Ẹruore​—Kọ O rẹ Sai Gine Fiobọhọ kẹ Omai?

U WO ọmọ jọ nọ a re se Daniel nọ ọ jọ ikpe ikpe, nọ ọ mọ ẹyao-ọta evaọ ẹgbukpe soso. Ẹyao na ọ kẹ riẹ uye te epanọ makọ edọkita, te egbẹnyusu gbe imoni riẹ a ro ku ei họ nọ ọ te sae zọ họ. Rekọ Daniel o gbe je rẹro nọ ọ te zọ. O je rẹro nọ ẹdẹ jọ nọ o te te ohwo no, ọ te jọ ọkiotọ-eriariẹ nọ ọ te gwọlọ umu nọ a re ro siwi ẹyao-ọta. Nọ o yo nọ edọkita jọ nọ ọ riẹ epanọ a re ro siwi oghẹrẹ ẹyao-ọta riẹ na ọ be nyaze, ẹruore riẹ na ọ tẹ ga vi epaọ ọsosuọ. Rekọ, nọ ẹdẹ nọ edọkita na ọ hae rọ nyaze o te, oware jọ o tẹ whaha iẹe, ọ gbẹ sae nyaze he. Oware na o tẹ kẹ Daniel uye gaga. Ọmọ nana nọ o bi rẹro anwẹdẹ nọ eware i ti woma na, oma o tẹ lọhọ iẹe no. Nọ edẹ ivẹ e vrẹ no, o te whu.

Ohwo jọ nọ o re ru iruo evaọ ẹsipito ọye o gbiku nana. Ohwo nana o je ru ekiakiẹ re ọ riẹ sọ ẹruore o re gine fiobọhọ kẹ ohwo nọ ọ be mọ, hayo sọ oware jọ o rẹ ginẹ via kẹe nọ o gbe wo ẹruore he. Ẹsejọhọ whọ ruẹ hayo yo kpahe ohwo jọ nọ ọkpọ oware nọ o via kẹ Daniel na o via kẹ no. Wọhọ oriruo, o sae jọ nọ ọkpako soso jọ nọ o te uwhu no o bi rẹro iweze ohwo jọ nọ ọ ghare kẹe gaga nọ ọ re ruẹ kẹle kẹle he, hayo obọdẹ oware ofa jọ nọ o te via. Rekọ oware nọ o bi rẹro riẹ na o tẹ nwane via vrẹ no, o rẹ gbẹ raha oke re o te whu hu. Eme ọ rẹ wha oware utiona ze? Kọ ẹruore o re gine fiobọhọ wọhọ epanọ ahwo jọ a rẹ ta na?

Ahwo nọ a re ru ekiakiẹ kpahe usiwo-imu a rẹ ta nọ, nọ ohwo o te wo ẹruore hayo ọ tẹ be hae tẹrovi abọ owoma eware, u re fiobọhọ kẹe gaga, maero nọ ọ tẹ be mọ. Rekọ ahwo kpobi a rọwo ẹme yena ha, keme amọfa jọ nọ a re ru ekiakiẹ kpahe usiwo-imu re, a ta nọ ẹme yena ọ wọhọ iku esia gheghe. A rẹ rọwo vievie he inọ ohwo o te wo ẹruore u re ru nọ ẹyao riẹ ọ gbẹ rọ ga te epanọ o jọ họ.

Uzẹme riẹ họ, u kri no nọ ahwo a be rọ vro inọ ẹruore o wo obọ ovo kugbe ẹyao nọ ohwo ọ be mọ họ. Wọhọ oriruo, evaọ ikpe idu buobu nọ e vrẹ, a vuẹ ọzae jọ nọ ọ fa otọ ẹruore. Ọzae nana yọ ohwo Griki nọ o re roro didi kpahe eware gaga, yọ odẹ riẹ họ Aristotle. Nọ a nọe onọ na, ọ tẹ kuyo nọ: “Ẹruore yọ ewezẹ gheghe.” Yọ kẹle na, ohwo ologbo America jọ nọ a re se Benjamin Franklin ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ be hai roro nọ ẹruore yọ oware jọ nọ u re fiobọhọ kẹe, omariẹ ọ be viẹ họ na.”

Kọ eme ma rẹ sae ginẹ ta kpahe ẹruore? Kọ ẹsikpobi nọ ohwo o te wo ẹruore kpahe oware jọ a rẹ ta nọ yọ irẹro ifofe gheghe nọ ewoma ọvo o re no ze he? Manikọ u re gine fiobọhọ kẹ omai wo evawere evaọ uzuazọ?

Fikieme O rọ Gwọlọ nọ Ma rẹ Hai Wo

Ẹruore?

EME ọ hẹ via o hae jọ nọ Daniel nọ ọ jẹ mọ ẹyao-ọta nọ ma gbiku riẹ evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na o gbe kru ẹruore nọ o wo vẹre na ziezi? Kọ ẹruore na ọ hai ti ru ẹyao-ọta riẹ na kpo? Ẹsejọhọ, makọ ohwo nọ o bi si ikẹ nọ ẹruore o re fiobọhọ gaga dede ọ te nwane rọwo ho inọ ẹyao Daniel na ọ hai ti kpo fiki ẹruore nọ o wo. Onana u ru omai riẹ oware jọ nọ u wuzou gaga, oye họ, u fo vievie he re ma rri ẹruore wọhọ oware nọ u re ku ẹbẹbẹ kpobi họ.

Ẹdẹ jọ, utu iyẹrẹ-enẹ jọ nọ a re se CBS News a kiẹ ọbo-imu jọ nọ a re se Dr. Nathan Cherney riwi. Evaọ ọkiẹriwo yena, ọzae nana ọ vẹvẹ ahwo unu inọ a gbẹ hae nwani roro nọ ohwo nọ ọ be mọ okpẹyao ọ tẹ nwani wo ẹruore, u ve ru nọ ẹyao riẹ o re ro kpo vẹrẹ vẹrẹ hẹ. Ọ ta nọ: “Ẹsejọ ezae jọ i re do ku eyae rai nọ e be mọ inọ a bi rẹro ewoma te he, oyejabọ nọ ẹyao rai o bi ro si otọ na. Oware utionana u re ru ahwo roro nọ ohwo nọ ọ be mọ ọ tẹ be hai rẹro ewoma kpahe obaro, ẹyao riẹ ọ vẹ nwani kpo. Nọ ẹyao na o je bi si otọ, o vẹ wọhọ nọ ohwo na ọ be whae ze. Oware utionana u woma vievie he.”

Uzẹme riẹ họ, a re gbiku uye nọ o be bẹ ahwo nọ a be mọ okpẹyao ho. Fikiere, u fo ho re egbẹnyusu gbe imoni ohwo otiọnana a ta eme nọ i re je ru udu brukpei inọ ọye ọ be whae ze nọ oma riẹ o gbẹ be rọ ga ha, keme onana u re tube ru ẹyao na ga viere. O make rrọ ere na, kọ ma rẹ nwani ku ei họ nọ ẹruore o re fiobọhọ kẹ ohwo vievie he?

Kakaka. Whaọ edọkita nọ ma fodẹ evaọ obehru na, iruo nọ o re ru họ, o re fiobọhọ kẹ ahwo nọ a mọ te uwhu no re udu o dina te ae otọ, re edada e gbẹ nwane da ae oma fia ha bọo ẹdẹ uwhu rai. Whaọ edọkita nọ i re ru iruo itienana a riẹ nọ oware jọ nọ u wuzou gaga họ, a rẹ gwọlọ epanọ a re ro ru eva were ohwo nọ ọ mọ te uwhu no na. Yọ ekiakiẹ nọ a ru i dhesẹ nọ ẹruore o re fiobọhọ kẹ ohwo otiọnana gaga.

Oghẹrẹ nọ Ẹruore O Wuzou Te

Ohwo jọ nọ a re se Dr. W. Gifford-Jones nọ o re kere ebe kpahe usiwo-imu ọ ta nọ: “Ẹruore o re fiobọhọ kẹ ohwo gaga.” Ọ kiẹ ebe buobu riwi re ọ riẹ sọ, nọ a tẹ be hai ru eva were ohwo nọ ọ mọ te uwhu no jẹ tuduhọ iẹe awọ, u re fiobọhọ kẹe. Keme wọhọ epanọ ahwo buobu a ta, onana u re ru nọ ohwo na o re ro wo ẹruore gbe evawere vi epaọ anwẹdẹ. Yọ ekiakiẹ jọ nọ a ru evaọ ukpe 1989 i dhesẹ nọ ahwo nọ a tuduhọ awọ enẹ a rria kri vrẹ epanọ ahwo a je roro. Rekọ ahwo jọ nọ a ru ekiakiẹ itieye na kẹle na a ta nọ a ruẹ oware nọ u dhesẹ nọ ere o ginẹ rrọ họ. O make rrọ ere na, a ru ekiakiẹ efa jọ no nọ i dhesẹ nọ a tẹ be hai tuduhọ ohwo nọ ọ be mọ awọ, ọ rẹ sasa vi ohwo nọ a tuduhọ awọ họ, yọ edada riẹ i re kpotọ.

Joma ta kpahe ekiakiẹ efa jọ nọ a ru kpahe ẹyao udu jọ nọ a re se coronary heart disease (CHD). A nọ ezae nọ i bu vrẹ odu ọvo gbe egba esa (1,300) sọ ẹsikpobi a be hai rẹro ewoma hayo eyoma kpahe obaro. Nọ a wariẹ ru ekiakiẹ nana evaọ ikpe ikpe nọ i lele i rie, a tẹ ruẹ nọ enwenọ ezae udhoree (160) evaọ usu ezae yena a wo ẹyao coronary heart disease (CHD) na no. Yọ evaọ usu ezae nọ i wo ẹyao na, enọ e ta ẹdẹ nọ eyoma a rẹ mai rẹro riẹ na ae a mai bu. Ọgba-eriariẹ jọ nọ a re se Laura Kubzansky nọ ọ rrọ owuhrẹ evaọ isukulu nọ a rẹ jọ wuhrẹ edọkita ọ ta kpahe iyẹrẹ nọ i no ekiakiẹ yena ze nọ: “Ona họ orọ ọsosuọ nọ ma ginẹ ruẹ oware nọ u ru rie mu omai ẹro inọ ohwo ọ tẹ be hai rẹro ewoma kpahe obaro, u re fiobọhọ kẹ udu na. Enọ a be ta anwẹdẹ kpobi na yọ eme atanọ.”

Ahwo jọ a re roro nọ oware ovo o thọ kugbe omai rai hi. Yọ ekiakiẹ nọ a ru i dhesẹ nọ a te ru obẹrọ kẹ ahwo otiọnana, oma rai o rẹ kake ga vi enọ i re rri nọ oma rai o rrọ hẹhẹhẹ. Ahwo jọ a tubẹ ta nọ ahwo nọ a re rẹro ewoma ẹsikpobi ae a rẹ mae rria tọ. Ekiakiẹ efa jọ nọ a ru i dhesẹ nọ ahwo nọ a kpako no a tẹ be hai roro nọ owho o nwani yoma tere he, u re fiobọhọ kẹ ae. Wọhọ oriruo, a dhesẹ eme jọ nọ a kere fihọ eria jọ kẹ ekpako soso jọ, yọ eme na i dhesẹ nọ ahwo nọ a kpako no a re wo areghẹ gbe eriariẹ gaga. Nọ ekpako soso yena e ruẹ eme na a te wo ẹgba, yọ oma o sasa e rai vi epaọ ọsosuọ. Oghẹrẹ nọ oma ohwo o rẹ jaja te nọ o te ru arozaha oma-uru-jaja evaọ eka ikpegbivẹ soso, ere oma ekpako soso nana o jọ re fiki eme yena nọ a ruẹ na.

Eme ọ soriẹ ze nọ ẹruore nọ ohwo o re wo ẹsikpobi inọ ewoma jọ o ti no oware ze u re ro fiobọhọ kẹ oma na? Egba-eriariẹ gbe edọkita a re nwane riẹ uyo onọ yena ha. Fikieme? Ẹsejọhọ fikinọ a re te nwane riẹ kpahe oghẹrẹ nọ iroro gbe ugboma ohwo-akpọ na i re ru iruo ziezi hi. Rekọ egba-eriariẹ jọ nọ e kiẹ kpahe ẹme na ziezi no, a rẹ sae dina kuyo onọ yena. Wọhọ oriruo, profẹsọ jọ nọ o wuhrẹ kpahe oghẹrẹ nọ iriẹ-oma gbe ẹvori na i re ru iruo ọ ta nọ: “Nọ ohwo ọ tẹ be hae were eva je wo ẹruore nọ eware i ti woma evaọ obaro, u re ru nọ udu u re ro tei otọ. Fikiere u fo nọ ohwo ọ rẹ hai rẹro ewoma ẹsikpobi, ọ vẹ jẹ hae daoma ru eware nọ i re ru eva were iẹe, keme oyena u re fiobọhọ kẹ oma na.”

O sae jọ nọ edọkita gbe egba-eriariẹ jọ a re riẹ onana vẹre he. Rekọ ohwo nọ o bi wuhrẹ Ebaibol ọ rẹ riẹ nọ ere o rrọ. Wọhọ oriruo, evaọ oware wọhọ ikpe idu-esa (3,000) nọ e vrẹ, Ọghẹnẹ ọ rehọ Solomọn ovie nọ o wo areghẹ gaga na ro kere eme jọ fihọ otọ kpahe ẹme nana, inọ: “Udu nọ oghọghọ o rrọ yọ emamọ umu, rekọ uweri u re mi ohwo ẹgba.” (Itẹ 17:22) Muẹrohọ nọ orọnọ Ebaibol na ọ be jọ etenẹ ta nọ oghọghọ nọ o rrọ udu ohwo u re siwi ẹyao riẹ kpo ho, rekọ anọ yọ “emamọ umu,” koyehọ u re fiobọhọ kẹ oma na.

Ma te rri oghẹrẹ nọ evawere gbe ẹruore i re fiobọhọ kẹ oma na te, ma rẹ sae ta nọ, eware ivẹ nana e hae ginẹ rrọ umu nọ a rẹ sae lọ, ẹsejọhọ edọkita kpobi ọ hae ti kere iei kẹ ohwo nọ ọ be mọ inọ ọ dẹe re ọ lọ. Whaọ eware efa jọ e riẹ nọ ẹruore o re ru.

Oghẹrẹ nọ Uzuazọ Ohwo O rẹ jọ nọ O te Wo Ẹruore Hayo nọ O Gbe Wo Ho

Egba-eriariẹ e ta nọ ohwo ọ tẹ be hai wo ẹruore ẹsikpobi, u re fiobọhọ kẹe evaọ idhere buobu. Ahwo otiọnana ae a rẹ mae riẹ ru evaọ obọ isukulu, iruo, hayo evaọ arozaha ohrẹ-odhẹ. Wọhọ oriruo, a kiẹ emetẹ jọ nọ i re ru arozaha ohrẹ-odhẹ riwi. Ikoshu rai i je muẹrohọ omomọvo rai, a tẹ ta epanọ a roro nọ emetẹ na i ti ru te nọ arozaha oma-uhrowo na o te gine muhọ no. Evaọ oke ovona, a nọ emetẹ na re ae omarai a ta oghẹrẹ nọ a bi rẹro nọ a te daoma te. Nọ a dhẹ ohrẹ na no, nwane epanọ emetẹ na a rẹro nọ a te daoma te na, ere a gine ru te, orọnọ onọ ikoshu rai a ta na ha. Kọ fikieme ẹruore o re ro gine fiobọhọ te ere na?

Egba-eriariẹ a ru ekiakiẹ gaga no kpahe ahwo nọ a re rẹro ewoma vievie he evaọ akpọ rai, yọ ekiakiẹ nana i fiobọhọ kẹ ai wuhrẹ eware buobu no. Ekiakiẹ sa-sa nọ a ru evaọ etoke ikpe 1960 i dhesẹ nọ erao a rẹ sae rọ ẹmẹrera wo oghẹrẹ uruemu jọ, oye họ, nọ oware jọ o tẹ bẹ ae eruo evaọ oke ọsosuọ, nọ oware na o jẹ wariẹ via ẹdẹfa, a rẹ nwani fi oma họ otọ wọhọ ẹsenọ oware ovo o riẹ nọ a rẹ sai ru hu. A tẹ jẹ ruẹ nọ oware nana o rẹ sae via kẹ ahwo-akpọ re. Wọhọ oriruo, a dawo ẹko ahwo jọ ẹdẹ jọ. Nọ a fi ae họ ubruwou jọ, a te ru re edo jọ nọ ọ rẹ gheghe ezọ o muhọ edo evaọ uwou na. A te dhesẹ ebọtini jọ kẹ ae nọ a rẹ nẹ unuẹse jọ re edo na ọ sai serihọ. Ahwo nana a te gine ru epanọ a vuẹ rai na, edo na o te serihọ.

Nọ a fi ẹko ahwo avivẹ họ ubruwou na, a tẹ vuẹ ae oware ovona. Rekọ, nọ ahwo nana a nẹ ebọtini na, edo na o serihọ họ. Ibuobu evaọ usu rai a tẹ nwani fi oma họ otọ inọ u wo oware ovo nọ a rẹ sai ru hu. Fikiere nọ a vuẹ ae nọ a ru oware utioye ofa jọ, a rọwo ru oware na ha, keme a rri nọ a te sai ru oware ovo kpahe ẹbẹbẹ na ha. Rekọ ahwo jọ evaọ usu rai a fi oma họ otọ vievie he, keme a wo ẹruore nọ a rẹ sai ru oware jọ.

Ohwo jọ nọ a re se Dr. Martin Seligman ọ jọ usu ahwo nọ a ru ekiakiẹ sa-sa na. Yọ fiki oware nana nọ ọ kiẹ via na, ọ tẹ ta nọ o re ru ekiakiẹ efa kpahe ahwo nọ a re rẹro ewoma ẹsikpobi gbe enọ i re rẹro ewoma evaọ akpọ rai vievie he. Ukuhọ riẹ ọ tẹ ta nọ ohwo o gbe bi rẹro ewoma vievie evaọ akpọ riẹ hẹ, u re ru nọ ohwo ọ gbẹ rọ nyaharo evaọ uzuazọ họ hayo tube ru nọ o gbe ro ru eware jọ nọ u fo nọ ọ hai ru hu. Ọzae na ọ ta nọ: “Anwọ ikpe udhegbisoi me bi ro ru ekiakiẹ kpahe oware nana, mẹ tẹ ruẹ nọ, ma tẹ be hae fo omamai kẹse kẹse inọ mai ma be whae ze nọ ikpehre eware e be rọ via kẹ omai je bi rẹro nọ eyeyoma ọvo eware i ti yoma, eware iyoma e rẹ ginẹ via kẹ omai vi ẹsenọ ma gbe wo iroro itieye he.”

Eme yena e sae gbe ahwo jọ na unu nẹnẹ, rekọ ahwo nọ a bi wuhrẹ Ebaibol na a riẹ nọ Ebaibol ọ ta ẹme otiọye no vẹre. O ta nọ: “Udu u te whrehe owhẹ evaọ ẹdẹ okpẹtu, ẹgba ra o re gbe tulo ho.” (Itẹ 24:10) Wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta vevẹ na, nọ udu o tẹ nwani whrehe ohwo no inọ ẹruore ọvo ọ gbẹ riẹ hẹ u re ru nọ o gbe ro wo ẹgba nọ o re ro ru oware nọ ọ gwọlọ ru hu. Kọ eme whọ rẹ sae ru re who gbe wo oghẹrẹ iroro itienana ha jẹ daoma hai rẹro ewoma ẹsikpobi?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 4, 5]

Ẹruore o re fiobọhọ kẹ ohwo gaga

Eware nọ I re Fiobọhọ kẹ Ohwo Rẹro Ewoma Ẹsikpobi

ẸVẸ whọ be hai rri eware iyoma nọ e be via kẹ owhẹ? Egba-eriariẹ buobu a ta nọ oghẹrẹ nọ ohwo ọ kuyo onọ nana, u re dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ, sọ ohwo nọ o re rẹro ewoma ẹsikpobi hayo eyoma. Eware iyoma e rẹ via kẹ omai kpobi ẹsejọ rekọ e rẹ via kẹ ahwo jọ kpekpe vi amọfa. Nọ ebẹbẹ i te te ahwo jọ, a re fi ebẹbẹ na kparobọ a vẹ daoma mu eware nọ a je ru vẹre họ eruo. Rekọ ebẹbẹ nọ e rro te eyena ha i te te amọfa jọ, a vẹ nwani ru wọhọ ẹsenọ akpọ o re no. Fikieme o rọ rrọ ere?

Ma rehọ iẹe nọ whọ gwọlọ iruo kpohọ oria jọ, rekọ a rehọ owhẹ hẹ. Ẹvẹ who ti rri oware na? Ẹsejọhọ whọ te nwane rehọ iẹe nọ fikinọ whọ were ahwo na ha, oye a gbẹ rehọ owhẹ hẹ na. Whọ vẹ nwane ta kẹ omara nọ, ‘ohwo ọvo ọ te rehọ omẹ iruo ho evaọ akpọ mẹ.’ Hayo mai yoma na dede, oria ovo nọ a jọ rehọ owhẹ iruo ho na, o vẹ nwani ru nọ who re ro roro nọ akpọ ra o re no, whọ vẹ be ta kẹ omara nọ, ‘Me wo iruo kẹ ohwo ọvo ho.’ Iroro itienana i woma vievie he.

Oghẹrẹ nọ Whọ Sai ro Fi Ẹbẹbẹ na Kparobọ

Eme who re ru re whọ gbẹ jọ ohwo nọ o re rẹro nọ eyoma ọvo o ti no oware kpobi ze he? Oware ọsosuọ nọ u fo nọ who re ru họ, who re wuhrẹ epanọ whọ rẹ rọ kake riẹ nọ ikpehre iroro itieye i te muhọ ẹnyaze no. Kẹsena who ve roro kpahe oware ofa re whọ rọ ere si ai no udu ra no. Wọhọ oriruo, nọ a gbẹ rehọ owhẹ iruo ho, daoma roro kpahe oware nọ o ginẹ whae ze. Kọ fikinọ whọ ginẹ were ahwo na ha oye a gbẹ rehọ owhẹ hẹ? Manikọ ohwo nọ o wo oghẹrẹ onaa iruo efa jọ ahwo na a gwọlọ?

Hayo kọ fikinọ a nwane jọ oria jọ rehọ owhẹ hẹ o nwani dhesẹ nọ who wo iruo evaọ akpọ họ? Re whọ sae riẹ sọ who bi rri ẹme na thọ, daoma roro kpahe abọ ọfa nọ whọ be jọ riẹ ru evaọ uzuazọ, wọhọ, usu nọ who wo kugbe Ọghẹnẹ, ahwo uviuwou ra, gbe amọfa nọ wha gbẹ be nyusu. Daoma riẹ oghẹrẹ nọ whọ rẹ rọ kpọ iroro ra, re whọ gbẹ hai roro nọ eyoma ọvo ọ te hai no oware kpobi nọ who bi ru ze he, keme whọ rẹ sae riẹ epanọ eware te jọ evaọ obaro ho. Wọhọ oriruo, kọ whọ sae ginẹ riẹ sọ whọ te ruẹ iruo vievie he? Rekọ joma ta kpahe oware ofa nọ u re fiobọhọ kẹ owhẹ si iroro iyoma no udu ra no.

Fi Itee họ re Who je Rẹro nọ Who ti Le Ai te Obọ

Anwọ ikpe jọ ze na, u wo oghẹrẹ nọ egba-eriariẹ a fa otọ ẹruore no, inọ ohwo ọ tẹ jọ udu riẹ rọwo nọ ọ te sai ru oware jọ nọ ọ gwọlọ ru, ẹruore ọye. Rekọ wọhọ epanọ ma te ruẹ evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, orọnikọ ohwo ọ tẹ rọwo evaọ udu riẹ nọ ọ te sai ru oware jọ nọ ọ gwọlọ ru, oye ọvo u re dhesẹ nọ ohwo o wo ẹruore he. O make rrọ ere na, ẹme nọ a ta na o re fiobọhọ gaga keme nọ ohwo ọ tẹ jọ udu riẹ rọwo nọ ọ te sai ru oware kpobi nọ ọ gwọlọ ru u re ru nọ o re ro rẹro ewoma ẹsikpobi.

Rekọ re ohwo ọ tẹ sae rọwo nọ ọ te sai le utee jọ te obọ, ọ rẹ jọ ohwo nọ ọ be hai fi itee họ je le ai te obọ anwẹdẹ. Rekọ otẹrọnọ who ri ti le utee ovo te obọ evaọ uzuazọ ra ha, kiyọ u fo nọ who re roro kpahe ẹme na ziezi. Kọ who tube fi utee jọ họ kẹ omara no dede? U fo nọ ma rẹ keria ẹsejọ ma ve roro kpahe oware nọ ma ginẹ gwọlọ evaọ uzuazọ. Rekọ ma gbẹ yọroma ha, ma rẹ kareghẹhọ ru onana ha fiki iruẹru ikẹdẹ kẹdẹ mai nọ ma duoma họ le no. Ebaibol na ọ ta nọ ma romatotọ roro kpahe eware nọ u fo nọ ma rẹ rọ karo evaọ uzuazọ. O ta nọ: “Wha . . . vuhu eware nọ e mae roja.”​—Ahwo Filipai 1:10.

Nọ ma tẹ riẹ oware nọ u fo nọ ma rẹ rọ karo evaọ uzuazọ no, u re ru nọ ma rẹ rọ riẹ itee nọ ma re fihọ evaọ abọ sa-sa uzuazọ mai, wọhọ, egagọ Ọghẹnẹ, iruẹru uviuwou, gbe iruo mai. Rekọ orọnọ oyena u dhesẹ nọ ma rẹ nwani fi itee buobu họ ẹsiẹvo ho, yọ o rẹ jọ utee nọ o rẹ bẹ ele te obọ họ. Keme ma gbẹ be sai lei te obọ họ, o rẹ sai ru udu whrehe omai, ma ve fi oma họ otọ inọ ma te sae ru ei hi. Fikiere, o rẹ mai woma re ma kaki fi itee esese jọ họ, nọ ma je le eyena te obọ no u ve fiobọhọ kẹ omai le ilogbo efa te obọ.

Ahwo jọ a rẹ ta nọ u te gine no ohwo udu ze nọ o re ru oware jọ, ọ rẹ gwọlọ edhere kpobi nọ o re ro ru ei. Yọ ere o ginẹ rrọ. Nọ ma te fi itee họ no, ma rẹ gwọlọ edhere kpobi nọ ma re ro le ai te obọ. Yọ ma te roro kpahe epanọ itee nọ ma fihọ na i wuzou te, gbe irere nọ ma ti wo nọ ma te le ai te obọ, u re ru omai gwọlọ oghẹrẹ kpobi nọ ma re ro le ai te obọ. Ma riẹ nọ ẹsejọ o rẹ sae jọ bẹbẹ re ma le ai te obọ, o make rrọ ere na, ma rẹ kuvẹ hẹ re oma o lọhọ omai.

Rekọ o gwọlọ nọ ma re roro kpahe idhere sa-sa nọ ma sai ro le itee na te obọ. U wo ọzae jọ nọ a re se C. R. Snyder nọ o re kere ebe, yọ o ru ekiakiẹ gaga no re ọ riẹ epanọ ẹruore o wuzou te. Ọzae na ọ ta nọ, o gwọlọ nọ ohwo ọ rẹ ma omaa sa-sa fihọ otọ nọ o ti ro le itee jọ te obọ. Nọ omaa jọ u gbe ru iruo ho, ọ vẹ dawo efa bẹsenọ o re lei te obọ no.

Ọ tẹ jẹ ta nọ ma rẹ sai nwene utee jọ nọ ma fihọ otẹrọnọ ma be sai lei te obọ họ, keme uzẹme riẹ họ nọ oware nọ ma gwọlọ ru na ọ tẹ be bẹ omai eruo, ma jẹ gbẹ be ya epanọ ma re ro ru ei, o rẹ sai ru oma lọhọ omai no. Rekọ ma tẹ rehọ utee nọ o lọhọ vi oyena ro nwene iei, u re ru omai wo ẹruore.

Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ oriruo ohwo jọ nọ o ru ọkpọ oware nana. Ohwo yena họ Devidi ovie na. U wo oke jọ nọ Devidi o fi utee họ inọ ọ rẹ bọ etẹmpol kẹ Jihova, Ọghẹnẹ riẹ. Rekọ Ọghẹnẹ ọ tẹ ta kẹe nọ Solomọn ọmọzae riẹ họ ohwo nọ ọ te bọ etẹmpol na. O sae jọnọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ vuẹ Devidi na o dina kẹe uye, rekọ eva e dha riẹ hẹ. Ukpoye, o te nwene utee riẹ na. O te fi utee họ nọ o re koko igho gbe eware kpobi nọ Solomọn ọmọzae riẹ ọ te rọ bọ etẹmpol na họ kẹe, yọ ere o gine ru.​—1 Ivie 8:​17-​19; 1 Iruẹru-Ivie 29:​3-7.

Rekọ o tẹ make rọnọ ma ru eware nana kpobi no, i je gine bi fiobọhọ kẹ omai hai rẹro ewoma ẹsikpobi, ma rẹ gbẹ sae ruawa kpahe obaro ghele. Fikieme? Keme eware buobu nọ i bi ru nọ ahwo a gbe bi ro wo ẹruore kpahe obaro ho na, ma rẹ sai ru oware ovuovo kpahe ai hi. Kọ ẹvẹ ma sai ro gine roro nọ eware i ti woma evaọ obaro nọ ma te roro kpahe ebẹbẹ nọ e rrọ akpọ na, wọhọ, uvuhu, emo nọ a bi fi, okienyẹ nọ ọ da oria kpobi fia, eyao nọ i bi du lahwe gbe ahwo nọ a bi whu?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 7]

Kọ a gbẹ rehọ owhẹ iruo evaọ oria jọ họ, whọ rẹ nwani roro nọ a gbẹ te rehọ owhẹ iruo vievie he?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 8]

Devidi ovie na o nwene utee riẹ

Ono Ọ rẹ Sae Kẹ Owhẹ Emamọ Ẹruore?

DAE rehọ iẹe nọ ughọjọ ra o raha, whọ tẹ be gwọlọ epanọ whọ rẹ rọ ruẹrẹ iẹe. Yọ ahwo nọ a ta nọ a rẹ sae ruẹrẹ ughọjọ na a jọ buobu, rekọ eme nọ a be ta kpahe ughọjọ na i wo ohẹriẹ no ohwohwo fikiere whọ gbẹ riẹ ohwo nọ whọ rẹ rehọ ughọjọ na kẹ evaọ usu ahwo nana ha. Rekọ uwhremu na whọ tẹ te riẹ nọ, kpakọ ọzae jọ nọ ọ be rria kẹle oria ra ọye o ku ughọjọ nana, yọ ọ rẹ sae ruẹrẹ iẹe kẹ owhẹ ọvọvẹ dede. Obọnana whọ riẹ ohwo nọ whọ rẹ nyabru no, o gbẹ rrọ ere?

Whaọ, ere ọvona o rrọ kpahe ẹme ẹruore. Nọ o tẹ rrọ owhẹ oma nọ who gbe wo ẹruore he wọhọ epanọ o rrọ kẹ ahwo buobu evaọ akpọ inẹnẹ nọ ebẹbẹ e dafia na, ono ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ wo emamọ ẹruore? Ahwo buobu a rẹ ta nọ a rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ, rekọ eme nọ a be ta i wo ohẹriẹ no ohwohwo, yọ e rẹ sai reghe owhẹ dede. Kọ ogbẹrọnọ Ọghẹnẹ nọ ọ ma omai na u fo nọ whọ rẹ nyabru, ọnọ ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai wo emamọ ẹruore na? Ebaibol na ọ ta nọ Ọghẹnẹ “o thabọ no omai omomọvo ho,” yọ ọ ginẹ gwọlọ nọ o re fiobọhọ kẹ omai.​—Iruẹru Ikọ 17:27; 1 Pita 5:7.

Oware nọ U Gine Dhesẹ re A Ta nọ Ohwo O Wo Ẹruore

Oghẹrẹ nọ Ebaibol na ọ fa otọ ẹruore u woma vi oghẹrẹ nọ edọkita gbe egba-eriariẹ sa-sa a rẹ fa otọ riẹ nẹnẹ. Eme sa-sa nọ a fa “ẹruore” evaọ Ebaibol na i dhesẹ epanọ ohwo ọ rẹ rọ ọwhọ hẹrẹ emamọ oware jọ nọ o te via evaọ obaro. Re a ta nọ ohwo o gine wo ẹruore, o gwọlọ eware ivẹ jọ. Ohwo na ọ rẹ gwọlọ nọ emamọ oware jọ o via, o ve je wo ẹjiroro nọ o re ro rẹro nọ oware na o te via evaọ obaro. Yọ orọnikọ ẹruore nọ ohwo ọ rẹ jọ gwọlọ nọ oware jọ o via rekiyọ o wo ẹjiroro nọ o bi ro rẹro oware na ha, oye Ebaibol na ọ ta kpahe he. Ẹjiroro sa-sa e riẹ nọ ma rẹ rọ rọwo nọ eware nọ Ebaibol ọ ta na e te ginẹ via.

Ẹruore ọ wọhọ ẹrọwọ, keme re ohwo o wo ẹrọwọ, u re wo ẹjiroro nọ ọ rẹ rọ rọwo nọ eware nọ o bi rẹro rai na e te ginẹ via, orọnikọ eviẹhọ gheghe he. (Ahwo Hibru 11:1) Rekọ Ebaibol na o dhesẹ nọ ohẹriẹ o rrọ udevie ẹruore avọ ẹrọwọ.​—1 Ahwo Kọrint 13:13.

Wọhọ oriruo, dae rehọ iẹe nọ whọ vuẹ ogbẹnyusu ezi ra nọ o fiobọhọ kẹ owhẹ ru oware jọ. Who re rẹro nọ o ti gine fiobọhọ kẹ owhẹ ru oware na, keme who fievahọ iẹe. Kọ fikieme who ro fievahọ iẹe? Fikinọ whọ riẹ ogbẹnyusu ra na ziezi, yọ o fiobọhọ kẹ owhẹ gbe amọfa unuẹse buobu no. Ẹruore nọ who wo inọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ avọ eva nọ who fihọ iẹe na enwene oware ovona, rekọ i wo ohẹriẹ jọ. Ẹvẹ ma sai ro fi ẹruore otiọye họ Ọghẹnẹ?

Ẹjiroro nọ Ma re ro Wo Ẹruore

Ọghẹnẹ họ ọnọ o re fiobọhọ kẹ omai wo emamọ ẹruore. Evaọ Ebaibol na a se Jihova “ẹruore Izrẹl.” (Jerimaya 14:8) Ọye họ ọnọ o ru nọ idibo riẹ a ro wo emamọ ẹruore kpobi nọ a wo evaọ oke yena, fikiere ọye ọ jọ ẹruore rai. Ẹruore yena ọ jọ ofofe he keme u wo eware buobu nọ Ọghẹnẹ o ru nọ a rẹ rọ fiki rai fievahọ iẹe. O ru eyaa kpobi nọ ọ ya kẹ ahwo Izrẹl na gba evaọ etoke uzuazọ rai kpobi. Joshua nọ ọ jọ osu ahwo na ọ ta nọ: “Wha jọ udu rai kpobi . . . riẹ nọ ẹme ọvo nọ o rugba ha ọ rrọ họ evaọ eyaa eware iwoma kpobi nọ Jihova Ọghẹnẹ rai ọ ya kẹ owhai na.”​—Joshua 23:14.

Ma rẹ sae fievahọ Ọghẹnẹ nẹnẹ re keme ma te se Ebaibol na, ma rẹ ruẹ eware buobu nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa rai gbe oghẹrẹ nọ i ro rugba. Fiki oghẹrẹ nọ eyaa na i muẹro te, ẹsejọ Ebaibol na ọ rẹ ta ẹme kpahe ae wọhọ ẹsenọ e via no makọ evaọ okenọ e re via ha.

Fikiere ma rẹ sae ta nọ Ebaibol na yọ obe nọ ohwo o re se o ve wo ẹruore. Who te bi wuhrẹ Ebaibol na, whọ rẹ ruẹ eware nọ i re fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ nọ Jihova yọ Ọghẹnẹ nọ whọ rẹ sai fievahọ, yọ onana u re ru ẹruore nọ who wo ga vi epaọ ọsosuọ. Pọl ukọ na o kere nọ: “Eware kpobi nọ a kere fihotọ anwẹdẹ na a kere ai re ma wuhrẹ no ai ze, re ma rọ ẹkwoma ithihakọ mai gbe omosasọ nọ u re no Ikereakere na ze wo ẹruore.”​—Ahwo Rom 15:4.

Eware vẹ Ọghẹnẹ Ọ Ya Eyaa Rai kẹ Omai?

Oke vẹ ẹruore ọ rẹ mai wuzou kẹ omai? Okenọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe uwhu hayo nọ ohwo mai jọ o te whu. Nọ eware itieye na e tẹ via, o rẹ jọ ahwo buobu oma wọhọ ẹsenọ ẹruore ọvo ọ gbẹ riẹ hẹ. O rrọ ere keme ohwo ọvo ọ rẹ sae va uwhu abọ họ, yọ ohwo mai o te whu, ma rẹ sai ru oware ovo kpahe iẹe he. Agbẹta nọ Ebaibol na o ro se uwhu “ọwegrẹ urere na.”​—1 Ahwo Kọrint 15:26.

Kọ ẹvẹ ma sai ro wo ẹruore nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe uwhu hayo nọ ohwo mai o te whu? Oria Ebaibol nọ u se uwhu ọwegrẹ urere na, o ta re nọ ‘a ti si ei no otọ.’ Jihova Ọghẹnẹ ọ ga vi uwhu, yọ o dhesẹ onana via no unuẹse buobu. Evaọ oghẹrẹ vẹ? O dhesẹ onana evaọ okenọ ọ kpare ahwo nọ a whu no zihe ziọ uzuazọ. Ebaibol na ọ ta kpahe etoke izii sa-sa nọ Ọghẹnẹ ọ jọ rehọ ogaga riẹ kpare ahwo nọ a whu no zihe ziọ uzuazọ.

Wọhọ oriruo, Jihova ọ kẹ Ọmọ riẹ, Jesu Kristi ẹgba nọ ọ rọ kpare ogbẹnyusu riẹ nọ a re se Lazarọs no uwhu ze, ọnọ o whu te edẹ ene no. Yọ iraro ogbotu ahwo Jesu ọ jọ kpare iẹe ze, orọnikọ ọ lẹlẹ ru ei hi.​—Jọn 11:​38-48, 53; 12:​9, 10.

Ẹsejọhọ whọ te nọ inọ, ‘Kọ fikieme a ro du kpare ahwo nana ze dede, kpakiyọ a wariẹ whu uwhremu na?’ Ere o ginẹ via. Rekọ iku itienana yọ ẹjiroro nọ ma sai ro gine rẹro nọ Ọghẹnẹ ọ te kpare ahwo mai nọ a whu no ze. Yọ ẹruore mai na o gine muẹro.

Jesu ọ ta nọ: “Mẹ họ ẹkparomatha na gbe uzuazọ na.” (Jọn 11:25) Ọye họ Ọnọ Jihova ọ kẹ ẹgba nọ ọ te rọ kpare ahwo ze evaọ akpọ na soso. Ọ tẹ jẹ ta nọ: “Auwa na ọ be tha nọ enọ e rrọ iki ekareghẹhọ kpobi a ti ro yo urru [Jesu] a vẹ te nya via.” (Jọn 5:​28, 29) Ginọ ere, a te kpare ahwo kpobi nọ a rrọ iki ekareghẹhọ na ze evaọ aparadase.

Aizaya ọruẹaro na ọ ta obọdẹ eme jọ kpahe ẹkparomatha na inọ: “Ahwo ra nọ a whu no a te ziọ uzuazọ. Iri ahwo mẹ e te kparoma. Wha rọwo ze re wha bo ubo oghọghọ, whai enọ e be rria evaọ ẹkpẹ na! Keme igrigri ra e wọhọ igrigri ohiohiẹ, yọ otọakpọ na u ti siobọno enọ i whu no nọ i wo ogaga ovo ho na zihe ziọ uzuazọ.”​—Aizaya 26:19.

Kọ eme nana e gbẹ sasa owhẹ oma? Wọhọ epanọ oma o rẹ fọ ọmọboba nọ ọ rrọ edhede oni riẹ na, ere ọvona oma o fọ ahwo nọ a whu no na. Ẹhẹ, Ọghẹnẹ Erumeru nọ oware ovo o rẹ thọrọ ẹro ho na, ọ be kareghẹhọ aikpobi, ọvuọvo rai ọ te thọrọ iẹe ẹro ho. (Luk 20:​37, 38) Yọ kẹle na, ọ te kpare ae ze, ahwo a vẹ te rọ evawere dede ae rehọ ziọ akpọ ọkpokpọ na, wọhọ epanọ ahwo a rẹ rọ evawere wọ ọmọfofa nọ a yẹ obọ na! Fikiere, ma tẹ make rẹriẹ ovao dhe uwhu hayo ohwo mai o te whu, ma wo ẹruore.

Oghẹrẹ nọ Ẹruore O re ro Fiobọhọ kẹ Owhẹ

Pọl ukọ na ọ ta eme buobu kpahe oghẹrẹ nọ ẹruore o wuzou te. Ọ ta nọ ẹruore ọ wọhọ etu-ọgaga nọ o gbahọ nọ isoja o re kuhọ. (1 Ahwo Tẹsalonika 5:8) Fikieme ọ rọ rehọ iẹe dhesẹ etu-ọgaga? Evaọ oke anwae, nọ isoja o te bi kpohọ ẹmo, o re ku etu-ọgaga ayọno jọ họ. Etu nana ọ rẹ thọ isoja na nọ igbọlọ hayo ese nọ a sa i gbe ro kie uzou riẹ hẹ. Otọ ẹme Pọl na họ, wọhọ epanọ etu-ọgaga ọ rẹ thọ uzou na, ere ọvona ẹruore ọ rẹ thọ iroro ra re. Ẹme na họ, u te gine mu owhẹ ẹro nọ Ọghẹnẹ o ti ru eware nọ ọ ya eyaa rai na, u re ru udu dhẹ owhẹ jẹ kẹ owhẹ ẹgba nọ who re ro thihakọ ebẹbẹ kpobi nọ i te owhẹ kẹhẹ. Kọ ohwo jọ ọ rrọ usu mai na nọ ẹruore nọ ọ wọhọ etu-ọgaga na o wo iruo kẹ hẹ?

Pọl ọ kẹ oriruo ọfa jọ ro dhesẹ epanọ ẹruore o wuzou te. O kere nọ: “Ẹruore nana nọ ma wo na o wọhọ umuokọ rọkẹ uzuazọ mai, u muẹro jẹ rrọ gaga.” (Ahwo Hibru 6:19) Okọ u zue Pọl te ibrẹse, fikiere ọ riẹ epanọ umuokọ u wo iruo te. Nọ ẹkporo ọgaga o te bi fi, ahwo nọ a re bi okọ a re gbolo umuokọ na fihọ ame. Nọ umuokọ na u te te obotọ abade na, u re kru okọ na fihọ oria ovo re ẹkporo na ọ gbẹ wọe nyae fa itho ilogbo nọ e rrọ abade na ha.

Epọvo na re, ẹruore nọ ma wo kpahe eyaa Ọghẹnẹ ọ tẹ rrọ gaga, o rẹ kẹ omai udu nọ ma re ro fi ẹbẹbẹ kpobi kparobọ ghelọ epanọ ọ ga te kẹhẹ. Jihova ọ ya eyaa nọ oke o be tha nọ ẹmo, ethube, uweri, gbe uwhu dede e te gbẹ jariẹ hẹ. (Rri ẹkpẹti nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 10.) Ẹruore yena ọ rẹ kẹ omai ẹgba nọ ma re ro koko izi Jihova, ma vẹ whaha iruemu iyoma nọ e da akpọ fia nẹnẹ na.

Jihova ọ gwọlọ nọ whọ jọ usu ahwo nọ a te jọ akpọ ọkpokpọ na, enọ e te reawere emamọ eware nọ ọ ya eyaa rai na. Ọ gwọlọ nọ “oghẹrẹ ahwo kpobi a wo esiwo.” Kọ eme ma re ru re ma sai wo esiwo yena? Orọ ọsosuọ, o gwọlọ nọ ohwo kpobi o re “wo eriariẹ egbagba uzẹme na.” (1 Timoti 2:4) Ma be tuduhọ owhẹ awọ nọ who wuhrẹ Ebaibol na ziezi re whọ sai wo eriariẹ nọ i ti fiobọhọ kẹ owhẹ wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Who te ru ere, who ti wo emamọ ẹruore no obọ Ọghẹnẹ ze, orọnikọ ẹruore ofofe akpọ na ha.

Yọ ẹruore otiọye na o re ru nọ ozọ u gbe ro mu owhẹ hẹ, keme Ọghẹnẹ ọ rẹ sae kẹ owhẹ ẹgba nọ who re ro le utee kpobi nọ o rọwo kugbe oreva riẹ te obọ. (2 Ahwo Kọrint 4:7; Ahwo Filipai 4:​13) Kọ ogbẹrọnọ oghẹrẹ ẹruore otiọye na mai kpobi ma gwọlọ? Fikiere, otẹrọnọ who gbe wo ẹruore he, ozọ u mu owhẹ hẹ. Ẹruore ọ riẹ!

[Ẹkpẹti hayo Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 10]

Ẹjiroro Sa-Sa nọ Who re ro Wo Ẹruore

Eme nọ e rrọ eria Ebaibol nana i re ru ẹruore ra jọ gaga:

◼ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ọ te rehọ akpọ ọkpokpọ ze.

Ẹme riẹ, Ebaibol na ọ ta nọ o ti zihe otọakpọ na kpobi ruọ aparadase nọ ahwo a te jọ rria kugbe dhedhẹ, yọ evawere e te dae fia.​—Olezi 37:11, 29; Aizaya 25:8; Eviavia 21:3, 4.

◼ Ọghẹnẹ ọ rẹ sae ta ọrue he.

Oghẹrẹ ọrue kpobi ọ rẹ dha Ọghẹnẹ eva gaga. Jihova yọ Ọghẹnẹ ọrẹri, yọ o re ru oware ovo thọ họ. Fikiere ọ rẹ sai gu ọrue vievie he.​—Itẹ 6:16-19; Aizaya 6:2, 3; Taitọs 1:2; Ahwo Hibru 6:18.

◼ Ẹgba Ọghẹnẹ o wo umuo ho.

Jihova họ Ọghẹnẹ Erumeru na. Oware ovuovo o riẹ hẹ nọ o rẹ whaha iẹe nọ o gbe ro ru eyaa riẹ gba ha.​—Ọnyano 15:11; Aizaya 40:25, 26.

◼ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ whọ rria bẹdẹ bẹdẹ.

​—Jọn 3:​16; 1 Timoti 2:3, 4.

◼ Ọghẹnẹ o re rẹro nọ ma ti kurẹriẹ.

Oware nọ ọ rẹ tẹrovi họ, emamọ iruemu nọ ma wo gbe epanọ ma be daoma te re ma ru oreva riẹ, orọnikọ iruthọ mai hi. (Olezi 103:​12-14; 130:3; Ahwo Hibru 6:10) O re rẹro nọ ma ti ru oreva riẹ, yọ eva e rẹ were iẹe nọ ma te ru ere.​—Itẹ 27:11.

◼ Ọ ya eyaa nọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ le utee kpobi nọ o rọwokugbe oreva riẹ tobọ.

Ohwo kpobi nọ ọ be gọ Ọghẹnẹ o re fioma hotọ họ inọ ọ te sai ru oware jọ họ. Ọghẹnẹ ọ rẹ rehọ ẹzi ọfuafo riẹ nọ o wo ẹgba gaga na ro fiobọhọ kẹ omai.​—Ahwo Filipai 4:13.

◼ Ẹruore nọ a fihọ Ọghẹnẹ yọ ẹruore ofofe he.

Jihova yọ Ọghẹnẹ nọ whọ rẹ sai fievahọ, yọ o ti fi owhẹ họ ababọ vievie he.​—Olezi 25:3.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 12]

Wọhọ epanọ etu-ọgaga ọ rẹ thọ uzou na, ere ọvona ẹruore ọ rẹ thọ iroro ra re

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 12]

Wọhọ epanọ umuokọ u re fiobọhọ kẹ okọ na, ere ẹruore u re fiobọhọ kẹ ohwo thihakọ re

[Ọnọ o wo Uwoho]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo