Obọdẹ Uzi Uruemu Na—Uwuhrẹ nọ A jọ Akpọ-Soso Jẹrehọ

“Fikiere koware koware nọ wha guọlọ nọ ahwo a ru kẹ owhai, wha ru [itieye] kẹ ai re.”—Matiu 7:12.

JESU KRISTI ọ ta eme eyena enwenọ ikpe idu ivẹ nọ e vrẹ evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru riẹ nọ o viodẹ gaga na. Evaọ ikpe na kpobi ze na, a ta je kere eme buobu kpahe eme elọlọhọ eyena no. A jọ eria jọ jiri iei no wọhọ “ọgbakugbe Ikereakere na,” “ọgbakugbe owha-iruo Oleleikristi kẹ ọrivẹ riẹ,” gbe “uvi uzi uruemu.” A riẹ uzi na te epanọ a bi ro sei Obọdẹ Uzi Uruemu na.

Dede na, orọnikọ udevie Ileleikristi ọvo a jọ rọwo Obọdẹ Uzi Uruemu na ha. Ahwo egagọ Ju, Buda, eriariẹ-ikpehru Griki a rọwo uzi onana evaọ abọ sa-sa. Ahwo buobu, maero evaọ ofẹ Ugbothabọ Ovatha-Ọre na, a riẹ eme nọ Confucius, ọnọ a be rọ adhẹẹ kẹ evaọ ofẹ Ovatha-Ọre wọhọ owuhrẹ nọ ọ mae rro kpobi na ọ ta. Evaọ obe na, The Analects, orọ avesa evaọ usu Four Books ọ Confucius na, ma rẹ ruẹ oghẹrẹ ẹme nana nọ a wariẹ isiasa. Evaọ uyo kẹ enọ emọ-isukulu riẹ jọ, Confucius ọ ta isiava inọ: “Oware nọ whọ gwọlọ nọ a ru k’owhẹ hẹ, who ru ei kẹ amọfa ha.” Evaọ ofa jọ, okenọ ọmọ-isukulu riẹ Zigong o seha nọ: “Oware nọ mẹ gwọlọ nọ amọfa a ru k’omẹ hẹ, mẹ gwọlọ ru kẹ ae gbe he,” owuhrẹ na ọ tẹ kuyo nana, “E, rekọ whọ re sai ru ere he.”

Who te se eme nana, ohwo ọ rẹ sae ruẹ nọ eme ọ Confucius na yọ ọkpọ ẹme nọ Jesu ọ ta uwhremu na, rekọ ọ rehọ abọdekọ riẹ tae. Ẹhẹriẹ nọ ọ riẹ na họ Obọdẹ Uzi Uruemu nọ Jesu ọ ta kpahe na o gwọlọ emamọ owojẹ orọ eruo oware ezi kẹ amọfa. Ma dae rehọ iẹe nọ ahwo a j’owọ lele eme ezi Jesu na, wo ọdawẹ jẹ daoma fiobọhọ kẹ amọfa, rria lele ehri-uzi nana kẹdẹ kẹdẹ. Kọ who roro nọ oyena o sae lẹliẹ akpọ inẹnẹ na woma viere? Avro ọ riẹ hẹ.

Makọ a dhesẹ uzi na evaọ abọ ewoma, abọdekọ riẹ, hayo abọ ọfa riẹ kpobi, oware nọ o jariẹ gbunu họ ahwo evaọ etoke gbe eria sa-sa nọ i no oghẹrẹ eria kpobi ze a fi eva họ ẹjiroro nọ ọ rrọ emu Obọdẹ Uzi Uruemu na. Onana o tẹ nwani dhesẹ nnọ eme nọ Jesu ọ ta evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru na yọ ewuhrẹ nọ a jẹrehọ wariẹ akpọ soso họ nọ u bi duobọte uzuazọ ahwo evaọ oria kpobi evaọ oge kpobi.

Nọ oma ra: ‘Kọ mẹ gwọlọ re ahwo a yeri kugbe omẹ avọ adhẹẹ, ababọ ọriẹwẹ, gbe oruọzewọ? Kọ mẹ gwọlọ rria akpọ nọ ọ kare omohẹriẹ uyẹ, ethube, gbe ẹmo? Kọ mẹ gwọlọ jọ uviuwou nọ ahwo kpobi a re jo dhesẹ ọdawẹ kẹ iroro gbe ewoma ahwo ọdekọ?’ Evaọ uzẹme, ono o re yo nọ ijo kẹ irẹro itieye na? Odada riẹ họ umutho ahwo jọ ọvo a be reawere iyero itieye na. Rọkẹ ahwo buobu, re a rẹro eware eyena o wọhọ ohwo nọ ọ be gwọlọ ike edhere.

A Raha Obọdẹ Uzi Uruemu na No

Evaọ ikuigbe kpobi, iriruo uziothọ buobu e riẹ nọ a jọ gbolo aro kẹ ẹkẹ-uvẹ ahwo riẹriẹriẹ. Onana u kugbe ekiọthuọ erigbo evaọ Africa, ega uwhu Nazi, emọ nọ a be gbahọ ruiruo, gbe ikpakpe-utu evaọ eria sa-sa. Enana yọ umutho eware ugbarugba jọ gheghe.

Nẹnẹ, akpọ mai nọ o rovie aro gaga no na ọ vọ avọ oriobọ. Umutho ahwo jọ ọvo a re roro kpahe amọfa nọ a tẹ ruẹ nọ akpọriọ hayo oware nọ a roro nọ ẹkẹ-uvẹ rai o rọ awa. (2 Timoti 3:1-5) Eme ọ soriẹ ze nọ ibuobu e rọ vọ avọ oriobọ enẹ, avọ evega, ababọ ororokẹ, gbe ubiuvo? Kọ ogbẹrọ fikinọ a bi gele Obọdẹ Uzi Uruemu na họ akotọ wọhọ oware nọ o kare iroro, uzi anwae jọ, dede nọ a jọ oria kpobi riẹe na? Uyoma gaga, onana o tubẹ rọ ere evaọ udevie enọ e ta nọ a rọwo Ọghẹnẹ dede. Yọ who te rri epanọ eware e be nya, ahwo a ti wo oriobọ viere.

Fikiere, uvi enọ nọ a re roro kpahe họ: Eme ẹria lele Obọdẹ Uzi Uruemu na o gwọlọ? Kọ ohwo jọ ọ riẹ nọ o bi lele iei? Kọ okejọ o te jariẹ nọ ahwo-akpọ kpobi a te rọ rria lele Obọdẹ Uzi Uruemu na? Rọkẹ iyo uzẹme kẹ enọ enana, iviena se uzoẹme nọ o rrọ obaro na.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 3]

Confucius gbe amọfa a wuhrẹ oghẹrẹ Obọdẹ Uzi Uruemu na jọ

Obọdẹ Uzi Uruemu Na—U w’Iruo

Dede nọ ahwo buobu a rri Obọdẹ Uzi Uruemu na wọhọ ewuhrẹ uruemu nọ Jesu ọ tohọ, ọye omariẹ ọ ta nọ: “Ewuhrẹ mẹ ọ rọ ọrobọ mẹ hẹ, rekọ ọrọ ọnọ o vi omẹ.”—Jọn 7:16.

ẸHẸ, eware nọ Jesu o wuhrẹ, kugbe oware nọ a te riẹ wọhọ Obọdẹ Uzi Uruemu na, i n’obọ Ọnọ o vi Jesu ze, koyehọ, Ọnọma na, Jihova Ọghẹnẹ.

Ẹjiroro Ọghẹnẹ n’otọ ze họ re ahwo-akpọ kpobi a yeri kugbe ohwohwo epanọ a gwọlọ nọ amọfa a yeri kugbe ai. O fi oriruo nọ ọ mai woma kpobi evaọ edhesẹ ẹruọsa kpahe ewoma amọfa h’otọ evaọ edhere nọ ọ rọ ma ahwo-akpọ: “Koyehọ Ọghẹnẹ ọ rehọ uwoho riẹ ma ohwo, evaọ uwoho oma Ọghẹnẹ ọ rọ ma ae; ọzae gbe aye ọ ma rae.” (Emuhọ 1:27) Onana u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rehọ uyoyou kẹ ahwo-akpọ utho ekwakwa riẹ jọ re a sae reawere uzuazọ evaọ udhedhẹ, evawere, gbe okugbe ọvo—o tẹ lọhọ bẹdẹ bẹdẹ. Iroro-oziẹbro nana nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ na, a te wuhrẹ iẹe ziezi, o rẹ kpọ ae re a ru kẹ amọfa epanọ ae omarai a gwọlọ nọ a yeri kugbe ae.

Oriobọ O Rehọ Ẹta

Nọ ahwo-akpọ a wo emuhọ igbunu otiọye na, eme ọ via? Re a tae lọlọhọ, oriobọ u vi uzou lahwe. Ahwo buobu a riẹ ikuigbe Ebaibol kpahe oware nọ ọzae avọ aye ọsosuọ na a ru, wọhọ epanọ a kere fihọ Emuhọ uzou avọ 3 na. Nọ Setan, ọnọ o mugba kẹ Ọghẹnẹ kekeke o gele ae họ, Adamu avọ Ivi a rọ oriobọ siọ esuo Ọghẹnẹ, salọ mẹrẹjomẹsa gbe orobọ mẹ me re ru. Owojẹ oriobọ avọ ọkparesuọ rai orọnikọ o wha uvru buobu se ai ọvo ho rekọ o wha iyẹrẹ edada se emọ obaro rai kpobi re. Oyena yọ odhesẹvia ovevẹ ọrọ iyẹrẹ iyoma erọ erivo ewuhrẹ nọ a te riẹ uwhremu na wọhọ Obọdẹ Uzi Uruemu na. Fikiere, “umuomu orọ fiki omọvo vaha ruọ akpọ na, gbe uwhu fiki izieraha, fikiere uwhu u te zite ahwo kpobi: keme fiki onana uwhu u ro te ahwo kpobi, keme ahwo kpobi a raha uzi.”—Ahwo Rom 5:12.

Dede nọ ahwo-akpọ kpobi a kiemu ku idhere iyoyou Jihova Ọghẹnẹ, o vu rai wa ha. Wọhọ oriruo, Jihova ọ kẹ orẹwho Izrẹl Uzi riẹ re o kpọ ae. U wuhrẹ i rai re a ru kẹ amọfa wọhọ epanọ a gwọlọ nọ amọfa a ru kẹ ae. Uzi na o kẹ ọkpọvio kpahe epanọ a re ru irigbo, emọ nọ i wo esẹ hẹ, gbe eyae-uku. U dhesẹ epanọ a re guẹdhọ ohọre, ohwo nọ a tho, gbe ujitho. Izi orufuọ i dhesẹ ọdawẹ kẹ omokpokpọ amọfa. Izi kpahe owezẹ e tubẹ jariẹ dede. Jihova ọ gba Uzi riẹ ekru nọ ọ ta kẹ ahwo na nọ: “You ọrivẹ ra epanọ who you oma ra,” ẹme nọ Jesu ọ wariẹ uwhremu na. (Iruo-Izerẹ 19:18; Matiu 22:39, 40) Uzi na o tẹ jẹ ta kpahe oghẹrẹ nọ a re yeri kugbe erara nọ e rọ udevie emọ Izrẹl. Uzi na u jie nọ: “Who kienyẹ ọrara ha; whọ riẹ eva ọrara, keme wha jọ erara obọ Ijipti re.” Koyehọ, emọ Izrẹl a re dhesẹ ọdawẹ kẹ enọ akpọ ọ be bẹ.—Ọnyano 23:9; Iruo-Izerẹ 19:34; Iziewariẹ 10:19.

Nọ Izrẹl ọ tẹ nya lele Uzi na avọ ẹrọwọ, Jihova ọ rẹ ghale orẹwho na. Evaọ otọ esuo Devidi gbe Solomọn, akpọ o woma kẹ orẹwho na yọ eva e jẹ were ahwo na, a jẹ re eva vọ re. Okerefihotọ ikuigbe na e ta k’omai nọ: “Ahwo Juda gbe ahwo Izrẹl a jọ buobu wọhọ uwẹkpẹ abade; a jẹ re da yọ a were eva. Ahwo Juda avọ ahwo Izrẹl a te wo omofọwẹ nọ umuo Dan ri te Biẹsheba, yọ ohwo kpobi ọ jọ otọ vaene gbe ure-fig riẹ.”—1 Ivie 4:20, 25.

Uyoma gaga, udhedhẹ gbe omofọwẹ orẹwho na u kri hi. Dede nọ a wo Uzi Ọghẹnẹ, emọ Izrẹl a koko i rie he; a kuvẹ kẹ oriobọ re u ruru ọdawẹ nọ a re wo kẹ amọfa. Onana, gbe ekieno-ẹrọwọ, o wha ọbẹwẹ se ai omomọvo gbe aikpobi wọhọ orẹwho. Uwhremu na, evaọ ukpe 607 B.C.E., Jihova ọ tẹ kẹ ahwo Babilọn uvẹ re a raha uvie Juda, okpẹwho Jerusalẹm, gbe etẹmpol oruaro nọ ọ jọ etẹe. Fikieme? “Fiki epanọ wha yo eme mẹ hẹ, ri, mẹ rẹ te vuẹse erua nọ e rọ obọ ẹkpẹlobọ-ọre, ere ỌNOWO na ọ tae, je te Nebukadneza ovie Babilọn, odibo mẹ, me reti ru ai wọ bru otọ onana gbe enọ e be ria ae, gbe ewho nọ e wariẹ rae; mẹ rẹ te raha ae no riẹriẹriẹ, me veti ru ai eware igbunu avọ unuofiẹ, gbe uye ebẹdẹ bẹdẹ.” (Jerimaya 25:8, 9) Ẹvẹ osa nọ a hwa o rro te fiki emu nọ a kie ku egagọ efuafo Jihova!

Oriruo nọ A rẹ Raro Kele

Evaọ abọdekọ riẹ, orọnikọ Jesu Kristi o wuhrẹ Obọdẹ Uzi Uruemu na ọvo ho rekọ o fi emamọ oriruo h’otọ evaọ elele riẹ. O ghine wo uvi ọdawẹ kẹ ewoma amọfa. (Matiu 9:36; 14:14; Luk 5:12, 13) Okejọ, kẹle okpẹwho Nein, Jesu ọ ruẹ aye-uku jọ nọ ọ viẹ aro wae no bi kpohọ ukio ọmọ ọvo riẹ. Ikuigbe Ebaibol na e ta nọ: “Olori na nọ ọ rue riẹ, ohrọ riẹ o tẹ riẹ e.” (Luk 7:11-15) Ẹme na “ohrọ riẹ o tẹ riẹ e,” wọhọ epanọ Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, o ta, u dhesẹ nọ “re u duobọte ohwo udu.” Uye aye na o da riẹ gaga, o tẹ wọe re ọ jẹ emamọ owọ furie edada riẹ. Dai roro oghọghọ nọ o wha se aye-uku na nọ Jesu ọ kpare ọmọ riẹ “ọ [jẹ] rehọ iẹ kẹ oni riẹ”!

Ukuhọ riẹ, rọwo kugbe ẹjiroro Ọghẹnẹ, Jesu ọ rọ unevaze ruẹ uye ọ tẹ rehọ uzuazọ riẹ kẹ wọhọ ẹtanigbo re ahwo-akpọ a sai wo ufuoma no igbo kẹ uzioraha gbe uwhu. Onana yọ oriruo nọ ọ mae rro ọrọ ẹria lele Obọdẹ Uzi Uruemu na.—Matiu 20:28; Jọn 15:13; Ahwo Hibru 4:15.

Ahwo nọ A Fi Obọdẹ Uzi Uruemu na h’Iruo

Kọ ahwo jọ a rrọ oke mai na nọ a bi koko Obọdẹ Uzi Uruemu na? E, yọ orọnikọ nọ eware i te kiehọ kẹ ae ọvo ho. Wọhọ oriruo, evaọ etoke Ẹmo Akpọ II na evaọ Nazi Germany, Isẹri Jihova a kru ẹrọwọ rai kẹ Ọghẹnẹ je you erivẹ rai jẹ se nọ a re zue Obọdẹ Uzi Uruemu na. Nọ Egọmeti na o bi woro omukpahe gbe omagbẹre mukpahe ahwo Ju kpobi na, Isẹri na e ruabọhọ elele Obọdẹ Uzi Uruemu na. Makọ evaọ ega uye na, a ruabọhọ ẹruorote ibe ahwo-akpọ, ghale emu rai kugbe ahwo Ju gbe enọ e rrọ ahwo Ju hu nọ ohọo u bi kpe, dede nọ emu na o tulo ho. Ofariẹ, dede nọ Egọmeti na o j’uzi nọ a tọlọ igbeke re a kpe amọfa, a rọwo nnọ a re ru ere he, wọhọ epanọ a gwọlọ nọ omọfa o kpe ai hi na. Ẹvẹ a re ro kpe ahwo nọ u fo nọ a re you wọhọ omobọ rai? Fikinọ a se, orọnikọ a vi ibuobu rai kpohọ ega uye ọvo ho rekọ a kpe ejọ.—Matiu 5:43-48.

Nọ who bi se uzoẹme onana, yọ who bi wo erere no Obọdẹ Uzi Uruemu ze. Isẹri Jihova a vuhumu nọ nẹnẹ na ahwo buobu a be ruẹ uye ababọ ẹruore gbe obufihọ. Fiki onana, Isẹri na e fialọ oma rai lahwe no re a j’owọ fiobọhọ kẹ amọfa wuhrẹ kpahe ẹruore gbe emamọ ọkpọvio nọ ọ rrọ Ebaibol na. Onana o rrọ abọ iruo ewuhrẹ akpọ-soso nọ o be nya oria kpobi duwu enẹna. Iyẹrẹ vẹ i bi noi ze? Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ eva Aizaya 2:2-4, “ahwo buobu,” bu vi ima ezeza evaọ akpọ na soso, a ‘wuhrẹ edhere ỌNOWO na no jẹ be nya evaọ eda idhere riẹ.’ Evaọ edhere ẹwoho, a wuhrẹ no re a “duwu egbọdọ rai zihe ruọ etọẹkpẹ gbe izuẹ rai zihe ruọ ubru-ebe.” A ruẹ udhedhẹ gbe omofọwẹ no evaọ oke idabolo nana.

Kọ Ẹvẹ Kpahe Owhẹ?

Dai roro kpẹkpẹe kpahe akọriọ gbe uye-oruẹ nọ orivo Obọdẹ Uzi Uruemu na o wha se ahwo-akpọ no anwọ oke ọkparesuọ evaọ Idẹn na, onọ Setan Ẹdhọ na ọ wha ze na. Jihova ọ jiroro nọ ọ te kpọ uyero na vi kẹle. Oghẹrẹ vẹ? “Oware nọ o lẹliẹ Ọmọ Ọghẹnẹ na nọ ọ jẹ via, re ọ ruẹse te raha iruo ukumuomu na.” (1 Jọn 3:8) Onana o te via evaọ otọ esuo Uvie Ọghẹnẹ, evaọ otọ Jesu Kristi, ọnọ o w’areghẹ je te na, ọnọ o wuhrẹ je koko Obọdẹ Uzi Uruemu na.—Olezi 37:9-11; Daniẹl 2:44.

Devidi Ovie Izrẹl anwae o muẹrohọ nọ: “Mẹ jọ ọmaha, enẹna mẹ who uno; dede na mẹ te ruẹ okiẹrẹe nọ a se he, hayo kọ emọ riẹ e jẹ yare re a tẹ re he. Bẹsenọ oke u kpo, o re ruẹ avọ aruoriwo, yọ o je momo kẹ enọ i wo ho, oghale u te emọ riẹ.” (Olezi 37:25, 26) Kọ whọ gbẹ rọwo nọ nẹnẹ ahwo buobu a bi mi jẹ tatabọ mi viukpenọ a re ‘dhesẹ aruoriwo je momo kẹ ahwo’? U re vevẹ, elele Obọdẹ Uzi Uruemu na o rẹ sai su kpohọ uvi udhedhẹ gbe omofọwẹ keme o rẹ lẹliẹ ohwo wo eghale enẹna gbe evaọ obaro evaọ otọ Uvie Ọghẹnẹ. Uvie Ọghẹnẹ o te raha ẹmẹvo oriobọ gbe emuemu kpobi no otọakpọ na o vẹ rehọ uyerakpọ okpokpọ Ọghẹnẹ ro nwene uyerakpọ ogbekuo esuo ahwo nana. Kẹsena ahwo kpobi a vẹ te reawere ẹria lele Obọdẹ Uzi Uruemu na.—Olezi 29:11; 2 Pita 3:13.

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 4, 5]

Orọnikọ Jesu o wuhrẹ Obọdẹ Uzi Uruemu na ọvo ho rekọ o fi oriruo nọ ọ mai woma h’otọ evaọ elele riẹ

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 7]

Elele Obọdẹ Uzi Uruemu na u re su kpohọ uvi udhedhẹ gbe omofọwẹ