Oheri Ọ Rẹ Wha Omovuọ Ze

“Nọ oheri ọ zino, omovuọ u ve lele iei; rekọ areghẹ ọ rẹ jọ rọ kẹ enọ e rehọ oma kpotọ.”—ITẸ 11:2.

1, 2. Eme họ oheri, kọ idhere vẹ u ro su kpohọ ọraha no?

OHWO Livai ihri-eriọ jọ ọ karo kẹ ahwo ugbarugba ọkparesuọ mukpahe udu-esuo nọ Jihova o ro mu. Ọmọ-ovie jọ nọ o wo isiuru-ọkwa ọ lẹlẹ gb’ẹgwae re o mi ọsẹ riẹ agbara-uvie. Ovie okpakpa jọ o rri ithubro ivevẹ ọruẹaro Ọghẹnẹ vo. Ahwo Izrẹl esa enana a wo uruemu ovo jọ: oheri.

² Oheri yọ okwakwa nọ o rrọ udu na nọ o rrọ ẹbẹbẹ ologbo k’omai kpobi. (Olezi 19:13) Ohwo oheri ọ rẹ rọ aruọwha ru vrẹta ababọ udu nọ o wo nọ o re ro ru ere. Ẹsibuobu, onana o rẹ wha okpẹtu ze. Evaọ uzẹme, oheri ọ raha ivie buobu no ọ tẹ jẹ gale uvie soso uzou vi. (Jerimaya 50:29, 31, 32; Daniẹl 5:20) O tube gele idibo Jihova jọ kie je su ai kpohọ ọraha no.

3. Ẹvẹ ma sai ro wuhrẹ kpahe enwoma oheri?

³ Avọ emamọ ẹjiroro Ebaibol na ọ ta nọ: “Nọ oheri ọ zino, omovuọ u ve lele iei; rekọ areghẹ ọ rẹ jọ rọ kẹ enọ e rehọ oma kpotọ.” (Itẹ 11:2) Ebaibol na ọ k’omai iriruo ro dhesẹ uzẹme itẹ nana. Ẹkiẹriwo iriruo enana jọ i ti fiobọhọ k’omai ruẹ enwoma ẹlavrẹ uwhru nọ u fo. Fikiere, joma t’ẹme te epanọ ihri-eriọ, isiuru-ọkwa, gbe okpakpa u ro ru ezae esa nọ ma jọ obehru fodẹ na dhesẹ uruemu oheri, onọ u su kpohọ omovuọ rai.

Kora—Ohwo Ihri-Eriọ Ọwọsuọ

4. (a) Ono họ Kora, kọ eware ikuigbe vẹ o wọhọ nọ o w’obọ kugbe? (b) Evaọ ikpe obaro riẹ, oware uyoma vẹ Kora o muhọ?

⁴ Kora yọ ohwo Livai ọrọ uviuwou Kohat, omoni Mosis avọ Erọn. O wọhọ nọ ọ gọ Jihova te ikpe buobu no. Kora ọ jọ usu enọ a rehọ edhere igbunu siwi no Abade Ọwawae na, yọ ẹsejọhọ o w’obọ evaọ ẹwhaharo ẹdhoguo Jihova mukpahe emọ Izrẹl nọ e gọ ọmọ-eruẹ eva Ugbehru Saena. (Ọnyano 32:26) Rekọ uwhremu na Kora ọ tẹ karo kẹ Detan, Abiram, gbe On, ahwo orua Rubẹn, avọ iletu 250 erọ Izrẹl evaọ ọwọsuọ mukpahe Mosis avọ Erọn.a A ta kẹ Mosis avọ Erọn nọ: ‘Wha nya therabọ hrọ! keme ogbotu na kpobi erẹri kohwo kohwo kpobi, keme ỌNOWO na avọ ae a rọ; kẹvẹ wha je ru oma rai kpehru vi ukoko ỌNOWO na?’—Ikelakele 16:1-3.

5, 6. (a) Fikieme Kora ọ jẹ kpareso Mosis avọ Erọn? (b) Fikieme a jẹ sae tae nọ Kora o rri ọkwa riẹ vo evaọ ọruẹrẹfihotọ Ọghẹnẹ?

⁵ Nọ ọ gọ avọ ẹrọwọ ikpe buobu no na, fikieme Kora ọ jẹ kpareso? Evaọ uzẹme orọnikọ Mosis ọ jẹ rọ obọ ogaga su Izrẹl he, keme ọye họ ọnọ ọ mae jọ “wowou, vi ahwo kpobi nọ a jẹ ria evaọ akpọ na.” (Ikelakele 12:3) Ghele na, o wọhọ nọ Kora ọ jẹ re Mosis avọ Erọn ihri ọ tẹ jẹ dheva fiki ọkwa rai, onana o tẹ lẹliẹe ta—thọthọ—inọ a rehọ udu obọ rai kpare oma rai kpehru vi ukoko na.—Olezi 106:16.

⁶ O wọhọ nọ abọjọ ẹbẹbẹ Kora na họ uvẹ-ọghọ riẹ evaọ ọruẹrẹfihotọ Ọghẹnẹ o da riẹ ẹro ho. Uzẹme, ahwo Livai erọ orua Kohat a jọ izerẹ hẹ, rekọ a jọ iwuhrẹ erọ Uzi Ọghẹnẹ. A rẹ jẹ wọ egbara gbe idhe uwou-udhu na evaọ okenọ a tẹ be kwa ai no oria ruọ oria. Oyena o jọ iruo evere he, keme ahwo nọ a rrọ fuafo evaọ egagọ gbe uruemu ọvo họ enọ e rẹ kaobọ te idhe efuafo. (Aizaya 52:11) Fikiere, okenọ Mosis ọ kpah’ẹme kẹ Kora, onọ nọ ọ jẹ nọe na họ, Kọ who rri iruo ra fihọ oware nọ u fioka ha te epanọ whọ rọ gwọlọ rehọ ọkwa-ozerẹ na kugbe? (Ikelakele 16:9, 10) Kora ọ se nọ o re vuhumu inọ ọghọ nọ ọ mae rro kpobi họ ẹgọ Jihova avọ ẹrọwọ wọhọ epanọ ọruẹrẹfihotọ riẹ ọ rrọ—orọnikọ ọkwa jọ nọ a re le t’obọ họ.—Olezi 84:10.

7. (a) Ẹvẹ Mosis o ro yeri kugbe Kora avọ ahwo riẹ? (b) Ẹvẹ ọkparesuọ Kora o ro kuhọ avọ okpẹtu?

⁷ Mosis o zizie Kora avọ ahwo riẹ, ọ tẹ vuẹ ae nọ a kokohọ uwou-udhu na evaọ ohiohiẹ avọ umudo erae rai gbe insẹnse. A kẹ Kora avọ ahwo riẹ udu nọ a rẹ rọ mahe insẹnse he, keme a rrọ izerẹ hẹ. A tẹ rehọ umudo erae avọ insẹnse ze, onana u ti dhesẹ vevẹ nnọ ezae nana a gbe roro nọ a wo udu nọ a re ro ruiruo ozerẹ—dede nọ a kẹ rai aso na soso re a wariẹ roro kpahe ẹme na. Okenọ a kokohọ okiokiọ riẹ, Jihova o te dhesẹ ofu nọ o fo. Rọkẹ emọ Rubẹn, “otọ u [te] rie enu o jẹ lọ ai kpobi.” Ọghẹnẹ o te vi erae ze, e tẹ mahe enọ i kiọkọ, kugbe Kora no. (Iziewariẹ 11:6; Ikelakele 16:16-35; 26:10) Oheri Kora o te su kpohọ omovuọ nọ o mae rro kpobi—ababọ-ọjẹrehọ Ọghẹnẹ!

Whaha ‘Ẹzi Ihri-Eriọ’

8. Ẹvẹ ‘ẹzi ihri-eriọ’ ọ rẹ sai ro dhesẹ oma via evaọ udevie Ileleikristi?

⁸ Ikuigbe Kora yọ unuovẹvẹ k’omai. Nọ ‘ẹzi ihri-eriọ’ ọ rrọ eva ahwo-akpọ sebaẹgba na, o rẹ sae tubẹ roma via evaọ ukoko Ileleikristi na. (Jemis 4:5) Wọhọ oriruo, ma rẹ sai wo isiuru ọkwa. Wọhọ Kora, ma rẹ sae re enọ e rrọ ekwa nọ ma bi siuru rai ihri. Hayo ma rẹ sae jọ wọhọ Oleleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na Diọtẹfis. Ọ jẹ t’eme iyoma kpahe udu-esuo ikọ na, ẹsejọhọ fikinọ ọ gwọlọ jọ ọnọ o wuzou. Evaọ uzẹme, Jọn o kere nọ Diọtẹfis “ọ rẹ guọlọ rọ oma riẹ dhe aro.”—3 Jọn 9.

9. (a) Didi uruemu kpahe ewha-iruo ukoko na u fo nọ ma rẹ whaha? (b) Eme họ eriwo ọgbagba ọrọ oria mai evaọ ọruẹrẹfihotọ Ọghẹnẹ?

⁹ Dede na, o thọ họ re ọzae Oleleikristi ọ nyaharo re o te kẹ ewha-iruo ukoko. Pọl ọ tubẹ tuduhọ nọ a ru ere. (1 Timoti 3:1) Ghele na, ma re rri ọkwa iruo wọhọ uleli nọ a thọ họ omai hi, epaọ ẹsenọ ma te wo ae yọ ma kparo vi amọfa no. Kareghẹhọ, Jesu ọ ta nọ: “Ohwo nọ ọ rẹ te jọ udevie rai rua, ọ rẹ te jọ odibo rai. Ohwo nọ ọ rẹ te jọ aro udevie rai, ọ rẹ te jọ ọrigbo rai.” (Matiu 20:26, 27) Vevẹ na, o rẹ jọ thọthọ re ma re ahwo nọ a wo ewha-iruo ihri, epaọ ẹsenọ Ọghẹnẹ ọ rẹ rehọ fiki “ọkwa” nọ ma wo evaọ ukoko riẹ rri omai ghare. Jesu ọ ta nọ: “Whai kpobi inievo.” (Matiu 23:8) Ẹhẹ, makọ owhowho-uvie hayo ọkobaro, enọ e họ-ame obọ hayo enọ i kru ẹgbakiete rai kri no—ahwo kpobi nọ a be rọ ẹwẹ-kpobi gọ Jihova a wo oria oghaghae evaọ ọruẹrẹfihotọ riẹ. (Luk 10:27; 12:6, 7; Ahwo Galesha 3:28; Ahwo Hibru 6:10) O ghinẹ rrọ oghale re ma ruiruo kugbe ima ahwo nọ a be daoma fi ohrẹ Ebaibol na h’iruo: “[Wha] rehọ oma-urokpotọ gọẹgọ kẹ ohwo ohwo.”—1 Pita 5:5.

Absalọm—Ọnọ Ọ Họre kẹ Ọkwa

10. Ono họ Absalọm, kọ didi omodawọ o ru re ọ dẹ ahwo nọ a bi bru ovie na ze kẹ ẹdhoguo rehọ?

¹⁰ Uzuazọ ọmọzae avesa Devidi Ovie na, Absalọm, o kẹ uwuhrẹ kpahe urusio-ọkwa okpehru. Ọ gwọlọ edhere nọ ọ rẹ rọ dẹ ahwo nọ a bi bru ovie na ze kẹ ẹdhoguo rehọ. Ọ kaki dhesẹ kẹ ahwo na nọ Devidi o bi se ebẹbẹ rai gboja ha. Ọ tẹ sa ẹme na zue. Absalọm ọ tẹ ta nọ: “Dodokọ mẹ rọ oguẹdhọ evaọ ubrotọ onana! Re ohwo nọ o wo ẹdhọ hayo [ẹme] ọ hae nya bru omẹ tha, mẹ [jẹ] hai brukpe ei vievie he.” Eme ẹghẹ elẹliẹhọ Absalọm i wo umuo ho. Ebaibol na ọ ta nọ: “Nọ ohwo ọ nya bru ei re o yere iei, o digwẹ kẹ e, ọ vẹ riẹ abọ riẹ dede iei rehọ, ọ vẹ viọliẹe unu. Kọ enẹ Absalom ọ jẹ hai ruẹ rọ kẹ ahwo Izrẹl kpobi nọ a jẹ hae wọ ẹdhọ bru ovie na.” Eme o no rie ze? “Ere Absalom ọ rọ dẹ ahwo Izrẹl kpobi rehọ.”—2 Samuẹle 15:1-6.

11. Ẹvẹ Absalọm ọ jẹ rọ daoma re ọ rehọ agbara-uvie Devidi?

¹¹ Absalọm ọ gba riẹ mu re o mi ọsẹ riẹ ọkwa-ovie na. Ikpe isoi nọ e vrẹ, o keke aro fihọ kpe Amọn, ọmọ ọkpako Devidi, evaọ orukele fikinọ ọ gba Tama, oniọvo Absalọm, du. (2 Samuẹle 13:28, 29) Makọ ere dede, o wọhọ nọ ẹro Absalọm ọ jọ agbara-uvie na, o rri uwhu Amọn wọhọ emamọ edhere nọ o re ro si ohwo nọ o ti lele iei hrowo oma no.b Oghẹrẹ nọ o rrọ kpobi, nọ ẹruoke na o te no, Absalọm ọ tẹ j’owọ. O te whowho ọkwa-ovie riẹ evaọ ẹkwotọ na kpobi.—2 Samuẹle 15:10.

12. Dhesẹ epanọ oheri Absalọm o ro su kpohọ omovuọ.

¹² Absalọm ọ kparobọ evaọ uthoke jọ, keme “ẹguae omuomu na o te dhe ẹgẹga, yọ ahwo Absalom a bi dhe ebuebuo.” U kri hi, Devidi Ovie na ọ tẹ dhẹ kẹ uzuazọ riẹ. (2 Samuẹle 15:12-17) Rekọ, u lehie he, owojẹ Absalọm u te bru dhe evaọ okenọ Joab o kpei, gbolo iei fihọ ọgọdọ, ọ tẹ rọ itho ruru iei. Dai roro iei—a tube ki ọzae okpuru ọkwa ọnana nọ ọ gwọlọ jọ ovie na ziezi hi nọ o whu no!c Oheri ọ ghinẹ wha omovuọ se Absalọm.—2 Samuẹle 18:9-17.

Whaha Isiuru-Ọkwa Oriobọ

13. Ẹvẹ ẹzi isiuru-ọkwa ọ sai ro wo owọ evaọ udu Oleleikristi?

¹³ Ogaga nọ u te Absalọm obọ gbe ekie riẹ uwhremu na u re si omai ozọ. Evaọ akpọ ogbekuo inẹnẹ na, o rrọ odode re ahwo a mu jiri ega iruo rai, be gwọlọ edhere kpobi nọ a re ro tu oma họ ai re a ruẹ ae hayo re a kẹ ai ọkwa jọ hayo re a go ai kpehru. Eva oke ọvo na, enọ a bi mu jiri na a rẹ r’obọ s’udu yeyaa kpobi kẹ enọ e rrọ otọ rai, avọ irẹro nọ a te dẹ ai rehọ. Ma gbẹ yọrọ oma ha, ẹzi isiuru-ọkwa otiọye na ọ sai wo owọ fihọ udu mai. O wọhọ nọ onana o via kẹ ejọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na, nọ o lẹliẹ ikọ na kẹ unuovẹvẹ egaga mukpahe ahwo itieye na.—Ahwo Galesha 4:17; 3 Jọn 9, 10.

14. Fikieme ma jẹ whaha ẹzi isiuru-ọkwa, ọrọ omoya?

¹⁴ Jihova o wo uvumọ oria evaọ ukoko riẹ hẹ kẹ enọ e rẹ rọ ẹghẹ ru oma oruoro ‘gwọlọ ajiri omobọ rai.’ (Itẹ 25:27) Evaọ uzẹme, Ebaibol na ọ vẹvẹ unu nọ: “Jọ ỌNOWO o bru igbenu-eviẹhọ no, gbe ẹrọo nọ ọ rẹ yoma ulogbo.” ( Olezi 12:3) Absalọm o wo igbenu eviẹhọ. O je kuedẹ họ enọ ọ gwọlọ aruoriwo rai—o ru enana kpobi re ọkwa nọ o bi thokpuru riẹ o ruẹsi tei obọ. Wo ohẹriẹ, ẹvẹ oghale nọ ma wo o rro te nọ ma rọ rrọ udevie okugbe-inievo enọ i bi lele ohrẹ Pọl: “Wha rehọ mẹ-ọvo-ọria hayo eheri ru oware ovo ho, rekọ eva oma urokpotọ roro amọfa ro vi oma ra.”—Ahwo Filipai 2:3.

Sọl—Ovie Okpakpa

15. Ẹvẹ Sọl o ro dhesẹ nọ o rri oma riẹ kpotọ okejọ?

¹⁵ Eva okejọ Sọl, ọnọ o zihe ruọ ovie Izrẹl, o rri oma riẹ kpotọ. Wọhọ oriruo, roro oware nọ o via evaọ oke ọmoha riẹ. Okenọ Samuẹle ọruẹaro Ọghẹnẹ ọ ta eme ezi kpahe iẹe, Sọl avọ omarokpotọ ọ kuyo nọ: “Mẹ ohwo Bẹnjamin, orua nọ o mae kao eva erua Izrẹl? Ogbẹrọnọ unuwou mẹ họ onọ o mae kao evaọ inuwou orua Bẹnjamin? Kẹvẹ whọ jẹ ta ere kẹ omẹ?”—1 Samuẹle 9:21.

16. Edhere vẹ Sọl o ro dhesẹ uruemu okpakpa?

¹⁶ Rekọ uwhremu na omarokpotọ Sọl o tẹ rayẹ. Okenọ o je lele ahwo Filistia fiẹmo, o te kuomarẹriẹ kpohọ Gilgal, oria nọ a jọ ta kẹe re ọ hẹrẹ Samuẹle re ọ nyaze te rehọ idheidhe lẹ Ọghẹnẹ. Nọ Samuẹle ọ nyaze evaọ ẹruoke he, Sọl ọ tẹ rọ oheri dhe idhe na. Ọ nwani dhe idhe na no, Samuẹle ọ tẹ nyaze. Samuẹle ọ tẹ nọe inọ: “Eme who ru na?” Sọl ọ tẹ kuyo nọ: “Mẹ ruẹ nọ ahwo na a be vaha se omẹ ba, fiki epanọ whọ nyaze ẹdẹ nọ ma fihọ họ . . . Fikiere mẹ tẹ gba oma mẹ họ dhe idhe emahọ na.”—1 Samuẹle 13:8-12.

17. (a) Fikieme o jẹ wọhọ nọ owojẹ Sọl u kiehọ evaọ oke ọsosuọ? (b) Fikieme Jihova ọ jẹ whọku Sọl fiki okpakpa riẹ?

¹⁷ Whọ tẹ kaki rri ẹme na, o sae wọhọ nọ owojẹ Sọl na u kiehọ. Whaọ, ahwo Ọghẹnẹ a jọ “edhere ọhwahwa,” “a tunyẹ ae” no, yọ a bi nuhu fiki oja nọ a rrọ. (1 Samuẹle 13:6, 7) Evaọ uzẹme, o thọ họ re ohwo ọ j’owọ evaọ okenọ uyero na o tẹ kuvẹ riẹ.d Rekọ kareghẹhọ nọ Jihova ọ riẹ ubiudu na ọ tẹ jẹ riẹ iroro eva mai. (1 Samuẹle 16:7) Fikiere, o wọhọ nọ ọ ruẹ iruemu jọ kpahe Sọl enọ a fodẹ gbiae fihọ ikuigbe Ebaibol na ha. Wọhọ oriruo, ẹsejọhọ Jihova ọ ruẹ no inọ omoya oye o wha okpakpa Sọl ze. Ẹsejọhọ eva e dha Sọl gaga inọ ọye omariẹ—ovie Izrẹl soso—ọ rẹ hẹrẹ ohwo jọ nọ o rri wọhọ ọruaro ọkpọkuọzae nọ ọ rrọ dokpo dokpo! Epanọ o rrọ kpobi, Sọl o roro nọ elehie Samuẹle o kẹ riẹ udu nọ o re ro ru onọ u je rie jẹ lavrẹ ithubro nọ a kẹ riẹ. Eme o no rie ze? Samuẹle o jiri Sọl kẹ owojẹ riẹ hẹ. Ukpoye, ọ whọku Sọl, ta nọ: “Fiki epanọ who koko uzi ỌNOWO na ha na, uvie ra o gbẹte nyahọ aro ho.” (1 Samuẹle 13:13, 14) Oheri ọ wariẹ su kpohọ omovuọ no.

Yọrọ Oma kẹ Okpakpa

18, 19. (a) Dhesẹ epanọ okpakpa o rẹ sai ro ru odibo Ọghẹnẹ ọgbọna dhesẹ omorro. (b) Eme ma rẹ kareghẹhọ kpahe iruẹru ukoko Ileleikristi na?

¹⁸ A kere ikuigbe oheri Sọl fihọ Ẹme Ọghẹnẹ rọkẹ erere mai. (1 Ahwo Kọrint 10:11) O lọhọ k’omai gaga re ma dheva kpahe sebaẹgba inievo mai. Wọhọ Sọl, ma rẹ sai mu okpakpa, bi roro nọ taure eware e tẹ te riẹ nya, ma rẹ rọ iroro obọ mai ru ai hrọ. Wọhọ oriruo, ma dae rehọ iẹe nọ oniọvo jọ o wo ona ukoko na jọ ziezi. O re ru eware vẹrẹ vẹrẹ, ọ riẹ eware ekpokpọ nọ e rrọ ukoko na kpobi, o te je wo okẹ ẹmeọta gbe ewuhrẹ. Eva oke ovo na, oma riẹ o rẹ ta kẹe nnọ amọfa a bi ru te ẹgwọlọ riẹ hẹ, yọ a bi ru woma kẹle epanọ ọ hai ru hu. Kọ onana o kẹ riẹ udu nọ o re ro wo okpakpa? Kọ ọ rẹ whọku inievo riẹ, be rọ uruemu riẹ dhesẹ nọ o gbẹ rrọ omodawọ riẹ hẹ a re ru uvumọ oware he gbe nnọ ukoko na o rẹ gale uzou vi? Onana yọ oheri!

¹⁹ Eme o re ghine kru ukoko Ileleikristi kugbe? Ona ẹruorote? ọriẹruo? eriariẹ ididi? Uzẹme o rrọ inọ eware enana i wo erere kẹ ewoma ẹnyaharo ukoko na. (1 Ahwo Kọrint 14:40; Ahwo Filipai 3:16; 2 Pita 3:18) Rekọ, Jesu ọ ta nọ uyoyou a te mai ro vuhu ilele riẹ. (Jọn 13:35) Oye jabọ nọ ekpako ẹruorote, dede nọ a rrọ kpatiẹ, a re vuhumu nnọ ukoko na o wọhọ ekọmpene nọ e gwọlọ ẹruorote ọbẹbẹ jọ họ; ukpoye, uthuru nọ o gwọlọ ẹruorote olọlọhọ. (Aizaya 32:1, 2; 40:11) Ẹwhọ o re noi ze a tẹ rọ oheri lavrẹ ehri-izi eyena. Wo ohẹriẹ, ẹkpatiẹ Ọghẹnẹ ọ rẹ wha udhedhẹ ze.—1 Ahwo Kọrint 14:33; Ahwo Galesha 6:16.

20. Eme ma te t’ẹme kpahe evaọ uzoẹme n’otha?

²⁰ Ikuigbe Ebaibol na ọrọ Kora, Absalọm, gbe Sọl i dhesẹ vevẹ inọ oheri o re su kpohọ omovuọ, wọhọ epanọ a jọ Itẹ 11:2 ta na. Rekọ, owọ Ebaibol ọvo oyena o ta nọ: “Areghẹ ọ rẹ jọ rọ kẹ enọ e rehọ oma kpotọ.” Eme họ omarokpotọ? Didi iriruo evaọ Ebaibol na i re fiobọhọ fi elo họ okwakwa nana, kọ ẹvẹ ma re ro dhesẹ omarokpotọ nẹnẹ? Ma te t’ẹme kpahe enọ enana evaọ uzoẹme n’otha na.

[Oruvẹ-obotọ]

‘Areghẹ Ọ Rẹ Jọ Rọ Kẹ Enọ E Kare Omorro’

‘Eme ỌNOWO na ọ jọ obọ rai gwọlọ rekọ re wha . . . rehọ ababọ-omorro nya lele Ọghẹnẹ rai?’—MAEKA 6:8.

1, 2. Eme họ ababọ-omorro, kọ ẹvẹ o rọ hẹrioma no oheri?

UKỌ jọ nọ o wuzou ọ se nọ ọ rẹ wọ oma riẹ kpehru. Oguẹdhọ Izrẹl aruọwha jọ o se oma riẹ ọnọ ọ mae kawo evaọ uwou ọsẹ riẹ. Ọzae nọ ọ mae rro nọ ọ rria no ọ rọwo nnọ ogaga riẹ u wo umuo. Ezae enana kpobi e kare omorro.

² Ababọ-omorro yọ abọdekọ oheri. Ohwo nọ o wo omorro ho ọ rẹ roma totọ wawo ẹgba gbe ewoma riẹ yọ ọ kare eviẹhọ. Ukpenọ ọ rẹ yoma, seha, hayo thoukpuru ọkwa, ohwo ababọ-omorro ọ rẹ riẹ kpahe ọnyaba riẹ ẹsikpobi. Fikiere, ọ rẹ rọ adhẹẹ kẹ je roro kpahe eriwo amọfa.

3. Edhere vẹ ‘areghẹ ọ rẹ rọ jọ kẹ enọ e kare omorro’?

³ Avọ emamọ ẹjiroro Ebaibol na ọ rọ ta nọ: “Areghẹ ọ rẹ jọ rọ kẹ enọ e rehọ oma kpotọ.” (Itẹ 11:2) Ohwo ababọ-omorro o wo areghẹ keme ọ rẹ nya evaọ edhere nọ Ọghẹnẹ ọ jẹrehọ, yọ ọ rẹ whaha ẹzi oheri nọ o rẹ wha omovuọ ze. (Itẹ 8:13; 1 Pita 5:5) Areghẹ ababọ-omorro u dhesẹ oma via evaọ edhere uzuazọ idibo Ọghẹnẹ buobu. Joma t’ẹme kpahe iriruo esa nọ ma jọ edhe-ẹme emuhọ fodẹ na.

Pọl—‘Ọthuke’ gbe ‘Odibo’

4. Didi ekwa-iruo obọdẹ Pọl ọ reawere rai?

⁴ Pọl yọ ohwo nọ ọ viodẹ evaọ udevie Ileleikristi ọsosuọ na, yọ oware o wha riẹ ze. Evaọ etoke odibọgba riẹ, o kpohọ erẹ ikilomita udhusoi akuakpe buobu evaọ abade gbe otọ, yọ ọ rehọ ikoko buobu mu. Fibae, Jihova ọ rehọ okẹ eruẹaruẹ gbe ẹjẹ evẹrẹ efa ghale Pọl. (1 Ahwo Kọrint 14:18; 2 Ahwo Kọrint 12:1-5) Ọ tẹ jẹ kẹ Pọl ẹgba ro kere ileta 14 enọ e rrọ abọ Ikereakere Griki Ileleikristi na. O rọ vevẹ, a rẹ sae ta nọ omolahiẹ Pọl u vi erọ ikọ edekọ na kpobi.—1 Ahwo Kọrint 15:10.

5. Ẹvẹ Pọl o ro dhesẹ nọ o rri oma riẹ kpehru hu?

⁵ Nọ Pọl ọ jọ ọgbaẹmo aro ọ iruẹru Ileleikristi na, ahwo jọ a re rẹro nọ o ti dhesẹ-oma, tubẹ rehọ ọkwa riẹ kporo ẹgogo dede. Rekọ o jọ ere he keme Pọl yọ ohwo nọ o wo omorro ho. O se oma riẹ “ọnọ ọ rọ uwhremu ikọ na kpobi,” je fibae nọ: “Me te re a se omẹ ukọ họ, fiki epanọ me kpokpo [ukoko] Ọghẹnẹ.” (1 Ahwo Kọrint 15:9) Wọhọ ohwo nọ o je kpokpo Ileleikristi vẹre, o thọrọ Pọl ẹro ho inọ fiki aruoriwo gheghe o ro tube wo usu kugbe Ọghẹnẹ, kabikọ ọkwa-iruo obọdẹ jọ nọ o re wo. (Jọn 6:44; Ahwo Ẹfẹsọs 2:8) Fikiere, Pọl o roro vievie nọ epanọ o ru bu te evaọ odibọgba na u ru rie kpehru vi edekọ họ.—1 Ahwo Kọrint 9:16.

6. Ẹvẹ Pọl o ro dhesẹ uruemu ababọ-omorro evaọ edhere nọ o ro yerikugbe ahwo Kọrint?

⁶ Uruemu ababọ-omorro Pọl o mai dhesẹ oma via evaọ edhere nọ o ro yeri kugbe ahwo Kọrint. O wọhọ nọ ejọ rai a jẹ kpaobọ kẹ enọ a rri nọ esẹro nọ i wuzou, kugbe Apọlọs, Kifas, gbe Pọl omariẹ. (1 Ahwo Kọrint 1:11-15) Rekọ Pọl o ru re ahwo Kọrint a jiri iei hi hayo kọ ọ rehọ orro nọ a jẹ kẹe na. Okenọ o weze bru ai, ọ “rehọ omoro hayo areghẹ” nya ha. Ukpoye, Pọl ọ ta kpahe oma riẹ gbe egbẹnyusu riẹ nọ: “Ufore ahwo a roro omai enẹ, wọhọ idibo Kristi gbe irieyero eware ididi Ọghẹnẹ.”a—1 Ahwo Kọrint 2:1-5; 4:1.

7. Ẹvẹ Pọl o ro dhesẹ uruemu nọ o kare omorro makọ evaọ okenọ ọ jẹ kẹ ohrẹ?

⁷ Pọl o je dhesẹ omorro dede he evaọ okenọ ọ tẹ be kẹ ohrẹ hayo ọkpọvio ọgaga. Ọ rehọ “ehrọ Ọghẹnẹ” gbe “fiki uyoyou” lẹ ibe Ileleikristi riẹ viukpenọ ọ rehọ udu ọkwa-ukọ riẹ gbọ ku ai. (Ahwo Rom 12:1, 2; Filimọn 8, 9) Fikieme Pọl o ro ru enẹ? Keme o ghine rri oma riẹ wọhọ ‘ibe oruiruo’ inievo riẹ, orọnikọ ‘olori ẹrọwọ rai hi.’ (2 Ahwo Kọrint 1:24) Avro ọ riẹ hẹ uruemu ababọ-omorro Pọl oye u ru rie jọ ghaghae gaga kẹ ikoko Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na.—Iruẹru 20:36-38.

Eriwo Owowa ọrọ Ọkwa-Iruo Mai

8, 9. (a) Fikieme ma jẹ rehọ ẹro ababọ-omorro rri oma mai? (b) Ẹvẹ ahwo nọ a wo ẹkẹ owha-iruo jọ a re ro dhesẹ uruemu nọ o kare omorro?

⁸ Pọl o fi emamọ oriruo h’otọ kẹ Ileleikristi nẹnẹ. Makọ oghẹrẹ owha-iruo nọ a k’omai kpobi, ma re ru wọhọ ẹsenọ ma rro vi amọfa ha. Pọl o kere nọ: “Re ohwo o te bi roro oma riẹ nọ ọye oware jọ, kpakiyọ o te odoware ovo ho, oma obọriẹ ọ viẹhọ.” (Ahwo Galesha 6:3) Fikieme? Keme ‘ahwo na kpobi a raha uzi no je kie no oruaro Ọghẹnẹ.’ (Ahwo Rom 3:23; 5:12) Ẹhẹ, jọ o thọrọ omai ẹro ho inọ mai kpobi ma reuku uzioraha gbe uwhu mi Adamu. Ọkwa-iruo obọdẹ u re voro uyero izieraha mai no ho. (Ọtausiwoma Na 9:2) Wọhọ epanọ o jọ kẹ Pọl na, fiki aruoriwo gheghe ahwo-akpọ a sai ro wo usu kugbe Ọghẹnẹ, kabikọ ọkwa-iruo jọ nọ a re wo.—Ahwo Rom 3:12, 24

⁹ Ohwo nọ ọ kare omorro o te vuhu onana mu ọ gbẹ rehọ ọkwa-iruo riẹ fu uke hayo rehọ eware nọ o ru no seha ha. (1 Ahwo Kọrint 4:7) Nọ ọ tẹ be kẹ ohrẹ hayo ọkpọvio, o re ru ere wọhọ ibe oruiruo—orọnikọ wọhọ olori hi. Evaọ uzẹme, o rẹ jọ thọthọ re ohwo nọ ọ riẹ iruo jọ ziezi ọ gwọlọ ujiro hayo re ọ rehọ adhẹẹ nọ ibe enọ e rọwo e be kẹe ruiruo thọthọ. (Itẹ 25:27; Matiu 6:2-4) Ujiro nọ u re woma họ onọ u no amọfa udu ze—orọnikọ onọ ma họre kẹ hẹ. A te tube jiri omai dede, orọnikọ o rẹ lẹliẹ omai roro kpahe omobọ mai vi epanọ u fo eroro ho.—Itẹ 27:2; Ahwo Rom 12:3.

10. Dhesẹ epanọ ejọ nọ e ghine rrọ iwhrori a sai ro “fe eva orọwọ.”

¹⁰ A tẹ k’omai owha-iruo jọ, uruemu ababọ-omorro u re fiobọhọ k’omai whaha igabọ nọ ma re fu, bi dhesẹ kẹ amọfa nọ ukoko na o be nyaharo fiki omodawọ gbe ẹgba mai. Wọhọ oriruo, ẹsejọhọ ma rẹ riẹ wuhrẹ ziezi. (Ahwo Ẹfẹsọs 4:11, 12) Rekọ ma gbe wo omorro ho ma re vuhumu hrọ inọ eware buobu nọ ma be jọ ewuhrẹ ukoko wuhrẹ orọnikọ enọ a ta no eplatfọmo ze he. Wọhọ oriruo, whọ gbẹ be hai wo uduotahawọ whọ tẹ ruẹ ọyewọ-ọvo ọnọ ọ rẹ wha emọ riẹ kpobi ziọ Ọgwa Uvie na kẹse kẹse? Hayo ohwo nọ ọ rrọ ọkora nọ iwuhrẹ i re vo ho ghelọ iroro inọ o fioka ha? Hayo uzoge nọ o bi ru uvi ẹnyaharo ghelọ ikpomahọ iyoma evaọ obọ isukulu gbe eria efa? (Olezi 84:10) A rẹ kaki vuhu ahwo otiọnana mu hu. Amọfa a rẹ kake riẹ edawọ ẹgbakiete nọ a rẹriẹ ovao ku hu. Ghele na, a sai “fe eva orọwọ” wọhọ enọ e rrọ obaro na. (Jemis 2:5) Whaọ, evaọ ekuhọ riẹ kpobi ẹrọwọ nọ a kru oye a re ro wo aruoriwo Jihova.— Matiu 10:22; 1 Ahwo Kọrint 4:2.

Gidiọn—Ọnọ Ọ “Mae Kao” Evaọ Uwou Ọsẹ Riẹ

11. Edhere vẹ Gidiọn o ro dhesẹ uruemu ababọ-omorro evaọ ẹmeọta kugbe ẹnjẹle Ọghẹnẹ?

¹¹ Gidiọn, ọmoha ẹgba ọrọ orua Manasẹ, ọ rria evaọ etoke ukpokpoma evaọ ikuigbe Izrẹl. Ahwo Ọghẹnẹ a ruẹ uye ikpe ihrẹ no evaọ otọ otunyẹ Midia. Rekọ, oke u te no re Jihova o siwi ahwo riẹ. Fikiere, ẹnjẹle ọ tẹ roma via kẹ Gidiọn ta nọ: “ỌNOWO na avọ owhẹ a rọ, whẹ ọzae ọgaga na.” Gidiọn ọ kare omorro, fikiere o duola ha fikinọ a jiri rie. Ukpoye, avọ adhẹẹ ọ ta kẹ ẹnjẹle na nọ: “Mẹ lẹ owhẹ, ọga, otẹrọnọ ỌNOWO na avọ omai a rọ fikieme enana kpobi i je ru omai?” Ẹnjẹle na o ru eme na vevẹ kẹ Gidiọn nọ: “Whọ [te] rehọ ahwo Izrẹl no obọ ahwo Midian.” Didi uyo Gidiọn ọ kẹ? Ukpenọ ọ rẹ rehọ ọwhọ duola rehọ iruo na wọhọ uvẹ nọ o re ro ru oma riẹ fihọ ọgba orẹwho na, Gidiọn ọ tẹ kuyo nọ: “Ivie, ỌNOWO na, ẹvẹ mẹ sai siwi ahwo Izrẹl? Ri, unuwou mẹ o mae yẹlẹ evaọ orua Manase, yọ omẹ mae kao eva orua mẹ.” Uruemu ababọ-omorro riẹ o rro yọ!—Ibruoziẹ 6:11-15.

12. Ẹvẹ Gidiọn o ro dhesẹ orimuo evaọ ẹwhaharo iruo riẹ?

¹² Taure o te ti vi Gidiọn kpohọ ẹmo, Jihova ọ dawo e riẹ. Edhere vẹ? A ta kẹ Gidiọn inọ ọ raha agbada-idhe Bale ọsẹ riẹ re o je ko ọkpọ ọfuafo nọ ọ kẹle riẹ na fihọ otọ. Iruo nana e gwọlọ aruọwha, rekọ Gidiọn o dhesẹ uruemu ababọ-omorro gbe orimuo evaọ edhere nọ o ro ru iruo na. Ukpenọ o re ru iruo na evaọ aro ogbotu, Gidiọn ọ tẹ hẹrẹ te aso re ahwo a siẹe ba ẹruẹ. Ofariẹ, Gidiọn o ru iruo na avọ oma-oyọrọ. Ọ rehọ idibo ikpe gboma—ẹsejọhọ re ejọ e jọ wọhọ iroiro nọ edekọ i bi fiobọhọ kẹe raha agbada-idhe na avọ ọkpọ ọfuafo na.b Oghẹrẹ nọ o jọ kpobi, avọ oghale Jihova, Gidiọn o ru iruo riẹ gba, Ọghẹnẹ ọ tẹ kẹ Izrẹl ufuoma no obọ ahwo Midia ẹkwoma riẹ.—Ibruoziẹ 6:25-27.

Edhesẹ Ababọ-Omorro avọ Areghẹ

13, 14. (a) Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ ababọ-omorro evaọ okenọ a tẹ wọ ọkwa-iruo họ omai obọ? (b) Ẹvẹ Brọda A. H. Macmillan o ro dhesẹ emamọ oriruo evaọ edhesẹ ababọ-omorro?

¹³ Ma rẹ sai wuhrẹ eware buobu no ababọ-omorro Gidiọn ze. Wọhọ oriruo, ẹvẹ ma re ru okenọ a tẹ k’omai ọkwa-iruo? Kọ ma rẹ kaki roro kpahe oruaro hayo ọghọ nọ o ti noi ze? Hayo kọ ma rẹ rehọ ababọ-omorro avọ oma olẹ roro sọ ma sai ti ru iruo nọ i ti noi ze gba? Brother A. H. Macmillan, ọnọ o ku iruo otọakpọ riẹ họ evaọ 1966, ọ kẹ emamọ oriruo evaọ abọ nana. C. T. Russell, prẹsidẹnte ọsosuọ ọrọ Watch Tower Society na, ọ nọ Brọda Macmillan onọ ẹdẹjọ kpahe ohwo nọ o roro nọ ọ rẹ sae rẹrote iruo na evaọ okenọ ọye omariẹ ọ rrọ uwou hu. Evaọ ẹme nọ a ta, Brọda Macmillan ọ wọ oma riẹ kpehru hu, dede nọ o hae jọ lọlọhọ re o ru ere. Evaọ ekuhọ riẹ, Brọda Russell ọ tẹ riobọhọ Brọda Macmillan re o roro kpahe ẹrehọ iruo na. Ikpe buobu evaọ obaro Brọda Macmillan o te kere nọ: “Me te whu dikihẹ. Me roro ẹme na gaga, mẹ tẹ jẹ lẹ kpahe iẹe evaọ okejọ taure mẹ tẹ te ta kẹe nnọ eva e te were omẹ re me ru utho ẹgba mẹ rọ thae uke.”

¹⁴ U kri hi, Brọda Russell o te whu, ọkwa prẹsidẹnte Watch Tower Society na o te kpe fihọ. Nọ Brọda Macmillan ọ jọ ọnọ ọ jẹ rẹrote iruo na evaọ etoke erẹ usiuwoma ota urere Brọda Russell na, oniọvo jọ ọ tẹ ta kẹe nọ: “Mac, uvẹ na u riama fihọ k’owhẹ nọ whọ rẹ rọ jọ ọkwa na. Whọ jọ ethabọ Brọda Russell okenọ o kperẹ, yọ ọ ta k’omai kpobi re ma ru epanọ whọ ta. Whaọ, o zihe no erẹ kpozi hi. O wọhọ nọ whẹ ọkwa na o te.” Brọda Macmillan ọ tẹ kuyo nọ: “Brọda, ere a re rri ẹme ọnana ha. Onana yọ iruo Olori na yọ ọkwa nọ whọ rẹ jọ ukoko Olori na wo kpobi yọ ọnọ Olori na ọ ruẹ nọ u fo kẹ owhẹ; yọ u mu omẹ ẹro nọ mẹ họ ohwo nọ o fo kẹ iruo na ha.” Kẹsena Brọda Macmillan ọ tẹ riobọhọ omọfa kẹ iruo na. Wọhọ Gidiọn, o rri oma riẹ kakao—eriwo nọ o fo nọ ma re wo.

15. Idhere jọ vẹ ma sai ro dhesẹ orimuo evaọ okenọ ma tẹ be ta usiuwoma kẹ amọfa?

¹⁵ Ma rẹ romakpotọ re evaọ edhere nọ ma bi ro ru iruo mai. Gidiọn o wo areghẹ, yọ ọ daoma re ọ siọ eva ba eru dha otu ewọsuọ riẹ evaọ edhere nọ o fo ho. Epọvo na re, evaọ iruo usiuwoma ota mai, ma rẹ romakpotọ avọ areghẹ evaọ oghẹrẹ nọ ma rẹ t’ẹme kẹ amọfa. Uzẹme, ma rrọ ohọre abọ-ẹzi re ma raha “eria nọ egae” gbe “avro.” (2 Ahwo Kọrint 10:4, 5) Rekọ ma rẹ ta adhẹẹ no amọfa oma ha hayo ru ai dheva kẹ ovuẹ mai hi. Ukpoye, ma rẹ rọ adhẹẹ kẹ eriwo rai, kpọ ovao rri eware nọ ma jọ rọwo kugbe, jẹ tẹrovi abọ ewoma ovuẹ mai.—Iruẹru 22:1-3; 1 Ahwo Kọrint 9:22; Eviavia 21:4.

Jesu—Oriruo Ababọ-Omorro nọ Ọ Mai Kpehru

16. Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ nọ o wo eriwo ababọ-omorro kpahe oma riẹ?

¹⁶ Oriruo nọ ọ mai woma ọrọ ababọ-omorro họ ọrọ Jesu Kristi.c Ghelọ usu okpekpe nọ o wo kugbe Ọsẹ riẹ, Jesu ọ raha oke he re ọ fodẹ nnọ eme jọ i kpehru vi iei. (Jọn 1:14) Wọhọ oriruo, nọ oni Jemis avọ Jọn a yare nnọ emezae ivẹ riẹ a kerria gba Jesu evaọ uvie riẹ, Jesu ọ ta nọ: “Obọze gbe ẹkpẹlobọ mẹ ẹkeria, o rọ nọ mẹ rẹ kẹ hẹ.” (Matiu 20:20-23) Evaọ oke ofa jọ, Jesu ọ ta gbiae nọ: “Mẹ sae rehọ udu obọ mẹ ru oware ovo ho; . . . mẹ be guọlọ orọ eva mẹ hẹ, rekọ o rọ eva ọnọ o vi omẹ.”—Jọn 5:30; 14:28; Ahwo Filipai 2:5, 6.

17. Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ ababọ-omorro evaọ oyerikugbe riẹ kugbe amọfa?

¹⁷ Jesu o kpehru vi ahwo-akpọ sebaẹgba evaọ edhere kpobi, yọ Jihova, Ọsẹ riẹ, ọ kẹ riẹ ogaga ulogbo. Ghele na, Jesu o dhesẹ omorro evaọ oyerikugbe riẹ kugbe ilele riẹ hẹ. Ọ rehọ eriariẹ ibuobu kẹ ae doma fia ha. O dhesẹ orimuo gbe ohrọ jẹ kareghẹhọ ẹgwọlọ ahwo-akpọ rai. (Matiu 15:32; 26:40, 41; Mak 6:31) Fikiere, dede nọ Jesu ọ jọ gbagba, ọ jẹ gwọlọ ẹgbagba mi amọfa ha. Ọ jọ obọ ilele riẹ gwọlọ vi onọ a rẹ sae kẹ hẹ, yọ ọ rehọ eware kẹ ae bu vi onọ a rẹ sae wha ha. (Jọn 16:12) Agbẹta nọ ibuobu e rọ rue riẹ wọhọ ọnọ o wo omosasọ na!—Matiu 11:29.

Raro Kele Oriruo Ababọ-Omorro ọrọ Jesu

18, 19. Ẹvẹ ma sae rọ raro kele ababọ-omorro Jesu evaọ (a) edhere nọ ma re rri oma mai, gbe (b) edhere nọ ma re yeri kugbe amọfa?

¹⁸ Otẹrọnọ ọzae nọ ọ mae rro nọ ọ rria no o dhesẹ ababọ-omorro, ẹvẹ u fo nọ ma rẹ romakpotọ te. Ẹsebuobu o rẹ jọ bẹbẹ kẹ ahwo-akpọ sebaẹgba re a rọwo nọ a wo ogaga erumeru hu. Rekọ evaọ aruorokele Jesu, Ileleikristi a rẹ daoma re a kare omorro. A re fu igabọ siọ owha-iruo ba ẹrehọ kẹ enọ i te he; yọ a rẹ vioma je veghe uzou hu re a siọ ọkpọvio ba ẹrehọ mi enọ a kẹ udu. Nọ a bi dhesẹ ẹzi ẹmeoyo na, a re ru re eware kpobi evaọ ukoko na e jọ “ziezi gba kiete.”—1 Ahwo Kọrint 14:40.

¹⁹ Ababọ-omorro u re je ru omai dhesẹ areghẹ evaọ eware nọ ma re rẹro rai mi amọfa je wo ororokẹ kpahe ẹgwọlọ rai. (Ahwo Filipai 4:5) Ma rẹ sai wo ona gbe ẹgba jọ nọ amọfa a wo ho. Ghele na, ma tẹ romakpotọ, ma re rẹro nọ amọfa a ru epanọ ma gwọlọ nọ a re ru ẹsikpobi hi. Nọ ma tẹ riẹ nọ ohwo kpobi o wo ọnyaba riẹ, ma rẹ kpairoro vrẹ iruthọ amọfa avọ omarokpotọ. Pita o kere nọ: “Onọ omae rọ aro whai ohwo ọ rọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ you ohwo, epanọ uyoyou u re rurẹ eware iyoma ibuobu.”—1 Pita 4:8.

20. Eme ma rẹ sai ru re ma si oka omovia kpobi n’oma?

²⁰ Wọhọ epanọ ma wuhrẹ no na, ohwo areghẹ ọ rẹ romakpotọ. Rekọ ẹvẹ otẹrọnọ whọ ruẹ nọ who wo uruemu omovia hayo oheri? Who brudu hu. Ukpoye, lele oriruo Devidi, ọnọ ọ lẹ nọ: “Yọrọ odibo ra no omovia izieraha, ogbẹrọ erehe e rẹ te ta họ omẹ obọ!” (Olezi 19:13) Ẹkwoma aruorokele ezae ẹrọwọ wọhọ Pọl, Gidiọn, gbe—maero—Jesu Kristi, ma rẹ te ruẹ uzẹme ẹme na: ‘Areghẹ ọ rẹ jọ rọ kẹ enọ e kare omorro.’—Itẹ 11:2.

[Oruvẹ-obotọ]