Jesu ọ ta nọ: “Orẹwho o te kpareso orẹwho, uvie o te kpareso uvie. Etọ i ti nuhu gaga, yọ no oria ruọ oria ohọo u ti mu avọ ikpeyao nọ e te jọ.” (Luk 21:10, 11) Wọhọ epanọ isi uziobọ ohwo i re mu gbalọ nọ ọ tẹ nyẹ obọ họ obe na, ere eware nana kpobi nọ e be via evaọ oke ovona i dhesẹ oka oware jọ vevẹ. Yọ wọhọ epanọ a rẹ rehọ isi uziobọ vuhu ohwo nọ ọ nyẹ obọ họ obe na, ere eware nana nọ e be via evaọ oke ovona i bi dhesẹ nọ “Uvie Ọghẹnẹ o kẹle no.” Kọ eware nana kpobi e via no evaọ oke ovona nọ ahwo a be ruẹ vevẹ evaọ akpọ na soso? Joma ta kpahe eware jọ nọ e kẹ imuẹro na.

2. ETỌ NỌ I BI NUHU

Obe nọ a re se Britannica Academic o ta nọ kukpe kukpe, etọ nọ i bi nuhu nọ e rẹ “raha eware gaga” i re te oware wọhọ udhusoi (100). Yọ ukoko America jọ nọ a re se United States Geological Survey o niyẹrẹ nọ, “wọhọ epanọ ma muẹrohọ no evaọ iyẹrẹ sa-sa (anwọ oware wọhọ ukpe 1900 ze), ma re rẹro nọ evaọ ukpe kpobi, etọ nọ i ti nuhu jẹ raha eware gaga i ti bu te oware wọhọ ikpegbezeza.” Ahwo jọ a sai roro nọ orọnikọ enẹna etọ e be mai nuhu hu, rekọ enẹna ahwo-akpọ a mai wo onaa sa-sa nọ a bi ro vuhu ai mu. Oghẹrẹ kpobi nọ o rrọ kẹhẹ, etọ nọ i bi nuhu evaọ akpọ na soso i bi kpe ahwo jẹ raha eware vi epaọ anwẹdẹ kpobi.

3. OHỌO NỌ U BI MU

Ẹsibuobu, eware nọ e rẹ lẹliẹ ohọo mu họ, ẹmo, ofruriọ, ugho nọ o riẹ hẹ, ekakọ nọ a rẹrote ziezi hi, hayo nọ ahwo a gbẹ be ma omaa kẹ eware okpẹtu nọ e rẹ via idudhe he. Ukoko akpọ-soso jọ nọ a re se World Food Programme o niyẹrẹ kpahe ukpe 2018 nọ: “Evaọ akpọ na soso, ahwo nọ a bu te ima egba eree gbe udhegbọvo (821,000,000) a be re emu doma ha, yọ ahwo nọ a bu te ima ẹgba ọvo gbe udhegbene (124,000,000) a be ruẹ emu re he.” Kukpe kukpe, emaha nọ i bi whu fikinọ a be re emamọ emu hu a bu te oware wọhọ ima esa gbe idu ẹgba ọvo (3,100,000). Evaọ ukpe 2011, a tẹ ghale unu emaha nọ i whu evaọ akpọ na soso kpohọ abava, ohọo họ oware nọ u kpe enwenọ abọvo rai.

4. IKPEYAO

Obe jọ nọ World Health Organization (Ukoko Omokpokpọ Akpọ-Soso) u kere o ta nọ: “Ikpeyao e romavia gaga no evaọ ikpe-udhusoi avọ udhegbọvo na. Eyao nọ i kri no wọhọ ekọlẹra, ọtehekọ, gbe iyẹlo-fiva i zihe ze no, yọ eyao ekpokpọ efa wọhọ eyao nọ i re vo, gbe enọ a re se Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS), Middle East respiratory syndrome (MERS), Ebola gbe Zika e romavia no.” Yọ okpẹyao COVID-19 o du lahwe kẹle na. Ghelọ epanọ edọkita gbe egba-eriariẹ a wo ẹnyaharo te evaọ abọ imu kẹhẹ, ẹyao kpobi a be sai siwi hi.