẹe.
-
-
Gbẹ Hai Ru ẸnyaharoWo Erere No Ewuhrẹ Ọ Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ Ze
-
-
Gbẹ Hai Ru Ẹnyaharo
KỌ WHO ruiruo kpahe igogo ithubro sa-sa nọ e rrọ ọruẹrẹfihotọ isukulu na kpobi no? Kọ who ru eria-iruo nọ a fodẹ na kpobi duwu no? Kọ who bi fi ugogo uthubro ovuovo h’iruo evaọ okenọ who te bi ru ẹme, makọ evaọ isukulu na hayo evaọ iwuhrẹ efa, gbe okenọ whọ tẹ rọ iruo odibọgba na?
Gbẹ hai wo erere no ewuhrẹ ọ Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ na ze. Makọ epanọ who ru eme kri te no kpobi, eria jọ e riẹ nọ whọ rẹ sai jo ru ẹnyaharo ọfa.
-