Kọ Ginọ “Ileleikristi” Kpobi Họ Uvi Ileleikristi?

ẸVẸ ahwo nọ a se oma rai Ileleikristi a bu te? Obe jọ nọ a re se Atlas of Global Christianity u dhesẹ nọ evaọ ukpe 2010, otu nọ o se omarai Ileleikristi a joma bu te ima idu ivẹ gbe ima egba esa (2,300,000,000) evaọ akpọ na soso. Obe na u te je dhesẹ nọ, ahwo nana a rrọ egagọ sa-sa nọ i bu vi idu udhuvẹ gbe ọvo (41,000), yọ a wo ọvuọ izi riẹ gbe iwuhrẹ sa-sa. Fikinọ egagọ Ileleikristi sa-sa i bu thesiwa, o wha riẹ ze nọ ofu o bi ro dhe ahwo jọ, tube t’epanọ a gbẹ be riẹ onọ a re ru hu. O tẹ be lẹliẹ ae nọ inọ, ‘Kọ ahwo nọ a se omarai Ileleikristi kpobi họ uvi Ileleikristi?’

Joma romatotọ rri ẹme na no abọfa ze. O gwọlọ nọ ohwo nọ o bi kpohọ orẹwho ọfa o re dhesẹ omariẹ vevẹ kẹ ohwo egọmeti nọ o bi ru iruo evaọ uwhru orẹwho na. O tẹ jẹ gwọlọ nọ o re dhesẹ obe-udu riẹ nọ ọ sai ro kpohọ orẹwho ọfa re a riẹ sọ ginọ ọye họ ohwo na. Epọvo na, o gwọlọ nọ uvi Oleleikristi ọ rẹ rọ uruemu riẹ dhesẹ nọ ọye ginọ Oleleikristi, orọnikọ ugbunu nọ ọ rẹ rọ tae ọvo ho. O re wo oware ofa jọ nọ a re ro vuhu ei. Eme họ oware yena?

Oke ọsosuọ nọ a rọ rehọ odẹ na “Ileleikristi” se utu ahwo jọ họ, nọ ukpe 44 C.E. o vrẹ no. Luk, ọnọ ọ jọ omọvo enọ i kere Ebaibol na ọ ta nọ: “Evaọ Antiọk a jẹ kaki se ilele na [nọ Ileleikristi, NW].” (Iruẹru Ikọ Na 11:26) Muẹrohọ nọ ahwo nọ a je se Ileleikristi evaọ oke yena yọ enọ e jọ ilele Kristi. Kọ ẹvẹ ohwo ọ sae rọ jọ olele Jesu? Obe-ofeme jọ o ta nọ: “Re ohwo ọ jọ olele Jesu u dhesẹ nọ u re noi eva ze re ọ rọ uzuazọ riẹ kpobi lele iei . . . evaọ edẹ uzuazọ rie kpobi.” Fikiere, uvi Oleleikristi yọ ohwo nọ ọ rẹ rọ unevaze gbe uzuazọ riẹ kpobi ru lele iwuhrẹ gbe ijaje Jesu, ọnọ ọ to egagọ Ileleikristi họ.

Kọ o lọhọ re a jọ udevie ahwo nọ a bi se omarai Ileleikristi nẹnẹ na ruẹ ahwo otiọnana? Eme Jesu omariẹ ọ ta nọ a ti ro vuhu uvi Ileleikristi? Ma tuduhọ owhẹ awọ inọ gbe se haro re whọ ruẹ iyo nọ Ebaibol na ọ kẹ kpahe enọ nana. Evaọ izoẹme nọ e rrọ obaro na, ma te ta kpahe eme isoi jọ nọ Jesu ọ ta, nọ i ti fi obọ họ kẹ omai vuhu uvi ilele riẹ. Ma te jẹ ta kpahe epanọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a ro ru lele eme yena. Kẹsena, ma vẹ te ruẹ ahwo nọ a bi gine ru lele eme yena evaọ usu ahwo nọ i bi se omarai Ileleikristi nẹnẹ na.

“Wha . . . Ria Evaọ Eme Mẹ”

“Wha tẹ ria evaọ eme mẹ, yọ whai ghinọ ilele mẹ, wha rẹ te riẹ uzẹme na, uzẹme na u re ti ru owhai emuyẹ.”—JỌN 8:31, 32.

Oware nọ U Dhesẹ: “Eme” ọ Jesu na họ, iwuhrẹ riẹ nọ o wo no obọ ohwo nọ o kpehru vi ei ze. Jesu ọ ta nọ: “Ọsẹ nọ o vi omẹ, ọye ọ kẹ omẹ [ujaje] onọ mẹ rẹ ta gbe eme oware nọ mẹ rẹ ta.” (Jọn 12:49) Nọ Jesu ọ jẹ lẹ se Jihova Ọghẹnẹ, Ọsẹ obọ odhiwu riẹ, ọ ta nọ: “Ẹme ra uzẹme.” Ẹsibuobu ọ jẹ hai se no Ẹme Ọghẹnẹ ze ovavo rọ tha iwuhrẹ riẹ uke. (Jọn 17:17; Matiu 4:4, 7, 10) Fikiere, uvi Ileleikristi a re ‘ru lele eme riẹ,’ koyehọ, a rẹ jẹ Ebaibol na rehọ, onọ o rrọ Ẹme Ọghẹnẹ inọ yọ “uzẹme,” gbe inọ oye ọvo họ onọ a rẹ rehọ iruẹru gbe iwuhrẹ rai kpobi no ze.

Epanọ Ileleikristi Ikpe-Udhusoi Ọsosuọ A ro Ru Lele Onana: Pọl ukọ na, nọ ọ mai kere ebe bu evaọ Ebaibol na o wo adhẹẹ kẹ Ẹme Ọghẹnẹ wọhọ Jesu. O kere nọ: “Ọghẹnẹ o gie ẹwolo ku ikereakere na kpobi, re e jọ erere.” (2 Timoti 3:16) Ahwo nọ a ro mu evaọ ukoko na re a wuhrẹ ibe Ileleikristi a jẹ hae “yọrọ uzẹme eme nọ [a] wuhrẹ whawha.” (Taitọs 1:7, 9) A tuduhọ Ileleikristi ọsosuọ awọ inọ a whaha ‘eriariẹ ifofe gbe ẹghẹ nọ a sae rọ viẹ ae họ, enọ e rrọ iwuhrẹ ahwo akpọ avọ izi akpọ na, enọ e rrọ erọ Kristi hi.’—Ahwo Kọlọsi 2:8.

Amono A bi Ru Lele Onana Nẹnẹ? Obe nọ a re se Dogmatic Constitution on Divine Revelation nọ a fodẹ evaọ obe ahwo Kathọlik nọ a re se Catechism of the Catholic Church o ta nọ: “Orọnikọ Ikerakere efuafo na ọvo ichọche [Kathọlik] o rehọ iwuhrẹ rai gbe eware kpobi nọ a rọwo no ze he. Fikiere, o gwọlọ nọ a rẹ jẹ iruẹru ichọche na rehọ wọhọ Ikereakere efuafo na jẹ rọ adhẹẹ kẹ ae epọvo na.” Uzoẹme emagazini jọ o ta kpahe ozerẹ ichọche jọ evaọ okpẹwho Toronto, evaọ obọ Canada, nọ ọ nọ inọ: “Fikieme ma rẹ rọ gaviezọ kẹ urru ‘ohwo jọ’ nọ ọ rria anwọ ikpe idu ivẹ nọ i kpemu re eme riẹ e kpọ omai? Ma wo eriariẹ obọ mai nọ e rẹ sae kpọ omai, rekọ ma be sai fi ae họ iruo ho keme kẹse kẹse ma bi roro nọ iwuhrẹ Jesu gbe erọ Ikereakere na e mai woma.”

Obe nọ a re se New Catholic Encyclopedia o ta kpahe Isẹri Jihova inọ: “A rehọ Ebaibol na inọ oye ọvo a rẹ rehọ iwuhrẹ rai kpobi no ze, yọ oye o be kpọ kabọ kabọ uzuazọ rai.” Kẹle na, ọzae jọ evaọ Canada o bru ẹme dhe Osẹri Jihova jọ unu, nọ Osẹri na ọ be gwọlọ dhesẹ omariẹ kẹ ọzae na. Ọzae na ọ ta nọ: “Mẹ riẹ ohwo nọ whọ rrọ, fiki obe nọ o rrọ owhẹ obọ na”; nọ ọzae na ọ be ta ẹme nana yọ ọ be rriẹ obọ rri Ebaibol nọ Osẹri na o kru.

“A Rọ E rọ Akpọ na Ha”

“Akpọ na o . . . mukpahe ae, fiki epanọ a rọ e rọ akpọ na ha.”—JỌN 17:14.

Oware nọ U Dhesẹ: Fikinọ Jesu ọ rrọ ọrọ akpọ na ha, o siomano esuo-ohrowo gbe ozighi nọ i je titi evaọ oma ahwo oke yena. Ọ ta nọ: “Uvie mẹ ohẹ jọ orọ akpọ na, idibo mẹ e hẹ họre kẹ omẹ re a se omẹ ba ẹrehọ kẹ ahwo Ju; rekọ enẹna uvie mẹ orọ etenẹ hẹ.” (Jọn 18:36) Yọ ọ ta kẹ ilele riẹ inọ a whaha oghẹrẹ eme gbe iruemu sa-sa nọ Ebaibol o mukpahe.—Matiu 20:25-27.

Epanọ Ileleikristi Ikpe-Udhusoi Ọsosuọ A ro Ru Lele Onana: Ọzae jọ nọ a re se Jonathan Dymond, nọ o re kere ebe nọ e ta kpahe egagọ, ọ ta nọ Ileleikristi ọsosuọ a “se inọ a re dhomahọ [ẹmo] ho, ghelọ uye kpobi nọ u re noi ze, makọ ẹkoko, uwou-udi nọ a re fi ai họ hayo uwhu dede.” U no rai eva ze inọ a rẹ ruẹ uye viukpenọ a re dhomahọ ẹmo-ofio. Izi nọ a je koko i te je ru ai wo ohẹriẹ no amọfa. A ta kẹ Ileleikristi inọ: “U gbe rai unu epanọ wha gbe bi kuoma gbe ai evaọ uruemu ọfariẹ rai hi, a tẹ be poviẹ owhai.” (1 Pita 4:4) Ogbiku nọ a re se Will Durant ọ ta nọ uruemu ezi nọ Ileleikristi a je dhesẹ o jẹ “kẹ ahwo oke yena nọ i se edhegọ gbe omaweromẹ gboja gaga na uye.”

Amono A bi Ru Lele Onana Nẹnẹ? Fikinọ Ileleikristi a se inọ a re dhomahọ ẹmo ho, obe na New Catholic Encyclopedia, o ta nọ: “O thọ gaga re ohwo ọ se inọ o re dhomahọ ẹmo-ofio ho.” Uzoẹme jọ nọ a kere fihọ obe-usi jọ o ta kpahe iyẹrẹ jọ nọ ukoko nọ a re se African Rights o nẹ, onọ o ta kpahe ẹmo nọ a fi evaọ Rwanda evaọ ukpe 1994, inọ ichọche na kpobi a dhomahọ ẹmo nana, “u te no Isẹri Jihova no.”

Evaọ okenọ ẹmo Nazi nọ a jọ kpe ahwo gbidi gbidi na ọ romavia, iticha isukulu jọ ọ vioja inọ, “utu hayo ukoko ovuovo o sae gbaudu ta nọ eware nọ a ru na i yoma ha, eware wọhọ ọrue nọ a gu ruru ahwo, oja nọ a gbe kẹ ahwo, ahwo nọ a kpe, gbe eware iyoma efa nọ e via.” Rekọ nọ iticha na o weze kpohọ oria nọ a re se United States Holocaust Memorial Museum nọ a rẹ jọ sẹro eware anwae evaọ obọ America, ọ tẹ ta uwhremu na inọ: “Mẹ ruẹ uyo onọ mẹ no.” Ọzae na ọ ruẹ vuhumu inọ Isẹri Jihova a kru ẹrọwọ rai evaọ oke ẹmo na ghelọ oja ogaga nọ a gbe kẹ ae.

Kọ ẹvẹ kpahe izi nọ Isẹri Jihova a bi koko? Emagazini ichọche Kathọlik jọ evaọ obọ America o ta nọ: “Izoge buobu evaọ ichọche Kathọlik a siọ iwuhrẹ ichọche nọ e ta nọ o thọ re imava e rria kugbe ababọ orọo [gbe] imava nọ e re rọo ho nọ e rẹ wezẹ kugbe. Emagazini na ọ wariẹ ẹme nọ ozerẹ ichọche jọ ọ ta inọ: “Ahwo buobu nọ mẹ be ruẹ a be rria kugbe taure a tẹ te rọo, me roro nọ a tẹ ghale iẹe, ahwo udhuvẹ gbe ikpe a bi ru ere evaọ oria nọ ahwo udhusoi a rrọ.” Obe na The New Encyclopædia Britannica o ta nọ Isẹri Jihova “a rẹ sẹro oma rae jẹ yọrọ uruemu ẹfuọ.”

“Whai Ohwo O You Ohwo”

“Mẹ kẹ owhai uzi okpokpọ, nọ, whai ohwo o you ohwo wọhọ epanọ me you owhai, re whai ohwo o you ohwo. Fiki onana ahwo kpobi a jẹ riẹ nọ whai ilele mẹ re whai ohwo o te you ohwo.”—JỌN 13:34, 35.

Oware nọ U Dhesẹ: Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ inọ a wo uyoyou kẹ ohwohwo wọhọ epanọ o you rai na. Oghẹrẹ vẹ Jesu o you ilele na? Jesu o wo uyoyou kẹ ahwo kpobi dede nọ ahwo oke yena a je mukpahe amọfa nọ i no uyẹ efa ze, yọ o you eyae na re, dede nọ ahwo oke yena a mukpahe eyae. (Jọn 4:7-10) Uyoyou nọ Jesu o wo kẹ ahwo o lẹliẹ e riẹ rehọ oke gbe ẹgba riẹ je fi obọ họ kẹ ahwo. (Mak 6:30-34) U kuhọ riẹ, Jesu o dhesẹ uyoyou nọ o mae rro kẹ ahwo-akpọ. Ọ ta nọ: “Mẹ họ othuru igodẹ owoma na. Othuru igodẹ owoma o re siobọno uzuazọ riẹ fiki igodẹ.”—Jọn 10:11.

Epanọ Ileleikristi Ikpe-Udhusoi Ọsosuọ A ro Ru Lele Onana: Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, Ileleikristi a je se ohwohwo ‘inievo-emezae’ hayo ‘inievo-emetẹ.’ (Filimọn 1, 2) A je dede ahwo erẹwho kpobi rehọ ziọ ukoko Ileleikristi na, keme a riẹ inọ “ẹhẹriẹ ọvo ọ rọ udevie Ju gbe Griki hi; Ọnowo ọvo na họ Ọnowo ahwo kpobi.” (Ahwo Rom 10:11, 12) Nọ Pẹntikọst 33 C.E. o vrẹ no, ilele Jesu nọ e jọ Jerusalẹm “a tẹ zẹ . . . eware jẹ ghale kẹ ai kpobi, epepanọ o jẹ kare kohwo kohwo obọ.” Fiki ẹjiroro vẹ a je ro ru onana? Re otu nọ e họ-ame obọ na a ruẹse daji Jerusalẹm jẹ ruabọhọ “uwuhrẹ ahwo ikọ na.” (Iruẹru Ikọ Na 2:41-45) Eme o lẹliẹ e rai jẹ owọ nọ a jẹ na? Kawo vi ikpe udhusoi akuava (200) nọ ikọ na i whu no, ogbiku nọ a re se Tertullian ọ wariẹ eme nọ ahwo jọ a ta kpahe Ileleikristi oke yena, inọ: “A you ohwohwo gaga . . . yọ a rọwo inọ a re tube whu kẹ ohwohwo dede.”

Amono A bi Ru Lele Onana Nẹnẹ? Obe na The History of the Decline and Fall of the Roman Empire nọ a kere evaọ ukpe 1837, u dhesẹ nọ anwọ ikpe buobu ze ahwo nọ i se omarai Ileleikristi, “a wha enwoma ilogbe se ohwohwo no vi ahwo nọ a be tubẹ gọ Ọghẹnẹ hẹ.” Ekiakiẹ jọ nọ a ru kẹle na evaọ obọ America u dhesẹ nọ ibuobu ahwo nọ i se omarai Ileleikristi a mukpahe amọfa nọ i no uyẹ efa ze. Evaọ erẹwho jọ, ikpichọche nọ i no erẹwho efa ze a re ru eware kugbe ahwo ichọche evona nọ e rrọ ahwo erẹwho efa ha, yọ onana o be whae ze nọ a gbe bi ro fi obọ họ kẹ ohwohwo ho nọ o tẹ gwọlọ ere.

Nọ ifou-ọwhibo ene nọ e via lele ohwohwo evaọ emerae ivẹ evaọ Florida, evaọ ukpe 2004 e via vrẹ no, ohwo-agbara ogbodhẹ evaọ ẹkwotọ yena ọ tẹ jẹ kiẹ riwi sọ a be riẹ eware nọ a rọ dhogbo ze na ghale kẹ ahwo na ziezi. Ọ ta nọ egagọ evuọvo a riẹ eware nọ a kẹ rai ghale te Isẹri Jihova ha, fikiere ọ tẹ ta kẹ Isẹri na inọ ọ te kẹ ae oware kpobi nọ a gwọlọ. Evaọ emuhọ ukpe 1997, ogbẹgwae ogbodhẹ orọ Isẹri Jihova a rehọ eware usiwo imu, emuore, gbe iwu rọ dhogbo bru inievo mai gbe amọfa nọ e rrọ ukoko ho, evaọ orẹwho Democratic Republic of Congo, fiki okpẹtu nọ o te rai. Inievo mai nọ e rrọ orẹwho Europe a zọhọ igho nọ i bu te edọla America ima ọvo ze ro fi obọ họ kẹ ae.

“Me Dhesẹ Odẹ Ra Kẹ Ae”

“[Me] dhesẹ odẹ ra kẹ ahwo nọ whọ kẹ omẹ evaọ akpọ na no. . . . Me dhesẹ odẹ ra kẹ ae, [yọ] me [ti gbe] dhesẹ i.”​—JỌN 17:6, 26.

Oware nọ U Dhesẹ: Jesu o dhesẹ odẹ Ọghẹnẹ kẹ ahwo ẹkwoma odẹ na nọ ọ jẹ hae ta kpahe evaọ usiuwoma ota riẹ. Nọ Jesu o je se no Ikereakere na ze, wọhọ epanọ ọ jẹ hai ru kẹse kẹse na, o je se odẹ Ọghẹnẹ dovia. (Luk 4:16-21a) O wuhrẹ ilele riẹ re a lẹ inọ: “Ọsẹ mai ru re a dhẹozọ kẹ odẹ ra.”—Luk 11:2.

Epanọ Ileleikristi Ikpe-Udhusoi Ọsosuọ A ro Ru Lele Onana: Pita ukọ na ọ vuẹ ekpako nọ e jọ Jerusalẹm inọ Ọghẹnẹ ọ jọ udevie erẹwho na salọ “ahwo ro mu kẹ isẹri ise kẹ odẹ riẹ.” (Iruẹru Ikọ Na 15:14) Ikọ na gbe amọfa a je whowho evaọ usiuwoma ota rai inọ “kohwo kohwo nọ o se odẹ Ọnowo [“Jihova,” NW] a re ti si yei.” (Iruẹru Ikọ Na 2:21; Ahwo Rom 10:13) Evaọ ebe Ikereakere Griki Ileleikristi na, a kere odẹ Ọghẹnẹ fihọ ae re. Obe jọ nọ a kere izi ahwo Ju fihọ nọ ekere riẹ o kuhọ evaọ oware wọhọ ukpe 300 C.E., o ta kpahe oghẹrẹ nọ ewegrẹ Ileleikristi a jẹ rọ mahe ebe nọ Ileleikristi a kere. Obe na o ta nọ ewegrẹ “e jẹ hae rọ erae mahe ebe Etausiuwoma na gbe erọ [ahwo nọ ewegrẹ na a roro nọ yọ Ileleikristi Ju]. A jẹ kẹ ebe na uvẹ re e to muotọ evaọ erae na, . . . yọ whọ rẹ jọ ebe nana ruẹ eria sa-sa nọ Odẹ Ọghẹnẹ o jọ romavia.”

Amono A bi Ru Lele Onana Nẹnẹ? Ebaibol ọ Revised Standard Version nọ ogbẹgwae nọ a re se National Council of the Churches of Christ evaọ obọ America u kuenu kẹ, u wo eme nana evaọ ẹwẹ-obe nọ u mu rie họ: “A whaha odẹ ovo jọ nọ a re ro se Ọghẹnẹ ọvo na evaọ egagọ ahwo Ju taure egagọ Ileleikristi e tẹ te ze, wọhọ ẹsenọ a be rọ odẹ na hẹriẹe no eghẹnẹ efa, yọ u tube fo vievie he re ichọche Ileleikristi na i se odẹ yena.” Fikiere, a jọ Ebaibol yena rehọ odẹ-ova na “OLORI” nwene ẹta odẹ Ọghẹnẹ. Kẹle na, ipopu ichọche Kathọlik e ta kẹ ibishọpo rai inọ: “Te ile gbe elẹ rai, wha se odẹ Ọghẹnẹ nọ a rọ YHWHb kere na ha.”

Amono a bi se odẹ Ọghẹnẹ jẹ be rehọ iẹe wuhrẹ amọfa nẹnẹ? Okenọ uzoge ọmọzae nọ a re se Sergey ọ jọ oware wọhọ ikpe ikpegbisoi evaọ orẹwho nọ a re se Kyrgyzstan, o riwi ifimu jọ nọ a jọ rehọ odẹ na Jihova, se Ọghẹnẹ. Evaọ oware wọhọ ikpe 10 nọ i lele i rie, o gbe yo odẹ na viere he. Uwhremu na, nọ Sergey ọ kwa kpohọ obọ America, inievo-emetẹ ivẹ mai a tẹ ta usiuwoma te uwou riẹ, jẹ jọ Ebaibol na dhesẹ odẹ Ọghẹnẹ kẹe. Eva e were Sergey gaga nọ ọ rọ ruẹ egagọ nọ a bi jo se je bi wuhrẹ amọfa kpahe odẹ na, Jihova. O nwani kiehọ gaga, obe-ofeme na Webster’s Third New International Dictionary, o fa odẹ na “Jihova Ọghẹnẹ,” inọ yọ “ọghẹnẹ nọ ọ mai kpehru, gbe ọghẹnẹ ọvo nọ Isẹri Jihova a be gọ.”

[Oruvẹ-obotọ]

“A rẹ te Vuẹ Ovuẹ Usiuwoma Uvie Na”

“A rẹ te vuẹ ovuẹ usiuwoma uvie na kẹ akpọ na kpobi, re o jọ isẹi kẹ erẹwho akpọ na kpobi; kẹsena urere u te zi te.”​—MATIU 24:14.

Oware nọ U Dhesẹ: Luk omọvo enọ i kere ebe Usiuwoma na ọ ta nọ Jesu o je ‘kpohọ ewho gbe iwhre, be vuẹ ovuẹ usiuwoma uvie Ọghẹnẹ.’ (Luk 8:1) Jesu omariẹ ọ ta nọ: “Mẹ rẹ vuẹovuẹ usiuwoma uvie Ọghẹnẹ . . . keme fiki onana a je vi omẹ ze.” (Luk 4:43) O vi ilele riẹ re a whowho emamọ usi na evaọ ewho gbe iwhre, jẹ ta kẹ ae uwhremu na inọ: “Wha [re ti] se isẹri mẹ . . . rite ọnyaba akpọ na.”—Iruẹru Ikọ Na 1:8; Luk 10:1.

Epanọ Ileleikristi Ikpe-Udhusoi Ọsosuọ A ro Ru Lele Onana: Ilele Jesu a raha oke vievie he re a ru oware nọ Jesu ọ vuẹ rae. “Kẹdẹ kẹdẹ a jẹ jọ eva uwou egagọ-ode gbe obọ uwou seri uwuhrẹ Jesu Kristi họ họ.” (Iruẹru Ikọ Na 5:42) Orọnikọ utu ahwo jọ nọ i wuzou ọvo a rehọ iruo usiuwoma ota na kẹ hẹ. Ogbiku jọ nọ a re se Neander ọ ta nọ ọzae jọ nọ a re se “Celsus, nọ ọ jọ ohwo nọ ọ kaki kere eware mukpahe egagọ Ileleikristi o je he se [Ileleikristi] ẹkoko fikinọ enọ i re ru hayo zẹ eviẹ-erao, enọ e rẹ ruẹrẹ eviẹ, enọ i kpohọ isukulu vievie he, gbe ahwo nọ a jẹfiẹ, aikpobi a jẹ rọ ọwhọ ta usiuwoma na.” Evaọ obe jọ nọ ọzae nọ a re se Jean Bernardi o kere, ọ ta nọ: “[Ileleikristi] a jẹ nya kpohọ oria kpobi be ta usiuwoma kẹ ohwo kpobi nọ a nyaku. Evaọ edhere gbe ikpewho, evaọ ọgwa-ore, gbe evaọ iwou ahwo. A jẹ hae ta usiuwoma, te a dede i rai rehọ hayo a dede i rai rehọ họ . . . . Rite ọnyaba akpọ na.”

Amono A bi Ru Lele Onana Nẹnẹ? David Watson, ọnọ ọ rrọ orikogho ichọche Isiẹmẹse o kere nọ: “Fikinọ ichọche na i se iruo usiuwoma ota gbe ahwo owuhrẹ gboja ha, u ru nọ ahwo a gbe bi se egagọ Ọghẹnẹ gboja ha.” Ọzae jọ nọ a re se José Luis Pérez Guadalupe, ọ jọ obe riẹ na Why Are the Catholics Leaving? [Fikieme Ahwo A bi ro No Ichọche Kathọlik?] kere kpahe ichọche Evangelical, Adventists, gbe ichọche efa, inọ “a rẹ ta usiuwoma no uwou ruọ uwou hu.” Rekọ ọzae nana o kere kpahe Isẹri Jihova inọ: “A rẹ ta usiuwoma no uwou ruọ uwou.”

A rẹ jọ obe na Cato Supreme Court Review, 2001-2002, ruẹ eme isiuru nọ Jonathan Turley o kere, inọ: “Nọ a tẹ fodẹ Isẹri Jihova, iroro ohwo kpobi e rẹ nwane dhẹ kpohọ ahwo nọ a rẹ ziọ iwou mai te ta usiuwoma evaọ oke nọ ma rẹro riẹ hẹ. Rọkẹ Isẹri Jihova, usiuwoma ota no uwou ruọ uwou na yọ edhere nọ a bi ro dhesẹ oware nọ a rọwo kẹ ahwo ọvo ho, rekọ a rehọ e riẹ fihọ abọjọ egagọ rai.”

[Ẹkpẹti nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 9]

Kọ Whọ be Jọ Oma Ahwo Jọ Ruẹ Eware nọ Ma Ta Kpahe na Nẹnẹ?

Wọhọ epanọ Ikereakere na i dhesẹ nọ ma jọ izoẹme nana ta ẹme kpahe no na, amono nẹnẹ who roro nọ a bi ru lele eware nọ a re ro vuhu Ileleikristi uzẹme? Dede nọ idu egagọ buobu e riẹ nẹnẹ nọ i bi se omarai Ileleikristi, kareghẹhọ ẹme nọ Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ, inọ: “Orọnọ kohwo kohwo nọ ọ ta kẹ omẹ nọ, ‘Olori, Olori,’ ọ rẹ sae ruọ eva uvie odhiwu hu, rekọ ọnọ o ru oreva Ọsẹ mẹ nọ ọ rọ obọ odhiwu.” (Matiu 7:21) Whọ tẹ riẹ ahwo nọ a bi ru oreva Ọsẹ na, koyehọ enọ i bi ru lele eware nọ a re ro vuhu Ileleikristi uzẹme, je bi kuomagbe ae evaọ egagọ, o rẹ sae wha uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ gbe eghale efa buobu se owhẹ evaọ Uvie Ọghẹnẹ. Iviena, nọ Isẹri Jihova, enọ e rehọ obe nana se owhẹ na re a gbẹ ta kẹ owhẹ kpahe Uvie Ọghẹnẹ gbe eghale nọ Uvie na o te wha se ahwo-akpọ.—Luk 4:43.